Đề án Tính tất yếu khách quan và con đường hình thành công ty mẹ-Công ty con ở Việt Nam

1 Lêi më ®Çu Ngay tõ nh÷ng n¨m 60 cña thÕ kû 19 c¸c TËp ®oµn kinh tÕ ®· nèi tiÕp nhau ra ®êi ë c¸c n­íc t­ b¶n. §ã lµ mét tæ chøc tiªn tiÕn ®¹i diÖn cho tr×nh ®é ph¸t triÓn cao cña lùc l­îng s¶n xuÊtvµ nÒn kinh tÕ x· héi, lµ c¸c doanh nghiÖp cã quan hÖ víi nhau vÒ c«ng nghÖ vµ lîi Ých kinh tÕ. Ngµy nay nhiÒu TËp ®oµn kinh tÕ ®ãng vai trß chi phèi vµ t¸c ®éng m¹nh mÏ ®Õn toµn bé nÒn kinh tÕ cña c¸c quèc gia trªn thÕ giíi. Trong nh÷ng n¨m qua , ë n­íc ta , quan hÖ s¶n xuÊt ®· cã b­íc ®æi míi phï hîp víi tÝnh chÊt , tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt. §¶ng vµ Nhµ n­íc ta chñ tr­¬ng thùc hiÖn c¶i c¸ch toµn diÖn c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc, thùc hiÖn l¹i viÖc s¾p xÕp c¸c doanh nghiÖp nh­: cæ phÇn ho¸, b¸n kho¸n, cho thuª c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc. Trong c«ng cuéc c¶i c¸ch ®ã, §¶ng vµ Nhµ n­íc ta còng chñ tr­¬ng thµnh lËp c¸c TCTy víi môc tiªu lµ h×nh thµnh nªn nh÷ng TËp ®oµn kinh tÕ m¹nh, kinh doanh trong nh÷ng ngµnh, lÜnh vùc kinh tÕ quan träng cña ®Êt n­íc cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng khu vùc vµ quèc tÕ. §èi víi n­íc ta, m« h×nh c«ng ti mÑ-c«ng ti con lµ mét kh¸i niÖm míi, mét ph¹m trï míi trong lÜnh vùc kinh tÕ häc, tuy trªn thÕ giíi kh¸i niÖm vÒ TËp ®oµn kinh doanh vµ m« h×nh tËp ®oµn theo h×nh thøc c«ng ti mÑ-c«ng ti con ®· qua mét thêi gian ph¸t triÓn .Trong bèi c¶nh toµn cÇu ho¸ vÒ kinh tÕ m¹nh mÏ ®Ó tr¸nh khái tôt hËu ngµy cµng xa , ViÖt Nam kh«ng thÓ ®øng ngoµi xu thÕ chung .ViÖc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn c¸c tæng c«ng ty theo m« h×nh c«ng ti mÑ-c«ng ty con sÏ ph¸t huy c¸c ngµnh kinh tÕ mòi nhän gióp n­íc ta héi nhËp vµo nÒn kinh tÕ khu vùc vµ thÕ giíi . 2 ViÖc thµnh lËp c¸c tæng c«ng ty theo m« h×nh c«ng ti mÑ -c«ng ti con ®ang ®Æt ra rÊt nhiÒu vÊn ®Ò mµ §¶ng , Nhµ n­íc vµ c¸c bé ngµnh liªn quan ph¶i gi¶i quyÕt . Tõ nhu cÇu cÊp thiÕt vµ tÝnh chÊt quan träng ®ã , chóng em ®· ®i s©u t×m hiÓu vµ nghiªn cøu vÒ vÊn ®Ò nµy trong ®Ò ¸n Kinh tÕ chÝnh trÞ "TÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan vµ con ®­êng h×nh thµnh c«ng ty mÑ-c«ng ty con ë ViÖt Nam " Do cßn nhiÒu h¹n chÕ nªn ®Ò ¸n kh«ng tr¸nh khái nhiÒu thiÕu sãt. Chóng em xin ch©n thµnh c¶m ¬n sù gióp ®ì h­íng dÉn tËn t×nh cña TiÕn sÜ Lª Thôc. Chóng em còng rÊt mong nhËn ®­îc sù gãp ý cña thÇy ®Ó hoµn thiÖn h¬n n÷a ®Ò ¸n . Thay mÆt nhãm sinh viªn thùc hiÖn Sinh viªn Ng« Thuý Ph­îng 