Đề tài Hoạt động bảo đảm tiền vay bằng tài sản cầm cố, thế chấp tại Sở giao dịch I - Ngân hàng Công thương Việt Nam

Lời nói đầu Trong bất kỳ một nền kinh tế nào, ngành Ngân hàng luôn có một vị trí quan trọng, và vai trò của nó càng vô cùng to lớn hơn trong một nền kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa như ở nước ta hiện nay. Trong đó phải kể đến hoạt động cho vay của ngân hàng. Bởi vì nước ta phải trải qua 2 cuộc kháng chiến, sau khi giành được thắng lợi, đất nước được độc lập lúc đó ta mới có điều kiện xây dựng kinh tế. Các doanh nghiệp phần lớn đều bước vào trường với kiến thức kinh doanh ít ỏi, công nghệ nghèo nàn lạc hậu, hơn nữa đất nước ta duy trì chế độ bao cấp quá lâu càng khiến cho các doanh nghiệp hoạt động trì trệ kém hiệu quả. Điều đó đương nhiên cũng dẫn tới hiệu quả cho vay của ngân hàng là kém, gây thất thoát cho ngân sách Nhà nước. Từ năm 1986 nước ta chuyển sang nền kinh tế thị trường, các doanh nghiệp phải tự bươn chải làm ăn, nền kinh tế phát triển hơn lên và hoạt động cho vay của ngân hàng thực sự phát huy được hiệu quả. Hoạt động cho vay của ngân hàng góp phần phát triển kinh tế đất nước, tạo ra những động lực mới cho cải cách kinh tế, dẫn đến sự hình thành và phát triển đa dạng nhiều loại ngành nghề, hình thức kinh doanh. Đặc biệt trong những năm gần đây theo chủ trương của Chính phủ, ngân hàng đã mạnh dạn cho vay các thành phần kinh tế mới như Công ty cổ phần, Công ty trách nhiệm hữu hạn, doanh nghiệp tư nhân... tạo điều kiện cho họ phát triển, giải quyết thêm nhiều công ăn việc làm cho người lao động. Các hình thức bảo đảm tiền vay đã đa dạng hơn xưa: người vay có thể bảo đảm tiền vay bằng tài sản cầm cố, thế chấp hoặc bảo đảm bằng tài sản hình thành từ vốn vay, bảo lãnh bằng tài sản của bên thứ 3; kể cả bảo đảm tiền vay trong trường hợp cho vay không có bảo đảm bằng tài sản. Về phía ngân hàng bao giờ vấn đề hiệu quả hoạt động bảo đảm tiền vay cũng phải được đưa lên hàng đầu. Có như thế ngân hàng mới thu hồi được vốn và có lãi, trang trải chi phí; rồi lại tiếp tục sử dụng vốn quay vòng phát huy được hiệu quả. Nhưng trong thực tế không phải lúc nào tiền vay cũng thu hồi lại được đầy đủ và có lãi, vì có rất nhiều nguyên nhân từ môi trường kinh tế, môi trường pháp lý của Nhà nước, … và một phần không nhỏ về phía cán bộ ngân hàng đã không xem xét thẩm định tốt dự án trước khi cho vay, vấn đề nắm bắt thông tin thị trường. Người đi vay nhiều khi khai báo không đúng sự thật, khai khống, làm nhiều hồ sơ giả để vay nhiều hơn, xem xét phương án kinh doanh của mình chưa kỹ càng … Bảo đảm tiền vay bằng tài sản cầm cố, thế chấp là những ví dụ điển hình cho hiệu quả hoạt động bảo đảm tiền vay của ngân hàng. Ngày nay nó càng trở thành thời sự hơn trong giai đoạn phát triển kinh tế mạnh mẽ của đất nước. Mục đích của đề tài này người nghiên cứu muốn đề cập đến hoạt động bảo đảm tiền vay bằng tài sản cầm cố, thế chấp tại Sở giao dịch I - Ngân hàng Công thương Việt Nam, thực trạng và hiệu quả hoạt động này tại Sở đang diễn ra như thế nào, nghiên cứu và đề xuất khắc phục, nhằm nâng cao hiệu quả công tác này tại Sở nói riêng và hoạt động ngân hàng cả