Đề tài Giải pháp nâng cao chất lượng tín dụng trung và dài hạn tại Sở giao dịch ngân hàng Đầu tư và phát triển Việt Nam

Lời mở đầu Ngày nay các Ngân hàng thương mại đã trở thành một mắt xích quan trọng cấu thành nên sự vận động nhịp nhàng của nền kinh tế thị trường, trong đó hoạt động tín dụng ngân hàng trở thành một nhân tố quan trọng, là đòn bẩy kinh tế mạnh mẽ để phát triển nền kinh tế. Đất nước ta đang trong giai đoạn đầu tiến hành công cuộc đổi mới nền kinh tế thị trường, thực hiện công nghiệp hoá - hiện đại hoá nên nhu cầu vốn đầu tư phát triển, mở rộng và nâng cao chất lượng sản xuất kinh doanh là rất lớn. Theo nguyên lý chung, nhu cầu vốn lớn và dài hạn phải được đáp ứng bởi thị trường vốn nhưng trong điều kiện nước ta, khi thị trường này đang còn nhiều khó khăn và yếu kém thì vai trò này chủ yếu thuộc về hệ thống ngân hàng thông qua hoạt động tín dụng trung và dài hạn. Tín dụng nói chung và tín dụng trung và dài hạn nói riêng là hoạt động đem lại nhiều lợi nhuận nhất cho ngân hàng nhưng cũng luôn chứa đựng những rủi ro làm thất thoát vốn của Ngân hàng thương mại nên chất lượng tín dụng là vấn đề đang được các ngân hàng rất quan tâm. Sở giao dịch Ngân hàng đầu tư và phát triển Việt Nam được thành lập và hoạt động hơn mười năm, chủ yếu hoạt động trên lĩnh vực đầu tư và phát triển. Do đó nghiệp vụ tín dụng trung và dài hạn có ý nghĩa quan trọng với đơn vị và với nhu cầu vốn trung và dài hạn của đất nước. Chính vì vậy, nâng cao chất lượng tín dụng trung và dài hạn tại Sở giao dịch Ngân hàng Đầu tư và phát triển Việt Nam không những là đòi hỏi cấp thiết trong hoạt động ngân hàng mà còn là đòi hỏi khách quan đối với sự phát triển lành mạnh của nền kinh tế. Xuất phát từ thực tế trên, đi sâu vào nghiên cứu công tác tín dụng trung và dài hạn của Sở giao dịch, em đã chọn đề tài: "Giải pháp nâng cao chất lượng tín dụng trung và dài hạn tại Sở giao dịch ngân hàng Đầu tư và phát triển Việt Nam". Chương I: Chất lượng tín dụng trung và dài hạn của Ngân hàng thương mại 1.1. Tín dụng trung và dài hạn của Ngân hàng thương mại 1.1.1.Tổng quan về Ngân hàng thương mại 1.1.1.1. Khái niệm Trải qua một quá trình phát triển lâu dài, từ việc đổi tiền, giữ hộ tiền đến việc thực hiện thanh toán hộ đã dần dần hình thành các Ngân hàng thương mại. Ngân hàng thương mại ra đời, trở thành một cầu nối không thể thiếu giữa những người muốn tiết kiệm và những người muốn đầu tư, trở thành động lực thúc đẩy phát triển kinh tế. Có rất nhiều khái niệm khác nhau về ngân hàng thương mại. Theo quan điểm của Mỹ, "Ngân hàng thương mại là một công ty chuyên cung cấp dịch vụ tài chính và hoạt động trong ngành công nghiệp dịch vụ tài chính". Hay một cách thận trọng có thể xem tổ chức này trên phương diện những loại hình dịch vụ mà chúng cung cấp: Ngân hàng thương mại là tổ chức tài chính cung cấp một danh mục các dịch vụ tài chính đa dạng nhất - đặc biệt là tín dụng, tiết kiệm và dịch vụ thanh toán - và thực hiện nhiều chức năng tài chính nhất so với bất kỳ một tổ chức kinh doanh nào trong nền kinh tế. Tại Việt Nam, sự chuyển dịch nền kinh tế từ cơ chế bao cấp sang nền kinh tế thị trường có sự quản lý của Nhà