Đề tài Đẩy mạnh cổ phần hoá một bộ phận doanh nghiệp nhà nước ở Việt Nam

Lêi nãi ®Çu Kho¶ng 20, 30 n¨m vÒ tr­íc ViÖt Nam cßn lµ mét n­íc n«ng nghiÖp nghÌo nµn, l¹c hËu víi nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch hãa tËp trung mang ®Çy tÝnh b¶o thñ, quan liªu, bao cÊp. Trong c¸i khu«n khæ chËt hÑp ®ã, c¸c doanh nghiÖp lu«n bÞ gß bã, h¹n chÕ vÒ mäi mÆt, v× thÕ, viÖc më réng hay ph¸t triÓn d­êng nh­ lµ ®iÒu kh«ng t­ëng ®èi víi hä. Tr­íc t×nh h×nh ®ã, §¶ng vµ Nhµ n­íc ta ®· chñ tr­¬ng thùc hiÖn chuyÓn ®æi tõ nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa, t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn v« cïng thuËn lîi cho sù ph¸t triÓn cña c¸c doanh nghiÖp. Thùc tÕ ®· chøng minh chñ tr­¬ng míi cña §¶ng vµ Nhµ n­íc ®· t¹o ra mét søc bËt m¹nh mÏ ®èi víi c¸c doanh nghiÖp t­ nh©n, nh­ng cßn c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc ? Víi nh÷ng t­ t­ëng vÉn cßn mang nÆng tÝnh b¶o thñ, do vÉn cßn ®­îc bao cÊp bëi Nhµ N­íc vµ nhiÒu mÆt h¹n chÕ kh¸c, c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc ®ang gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng còng nh­ ph¸t triÓn cña m×nh. H¬n thÕ n÷a doanh nghiÖp nhµ n­íc l¹i chiÕm mét tû träng lín trong tæng sè c¸c doanh nghiÖp ë n­íc ta v× thÕ cïng víi qu¸ tr×nh s¾p xÕp l¹i doanh nghiÖp Nhµ n­íc doanh nghiÖp nhµ n­íc , Cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ n­íc lµ mét qu¸ tr×nh tÊt yÕu cña ViÖt Nam – mét quèc gia víi nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, nhiÒu h×nh thøc së h÷u, bëi v× viÖc s¾p xÕp vµ chuyÓn mét sè doanh nghiÖp nhµ n­íc thµnh c«ng ty cæ phÇn tiÕn lªn h×nh thµnh c¸c tËp ®oµn, c«ng ty ®a quèc gia ®ñ m¹nh, ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ ë thÞ tr­êng trong n­íc ®Ó ®æi míi khu vùc kinh tÕ nhµ n­íc ë nhiÒu quèc gia, vïng l·nh thæ trªn thÕ giíi. NhËn thøc râ ®­îc tÇm quan träng cña c«ng viÖc cæ phÇn hãa –doanh nghiÖp nhµ n­íc ë n­íc ta vµ tõ nh÷ng kiÕn thøc, lý luËn ®· ®­îc trang bÞ ë tr­êng kÕt hîp víi kiÕn thøc thùc tÕ, em ®· chän ®Ò tµi: §Èy m¹nh Cæ phÇn ho¸ mét bé phËn doanh nghiÖp nhµ n­íc ë ViÖt Nam ®Ó nghiªn cøu trong tiÓu luËn cña m×nh. Tuy nhiªn cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ n­íc lµ mét vÊn ®Ò mang tÝnh quèc gia, cÇn ph¶i ®­îc nghiªn cøu, lËp kÕ ho¹ch chi tiÕt cô thÓ víi nhiÒu thêi kú, nhiÒu kh©u, nhiÒu thñ tôc phøc t¹p, h¬n n÷a do thêi gian cã h¹n vµ tµi liÖu kh«ng thËt ®Çy ®ñ còng nh­ tr×nh ®é ng­êi viÕt cßn non trÎ, ch¾c ch¾n bµi viÕt nµy sÏ kh«ng tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt, bëi vËy em mong ®­îc sù chØ b¶o cña C« ®Ó cã thÓ söa ch÷a, kh¾c phôc, cñng cè l¹i vèn kiÕn thøc cña m×nh vµ ®Ó tiÓu luËn cña em ®­îc hoµn thiÖn h¬n. Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n C« ! Ch­¬ng I. Mét sè vÊn ®Ò lý luËn chung vÒ cæ phÇn hãa doanh nghiÖp nhµ n­íc 1. B¶n chÊt cña cæ phÇn ho¸ Cæ phÇn ho¸ c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc thùc chÊt lµ qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc thµnh c«ng ty cæ phÇn lµ mét biÖn ph¸p chuyÓn doanh nghiÖp tõ së h÷u Nhµ n­íc sang h×nh thøc së h÷u nhiÒu thµnh phÇn, trong ®ã tån t¹i mét phÇn së h÷u Nhµ n­íc. C«ng ty cæ phÇn lµ doanh nghiÖp trong ®ã vèn ®iÒu lÖ ®­îc chia thµnh nhiÒu cæ phÇn do tèi thiÓu hai cæ ®«ng së h÷u, ®­îc