nước nói chung. Chương I Lý luận chung về bảo đảm tiền vay trong hoạt động kinh doanh của ngân hàng thương mại Hoạt động cho vay của ngân hàng thương mại. Ngân hàng thương mại: Định nghĩa: NHTMlà một tổ chức kinh doanh mà hoạt động chủ yếu và thường xuyên của nó là nhận tiền gửi của khách hàng (không kỳ hạn, có kỳ hạn, phát hành séc), về trách nhiệm là phải hoàn trả số tiền đó và sử dụng số tiền đó để: đầu tư, cho vay, chiết khấu và làm phương tiện thanh toán. Các hoạt động chủ yếu của NHTM(hay còn gọi là nghiệp vụ): Bao gồm 3 lĩnh vực nghiệp vụ: Nghiệp vụ nợ, nghiệp vụ có và nghiệp vụ môi giới trung gian. Đó là các nghiệp vụ nằm trong bảng tổng kết tài sản, ngoài ra còn có các dịch vụ khác không tổng kết trên bảng tài sản như bảo lãnh, cho thuê két sắt, tư vấn … Ba nghiệp vụ trên có quan hệ chặt chẽ với nhau, hỗ trợ lẫn nhau để hình thành hoạt động kinh doanh của NHTM trong nền kinh tế. Khi NHTM đi vào hoạt động ổn định, các nghiệp vụ được xen kẽ lẫn nhau trong suốt quá trình hoạt động, tạo thành một chỉnh thể thống nhất. *Nghiệp vụ nợ (nghiệp vụ tạo lập vốn): Đây là nghiệp vụ khởi đầu tạo điều kiện cho sự hoạt động của ngân hàng. Về sau khi NHTM đã ổn định các nghiệp vụ của nó được xen kẽ lẫn nhau trong suốt quá trình hoạt động. Huy động các nguồn vốn khác nhau (tài sản nợ) trong hoạt động là lẽ sống quan trọng nhất của các NHTM. Một ngân hàng không thể hình thành, lớn mạnh và phát triển mà lại không đặt vấn đề huy động vốn lên hàng đầu. NHTM là người đi vay, tài sản nợ bao gồm những khoản mà nhân dân gửi vào (ký thác) cho ngân hàng, hay ngân hàng đi vay các đối tượng trong nền kinh tế như ngân hàng trung ương(NHTW), các ngân hàng hay tổ chức tài chính khác, chính quyền, nước ngoài, các doanh nghiệp … - Tài sản nợ của NHTM tập trung vào 5 nhóm phổ biến: 1) Vốn pháp định hay vốn điều lệ, 2) Tiền gửi không kỳ hạn, 3) Tiền gửi có kỳ hạn và tiết kiệm, 4) Các khoản vay trên thị trường tiền tệ, 5) Các khoản vay của các ngân hàng khác hoặc NHTW. Vốn pháp định là điều kiện bắt buộc ban đầu trước khi ngân hàng được phép khai trương (hay còn gọi là vốn điều lệ) và được ghi rõ trong điều lệ hoạt động của NHTM. Vốn điều lệ ít nhất phải bằng mức vốn pháp định do ngân hàng Nhà nước công bố vào đầu mỗi năm tài chính. Vốn điều lệ quy định cho một ngân hàng nhiều hay ít tuỳ thuộc vào quy mô và phạm vi hoạt động. Vốn điều lệ sẽ được bổ sung và tăng dần dưới các hình thức: huy động thêm vốn từ các cổ đông, ngân sách cấp lợi nhuận bổ sung … Vốn này chủ yếu được dùng để mua sắm bất động sản, động sản, trang thiết bị … cho hoạt động ngân hàng, ngoài ra còn được dùng để góp vốn liên doanh, cho vay, mua cổ phần của các Công ty khác. Không được dùng vốn điều lệ để chia lợi tức, lập quỹ phúc lợi khen thưởng. Như vậy đến khi hoạt động, vốn điều lệ của ngân hàng có thể đã nằm dưới dạng trụ sở, văn phòng, kho bãi, xe cộ, trang thiết bị, dự trữ hay ký quỹ tại NHTW, hoặc đã đầu tư vào một thương vụ nào đó. ở Việt Nam để thành lập một NHTM trước hết phải có đủ vốn pháp định theo mức quy định của ngân hàng Nhà nước. Nguồn vốn pháp định của mỗi ngân hàng do tính chất sở hữu của ngân hàng quyết định, nghĩa