nướcnăm 1986 tất yếu dẫn dến sự ra đời của nhiều loại hình ngân hàng và tổ chức tín dụng. Để quản lý và hướng dẫn hoạt động cho các ngân hàng, tổ chức tín dụng, tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển kinh tế, bảo vệ lợi ích của cá nhân và các thành phần kinh tế, theo Pháp lệnh số 38 ngày 25/5/1990: "Ngân hàng thương mại là tổ chức kinh doanh tiền tệ mà hoạt động chủ yếu và thường xuyên là nhận tiền gửi của khách hàng với trách nhiệm hoàn trả và sử dụng tiền đó để cho vay, thực hiện nghiệp vụ chiết khấu các phương tiện thanh toán". Và mới đây Luật các tổ chức tín dụng có quy định "Ngân hàng là loại hình tổ chức tín dụng được thực hiện toàn bộ hoạt động ngân hàng và các hoạt động kinh doanh có liên quan". Theo đó ngân hàng thương mại là doanh nghiệp được thành lập để hoạt động kinh doanh tiền tệ, làm dịch vụ ngân hàng với nội dung nhận tiền gửi và sử dụng nhận tiền gửi để cấp tín dụng, cung ứng các dịch vụ thanh toán vì mục tiêu lợi nhuận, góp phần thực hiện các mục tiêu kinh tế của Nhà nước. Tóm lại, dù định nghĩa Ngân hàng thương mại như thế nào cũng đều có chung một nội dung và tính chất hoạt động của ngân hàng là huy động vốn để sử dụng vào các nghiệp vụ cho vay, đầu tư và các dịch vụ kinh doanh khác của ngân hàng. 1.1.1.2.Các hoạt động cơ bản của Ngân hàng thương mại 1.1.1.2.1. Hoạt động huy động vốn Là một doanh nghiệp kinh doanh trên lĩnh vực tiền tệ nên ngân hàng thương mại cũng cần vốn cho các hoạt động kinh doanh của mình. Các Ngân hàng thương mại thường huy động bằng các phương thức khác nhau: * Đầu tiên ngân hàng phải có vốn tự có của mình. Vốn tự có là vốn thuộc sở hữu của Ngân hàng thương mại. Đây là điều kiện pháp lý bắt buộc khi thành lập ngân hàng. Vốn tự có ban đầu của ngân hàng ít nhất phải bằng vốn pháp định và trong quá trình hoạt động nguồn vốn này được bổ sung bằng nhiều phương thức khác nhau như nguồn bổ sung từ lợi nhuận, phát hành cổ phiếu hoặc xin thêm vốn ngân sách hay được trích từ các quỹ như quỹ dự phòng tổn thất, quỹ đầu tư, quỹ thặng dư vốn... Tuy nguồn vốn này chỉ chiếm một tỷ trọng nhỏ trong tổng nguồn vốn nhưng lại là nguồn quan trọng, cung cấp những cơ sở vật chất ban đầu để ngân hàng được thành lập và đi vào hoạt động, đồng thời cung cấp nền tảng cho sự tăng trưởng và mở rộng quy mô hoạt động của ngân hàng. Bên cạnh đó, vốn tự có là cơ sở xác định mức nợ tối đa và tỷ lệ an toàn vốn tối thiểu. ở Việt Nam, để ngăn chặn và đẩy lùi các rủi ro có thể xảy ra trong hoạt động của các Ngân hàng thương mại, Ngân hàng Nhà nướcquy định: Dư nợ cho vay tối đa một khách hàng phải nhỏ hơn hoặc bằng 15% vốn tự có của Ngân hàng thương mại (trừ một số trường hợp Chính phủ cho phép) và các Ngân hàng thương mại phải duy trì tỷ lệ tối thiểu 8% giữa vốn tự có so với tài sản "Có", kể cả các cam kết ngoại bảng, được điều chỉnh theo mức độ rủi ro. Hơn thế nữa vốn tự có còn là nguồn tạo uy tín của ngân hàng, là cơ sở thu hút các nguồn vốn khác và được xem như sự bảo đảm thanh toán cho người gửi tiền khi ngân hàng mất khả năng thanh khoản. * Phương thức huy động vốn thứ hai là nhận tiền gửi. Tiền gửi của khách hàng là nguồn tài nguyên quan trọng nhất