phÐp ph¸t hµnh chøng kho¸n vµ cã t­ c¸ch ph¸p nh©n. C¸c cæ ®«ng chØ chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ c¸c kho¶n nî vµ nghÜa vô tµi s¶n kh¸c cña c«ng ty trong ph¹m vi sè vèn mµ hä ®· gãp. Thùc tiÔn 10 n¨m ®æi míi ®· kh¼ng ®Þnh cæ phÇn hãa – doanh nghiÖp nhµ n­íc kh«ng ph¶i lµ t­ nh©n ho¸ mµ lµ qu¸ tr×nh ®a d¹ng ho¸ h×nh thøc së h÷u, t¹o c¬ së cho ®æi míi c¸c quan hÖ tæ chøc qu¶n lý vµ ph©n phèi s¶n phÈm, thóc ®Èy qu¸ tr×nh tÝch tô vµ tËp trung vèn nh»m hiÖn ®¹i ho¸ nÒn kinh tÕ, t¹o ®éng lùc cho doanh nghiÖp n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh ®ång thêi cæ phÇn hãa – doanh nghiÖp nhµ n­íc còng kh«ng ph¶i lµm suy yÕu nÒn kinh tÕ Nhµ n­íc mµ lµ mét gi¶i ph¸p quan träng ®Ó kinh tÕ Nhµ n­íc ph¸t huy vai trß chñ ®¹o thËt sù cña nã trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa . NghÞ quyÕt §¹i héi IX ®· nhÊn m¹nh: “Thùc hiÖn chñ tr­¬ng cæ phÇn hãa nh÷ng doanh nghiÖp mµ Nhµ n­íc kh«ng cÇn n¾m gi÷ 100% vèn ®Ó huy ®éng thªm vèn, t¹o ®éng lùc vµ c¬ chÕ qu¶n lý n¨ng ®éng thóc ®Èy doanh nghiÖp lµm ¨n cã hiÖu qu¶”. HiÖn nay, qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi së h÷u Nhµ n­íc ®· trë thµnh mét hiÖn t­îng chñ yÕu cã tÝnh toµn cÇu, ë n­íc ta víi kho¶ng gÇn 6000 doanh nghiÖp nhµ n­íc , n¾m gi÷ 60% tæng sè vèn cña c¸c doanh nghiÖp trong nÒn kinh tÕ nh­ng hiÖu qu¶ kinh doanh cßn thÊp. ChØ kho¶ng 50% doanh nghiÖp Nhµ n­íc lµm ¨n cã l·i, trong ®ã thùc sù lµm ¨n cã l·i chØ chiÕm mét tû lÖ thÊp, ch­a ®Õn 30%. Trªn danh nghÜa, doanh nghiÖp nhµ n­íc nép tíi 70 - 80% tæng doanh thu cho ng©n s¸ch Nhµ n­íc, nh­ng nÕu trõ khÊu hao tµi s¶n cè ®Þnh vµ thuÕ gi¸n thu th× doanh nghiÖp nhµ n­íc chØ ®ãng gãp ®­îc kho¶ng 30% tæng doanh thu cho ng©n s¸ch Nhµ n­íc. §Æc biÖt, nÕu tÝnh ®ñ chi phÝ vÒ tµi s¶n cè ®Þnh, ®Êt ®ai theo gi¸ thÞ tr­êng th× doanh nghiÖp nhµ n­íc hoµn toµn kh«ng t¹o ra ®­îc tÝch luü. Mét trong nh÷ng nguyªn nh©n dÉn ®Õn t×nh tr¹ng nµy lµ tµi s¶n cè ®Þnh, ®¨c biÖt lµ m¸y mãc thiÕt bÞ qu¸ cò, l¹c hËu vÒ kü thuËt so víi c¸c n­íc trªn thÕ giíi. HiÖn nay cã ®Õn 54% doanh nghiÖp nhµ n­íc Trung ­¬ng vµ doanh nghiÖp nhµ n­íc ®Þa ph­¬ng cßn s¶n xuÊt b»ng c«ng nghÖ thñ c«ng. Quy m« doanh nghiÖp nhµ n­íc cßn nhá, vèn Ýt. Thùc tÕ vèn ho¹t ®éng chØ b»ng 80% vèn ghi trong danh s¸ch, riªng vèn l­u ®éng chØ cã 50% ®­îc huy ®éng vµo s¶n xuÊt kinh doanh, cßn l¹i lµ c«ng nî khã ®ßi- tµi s¶n, vËt t­, hµng ho¸ mÊt m¸t, kÐm phÈm chÊt vµ thua lç ch­a ®­îc xö lý. 2. Sù cÇn thiÕt ph¶i ®Èy m¹nh cæ phÇn ho¸ mét bé phËn doanh nghiÖp nhµ n­íc ë ViÖt Nam ë n­íc ta khu vùc kinh tÕ Nhµ n­íc ®ãng vai trß chñ ®¹o, tuy nhiªn víi thùc tr¹ng kü thuËt vµ tµi chÝnh (nh­ ®· tr×nh bµy ë phÇn tr­íc), doanh nghiÖp nhµ n­íc hÇu nh­ kh«ng cã kh¶ n¨ng ®æi míi c«ng nghÖ nh»m n©ng cao søc c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng. Ng©n s¸ch Nhµ n­íc còng kh«ng cã kh¶ n¨ng cÊp vèn vµ bao cÊp cho doanh nghiÖp nhµ n­íc nh­ tr­íc ®©y., Ng©n hµng cho vay còng ®ßi hái doanh nghiÖp nhµ n­íc ph¶i cã nh÷ng ®iÒu kiÖn ®¶m b¶o nh­ tµi s¶n thÕ chÊp, kh¶ n¨ng kinh doanh ®Ó tÝnh kh¶ n¨ng thu håi vèn. C¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc ë trong c¸i vßng luÈn quÈn, vèn thiÕu nh­ng kh«ng cã c¸ch nµo ®Ó huy ®éng. §Ó kh¾c phôc nh÷ng khã kh¨n ®ã, hiÖn nay cæ phÇn hãa c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc ®­îc coi lµ mét gi¶i ph¸p lín nh»m t¹o ra m«i tr­êng huy ®éng vèn dµi h¹n cho doanh nghiÖp nhµ n­íc ®Çu t­ chiÒu s©u, ®æi míi c«ng nghÖ vµ s¶n phÈm, n©ng cao søc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp trªn thÞ tr­êng trong n­íc vµ quèc tÕ, t¹o ra søc bËt míi trong s¶n xuÊt kinh doanh, gãp phÇn thùc hiÖn môc tiªu c«ng nghiÖp hãa hiÖn ®¹i hãa ®Êt n­íc. 3. Môc tiªu cña cæ phÇn ho¸ Thùc hiÖn chñ tr­¬ng cña §¶ng vµ Nhµ n­íc ,n­íc ta ®ang chËp ch÷ng b­íc vµo nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, cã thÓ nãi kinh tÕ thÞ tr­êng ®· më ra rÊt nhiÒu thêi c¬ míi song bªn c¹nh ®ã nã còng chøa ®ùng biÕt bao khã kh¨n, th¸ch thøc. V× thÕ ®Ó cã thÓ ®­a ®Êt n­íc ®i lªn “s¸nh vai cïng c¸c c­êng quèc n¨m ch©u”, chóng ta kh«ng nh÷ng ph¶i n¾m b¾t nhanh thêi c¬ mµ cßn ph¶i t×m ra nh÷ng gi¶i ph¸p tèt ®Ó kh¾c phôc nh÷ng khã kh¨n tr­íc m¾t vµ l©u dµi. Thùc tÕ ®· chøng minh cæ phÇn hãa doanh nghiÖp nhµ n­íc lµ mét h­íng ®i ®óng ®¾n nh»m më réng, ph¸t triÓn, t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c doanh nghiÖp kinh doanh cã hiÖu qu¶ h¬n nhê tËn dông ®­îc nguån vèn tõ bªn ngoµi khi mµ Nhµ n­íc kh«ng thÓ cÊp vèn cho c¸c doanh nghiÖp nh­ tr­íc ®©y; tËn dông ®­îc thÕ m¹nh cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ; tËn dông ®­îc sù n¨ng ®éng, s¸ng t¹o vµ nhiÖt t×nh trong c«ng viÖc cña c¸c thµnh viªn trong doanh nghiÖp ,… nh­ng vÉn gi÷ v÷ng ®­îc ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa, bëi lÏ, tuy lµ doanh nghiÖp cæ phÇn nh­ng Nhµ n­íc vÉn chiÕm mét tû träng ®¸ng kÓ. Nh­ vËy, cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng cæ phÇn hãa kh«ng ph¶i lµ t­ nh©n ho¸ c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc mµ chØ lµ më ra mét h­íng ®i míi cho sù ph¸t triÓn cña c¸c doanh nghiÖp, gãp phÇn to lín vµo c«ng cuéc c«ng nghiÖp hãa hiÖn ®¹i hãa n­íc nhµ. Ch­¬ng II. Thùc tr¹ng vÊn ®Ò cæ phÇn hãa c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc ë n­íc ta hiÖn nay TiÕn tr×nh cæ phÇn hãa Cæ phÇn hãa –doanh nghiÖp nhµ n­íc ®­îc b¾t ®Çu tõ nh÷ng n¨m 90, ®· tr¶i qua c¸c thêi kú thÝ ®iÓm ®Õn thêi kú më réng cæ phÇn hãa vµ ®a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc së h÷u, m« h×nh tæ chøc qu¶n lý cña c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc . 1.1. Thêi kú thø nhÊt-b­íc ®Çu thùc hiÖn cæ phÇn hãa doanh nghiÖp nhµ n­íc Thêi kú nµy, thùc hiÖn quyÕt ®Þnh sè 202/CT cña Chñ tÞch Héi ®ång bé tr­ëng (nay lµ Thñ t­íng ChÝnh phñ), c¸c bé, c¸c ngµnh ®· h­íng dÉn doanh nghiÖp nhµ n­íc ®¨ng ký thùc hiÖn thÝ ®iÓm chuyÓn sang C«ng ty cæ phÇn. Trªn c¬ së sè l­îng doanh nghiÖp nhµ n­íc ®· ®¨ng ký, chñ tÞch Héi ®ång bé tr­ëng ®· ra quyÕt ®Þnh sè 203/CT ngµy 8-6-1992 chän 7 doanh nghiÖp nhµ n­íc do ChÝnh phñ chØ ®¹o thÝ ®iÓm chuyÓn thµnh C«ng ty cæ phÇn: Nhµ m¸y xµ b«ng (Thuéc liªn hiÖp C«ng ty bét giÆt miÒn Nam, Tæng C«ng ho¸ chÊt II, Bé c«ng nghiÖp nÆng). Nhµ m¸y diªm Thèng NhÊt (thuéc liªn hiÖp s¶n xuÊt – xuÊt nhËp khÈu giÊy gç diªm, Bé c«ng nghiÖp nhÑ). XÝ nghiÖp nguyªn liÖu chÕ biÕn thøc ¨n gia sóc (thuéc C«ng ty ch¨n nu«i vµ thøc ¨n gia sóc I, Bé N«ng nghiÖp vµ c«ng nghÖ thùc phÈm). XÝ nghiÖp chÕ biÕn gç Long B×nh (thuéc Tæng C«ng ty dÞch vô, s¶n xuÊt vµ xuÊt nhËp khÈu l©m s¶n 3, Bé l©m nghiÖp). C«ng ty vËt t­ tæng hîp H¶i H­ng (thuéc Tæng