là nguồn vốn này có thể do Nhà nước cấp hoặc có thể do huy động trong xã hội. Việt Nam ta quy định như sau: * Nếu là NHTM thuộc sở hữu Nhà nước, vốn pháp định do ngân sách Nhà nước cấp 100% vốn ban đầu. * Nếu là NHTM cổ phần, vốn pháp định (vốn điều lệ) do sự đóng góp của các cổ đông dưới hình thức phát hành cổ phiếu. * Nếu là NHTM liên doanh, vốn pháp định là vốn đóng góp cổ phần của các ngân hàng tham gia liên doanh. Ngoài vốn pháp định (vốn điều lệ), NHTM còn có các quỹ dự trữ buộc phải trích lập trong quá trình tồn tại và hoạt động của ngân hàng: Quỹ phát triển kỹ thuật, quỹ khấu hao tài sản cố định, quỹ bảo toàn vốn, quỹ phúc lợi … Toàn bộ các nguồn vốn này được gọi vốn tự có của ngân hàng, nhưng nó lại vô cùng quan trọng vì qua đó mọi người có thể thấy được thực lực, quy mô của ngân hàng và vì nó lại là cơ sở để thu hút các nguồn vốn khác, là vốn khởi đầu tạo uy tín của ngân hàng đối với khách hàng. Theo đà phát triển, vốn này sẽ được gia tăng về số lượng tuyệt đối, song nó vẫn luôn luôn chiếm tỷ trọng nhỏ trong kết cấu nguồn vốn. Vốn tự có chỉ là điểm xuất phát để tổ chức hoạt động ngân hàng. Ngày nay các nghiệp vụ kinh doanh ngân hàng dựa trên cơ sở vốn vay mượn (nghiệp vụ kỹ thác, vay các ngân hàng và các tổ chức tài chính khác, phát hành các giấy tờ có giá …) tỷ lệ giữa vốn vay mượn và vốn tự có có thể từ 1/10 đến 1/100. Vốn tự có là điều kiện pháp lý cơ bản, đồng thời là yếu tố tài chính quan trọng nhất trong việc đảm bảo các khoản nợ đối với khách hàng. Chính vì vậy quy mô vốn là yếu tố quyết định quy mô huy động vốn và quy mô tài sản có. Vốn tự có càng lớn, sức chịu đựng của ngân hàng càng mạnh khi mà tình hình kinh tế và tình hình hoạt động ngân hàng trải qua giai đoạn khó khăn. Vốn tự có càng lớn, khả năng tạo lợi nhuận càng lớn vì có thể đa dạng hoá các nghiệp vụ ngân hàng có nhiều cơ hội làm ra tiền hơn. Vốn tự có có 3 chức năng: Chức năng bảo vệ (sự bảo đảm thanh toán cho người ký thác khi vỡ nợ, góp phần duy trì khả năng trả nợ, bằng cách cung cấp một khoản tài sản dự trữ để ngân hàng khỏi bị đe dọa bởi sự thua lỗ để có thể tiếp tục hoạt động); chức năng hoạt động (xây dựng trụ sở, trang thiết bị phục vụ cho hoạt động kinh doanh của ngân hàng); chức năng điều chỉnh (thoả mãn các cơ quan quản lý ngân hàng: xem xét cấp giấy phép hoạt động, thiết lập các chi nhánh, giới hạn tín dụng đầu tư và mua sắm tài sản của ngân hàng). - Nghiệp vụ ký thác: Do khách hàng gửi vào và để lại trong tài khoản của họ tại ngân hàng; theo 2 mục đích: hưởng các lợi ích của các phương tiện mà ngân hàng có thể cung cấp cho họ, thứ hai là lấy lãi suất như các số tiền gửi vào sổ tiết kiệm hay vào các tài khoản định kỳ (trong trường hợp này thì khách hàng không còn quyền sử dụng các dịch vụ của ngân hàng như dùng séc để thanh toán chẳng hạn). Ký thác của ngân hàng chủ yếu từ 2 nguồn: Từ doanh nhân và từ dân cư. Luật pháp quy định rõ trách nhiệm và quyền lợi của ngân hàng khi nhận ký thác và chính nghiệp vụ ký thác còn cung cấp một tiêu chuẩn để phân biệt giữa ngân hàng và các tổ chức tài chính trung gian khác. Về phương diện pháp lý, NHTM trở thành người bảo quản các số tiền gửi dưới