của Ngân hàng thương mại. Trong cuộc cạnh tranh để tìm và giành được các khoản tiền gửi, các ngân hàng đã thực hiện nhiều hình thức huy động tiền gửi khác nhau và trả lãi cho tiền gửi như là phần thưởng cho việc khách hàng hy sinh nhu cầu tiêu dùng trước mắt để cho ngân hàng sử dụng vốn. Như vậy, khi cung cấp dịch vụ nhận tiền gửi, ngân hàng thu "phí" gián tiếp thông qua thu nhập của hoạt động sử dụng tiền gửi đó. Hiện nay, huy động tiền gửi trung và dài hạn đang là một hình thức phổ biến của các ngân hàng thương mại nhằm thu hút vốn nhàn rỗi trong thời hạn dài hơn. Các Ngân hàng thương mại tận dụng tối đa nguồn vốn này để đầu tư các dự án trung và dài hạn. * Phương thức huy động thứ ba là phát hành các giấy tờ có giá như phát hành chứng chỉ tiền gửi, kỳ phiếu, trái phiếu ngân hàng. Đây là một cách huy động vốn rất nhanh của các ngân hàng và nó góp phần đa dạng hoá các loại hàng hoá giao dịch trên thị trường chứng khoán, khuyến khích các tầng lớp dân cư tích luỹ vốn cho đầu tư phát triển. * Một phương thức huy động khác nữa của Ngân hàng thương mại là đi vay các ngân hàng khác. Nguồn huy động theo phương thức này được dựa trên mối quan hệ giữa Ngân hàng thương mại với Ngân hàng Nhà nướchoặc các tổ chức tín dụng trên thị trường liên ngân hàng. Tuy nhiên hình thức huy động này chỉ mang tính tạm thời nhằm giải quyết nhu cầu cấp bách trong chi trả và phải chịu chi phí lớn nên trong thực tế nguồn huy động này chỉ chiếm tỷ trọng nhỏ trong tổng nguồn vốn của ngân hàng. Ngoài ra ngân hàng còn có thể huy động vốn nhàn rỗi từ các hoạt động uỷ thác. Các tổ chức kinh tế xã hội có cùng mục tiêu phát triển như của ngân hàng, có nguồn tài chính, đã sử dụng mạng lưới ngân hàng như các kênh dẫn vốn tới các mục tiêu.Từ đó hình thành nguồn uỷ thác, làm gia tăng nguồn vốn của ngân hàng. 1.1.1.2.2. Hoạt động sử dụng vốn Sử dụng và khai thác các nguồn vốn huy động được là hoạt động chủ yếu và quan trọng nhất của Ngân hàng thương mại. Vốn của Ngân hàng thương mại thường được sử dụng trong hai hoạt động lớn là tín dụng và đầu tư. * Hoạt động tín dụng Tín dụng là quan hệ vay mượn, gồm cả cho vay và đi vay. Trong quan hệ này, bên cho vay chuyển giao tài sản (tiền hoặc hàng hoá) cho bên đi vay sử dụng trong một thời hạn nhất định theo thoả thuận, bên đi vay có trách nhiệm hoàn trả vô điều kiện cả gốc và lãi cho bên cho vay khi đến hạn thanh toán. Giá trị thanh toán phải lớn hơn giá trị lúc cho vay. Khi gắn tín dụng với chủ thể nhất định như ngân hàng thì thuật ngữ tín dụng ngân hàng chỉ bao hàm nghĩa là ngân hàng cho vay. Hoạt động tín dụng là hoạt động kinh doanh chính và sinh lãi cao nhất của ngân hàng. Chủ thể tham gia vào quan hệ tín dụng ngân hàng gồm một bên là ngân hàng, một bên là nhà nước, các tổ chức kinh tế, dân cư... Trong những năm 1960 trở về trước, hoạt động tín dụng của ngân hàng chỉ có cho vay bằng tiền. Nhưng sau đó các ngân hàng còn cung cấp tín dụng cho khách hàng dưới hình thức cho thuê tài sản (tín dụng thuê mua) hoặc bảo lãnh. Cả hai hình thức này giúp ngân hàng mở rộng tín dụng cũng như các dịch vụ khác như kinh doanh ngoại tệ, tư vấn, thanh toán... góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng vốn. * Hoạt động đầu tư Đây cũng là một trong những hoạt động giúp ngân hàng khai thác tối đa nguồn vốn đã huy động, tăng cường khả năng thanh khoản cho dự trữ của các ngân hàng thương mại đồng thời tăng thu nhập cho ngân hàng. Các ngân hàng đầu tư thông qua hoạt động hùn vốn, góp vốn liên doanh và kinh doanh chứng khoán. Thường khi đầu tư các ngân hàng đều có được những thông tin chính xác và hoàn hảo nên ít khi gặp rủi ro. 1.1.1.2.3. Các dịch vụ trung gian khác Bên cạnh hoạt động cơ bản là huy động vốn và hoạt động sử dụng vốn, các ngân hàng thương mại còn thực hiện các dịch vụ trung gian khác. Chính việc xác định các dịch vụ tài chính mà xã hội có nhu cầu và thực hiện các dịch vụ đó một cách hiệu quả đã tạo ra sự khác biệt và ưu thế cạnh tranh cho từng ngân hàng. Có thể kể các dịch vụ mà ngân hàng cung cấp như dịch vụ mua bán ngoại tệ, trung gian thanh toán, dịch vụ uỷ thác và tư vấn, môi giới đầu tư chứng khoán, quản lý ngân quỹ, dịch vụ bảo hiểm, dịch vụ đại lý... 1.1.1.3. Phân loại tín dụng ngân hàng Để mở rộng tín dụng có hiệu quả, bên cạnh việc phải xây dựng và thực hiện chính sách tín dụng đúng đắn, phải không ngừng đa dạng hoá các hình thức tín dụng cho phù hợp với nhu cầu và thị hiếu của khách hàng. Tín dụng ngân hàng được phân loại theo nhiều tiêu thức khác nhau: * Phân loại theo hình thức tài trợ, tín dụng được chia thành cho vay, bảo lãnh, cho thuê... Cho vay là việc ngân hàng đưa tiền cho khách hàng với cam kết khách hàng phải hoàn trả cả gốc và lãi trong khoản thời gian xác định. Ngân hàng cho thuê khi khách hàng không đủ điều kiện để vay. Ngân hàng có thể mua tài sản theo yêu cầu của khách hàng để cho cho khách hàng thuê theo những thoả thuận nhất định và cũng phải hoàn trả cả gốc và lãi khi hết hạn. Bảo lãnh là hoạt động ngân hàng cam kết dưới hình thức thư bảo lãnh về việc thực hiện các nghĩa vụ tài chính hộ khách hàng của mình khi khách hàng không thực hiện đúng nghĩa vụ như cam kết. Mặc dù không phải xuất tiền ra, song ngân hàng đã cho khách hàng sử dụng uy tín của mình để thu lợi. * Phân loại theo mức độ tín nhiệm đối với khách hàng thì hoạt động tín dụng gồm có tín dụng có bảo đảm và tín dụng không có bảo đảm. Tín dụng có bảo đảm là loại cho vay được ngân hàng cung ứng, phải có tài sản thế chấp hoặc cầm cố, hoặc phải có sự bảo lãnh của bên thứ ba. Đối với các khách hàng không có uy tín cao đối với ngân hàng, khi vay vốn đòi hỏi phải có đảm bảo. Sự đảm bảo này là căn cứ pháp lý để ngân hàng có thêm một nguồn thứ hai, bổ sung cho nguồn thu nợ thứ nhất thiếu chắc chắn. Về nguyên tắc, mọi khoản tín dụng của ngân hàng đều phải có đảm bảo. Nhưng ngân hàng có thể cấp tín dụng không có bảo đảm cho các khách hàng có uy tín, thường là khách hàng làm ăn thường xuyên có lãi, tình hình tài chính vững mạnh, ít xảy ra tình trạng nợ nần dây dưa hoặc món vay tương đối nhỏ so với vốn của người vay. Ngoài ra, các khoản cho vay theo chỉ thị của Chính phủ mà Chính phủ yêu cầu không cần tài sản đảm bảo, các khoản cho vay đối với các tổ chức tài chính lớn... cũng có thể không cần tài sản đảm bảo. * Phân loại theo thời gian cho vay có tín dụng ngắn