C«ng ty kinh doanh vµ chÕ biÕn l­¬ng thùc Hµ Néi, ñy ban nh©n d©n thµnh phè Hµ Néi). XÝ nghiÖp may mÆc (thuéc C«ng ty dÖt – da – may Legamex, UBND TP. Hå ChÝ Minh). Tuy nhiªn sau thêi gian lµm thö, 7 doanh nghiÖp Nhµ n­íc ChÝnh phñ chän thÝ ®iÓm ®Òu xin rót lui hoÆc kh«ng ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó tiÕn hµnh cæ phÇn hãa nh­ Nhµ m¸y xµ b«ng miÒn Nam, XÝ nghiÖp may mÆc (thuéc C«ng ty dÖt – da – may Legamex)… Trong sè h¬n 30 doanh nghiÖp nhµ n­íc ®¨ng ký víi Bé Tµi chÝnh ®Ó thùc hiÖn cæ phÇn hãa th× sau h¬n bèn n¨m thùc hiÖn QuyÕt ®Þnh sè 202/CT cã n¨m doanh nghiÖp nhµ n­íc chuyÓn thµnh C«ng ty cæ phÇn lµ: C«ng ty cæ phÇn ®¹i lý liªn hiÖp vËn chuyÓn (Bé giao th«ng vËn t¶i). C«ng ty cæ phÇn c¬ ®iÖn l¹nh (TP. Hå ChÝ Minh) C«ng ty cæ phÇn giÇy HiÖp An (Bé c«ng nghiÖp). C«ng ty cæ phÇn chÕ biÕn hµng xuÊt khÈu Long An (tØnh Long An). C«ng ty cæ phÇn chÕ biÕn thøc ¨n gia sóc (Bé N«ng nghiÖp). 1.2. Thêi kú thø hai - më réng cæ phÇn hãa doanh nghiÖp nhµ n­íc (1996 -2000) Tõ n¨m 1996 – 2000 lµ giai ®o¹n më réng thÝ ®iÓm. Ngµy 7/5/1996 chÝnh phñ ®· ban hµnh nghÞ ®Þnh sè 28/CP “ vÒ viÖc chuyÓn mét sè doanh nghiÖp nhµ n­íc thµnh C«ng ty cæ phÇn”, thay thÕ cho quyÕt ®Þnh sè 202/CT víi nh÷ng quy ®Þnh cô thÓ râ rµng h¬n. Thùc hiÖn nghÞ ®Þnh sè: 28/CP, c«ng t¸c cæ phÇn hãa – doanh nghiÖp nhµ n­íc ®· ®­îc quan t©m h¬n cô thÓ: cã 30 tØnh, thµnh phè, Bé , ngµnh vµ c¸c tæng c«ng ty 91 ®· ®¨ng ký thùc hiÖn cæ phÇn hãa h¬n 200 doanh nghiÖp nhµ n­íc , nh­ng ®Õn ®Çu n¨m 1998 míi cã 18 doanh nghiÖp nhµ n­íc thùc hiÖn cæ phÇn hãa , chuyÓn sang ho¹t ®éng theo luËt C«ng ty víi tæng sè vèn lµ: 121384.000.000®. Trong sè 18 c«ng ty cæ phÇn cã 1 c«ng ty cæ phÇn nhµ n­íc kh«ng n¾m gi÷ cæ phÇn, 17 c«ng ty cßn l¹i nhµ n­íc n¾m gi÷ cæ phÇn Ýt nhÊt lµ 18%, cao nhÊt lµ 51%, cæ phÇn cßn l¹i do cæ ®«ng ngoµi x· héi chiÕm gi÷. So víi yªu cÇu c¶i c¸ch doanh doanh nghiÖp nhµ n­íc vµ sè l­îng doanh nghiÖp nhµ n­íc trong diÖn cæ phÇn hãa th× kÕt qu¶ ®¹t ®­îc trong c¸c n¨m 1992 – 1998 lµ qu¸ Ýt, tèc ®é cæ phÇn ho¸ rÊt chËm. Tõ n¨m 1998 ®Õn nay lµ giai ®o¹n thùc hiÖn b×nh th­êng vµ phæ biÕn ®èi víi tÊt c¶ c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc tthuéc danh s¸ch cÇn ph¶i cæ phÇn hãa . Cæ phÇn hãa doanh nghiÖp nhµ n­íc cã chuyÓn biÕn râ rÖt vµ ®¸ng khÝch lÖ tõ khi cã nghÞ ®Þnh sè 44/N§-CP ngµy 29/6/1998 cña ChÝnh phñ “ vÒ viÖc chuyÓn doanh nghiÖp nhµ n­íc thµnh C«ng ty cæ phÇn”. Riªng 6 th¸ng cuèi n¨m 1998 ®· cæ phÇn ho¸ ®­îc 90 doanh nghiÖp nhµ n­íc . N¨m 1999 cæ cæ phÇn hãa ®­îc 250 doanh nghiÖp nhµ n­íc , gÊp 7 lÇn so víi 6 n¨m tr­íc ®ã (1992 – 1997) céng l¹i. §Õn ®Çu n¨m 2000 c¶ n­íc ®· cæ phÇn hãa ®­îc 370 doanh nghiÖp nhµ n­íc , vµ ®Õn cuèi n¨m 2000 c¶ n­íc ®· cã 523 doanh nghiÖp nhµ n­íc chuyÓn thµnh C«n ty cæ phÇn chiÕm 8,5% tæng sè doanh nghiÖp nhµ n­íc hiÖn cã. TÝnh ®Õn th¸ng 9/2001 th× c¶ n­íc ®· cã kho¶ng 700 doanh nghiÖp nhµ n­íc ®­îc cæ phÇn hãa . Con sè nµy qu¶ lµ ®¸ng khÝch lÖ. Tèc ®é thùc hiÖn cæ phÇn hãa mét bé phËn doanh nghiÖp nhµ n­íc ë n­íc ta gÇn ®©y ®ang gia t¨ng. nh­ng so víi kÕ ho¹ch ®­îc duyÖt tõ 150 – 200 doanh nghiÖp ®­îc cæ phÇn hãa trong n¨m 1998; 400 – 500 doanh nghiÖp trong n¨m 1999 lµ 1000 doanh nghiÖp cho n¨m 2000 th× tèc ®é cæ phÇn hãa hiÖn nay vÉn cßn qu¸ chËm. 2. Thµnh tùu, H¹n chÕ, Nguyªn