bất kỳ hình thức nào và được quyền sử dụng các số tiền đó trong các nhu cầu hoạt động chuyên môn của mình, nhưng đồng thời cũng có trách nhiệm hoàn lại vốn trong các điều kiện đã được quy định. Các khoản tiền ký thác được phân loại thành: Tiền gửi có kỳ hạn và tiết kiệm, tiền gửi không kỳ hạn. - Nghiệp vụ đi vay: Sau khi đã sử dụng hết vốn nhưng vẫn chưa đáp ứng nhu cầu vay vốn của khách hàng hoặc phải đáp ứng nhu cầu thanh toán và chi của khách hàng, các NHTM có thể vay ở NHTW, ở các NHTM khác, vay ở thị trường tiền tệ, vay các tổ chức nước ngoài … Vốn đi vay chỉ chiếm một tỷ trọng có thể chấp nhận được trong kết cấu nguồn vốn, nhưng nó rất cần thiết và có vị trí quan trọng để bảo đảm cho ngân hàng hoạt động kinh doanh một cách bình thường. * Nghiệp vụ có: Huy động được vốn rồi thì NHTM phải tìm cách để hiệu quả hoá những tài sản này. Hầu như tất cả các khoản mục bên tài sản nợ của ngân hàng đều là vốn vay, nghĩa là ngân hàng phải trả lãi suất cho nó đến từng giờ. Do đó để khỏi bị thiệt hại, ngân hàng luôn luôn phải cho vay hoặc đầu tư ngay số tài sản ấy vào những dịch vụ sinh lời, có thu được lãi ngân hàng sẽ trả lãi cho vốn đã vay, thanh toán cho các chi phí trong hoạt động, phần còn lại sẽ là lợi nhuận của ngân hàng. Tài sản có cho biết những khoản nợ mà thị trường nợ ngân hàng hoặc là những khoản mà ngân hàng cho thị trường vay. Ngân hàng là chủ nợ và các đối tượng vay tiền của nó là con nợ. Ngân hàng có rất nhiều cách để đầu tư tiền của nó. Sự khác nhau giữa các loại đầu tư này hình thành nên sự khác nhau trong tài sản có của NHTM và thường được quy về các nhóm sau: - Dự trữ tiền mặt bao gồm tiền mặt tại kho của ngân hàng và tiền mặt ký gửi tại NHTW. - Đầu tư vào chứng khoán (trái phiếu, cổ phiếu, hối phiếu) - Cho vay - Đầu tư vào các loại tài sản (như bất động sản, cơ sở hạ tầng trang thiết bị …) * Nghiệp vụ môi giới trung gian: Nền kinh tế càng phát triển, các dịch vụ ngân hàng theo đó cũng phát triển theo để đáp ứng yêu cầu ngày càng đa dạng của công chúng. Thực hiện nghiệp vụ trung gian mang tính dịch vụ sẽ đem lại cho các ngân hàng những chứng khoản thu nhập khá quan trọng. Các dịch vụ ngân hàng sẽ giúp ngân hàng phát triển toàn diện. Hiện nay, để cạnh tranh với nhau các NHTM không ngừng tìm tòi, nghiên cứu, cung cấp tiện nghi cho khách hàng, tạo thêm những hình thức dịch vụ mới, tạo sự phong phú đa dạng hoạt động kinh doanh.Dịch vụ ngân hàng càng phát triển thể hiện xã hội càng văn minh, nền công nghiệp càng phát triển. Nghiệp vụ trung gian gồm rất nhiều loại dịch vụ ngân hàng khác nhau, chủ yếu là các công cụ thanh toán không dùng tiền mặt như sau: - Dịch vụ chuyển khoản từ tài khoản này sang tài khoản khác cùng ở một ngân hàng hay ở 2 ngân hàng khác nhau, thông qua các công cụ như séc, lệnh chi, thẻ chi trả. - Dịch vụ thu hộ và chi hộ cho khách hàng có tài khoản tiền gửi thanh toán tại ngân hàng. Việc chi hộ ngân hàng chỉ tiến hành khi có lệnh của chủ tài khoản. - Dịch vụ trả lương cho các doanh nghiệp có nhu cầu. Đến tháng doanh nghiệp chỉ cần gửi bảng lương qua ngân hàng, theo đó ngân hàng sẽ ghi nợ vào tài khoản doanh nghiệp đó và tiến hành chi lương cho