3 PhÇn I c¬ së lý luËn cña viÖc h×nh thµnh m« h×nh c«ng ty mÑ-c«ng ty con ë viÖt nam 1.1 kh¸i qu¸t chung vÒ c«ng ty mÑ - c«ng ty con. 1.1.1. Kh¸i niÖm. C«ng ty mÑ lµ c«ng ty cã Ýt nhÊt mét c«ng ty con trë lªn; cã thÓ lµ Doanh nghiÖp nhµ n­íc, hoÆc C«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n, C«ng ty cæ phÇn... C«ng ty con lµ c«ng ty cã 100% vèn cña c«ng ty mÑ hoÆc ®a së h÷u trong ®ã cã trªn 50% vèn cña c«ng ty mÑ. Nh­ vËy c«ng ty con ph¶i chÞu sù kiÓm so¸t ( chi phèi ) cña c«ng ty mÑ M« h×nh c«ng ty mÑ - c«ng ty con tån t¹i chñ yÕu d­íi hai d¹ng sau: Mét lµ, C«ng ty qu¶n lý vèn : môc tiªu chñ yÕu cña c«ng ty nµy lµ ®Çu t­ vµo c¸c c«ng ty kh¸c. C¬ cÊu tæ chøc cña nã bao gåm c¸c bé phËn ®iÒu phèi, lËp kÕ ho¹ch vµ tiÕn hµnh kinh doanh trong pham vi c¸c c«ng ty con. Hai lµ, C«ng ty qu¶n lý ho¹t ®éng : lµ m« h×nh ®Æc tr­ng cña c«ng ty mÑ vµ c«ng ty con cña chóng. C«ng ty nµy cã chøc n¨ng kinh doanh nh­ng ®ång thêi së 4 h÷u vµ kiÓm so¸t nhãm c¸c c«ng ty con cña nã. C¸c c«ng ty ®­îc tæ chøc thµnh c¸c ph¸p nh©n riªng ®­îc tham gia c¸c giao dÞch mét c¸c ®éc lËp. 1.1.2. §Æc ®iÓm : MÆc dï tªn gäi kh¸c nhau, h×nh thøc tæ chøc cña c¸c c«ng ty mÑ vµ c«ng ty con kh¸c nhau nh­ng nãi chung m« h×nh c«ng ty mÑ c«ng ty con cã mét sè ®Æc ®iÓm chung c¬ b¶n nh­ sau : Thø nhÊt lµ, cã quy m« rÊt lín vÒ vèn, lao ®éng, doanh thu vµ ph¹m vi ho¹t ®éng. Do c«ng ty mÑ - c«ng ty con võa cã sù tÝch tô cña b¶n th©n doanh nghiÖp l¹i võa cã sù tËp trung gi÷a c¸c doanh nghiÖp. V× vËy nã võa n©ng cao ®­îc tr×nh ®é x· héi ho¸ s¶n xuÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt, võa cã n¨ng lùc c¹nh tranh m¹nh h¬n c¸c c«ng ty riªng lÎ. §iÒu nµy thÓ hiÖn rÊt râ, tr­íc hÕt ë quy m« vèn cña c«ng ty mÑ - c«ng ty con. Trong c«ng ty mÑ - c«ng ty con th× vèn ®­îc tËp trung tõ nhiÒu nguån kh¸c nhau, ®­îc b¶o toµn vµ ph¸t triÓn kh«ng ngõng, ®Èy nhanh qu¸ tr×nh tÝch tô vµ tËp trung vèn cho c«ng ty mÑ - c«ng ty con. Nh×n chung c¸c m« h×nh c«ng ty mÑ - c«ng ty con cã hai con ®­êng c¬ b¶n ®Ó t¹o ra vèn : C¸ch thø nhÊt, tù t¹o vèn theo con ®­êng h­íng néi lµ chñ yÕu, b»ng c¸ch tÝch luü néi bé nÒn kinh tÕ. Nguån vèn chñ yÕu lµ vèn nhµ n­íc th«ng qua nh÷ng c¬ chÕ kh¸c nhau: 5 - Nhµ n­íc cÊp vèn ban ®Çu d­íi d¹ng ®Çu t­ trùc tiÕp hoÆc gãp vèn cæ phÇn lín nhÊt. - T¹o c¬ chÕ ®Ó c«ng ty tù tÝch luü vèn nh­ cho phÐp ®Ó l¹i tÊt c¶ hoÆc mét phÇn lîi nhuËn thu ®­îc tõ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh, kh«ng ®¸nh thuÕ thu nhËp. - Cho vay tÝn dông ­u ®·i, cho phÐp huy ®éng vèn th«ng qua