nh©n Tõ thùc tÕ t×nh h×nh cæ phÇn hãa doanh nghiÖp nhµ n­íc trong thêi gian qua chóng ta cã thÓ ®­a ra mét vµi nhËn ®Þnh vÒ nh÷ng mÆt tèt vµ ch­a tèt trong tiÕn tr×nh cæ phÇn hãa ë n­íc ta, ®ång thêi t×m hiÓu mét vµi nguyªn nh©n lµm chËm tiÕn tr×nh cæ phÇn hãa. 2.1. Thµnh tùu Mét sè nhËn ®Þnh b­íc ®Çu: C¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc thùc hiÖn cæ phÇn hãa do huy ®éng thªm ®­îc vèn ®Ó ®Çu t­ chiÒu s©u, ®æi míi c«ng nghÖ nªn n¨ng lùc s¶n xuÊt kinh doanh, n¨ng suÊt, hiÖu qu¶, lîi nhËn cao h¬n tr­íc. QuyÒn lîi cña ng­êi lao ®éng trong c«ng ty ®ång thêi lµ c¸c cæ ®«ng g¾n víi quyÒn lîi cña c«ng ty. Ng­êi lao ®éng mét mÆt lµm viÖc víi tinh thÇn tr¸ch nhiÖm cao v× quyÒn lîi cña m×nh, mÆt kh¸c còng yªu cÇu Héi ®ång qu¶n trÞ , gi¸m ®èc ®iÒu hµnh ph¶i chØ ®¹o vµ l·nh ®¹o c«ng ty ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ ®Ó lîi nhuËn cao h¬n. Ph­¬ng ph¸p qu¶n lý, ®iÒu hµnh doanh nghiÖp thay ®æi, tõ viÖc Gi¸m ®èc doanh nghiÖp nhµ n­íc do cÊp trªn chØ ®Þnh sang h×nh thøc cæ ®«ng bÇu héi ®ång qu¶n trÞ, Ban kiÓm so¸t vµ Ban gi¸m ®èc do ®ã tr¸ch nhiÖm cña héi ®ång qu¶n trÞ vµ gi¸m ®èc ®iÒu hµnh cao h¬n, ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp cã tÝnh ®Õn hiÖu qu¶ cô thÓ h¬n. Cæ phÇn hãa lµ chuyÓn tõ së h÷u Nhµ n­íc sang së h÷u nhiÒu thµnh phÇn, t¹o ®iÒu kiÖn cho ng­êi lao ®éng thËt sù lµm chñ doanh nghiÖp, lµm cho tµi s¶n x· héi t¨ng lªn. TÝnh kh¶ thi vµ hiÖu qu¶ cña c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc – cæ phÇn hãa nãi riªng vµ c¸c doanh ngiÖp cæ phÇn nãi chung ®· ®­îc thùc tÕ chøng minh. Mét kh«ng khÝ s¶n xuÊt míi ®· d­îc thiÕt lËp. T×nh tr¹ng l·ng phÝ cña c¶i, tµi s¶n gi¶m thiÓu, vÊn ®Ò ¨n nhËu xa hoa kh«ng cßn, tiÒn phong bao còng kh«ng cã. Bëi v× th«ng th­êng ®iÒu lÖ cña c¸c c«ng ty quy ®Þnh rÊt râ ®Þnh møc c¸c kho¶n chi nhÊt lµ chi tiÕp kh¸ch. Nhµ n­íc ®· thu vÒ ®­îc mét l­îng vèn ®¸ng kÓ, c¸c chØ tiªu kh¸c nh­ vèn, nép ng©n s¸ch, viÖc lµm, thu nhËp b×nh qu©n ®Òu t¨ng ®¸ng kÓ. Nhê sù lµm ¨n cã hiÖu qu¶ tèt nªn gi¸ cæ phiÕu cña c«ng ty cæ phÇn hãa ®· t¨ng nhanh. Gi¸ trÞ cæ phiÕu b×nh qu©n t¨ng 2 ®Õn 3 lÇn - HiÖu qu¶ kinh doanh cã tiÕn bé ®¸ng kÓ. B¸o c¸o ho¹t ®éng cña 50 doanh nghiÖp nhµ n­íc ®· cæ phÇn ho¸ h¬n mét n¨m cho thÊy hÇu hÕt c¸c doanh nghiÖp ®Òu cã chuyÓn biÕn tÝch cùc trªn nhiÒu mÆt, kÓ c¶ c¸c doanh nghiÖp tr­íc khi cæ phÇn ho¸ bÞ thua lç, doanh thu hµng n¨m t¨ng gÇn 30%, cã mét sè t¨ng 50%. Trong 6 th¸ng ®Çu n¨m 1999 cã c«ng ty cæ phÇn ®¹t doanh thu gÊp ®«i so víi tr­íc khi cæ phÇn hãa . ®iÓn h×nh lµ c«ng ty c¬ ®iÖn l¹nh ®¹t 360 tû ®ång so víi 80 tû ®ång, c«ng ty cæ phÇn ®¹i lý liªn hiÖp vËn chuyÓn ®¹t 160 tû ®ång so víi 16 tû ®ång. Sè lao ®éng kh«ng bÞ gi¶m mµ cßn t¨ng b×nh qu©n 10%, cã c«ng ty t¨ng trªn 20%. VÝ dô c«ng ty cæ phÇn chÕ biÕn hµng xuÊt khÈu Long An tõ 900 ng­êi lªn 1280 ng­êi, c«ng ty cæ phÇn c¬ ®iÖn l¹nh tõ 334 ng­êi t¨ng lªn 739 ng­êi, c«ng ty cæ phÇn ®¹i lý liªn hîp vËn chuyÓn tõ 85 ng­êi t¨ng lªn 350 ng­êi. Thu nhËp cña ng­êi lao ®éng t¨ng b×nh qu©n 20%(ch­a kÓ thu nhËp cæ tøc), ®iÓn h×nh lµ c«ng ty liªn hiÖp vËn chuyÓn, tr­íc khi cæ phÇn hãa thu nhËp lµ 1.1 triÖu ®ång/ng­êi/th¸ng, nay ®¹t 4.4 triÖu ®ång/ng­êi/th¸ng. c«ng ty cæ phÇn chÕ biÕn thøc ¨n gia sóc tõ 524 ngµn ®ång t¨ng lªn 1.3 triÖu ®ång. Lîi nhuËn tr­íc thuÕ hµng n¨m t¨ng