những người có tên trong danh sách tiền lương. - Dịch vụ chuyển tiền tự địa phương này sang địa phương khác. - Dịch vụ khấu trừ tự động cũng là dịch vụ với khách hàng là cá nhân. Theo đó nếu khách hàng cho phép, ngân hàng sẽ tự động ghi nợ tài khoản của khách hàng để thanh toán các hoá đơn đòi tiền do các đơn vị dịch vụ gửi đến như: trả tiền điện, nước, điện thoại, thuê nhà … Đây là những khoản chi thường xuyên trong tháng, nếu không có dịch vụ này khách hàng sẽ tốn nhiều thời gian và phiền toái khi đi thanh toán các khoản này. Hoạt động cho vay của ngân hàng thương mại: Là hoạt động kinh doanh chủ chốt của NHTM để tạo ra lợi nhuận. Chỉ có lãi suất thu được từ cho vay mới bù nổi chi phí tiền gửi, chi phí dự trữ, chi phí kinh doanh và quản lý, chi phí thuế các loại và chi phí rủi ro đầu tư. Kinh tế càng phát triển, lượng cho vay của các NHTM càng tăng nhanh và loại hình cho vay cũng trở nên vô cùng đa dạng. ở các nước đang phát triển (cả Việt Nam) khi cho vay ngắn hạn chiếm bộ phận lớn hơn cho vay dài hạn. Cho vay của NHTM, nói rộng ra là tín dụng của NHTM xét về mặt pháp lý có thể phân thành 3 loại: + Cho vay ứng trước (hay còn gọi là loại cho vay trực tiếp, cho vay tiền). + Cho vay dựa trên việc chuyển nhượng trái quyền. + Cho vay qua chữ ký (cho vay qua việc cam kết bằng chữ ký). Mỗi loại cho vay có đặc thù riêng, thủ tục pháp lý khác nhau, mức độ an toàn khác nhau. + Cho vay tiền: Là nghiệp vụ tín dụng trong đó người cho vay cam kết giao cho người đi vay một khoản tiền và người đi vay cam kết sẽ hoàn trả theo thời hạn nhất định. Giá trị hoàn trả lớn hơn giá trị khoản vay, phần chênh lệch đó là lãi cho vay. Lãi cho vay tỷ lệ với số lượng tiền và thời hạn vay. Cho vay tiền cũng được gọi là loại cho vay ứng trước: thông qua sự thoả thuận giữa người đi vay và người cho vay, dựa trên các phương án kinh doanh người đi vay trình cho người cho vay; bên cạnh đó khoản vay còn được đảm bảo bằng tài sản của người đi vay. Loại cho vay này chứa đựng rủi ro cao vì thiếu cơ sở đảm bảo bằng những hành vi thương mại đã được thực hiện, nghĩa là khách hàng nhận tiền vay sau đó mới đưa tiền đó vào sử dụng. Khách hàng trong trường hợp này có thể sử dụng tiền trái mục đích ghi trên khế ước vay do đó tạo rủi ro cho ngân hàng (rủi ro đạo đức). Loại cho vay này dựa trên 3 nguyên tắc cơ bản: - Tiền vay phải được hoàn trả đúng hạn cả vốn lẫn lãi: Là nguyên tắc quan trọng hàng đầu. Và để thực hiện nguyên tắc này mỗi lần cho vay ngân hàng phải định kỳ hạn nợ phù hợp. Khi đến kì hạn nợ người đi vay phải lập giấy trả nợ cho ngân hàng, nếu không ngân hàng sẽ tự động trích tài khoản tiền gửi của người đi vay để thu hồi nợ. Nếu tài khoản tiền gửi không đủ số dư thì chuyển nợ quá hạn. Sau một thời gian nếu khách hàng vẫn không trả nợ, ngân hàng sẽ phát mại tài sản đảm bảo. Nguyên tắc này hạn chế rủi ro về thanh khoản. - Vốn vay phải được sử dụng đúng mục đích: Không những là nguyên tắc mà còn là phương châm hoạt động của ngân hàng. Hiệu quả của nó trước hết là đẩy nhanh nhịp độ phát triển của nền kinh tế hàng hoá, tạo ra nhiều khối lượng sản phẩm, dịch vụ; đồng thời tạo ra nhiều tích luỹ để thực hiện tái