hạn, trung hạn và dài hạn. Phân theo thời gian có ý nghĩa quan trọng đối với ngân hàng vì thời gian liên quan mật thiết đến tính an toàn và sinh lợi của tín dụng cũng như khả năng hoàn trả của khách hàng. Tín dụng ngắn hạn có thời hạn từ 12 tháng trở xuống và được sử dụng để bù đắp sự thiếu hụt vốn lưu động của các doanh nghiệp và các nhu cầu chi tiêu ngắn hạn của cá nhân. Tín dụng trung hạn có thời hạn từ 12 tháng đến 60 tháng tài trợ cho các tài sản cố định, cải tiến hoặc đổi mới thiết bị, công nghệ, mở rộng sản xuất kinh doanh, xây dựng các dự án có quy mô nhỏ và thời gian thu hồi vốn nhanh. Tín dụng dài hạn có thời hạn trên 60 tháng được cung cấp để đáp ứng nhu cầu dài hạn như xây dựng nhà ở, mua các thiết bị, phương tiện vận tải có quy mô lớn, xây dựng các xí nghiệp mới. Việc xác định thời hạn trên cũng có tính chất tương đối do nhiều khoản cho vay không xác định trước được chính xác thời hạn. Trên thực tế, ngân hàng thường gộp tín dụng trung hạn và tín dụng dài hạn thành một _ tín dụng trung và dài hạn. Tín dụng trung và dài hạn ngày càng chiếm phần lớn tỷ trọng của ngân hàng vì một mặt chúng đáp ứng yêu cầu vốn trung và dài hạn của xã hội trong mở rộng sản xuất đầu tư, xây dựng cơ bản, mặt khác nó phù hợp với khả năng huy động vốn ngày một cao của ngân hàng. * Ngoài các tiêu thức trên, ngân hàng còn phân loại tín dụng theo độ rủi ro, theo ngành kinh tế, theo đối tượng tín dụng, theo mục đích sản xuất... Với các cách phân loại này cho thấy tính đa dạng hoặc chuyên môn hoá trong cấp tín dụng của ngân hàng, cho phép ngân hàng theo dõi rủi ro và sinh lợi gắn liền với những lĩnh vực tài trợ để có chính sách lãi suất, bảo đảm, hạn mức và chính sách mở rộng phù hợp. 1.1.2. Tín dụng trung và dài hạn của Ngân hàng thương mại 1.1.2.1.Khái niệm và đặc điểm của tín dụng trung và dài hạn Như đã trình bày ở phần trên, tín dụng ngân hàng thương mại là một giao dịch về tài sản, tức là bao gồm cả hình thức cho vay (bằng tiền) và cho thuê (tài sản thực như máy móc, nhà ở, văn phòng...). Tuy nhiên trong phạm vi bài chuyên đề này, tín dụng ngân hàng chỉ được hiểu hẹp hơn là chỉ bao gồm hoạt động cho vay. Tín dụng trung và dài hạn của Ngân hàng thương mại là một hình thức tín dụng ngân hàng được phân loại theo tiêu thức thời gian. Đó là những khoản cho vay có thời hạn lớn hơn một năm nhằm phục vụ cho việc làm nhà hoặc đầu tư thực hiện các công trình xây dựng mang tính thương mại cũng như cho các dự án đầu tư khác. Đối với một số nước trên thế giới tín dụng dài hạn là loại cho vay có thời hạn trên 7 năm nhưng tại Việt Nam, theo quy định hiện hành thì các khoản tín dụng trung hạn có thời hạn từ 12 tháng đến 60 tháng (5 năm), và từ 60 tháng trở lên là tín dụng dài hạn. Tín dụng trung và dài hạn có các đặc điểm lớn sau: * Mục đích và đối tượng cho vay Trong một nền kinh tế, nhu cầu tín dụng trung và dài hạn thường xuyên phát sinh do các doanh nghiệp luôn tìm cách phát triển mở rộng sản xuất, đổi mới công nghệ, mua sắm trang thiết bị, xây dựng... hoặc do Nhà nướcvay để đầu tư phát triển đất nước. Đối tượng cho vay là các doanh nghiệp đang đầu tư vào các dự án mà giá trị vật tư, máy móc, thiết