lªn 26%, cã c«ng ty ®¹t tæng lîi nhuËn gÊp hai ba lÇn so víi tr­íc khi cæ phÇn hãa . VÝ dô: C«ng ty cæ phÇn ®¹i lý liªn hiÖp vËn chuyÓn l·i tõ 4.1 t¨ng lªn 37 tû ®ång, c«ng ty cæ phÇn c¬ ®iÖn l¹nh l·i tõ 8.8 tû ®ång t¨ng lªn 34 tû ®ång. Nép ng©n s¸ch hµng n¨m t¨ng b×nh qu©n trªn30%, mét sè c«ng ty ®¹t gÊp ®«i so víi tr­íc khi cæ phÇn hãa . Ch¼ng h¹n n¨m 1998, c«ng ty cæ phÇn C¬ ®iÖn l¹nh nép ng©n s¸ch 68 tû ®ång so víi 3,7 tû ®ång tr­íc khi cæ phÇn hãa ; C«ng ty cæ phÇn ®¹i lý Liªn hiÖp vËn chuyÓn nép ng©n s¸ch 40 tû ®ång so víi 5,1 tû ®ång tr­íc khi cæ phÇn hãa . Vèn ®iÒu lÖ t¨ng b×nh qu©n trªn 25%/n¨m, cã mét sè t¨ng lªn 2 lÇn. L·i cæ tøc ®¹t cao h¬n l·i tiÕt kiÖm b×nh qu©n ®atÑ 12% /th¸ng, C«ng ty cæ phÇn söa ch÷a vµ ®ãng tµu thuyÒn B×nh §Þnh ®¹t 20% trong n¨m 98, c¸c C«ngty cæ phÇn s¬n B¹ch TuyÕt , chÕ biÕn thøc ¨n gia sóc, chÕ biÕn hµng xuÊt khÈu Long An ®Òu ®¹t cæ tøc 2% /th¸ng. - VÒ thùc hiÖn môc tiªu cæ phÇn hãa – doanh nghiÖp nhµ n­íc , tuy sè l­îng doanh nghiÖp cæ phÇn hãa míi chiÕm 7% tæng sè doanh nghiÖp hiÖn cã nh­ng qua ®ã b­íc ®Çu ®· huy ®éng thªm ®­îc c¸c nguèn vèn kh¸c ngoµi nguån vèn nhµ n­íc ®Ó ®Çu t­ vµo doanh nghiÖp cæ phÇn hãa . MÆt kh¸c, thùc tÕ cho thÊy, phÇn vèn nhµ n­íc t¹i c¸c doang nghiÖp cæ phÇn hãa kh«ng nh÷ng kh«ng bÞ gi¶m ®i mµ ng­îc l¹i ®· t¨ng lªn tõ 10-15% so víi gi¸ trÞ ghi trªn sæ s¸ch. Thay ®æi ph­¬ng thøc qu¶n lý t¹o ®ég lùc cho thóc ®Èy kinh doanh ®¹t hiÖu qu¶ cao. Vai trß lµm chñ thùc sù cña ng­êi lao ®éng víi t­ c¸ch lµ cæ ®«ng trong c«ng ty cæ phÇn b­íc ®Çu kh¬i dËy, ph¸t huy thÓ hiÖn ë tinh thÇn h¨ng say, tù gi¸c lµm viÖc, ý thøc tæ chøc kû luËt vµ tiÕt kiÖm trong s¶n xuÊt – kinh doanh ®­îc n©ng lªn, nh»m chi tiªu kinh tÕ t¨ng lªn râ rÖt so víi thêi kú tr­íc khi cæ phÇn hãa . - NghÞ ®Þnh sè 44/1998/N§-CP ®· kÕ thõa ®­îc nhiÒu néi dung tèt nÕu trong c¸c quy ®Þnh cña nghÞ ®Þnh 28/CP, ®ång thêi bæ sung söa ®æi vµ ph¸t triÓn ®­îc nhiÒu ®iÓm míi ®Ó ®¸p øng yªu cÇu cæ phÇn hãa . §Æc biÖt nghÞ ®Þnh 44/1998/N§-CP ®· quy ®Þnh cô thÓ c¸c chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch ®èi víi doanh nghiÖp vµ ng­êi lao ®éng trong doanh nghiÖp cæ phÇn hãa thÓ hiÖn ë nhiÒu c¬ chÕ ­u ®·i ®ång thêi cã ph©n cÊp cô thÓ ®èi víi c¸c cÊp trong qu¸ tr×nh triÓn khai thùc hiÖn cæ phÇn hãa , do ®ã t¹o thuËn lîi cho c¸c doanh nghiÖp vµ c¸c cÊp qu¶n lý triÓn khai thùc hiÖn quy tr×nh kÕ ho¹ch cæ phÇn hãa . - C«ng t¸c h­íng dÉn phæ biÕn, tuyªn truyÒn c¸c chñ tr­¬ng, chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ n­íc vÒ cæ phÇn hãa ®· ®­îc chó träng triÓn khai tÝch cùc h¬n. Th«ng qua c¸c líp tËp huÊn cho c¸n bé, c¸c v¨n b¶n h­íng dÉn th× c¸c chñ tr­¬ng chÝnh s¸ch vµ chÝnh s¸ch vµ quy tr×nh cæ phÇn hãa ®­îc phæ biÕn s©u réng lµm cho nhiÒu ng­êi, nhiÒu cÊp quan t©m hiÓu râ c¸ch thøc cæ phÇn hãa . C¸c ph­¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng nh­ c¸c b¸o, ®µi ë trung ­¬ng vµ ®Þa ph­¬ng b»ng nhiÒu h×nh thøc phong phó: më chuyªn môc, diÔn ®µn, ®èi tho¹i, pháng vÊn…vÒ cæ phÇn hãa ®· ®­a tin kÞp thêi gãp phÇn tÝch cùc tuyªn truyÒn phæ biÕn, biÓu d­¬ng c¸c ®¬n vÞ ®iÓn h×nh, ph¶n ¸nh kÞp thêi nh÷ng v­íng m¾c cÇn thiÕt ph¶i th¸o gì ®Ó ®Èy nhanh tiÕn tr×nh cæ phÇn hãa . 