sản xuất mở rộng. Khi thực hiện nguyên tắc này ngân hàng yêu cầu khách hàng vay vốn phải sử dụng đúng mục đích đã ghi trong đơn xin vay, bởi vì mục đích đó đã được ngân hàng thẩm định. Nếu phát hiện khách hàng vi phạm nguyên tắc này, ngân hàng có quyền thu hồi nợ trước hạn, nếu khách hàng không có tiền thì chuyển nợ quá hạn. - Vốn vay phải có tài sản tương đương làm đảm bảo: Tài sản này có thể là hình thành từ vốn vay ngân hàng, là tài sản của người đi vay hoặc còn có thể là tín chấp hoặc bảo lãnh của người thứ 3. Có các loại đảm bảo tín dụng: * Đảm bảo đối nhân: Là sự cam kết của một hay nhiều người về việc phải trả nợ thay cho ngân hàng thay cho một khách hàng khi khách hàng này không hoàn trả được nợ cho ngân hàng. Người đứng ra bảo lãnh phải thoả mãn các điều kiện sau: có đủ năng lực pháp lý, đủ năng lực tài chính lành mạnh, có khả năng trả nợ thay cho người vay vốn, phải có tài sản thế chấp, cầm cố. Việc bảo lãnh phải được lập thành văn bản pháp lý gọi là hợp đồng bảo lãnh. Hợp đồng đó phải có chứng nhận của cơ quan công chứng hoặc chứng thực của Uỷ ban nhân dân quận, thị xã thuộc tỉnh, thành phố. * Đảm bảo đối vật: Có 2 hình thức là thế chấp tài sản và cầm cố tài sản. Thế chấp tài sản là việc bên vay dùng tài sản là bất động sản thuộc sở hữu của mình để đảm bảo thực hiện nghĩa vụ trả nợ đối với bên cho vay. Bên đi vay vẫn tiếp tục sử dụng tài sản thế chấp và chỉ giao cho bên cho vay giấy chủ quyền của tài sản đó. Còn cầm cố tài sản là việc bên đi vay có nghĩa vụ giao tài sản là động sản thuộc quyền sở hữu cuả mình cho bên cho vay để đảm bảo thực hiện nghĩa vụ trả nợ. + Cho vay dựa trên việc chuyển nhượng trái quyền: Chủ yếu dựa trên cơ sở mua bán các công cụ tài chính (hối phiếu, lệnh phiếu, ký hoá phiếu …) tạo ra nghiệp vụ chiết khấu thương phiếu của ngân hàng, tức là mua nợ tính trên khoảng thời gian còn lại cho đến lúc đáo hạn của thương phiếu. Ngân hàng không phải cho vay mà là được mua một trái phiếu về phương diện pháp lý, việc thu nợ có cơ sở vững chắc. Chiết khấu thương phiếu đem lại lợi nhuận cao mà tương đối ít rủi ro so với cho vay ứng trước. Cho vay dựa trên việc chuyển nhượng trái quyền là kết quả của việc thanh toán trước hạn một khoản trái quyền hay 1 chứng phiếu mà quyền sở hữu đã được chuyển giao cho ngân hàng, đó chủ yếu là hình thức chiết khấu thương phiếu và chuyển nhượng khoản cho vay nghề nghiệp. + Tín dụng qua chữ ký (cho vay qua cam kết bằng chữ ký). Ngân hàng không ứng tiền ra mà chỉ cam kết sẽ trả một khoản nợ của khách hàng trong trường hợp khách hàng không trả được. Chính vì lý do bảo lãnh cho khách hàng bằng uy tín của mình mà người ta gọi là hành vi cam kết bảo lãnh của ngân hàng là tín dụng qua chữ ký. Bảo lãnh là đưa ra những cam kết của ngân hàng dưới hình thức cấp chứng thư và hạch toán theo dõi ở ngoài bảng, chứ thực tế là không (hoặc chưa) phải sử dụng ngay vốn để cho vay như các loại tín dụng thông thường. Có 2 loại: bảo lãnh ngân hàng và tín dụng chấp nhận. Bảo lãnh ngân hàng là hình thức rất quan trọng trong thực tiễn bởi vì nó là điều kiện rất hay phải có để một số người thụ trái được trả chậm hoặc không phải ký quỹ tiền đặt