bị, công nghệ chuyển giao, chi phí nhân công, giá thuê mua các tài sản khác, chi phí mua bảo hiểm và các chi phí khác đòi hỏi vốn lớn. * Thời hạn và giá trị khoản vốn cho vay Thời hạn cho vay là khoảng thời gian được tính từ khi khách hàng bắt đầu nhận vốn vay cho đến thời điểm trả hết nợ gốc và lãi vốn vay đã được thoả thuận trong hợp đồng tín dụng. Thời hạn cho vay do ngân hàng và khách hàng thoả thuận. Việc thoả thuận này phải căn cứ vào chu kỳ sản xuất kinh doanh, thời hạn thu hồi vốn của dự án đầu tư, khả năng trả nợ của khách hàng và khả năng nguồn vốn cho vay của ngân hàng. Xuất phát từ việc tín dụng trung và dài hạn được sử dụng để mua sắm tài sản cố định, tài trợ cho các hạng mục công trình, dự án đầu tư xây dựng... do đó thời hạn cho vay trung và dài hạn thường dài (hơn một năm) và giá trị của các khoản cho vay trung và dài hạn thường rất lớn. * Nguồn vốn để cho vay trung và dài hạn Về nguyên tắc, để hoạt động an toàn, ngân hàng cấp tín dụng trung và dài hạn cho khách hàng từ những nguồn vốn ổn định và có thời gian tương đương, bao gồm nguồn vốn tự có của ngân hàng do góp vốn hoặc do tích luỹ được trong quá trình kinh doanh; vốn huy động dưới hình thức tiền gửi trung và dài hạn, phát hành trái phiếu hay chứng chỉ tiền gửi dài hạn; nguồn vốn vay từ Ngân hàng Nhà nước, vay trên thị trường liên ngân hàng, vay nợ nước ngoài; vốn nhận uỷ thác và vốn tài trợ để cho vay theo chương trình hoặc dự án đầu tư. Tuy nhiên, các ngân hàng thường phản ánh rằng ngân hàng không đủ vốn trung và dài hạn để cho vay trung dài hạn. Trước tình hình đó Ngân hàng Nhà nướcđã mở rộng quy định về việc dùng vốn ngắn hạn định kỳ vào việc cho vay trung và dài hạn. Các ngân hàng xem xét, tính toán nguồn này để trích ra một tỷ lệ phần trăm nhất định nào đó tuỳ thuộc vào sự biến động của quá trình gửi tiền và rút tiền của khách hàng để tạo ra một nguồn ổn định lâu dài để cho vay dài hạn. Việc làm này có thể mang lại lợi nhuận cao cho ngân hàng do lãi suất huy động ngắn hạn nhỏ hơn lãi suất huy động dài hạn và lãi suất cho vay dài hạn thường lớn hơn lãi suất cho vay ngắn hạn. Song ngân hàng cũng rất ngại đối với rủi ro có thể gặp phải là rủi ro về thanh khoản. Với nguồn vốn trung và dài hạn còn hạn chế ở các Ngân hàng thương mại ở Việt Nam, Ngân hàng Nhà nướcđã cho phép các ngân hàng có thể sử dụng 25% - 30% vốn ngắn hạn để cho vay trung và dài hạn - tạo đều kiện thuận lợi cho các ngân hàng chủ động, linh hoạt trong cho vay. * Rủi ro và lãi suất cho vay Hoạt động tín dụng trung và dài hạn có thời hạn cho vay dài nên đi kèm với nó là rủi ro rất lớn bởi vì trong thời gian đó có thể xảy ra nhiều biến động lớn như về giá cả, ngoại hối, thuế, tâm lý người dân, chính sách pháp luật... Hơn thế nữa, giá trị khoản vay lớn nên khi rủi ro xảy ra sẽ càng gây những hậu quả nghiêm trọng cho ngân hàng. Mặc dù ngân hàng đã thẩm định, phân tích các thông tin trước khi ra quyết định cho vay nhưng rủi ro vẫn xảy ra do nhiều nguyên nhân, trong đó có nguyên nhân từ phía khách hàng. Do đó để đảm bảo an toàn vốn vay, đảm bảo tăng trách nhiệm của người vay đối với khoản tiền vay, ngân hàng buộc các khách hàng phải có tài sản