ph¸t hµnh tr¸i phiÕu, cæ phiÕu... - S¸t nhËp, hîp nhÊt c¸c c«ng ty lín cïng ngµnh nghÒ hoÆc n»m trong cïng mét quy tr×nh c«ng nghÖ cã liªn quan ®Õn s¶n phÈm cuèi cïng trªn cïng mét ®Þa bµn. C¸ch thø hai, t¹o dùng vèn theo con ®­êng h­íng ngo¹i lµ thu hót nguån ®Çu t­ th«ng qua c¸c dù ¸n ®Çu t­ n­íc ngoµi, liªn doanh, liªn kÕt, ph¸t hµnh tr¸i phiÕu, cæ phiÕu vµ vèn vay n­íc ngoµi. Víi sè vèn lín, c«ng ty mÑ - c«ng ty con cã kh¶ n¨ng chi phèi vµ c¹nh tranh m¹nh trªn thÞ tr­êng , më réng nhanh chãng quy m« s¶n xuÊt , ®æi míi c«ng nghÖ, n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng, n©ng cao chÊt l­îng s¶n phÈm vµ v× vËy ®¹t doanh thu lín Mét vÊn ®Ò n÷a lµ vÒ lùc l­îng lao ®éng trong c«ng ty mÑ - c«ng ty con. Lùc l­îng lao ®éng trong c«ng ty mÑ - c«ng ty con kh«ng chØ lín vÒ sè l­îng, mµ cßn m¹nh mÏ vÒ chÊt l­îng, ®­îc tuyÕn chän vµ ®µo t¹o rÊt nghiªm ngÆt. Ph¹m vi ho¹t ®éng cña c«ng ty mÑ - c«ng ty con rÊt réng, kh«ng chØ ë ph¹m vi l·nh thæ mét quèc gia, mµ ë nhiÒu n­íc hoÆc ph¹m vi toµn cÇu. 6 Víi quy m« vèn lín , nhiÒu lao ®éng, ¸p dông sù tiÕn bé khoa häc kÜ thuËt hiÖn ®¹i vÒ th«ng tin liªn l¹c, ph­¬ng tiÖn giao th«ng vËn t¶i... c¸c c«ng ty mÑ - c«ng ty con ®· thùc hiÖn ph©n c«ng lao ®éng trong néi bé c«ng ty mÑ - c«ng ty con nh­ bè trÝ c¸c ®iÓm s¶n xuÊt, x©y dùng m¹ng l­íi tiªu thô s¶n phÈm, thËm chÝ c¶ c¸c kh©u kh¸c nhau cña s¶n xuÊt s¶n phÈm trªn ph¹m vi toµn thÕ giíi. Thø hai lµ, c¸c c«ng ty mÑ - c«ng ty con ®Òu ho¹t ®éng kinh doanh ®a ngµnh, ®a lÜnh vùc. ChiÕn l­îc s¶n phÈm vµ h­íng ®Çu t­ lu«n thay ®æi phï hîp víi sù ph¸t triÓn cña c«ng ty mÑ - c«ng ty con vµ m«i tr­êng kinh doanh, nh­ng mçi ngµnh ®Òu cã ®Þnh h­íng ngµnh chñ ®¹o , lÜnh vùc ®Çu t­ mòi nhän víi nh÷ng s¶n phÈm ®Æc tr­ng cña c«ng ty mÑ - c«ng ty con. Qua qu¸ tr×nh ho¹t ®éng, ph¸t triÓn , quy m« vµ c¬ cÊu kinh doanh cña c«ng ty mÑ - c«ng ty con dÇn ®­îc më réng , ®a d¹ng ho¸ c¸c lo¹i h×nh kinh doanh, phï hîp víi ®ßi hái cña thÞ tr­êng vµ sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ. Bªn c¹nh nh÷ng ®¬n vÞ s¶n xuÊt hoÆc th­¬ng m¹i , c¸c c«ng ty mÑ - c«ng ty con më réng c¸c ho¹t ®éng sang lÜnh vùc kh¸c nh­ tµi chÝnh, ng©n hµng, b¶o hiÓm, nghiªn cøu khoa häc... C¸c c«ng ty mÑ - c«ng ty con ho¹t ®éng ®a ngµnh, ®a lÜnh vùc lµ ®Ó ph©n t¸n rñi ro, m¹o hiÓm vµo c¸c mÆt hµng, c¸c lÜnh vùc kinh doanh kh¸c nhau, b¶o ®¶m cho ho¹t ®éng cña c¶ c«ng ty mÑ - c«ng ty con lu«n ®­îc b¶o toµn vµ hiÖu qu¶, ®ång thêi tËn dông ®­îc c¬ së vËt chÊt vµ kh¶ n¨ng lao ®éng cña c«ng ty mÑ - c«ng ty con. Thø ba