cọc. Chẳng hạn như cơ quan hải quan yêu cầu phải có sự bảo lãnh của ngân hàng để cho phép chậm trả, hoặc chính quyền các cấp đòi hỏi phải có bảo lãnh ngân hàng để giao phó đơn hàng. Còn tín dụng chấp nhận, ngân hàng chấp nhận một hối phiếu đòi tiền chính ngân hàng và ngay trước khi hối phiếu đến hạn, khách hàng phải nộp vào ngân hàng số tiền cần thiết để thanh toán. Như vậy ngân hàng không phải chi vốn ra về nguyên tắc. Việc chấp nhận này cho phép chủ nợ có được một chứng từ đảm bảo được thanh toán bởi khả năng thanh toán của ngân hàng đã đứng ra chấp nhận. Ngoài 3 loại cho vay trên, NHTM còn có các loại cho vay khác như cho vay kinh doanh bất động sản, cho vay cầm cố, hùn vốn kinh doanh, các nghiệp vụ liên kết tín dụng … Các hình thức đảm bảo tiền vay; nguyên tắc bảo đảm tiền vay: Hình thức đảm bảo tiền vay bằng tài sản: Là việc tổ chức tín dụng áp dụng các biện pháp nhằm phòng ngừa rủi ro, tạo cơ sở kinh tế và pháp lý để thu hồi được các khoản nợ đã cho khách hàng vay. + Cầm cố, thế chấp bằng tài sản của khách hàng vay. + Bảo lãnh bằng tài sản của bên thứ 3. + Bảo đảm bằng tài sản hình thành từ vốn vay. Hình thức đảm bảo tiền vay trong trường hợp cho vay không có bảo đảm bằng tài sản: + TCTD chủ động lựa chọn khách hàng vay không có bảo đảm bằng tài sản. + TCTD Nhà nước được cho vay không có bảo đảm theo chỉ định của chính phủ. + TCTD cho cá nhân, hộ gia đình nghèo vay có bảo lãnh bằng tín chấp của tổ chức đoàn thể chính trị - xã hội. Nguyên tắc bảo đảm tiền vay: + TCTD có quyền lựa chọn, quyết định việc cho vay có bảo đảm bằng tài sản, cho vay không có bảo đảm, chịu trách nhiệm về quyết định của mình. Trường hợp TCTD Nhà nước cho vay không có bảo đảm bằng tài sản theo chỉ định của Chính phủ thì tổn thất do nguyên nhân khách quan của các khoản cho vay này được chính phủ xử lý. + Khách hàng vay được TCTD lựa chọn cho vay không có bảo đảm bằng tài sản, nếu trong quá trình sử dụng vốn vay TCTD phát hiện khách hàng vay vi phạm cam kết trong hợp đồng tín dụng thì TCTD có quyền áp dụng các biện pháp bảo đảm bằng tài sản hoặc thu hồi nợ trước hạn. + TCTD có quyền xử lý tài sản bảo đảm tiền vay để thu hồi nợ khi khách hàng vay hoặc bên bảo lãnh không thực hiện hoặc thực hiện không đúng nghĩa vụ trả nợ đã cam kết. + Sau khi xử lý tài sản bảo đảm tiền vay nếu khách hàng vay hoặc bên bảo lãnh vẫn chưa thực hiện đúng nghĩa vụ trả nợ, thì khách hàng vay hoặc bên bảo lãnh có trách nhiệm tiếp tục thực hiện đúng nghĩa vụ trả nợ đã cam kết. Quan niệm về hiệu quả bảo đảm tiền vay: NHTM là một doanh nghiệp kinh doanh tiền tệ, mục tiêu hoạt động thì nhiều và hiệu quả bảo đảm tiền vay là một trong những mục tiêu quan trọng ngân hàng luôn hướng tới. Có thu hồi được nợ cho vay, có lãi; ngân hàng mới tiếp tục có vốn để tái sản xuất, không ngừng nâng cao uy tín và chất lượng của mình trên thương trường, tìm tòi ra những hình thức dịch vụ mới phục vụ khách hàng được tốt hơn; từ đó thúc đẩy nền kinh tế phát triển chính là mục tiêu hoạt động ngay từ khi NHTM mới thành lập. Nhưng dù cho ngân hàng có thẩm định dự án vay vốn của khách hàng, đánh giá phương án sản xuất kinh doanh, phân tích tài chính khách