đảm bảo cho món vay. Giữa rủi ro và lãi suất có mối quan hệ với nhau. Thời hạn càng dài, rủi ro càng lớn thì lãi suất vay càng cao bởi vì ngân hàng phải trang trải những chi phí để bù đắp rủi ro lớn và những chi phí huy động và quản lý nguồn vốn phục vụ cho hoạt động tín dụng trung và dài hạn. Lãi suất cho vay được xác định tuỳ thuộc vào lãi suất huy động, tỷ lệ lạm phát, lãi suất trên thị trường liên ngân hàng và ở Việt Nam còn phụ thuộc vào lãi suất cơ bản do Ngân hàng Nhà nướcquy định. * Nguyên tắc cho vay trung và dài hạn Hoạt động tín dụng trung và dài hạn của Ngân hàng thương mại phải dựa trên một số nguyên tắc nhằm đảm bảo tính an toàn và sinh lời. - Vốn trung và dài hạn phải được sử dụng đúng mục đích đã cam kết trong hợp đồng tín dụng. Muốn vay vốn trung và dài hạn, người vay phải soạn thảo dự án, chương trình sản xuất kinh doanh, trong đó chi tiết việc sử dụng vốn theo các mục đích cụ thể. Trên cơ sở đó, ngân hàng thẩm định và phê duyệt. Ngân hàng cho vay căn cứ vào nhiều chỉ tiêu và yêu cầu khách hàng phải cam kết sử dụng vốn đúng mục đích đã đưa ra trong phương án vay vốn, không trái với pháp luật và cương lĩnh của ngân hàng, phù hợp với đường lối chính sách phát triển kinh tế của đất nước. - Việc sử dụng vốn trung và dài hạn phải có hiệu quả kinh tế - xã hội cao. Hiệu quả kinh tế - xã hội của một món vay trung và dài hạn được thể hiện qua các chỉ tiêu của dự án (phương án) như chỉ tiêu phản ánh hiệu quả, chỉ tiêu phản ánh khả năng thanh toán, chỉ tiêu phản ánh khả năng sinh lời... Một dự án, chương trình sản xuất có hiệu quả sẽ dẫn đến việc hoàn trả vốn đúng hạn. - Vốn vay phải được hoàn trả nợ gốc và lãi đúng thời hạn. Nguồn vốn ngân hàng cho vay trung và dài hạn là nguồn ngân hàng nhận tiền gửi hoặc đi vay mượn. Ngân hàng cũng có trách nhiệm hoàn trả cả gốc và lãi như đã thực hiện như đã cam kết. Do đó ngân hàng yêu cầu người vay phải hoàn trả nợ gốc và lãi đúng thời hạn - đây là điều kiện để ngân hàng tồn tại và phát triển 1.1.2.3.Quy trình tín dụng trung và dài hạn Hoạt động tín dụng trung và dài hạn có đặc trưng thời hạn dài, chứa đựng nhiều rủi ro nên các Ngân hàng thương mại cần xây dựng quy trình tín dụng trung và dài hạn chặt chẽ để hoạt động này đạt được hiệu quả cao nhất. Quy trình tín dụng trung và dài hạn được soạn thảo với mục đích giúp cho quá trình vay diễn ra thống nhất, khoa học, hạn chế, phòng ngừa rủi ro và nâng cao chất lượng tín dụng. Nhìn chung quy trình này thường gồm 5 bước có quan hệ qua lại và hỗ trợ nhau, kết quả của bước trước là cơ sở thực hiện bước tiếp theo và tác động đến chất lượng công việc của các bước sau. * Bước 1: Lập hồ sơ yêu cầu cấp tín dụng Cán bộ tín dụng hướng dẫn khách hàng lập hồ sơ vay vốn. Xét về mặt kinh tế, mặc dù quan hệ tín dụng chưa hình thành, nhưng đây là bước chuẩn bị những điều kiện cần thiết để quan hệ tín dụng được thiết lập lành mạnh. Xét về mặt thủ tục hành chính, thì đây là bước hình thành đầy đủ giấy tờ, văn bản chứng tỏ khách hàng thực sự có nhu cầu về vốn tín dụng trung và dài hạn, cũng như chứng minh được tính hợp pháp về nhân thân khách hàng và tính tự nguyện xin cấp tín dụng của khách hàng. Căn