2.2. Nh÷ng mÆt cßn h¹n chÕ trong cæ phÇn hãa doanh nghiÖp nhµ n­íc vµ nguyªn nh©n cña nh÷ng h¹n chÕ ®ã ChØ thÞ sè 20/1998/CT-TTG ngµy 21/4/1998 “vÒ ®Èy m¹nh s¾p xÕp vµ ®æi míi doanh nghiÖp nhµ n­íc ” quy ®Þnh ®Õn hÕt n¨m 2000, sÏ chuyÓn kho¶ng 20% doanh nghiÖp nhµ n­íc , tøc lµ 1200 ®¬n vÞ thµnh c«ng ty cæ phÇn. Nh­ng cho ®Õn hÕt n¨m 1999 míi thùc hiÖn ®­îc 370 doanh nghiÖp nhµ n­íc , n¨m 2000 thùc hiÖn ®­îc 500 doanh nghiÖp nhµ n­íc vµ ®Õn th¸ng 9 n¨m 2001 còng chØ thùc hiÖn ®­îc kho¶ng 700 doanh nghiÖp nhµ n­íc . Cßn c¸ch qu¸ xa chØ tiªu dù ®Þnh cæ phÇn hãa - doanh nghiÖp nhµ n­íc trong n¨m 2000. Sè doanh nghiÖp nhµ n­íc ®­îc cæ phÇn hãa cßn chiÕm tû träng thÊp so víi kÕt qu¶ ph©n lo¹i doanh nghiÖp. Sè doanh nghiÖp nhµ n­íc ®· cæ phÇn hãa chØ chiÕm 6,8% tæng sè doanh nghiÖp nhµ n­íc do ®Þa ph­¬ng qu¶n lý vµ kho¶ng 36% tæng sè doanh nghiÖp nhµ n­íc cÇn cæ phÇn hãa t¹i ®Þa ph­¬ng. §èi víi c¸c Bé, ngµnh Trung ­¬ng th× con sè t­¬ng tù lµ 5,5% vµ 29,6%. Mét trong nh÷ng môc tiªu cña cæ phÇn hãa – doanh nghiÖp nhµ n­íc lµ thu hót vèn ngoµi x· héi ®Ó c¬ cÊu l¹i doanh nghiÖp, nh­ng phÇn lín c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc ®· cæ phÇn hãa ®Òu nhá, kho¶ng 90% cã sè vèn Nhµ n­íc d­íi 5 tû ®ång. Tæng sè vèn Nhµ n­íc t¹i doanh nghiÖp nhµ n­íc . Cæ phÇn hãa chØ chiÕm kho¶ng 0,7% tøc kh«ng v­ît qua 1000.000.000 ®ång. Tû lÖ b×nh qu©n cæ phÇn do Nhµ n­íc vµ c¸n bé c«ng nh©n viªn trong doanh nghiÖp n¾m gi÷ kho¶ng 70 - 80%, suy ra vèn thu hót tõ ngoµi x· héi kh«ng nhiÒu. N­íc ta ®i theo con ®­êng x· héi chñ nghÜa , kiªn tr× chñ nghÜa Mac – Lª nin vµ t­ t­ëng Hå ChÝ Minh l©u nay trong nhËn thøc cña mçi ng­êi ®· kh¼ng ®Þnh mét ý t­ëng muèn x©y dùng mét x· héi míi c«ng b»ng d©n chñ vµ v¨n minh th× ph¶i xo¸ bá t­ h÷u vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt. Song trong mét thêi gian dµi ®· ®ång nhÊt kinh tÕ quèc doanh víi chñ nghÜa x· héi , v× vËy ®· cã kh«ng Ýt ng­êi ph¶n ®èi cæ phÇn hãa – doanh nghiÖp nhµ n­íc , cho r»ng nh­ vËy lµ “ rêi xa chñ nghÜa x· héi , ph¸ vì c¬ së kinh tÕ cña chñ nghÜa x· héi ”. Trong nhËn thøc cña mét sè c¸n bé qu¶n lý doanh nghiÖp vµ ë mét sè cÊp qu¶n lý ch­a thùc sù quyÕt t©m tiÕn hµnh cæ phÇn hãa – doanh nghiÖp nhµ n­íc , cßn ngÇn ng¹i do dù. NhÊt lµ khi cæ phÇn hãa bé phËn hoÆc doanh nghiÖp thµnh viªn, cßn cã t©m lý sî cæ phÇn hãa sÏ lµm gi¶m doanh thu, vèn vµ tµi s¶n, lîi nhuËn gi¶m quy m« vµ xÕph¹ng cña c«ng ty, tæng c«ng ty. Mét sè c¸c Bé qu¶n lý doanh nghiÖp sî cæ phÇn hãa sÏ lµm cho mÊt søc mÊt quyÒn, mÊt lîi. §èi víi ng­êi lao ®éng th× mét bé phËn sî mÊt viÖc lµm v× tr×nh ®é tay nghÒ thÊp nªn dÔ bÞ sa th¶i, mét sè ch­a quen chuyÓn tõ c«ng nh©n viªn chøc Nhµ n­íc thµnh nguêi lao ®éng trong c¸c doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh, mét sè cã t©m lý muèn lµm viÖc trong c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc ®Ó cã thu nhËp æn ®Þnh. C¬ së ph¸p luËt cña cæ phÇn hãa – doanh nghiÖp nhµ n­íc chËm ®­îc ban hµnh ®ång bé, thiÕu cô thÓ. Mét sè néi dung liªn quan ®Õn quy ®Þnh trong ph¸p lÖnh chèng tham nhòng, ph¸p lÖnh c¸n bé c«ng chøc, NghÞ ®Þnh 44/1998/N§-CP vµ c¸c v¨n b¶n kh¸c, vÉn cßn cã nh÷ng ®iÓm ch­a phï hîp, thËm chÝ ch­a thóc ®Èy m¹nh mÏ viÖc huy ®éng vèn cña c¸c cæ ®«ng tham gia vµo c«ng ty cæ phµn. VÝ nh­ khèng chÕ tû lÖ tèi ®a ®­îc mua cæ phÇn víi gi¸ ­u ®·i kh«ng v­ît møc cæ phÇn b×nh qu©n cña c¸c cæ ®«ng trong doanh nghiÖp. Mét sè néi dung