hàng tốt đến đâu đi chăng nữa vẫn không thể nói là có sự hoàn hảo, ngoài ra còn kể đến những sự biến đổi thị hiếu, nhu cầu đột ngột của người tiêu dùng, ảnh hưởng thời tiết, những biến động kinh tế trong và ngoài nước chưa thể lường hết được. Bản thân khách hàng khi vay vốn ngân hàng họ không hề có ý định trốn tránh trách nhiệm trả nợ vay của mình đối với ngân hàng nhưng họ bị lâm vào những tình huống bất ngờ, mất khả năng trả nợ cho ngân hàng từ đó trốn tránh trách nhiệm trả nợ. Hiệu quả bảo đảm tiền vay tốt biểu hiện ngân hàng cẩn thận, có trách nhiệm cao trong hoạt động của mình, tất cả các khâu từ thẩm định, đánh giá, phân tích tài chính cho đến ước lượng trước được những biến động trong tương lai (chỉ là tương đối). Điều này cũng biểu hiện là ngân hàng hiểu khách hàng và công việc của họ có trách nhiệm với khoản cho vay của mình, chịu khó thâm nhập tìm hiểu kỹ thị trường. Thu hồi được nợ cho vay để tái cho vay, tránh được tình trạng thua lỗ, kể cả nguy cơ bị đổ vỡ, tránh gây ảnh hưởng xấu tới nền kinh tế. Và điều quan trọng nhất là hiệu quả đảm bảo tiền vay tốt thì ngân hàng mới có tiền để trả nợ trả lãi cho những người gửi tiền, cho những tổ chức, đoàn thể, cho các khoản vay từ NHTW và các TCTD khác. Từ đó mới có thể tiếp tục thu hút huy động vốn cho hoạt động kinh doanh của mình không ngừng phát triển. Đảm bảo tiền vay bằng tài sản cầm cố ,thế chấp là những biện pháp của ngân hàng nhằm thu hồi lại được nguồn vốn của mình ,vì phòng khi khách hàng vay không có khả năng hoàn trả lại món nợ vay thì lúc đó ngân hàng còn nắm giữ tài sản cầm cố, thế chấp của họ; ngân hàng có quyền được đem những tài sản đó ra phát mại thu hồi lại khoản đã cho vay. Biện pháp này giảm thiêủ rủi ro cho phía ngân hàng. Hiện nay ở Việt nam có xu hướng tất yếu đang diễn ra là sự phát triển nhanh của hệ thống các doanh nghiệp ngoài quốc doanh :nhiều doanh nghiệp này rất muốn mở rộng hoạt động sản xuất kinh doanh của mình nhưng họ lại thiếu vốn tiền mặt . Điều kiện duy nhất dể họ có thể vay vốn từ ngân hàng là phải có tài sản cầm cố, thế chấp.Những tài sản cầm cố, thế chấp này phần lớn thường là tài sản có giá trị sử dụng cao , hoặc nhà cửa , đất đai , nhà xưởng , dây chuyền sản xuất .Khi nhận những tài sản này ngân hàng cùng với khách hàng định giá chúng cho đến khi hai bên cùng thống nhât được giá trị đảm bảo của tài sản đó .Trước mắt thì ngân hàng rất yên tâm vì giá nhà đất, giá máy móc trên thị trường lúc đó đúng thực là thế ,và ngân hàng đã giảm thiểu tối đa rủi ro bằng cách chỉ cho vay một tỷ lệ phần trăm nhất định trên giá trị của tài sản đó. Nhưng những khó khăn về sau mới xuất hiện: đó là khi khách hàng không có khả năng trả nợ , hết hạn mà cũng vẫn chưa trả ngân hàng đem tài sản đó ra phát mại thì phần lớn thường vào lúc giá trị của chúng trên thị trường bị suy giảm. Như nhà đất chẳng hạn, giá cả loại bất động sản này lên xuống thất thường theo thời gian , theo thị trường ,theo quy hoạch; ngân hàng không thể nắm bắt và theo dõi sát sao được sự biến động này,dẫn đến phần lớn khi phát mại ngân hàng phải chấp nhận thu hồi chỉ được một phần nhỏ giá ngân hàng đưa ra ban đầu ; đó là chưa kể đến