cứ vào việc phân tích các nguồn thông tin từ hồ sơ này và các nguồn liên quan mà ngân hàng ra quyết định là có cấp tín dụng hay không. * Bước 2: Thẩm định tín dụng Thẩm định tín dụng là thẩm định khả năng hiện tại và tiềm năng của khách hàng về sử dụng vốn tín dụng cũng như khả năng hoàn trả vốn vay ngân hàng. Do tính chất phức tạp của tín dụng trung và dài hạn nên cán bộ tín dụng và cán bộ thẩm định phải dựa vào các thông tin đã có và tiến hành thẩm định một cách chặt chẽ các yếu tố phi tài chính (như phân tích, kiểm tra tính pháp lý của khách hàng, uy tín của họ, mục đích của khoản vay...) và các yếu tố tài chính (như hiện trạng tài chính và các dự báo về tài chính trong tương lai của khách hàng nhằm tìm kiếm và tiên lượng những trường hợp xấu có thể xảy ra...). * Bước 3: Quyết định tín dụng Ra quyết định tín dụng như thế nào, chấp thuận hay không chấp thuận là công việc cực kỳ quan trọng. Nó không chỉ ảnh hưởng đến tiến trình hoạt động của khách hàng, mà còn ảnh hưởng đến cả uy tín của ngân hàng. Kết thúc bước này được đánh dấu bởi các văn bản thể hiện kết quả ra quyết định là từ chối cho vay (ngân hàng phải nêu rõ lý do) hay chấp thuận thông qua việc ký hợp đồng tín dụng. * Bước 4: Giải ngân Sau khi hợp đồng tín dụng trung và dài hạn được ký kết, ngân hàng thực hiện nghiệp vụ cấp tiền trên cơ sở mức tín dụng đã cam kết theo hợp đồng. Cán bộ tín dụng có nhiệm vụ theo dõi tiến trình giải ngân đúng theo những điều kiện và số lượng như trong hợp đồng. Khi phát hiện khách hàng không thực hiện những điều kiện giải ngân, ngân hàng có thể tạm ngừng giải ngân tiếp hoặc chấm dứt hợp đồng do khách hàng vi phạm hợp đồng. * Bước 5: Giám sát và thanh lý tín dụng Ngân hàng phải giám sát tín dụng nhằm theo dõi, đánh giá mức độ chấp hành hợp đồng tín dụng của khách hàng và kịp thời có các ứng xử thích hợp. Các cán bộ tín dụng phải tiến hành giám sát hoạt động của khách hàng, tình hình sử dụng vốn vay, giám sát tài sản đảm bảo... Sau đó người giám sát phải lập báo cáo về kết quả giám sát trình các cấp quản trị để có xử lý kịp thời. Đến kỳ hạn trả nợ ngân hàng sẽ tiến hành thu vốn gốc và lãi. Nếu việc thanh toán không đúng hạn đòi hỏi ngân hàng phải xử lý, đưa ra các phán quyết tín dụng mới. Các bước trên mang tính chất liên hoàn, theo một trật tự nhất định, đồng thời có quan hệ chặt chẽ và gắn bó với nhau. Việc các cán bộ tín dụng thực hiện theo quy trình trên sẽ có ảnh hưởng rất lớn đến chất lượng tín dụng trung và dài hạn. 1.2. Chất lượng tín dụng trung và dài hạn của Ngân hàng thương mại 1.2.1.Quan niệm về chất lượng tín dụng trung và dài hạn Là một doanh nghiệp kinh doanh trên lĩnh vực tiền tệ trong một môi trường cạnh tranh khá gay gắt nên việc ngân hàng thương mại quan tâm đến chất lượng hoạt động, trong đó có chất lượng hoạt động tín dụng, là tất yếu vì khi chất lượng được tăng lên sẽ đảm bảo thoả mãn mọi yêu cầu ngày càng cao của khách hàng đồng thời tạo điều kiện cho ngân hàng nâng cao tỷ lệ chiếm lĩnh thị trường. Có nhiều quan điểm khác nhau về chất lượng. Các nhà kinh tế thì cho rằng chất lượng là "sự phù hợp với mục đích hoặc việc sử dụng", là "năng lực của một sản phẩm hoặc