chËm ®­îc h­íng dÉn cô thÓ, ®· g©y nhiÒu lóng tóng trong thùc hiÖn: Qui chÕ b¸n cæ phÇn cho nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi, quü hç trî vµ s¾p xÕp cæ phÇn hãa – doanh nghiÖp nhµ n­íc , c¬ chÕ khuyÕn khÝch ng­êi cung øng nguyªn liÖu cho doanh nghiÖp chÕ biÕn khi tiÕn hµnh cæ phÇn hãa , quyÒn vµ tr¸ch nhiÖm cô thÓ cña doanh nghiÖp vµ gi¶i quyÕt tµi s¶n tån ®äng, chê thanh lý hoÆc ph¶i ®iÒu ®i, c¬ chÕ vµ nguån chi tr¶ ®Ó gi¶i quyÕt viÖc mét sè bé qu¶n lý doanh nghiÖp kh«ng bè chi ®­îcchç lµm khi chuûen sang c«ng ty cæ phÇn. Trong qu¸ tr×nh tiÕn hµnh cæ phÇn hãa – doanh nghiÖp nhµ n­íc th­êng vÊp ph¶i kh«ng Ýt tån t¹i, v­íng m¾c vÒ tµi s¶n, tiÒn vèn trong c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc nh­: §Çu t­ x©y dùng c¬ b¶n, mua s¾m tµi s¶n cè ®Þnh kh«ng theo ®óng nguån vèn, thËm chÝ sö dông c¶ vèn l­u ®éng, vèn chiÕm dông trong thanh to¸n ®Ó x©y dùng, mua s¾m vËt t­, thiÕt bÞ; Hµng ho¸ tån kho, ø ®äng kh«ng cã kh¶ n¨ng tiªu thô, nî d©y d­a, khã x¸c nhËn, khã thu håi… X¸c ®Þnh gi¸ trÞ doanh nghiÖp gÆp nhiÒu khã kh¨n,nhiÒu doanh nghiÖp ch­a cã ®ñ giÊy tê ph¸p lý vÒ quyÒn së h÷u tµi s¶n cè ®Þnh, nhµ x­ëng, vËt kiÕn tróc. MÆt kh¸c quy tr×nh cæ phÇn hãa vÉn ch­a thËt khoa häc, c¸c kh©u x¸c ®Þnh gi¸ trÞ doanh nghiÖp vµ ®iÒu chØnh gi¸ trÞ doanh nghiÖp vÉn ph¶i kÐo dµi v× cÇn phèi hîp víi nhiÒu c¬ quan tham gia ch­a cã ®Çy ®ñ v¨n b¶n h­íng dÉn cô thÓ vÒ mÆt nghiÖp vô. ChuyÓn doanh nghiÖp nhµ n­íc thµnh c«ng ty cæ phÇn vµ h­íng dÉn nã ho¹t ®éng theo luËt c«ng ty lµ mét vÊn ®Ò míi mÎ mµ chóng ta ch­a cã nhiÒu kinh nghiÖm. Trong ®iÒu kiÖn ®ã, qu¶n lý cña nhµ n­íc ®èi víi doanh nghiÖp cæ phÇn hãa l¹i ch­a ®­îc quy ®Þnh cô thÓ vµ kÞp thêi, g©y cho c¸c doanh nghiÖp cæ phÇn hãa cã nhiÒu bì ngì, lóng tóng trong ho¹t ®éng hoÆc cã t©m lý ngÇn ng¹i khi chuyÓn ®æi tõ doanh nghiÖp nhµ n­íc thµnh c«ng ty cæ phÇn. VÒ quy tr×nh cæ phÇn hãa : Theo QuyÕt ®Þnh sè 01/CP ngµy 4/9/1996 cña Ban chØ ®¹o trung ­¬ng cæ phÇn ho¸ th× qui tr×nh cæ phÇn hãa chØ ph©n thµnh 4 b­íc nh­ng cã rÊt nhiÒu c«ng ®o¹n vµ tr×nh tù thñ tôc kÌm theo, g©y tèn nhiÒu thêi gian. VÒ chÝnh s¸ch ­u ®·i cho ng­êi lao ®éng t¹i c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc – cæ phÇn hãa . Cßn t×nh tr¹ng h¹n chÕ tiªu chuÈn vµ møc h­ëng cæ tøc trªn sè cæ phÇn thuéc së h÷u nhµ n­íc, v× chØ cã nh÷ng ng­êi cã th©m niªn tõ 3 n¨m trë lªn míi ®­îc h­ëng, møc h­ëng còng kh«ng ®¸ng kÓ ( chØ 6 th¸ng l­¬ng cÊp bËc ). - Cßn t×nh tr¹ng h¹n chÕ møc mua chÞu cæ phÇn cho ng­êi lao ®éng, v× còng chØ nh÷ng ng­êi cã th©m niªn tõ 3 n¨m trë lªn míi cã quyÒn mua chÞu. §ång thêi trong qui ®Þnh lµ tæng møc mua chÞu kh«ng v­ît qu¸ tæng møc mua tiÒn mÆt, nh­ng kh«ng râ trong tõng ng­êi cã mua chÞu ®­îc nhiÒu h¬n kh«ng, nh÷ng ai kh«ng mua tiÒn mÆt cã mua chÞu ®­îc hay kh«ng? - Bªn c¹nh ®ã cßn cã t×nh tr¹ng c¸ch biÖt vÒ sè l­îng mua cæ phiÕu gi÷a c«ng nh©n vµ c¸n bé l·nh ®¹o trong doanh nghiÖp, thùc ra lµ gi÷a ng­êi cã nhiÒu tiÒn vµ ng­êi cã Ýt tiÒn mua cæ phiÕu. Tr×nh ®é d©n trÝ thÊp, mang nÆng t©m lý s¶n xuÊt nhá. XuÊt ph¸t tõ nÒn s¶n xuÊt nhá l¹i nhiÒu n¨m vËn hµnh trong c¬ chÕ cò, nªn tr×nh ®é kiÕn thøc vµ yÕu tè t©m lý cña ta cßn bÞ ¶nh h­ëng nÆng nÒ, ch­a thÝch øng víi c¬ chÕ míi. KiÕn thøc thiÕu hôt nhÊt trong nh©n d©n vµ c¸n bé ta hiÖn nay lµ vÒ kinh tÕ thÞ