lµ, c¸c c«ng ty mÑ - c«ng ty con ®a d¹ng vÒ c¬ cÊu tæ chøc , vÒ së h÷u, vÒ ph¸p nh©n vµ thÓ nh©n. M« h×nh c«ng ty mÑ - c«ng ty con rÊt ®a d¹ng vÒ c¬ cÊu tæ chøc vµ ph¸p lý. Nã cã thÓ lµ lo¹i h×nh ho¹t ®éng mµ c¸c c«ng ty con vÉn gi÷ nguyªn sù ®éc lËp 7 vÒ tÝnh ph¸p lý, viÖc huy ®éng vèn vµ c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ ®­îc duy tr× b»ng c¸c hîp ®ång kinh tÕ, c¸c chñ së h÷u nhá vÉn cã quyÒn ®iÒu hµnh c¸c c«ng ty cña m×nh vµ vÉn cã t­ c¸c ph¸p nh©n riªng cña m×nh. Mét lo¹i h×nh kh¸c cña m« h×nh c«ng ty mÑ - c«ng ty con lµ viÖc c¸c c«ng ty con mÊt quyÒn ®éc lËp vÒ tÝnh th­¬ng m¹i vµ s¶n xuÊt, c¸c chñ së h÷u trë thµnh c¸c cæ ®«ng cña "c«ng ty mÑ". C«ng ty mÑ - c«ng ty con lµ mét tæ hîp c¸c c«ng ty, bao gåm "c«ng ty mÑ" vµ c¸c "c«ng ty con, ch¸u" phÇn lín mang hä cña c«ng ty mÑ. C«ng ty mÑ së h÷u sè l­îng lín vèn cæ phÇn trong c¸c c«ng ty con, nã chi phèi c¸c c«ng ty con vÒ mÆt tµi chÝnh vµ chiÕn l­îc ph¸t triÓn. Do vËy trong m« h×nh c«ng ty mÑ - c«ng ty con rÊt ®a d¹ng vÒ së h÷u. 1.1.3. C¬ chÕ ho¹t ®éng. C¸c c«ng ty mÑ - c«ng ty con lµ nh÷ng doanh nghiÖp ®éc lËp , cã t­ c¸ch ph¸p nh©n, hîp t¸c theo nguyªn t¾c mäi thµnh viªn ®Òu b×nh ®¼ng tr­íc ph¸p luËt, kh«ng cã quan hÖ cÊp trªn, cÊp d­íi theo kiÓu trËt tù hµnh chÝnh nh­ c¸c doanh nghiÖp trong tæng c«ng ty hiÖn nay, mµ th«ng qua liªn kÕt b»ng vèn ®Çu t­ hoÆc c¸c liªn kÕt kh¸c theo quy ®Þnh cña hîp ®ång vµ ®iÒu lÖ c«ng ty. Ta cã thÓ m« h×nh ho¸ c¬ cÊu tæ chøc cña mét c«ng ty mÑ - c«ng ty con nh­ sau: 8 M« h×nh c¬ cÊu tæ chøc cña c«ng ty mÑ - c«ng ty con. C« ng ty mÑ vµ c¸c c«ng ty con cã mèi quan hÖ phô thuéc, hç trî vÒ mÆt chiÕn l­îc, tµi chÝnh, tÝn dông. C¸c c«ng ty con phô thuéc vµ c«ng ty mÑ nh»m phôc vô môc tiªu chung cña c¶ c«ng ty mÑ - c«ng ty con. Môc tiªu cña c«ng ty con th­êng trïng víi môc tiªu cña c«ng ty mÑ. C«ng ty mÑ - c«ng ty con chØ tån t¹i vµ ph¸t triÓn v÷ng m¹nh khi x©y dùng ®­îc c¬ chÕ ho¹t ®éng dùa trªn sù thèng nhÊt lîi Ých kinh tÕ cña tõng thµnh viªn víi lîi Ých chung cña c¶ c«ng ty vµ thùc hiÖn chñ yÕu b»ng hîp ®ång kinh tÕ. c«ng ty mÑ c«ng Ty c«ng ty c«ng ty c«ng ty chi con 1 con 2 con 3 liªn kÕt 1 nh¸nh 1 c«ng ty c«ng ty chi con 3.1 liªn kÕt 3 nh¸nh 3.1 9 C«ng ty mÑ së h÷u l­îng vèn, cæ phÇn lín trong c¸c c«ng ty con. Nã chi phèi c¸c c«ng ty con vÒ tµi chÝnh vµ chiÕn l­îc ph¸t triÓn. Vèn së h÷u trong c«ng ty mÑ - c«ng ty con lµ së h÷u hçn hîp ( nhiÒu chñ ) trong ®ã cã mét chñ ( c«ng ty mÑ ) ®ãng vai trß khèng chÕ, chi phèi. PhÇn lín c¸c c«ng ty con mang hä cña c«ng ty mÑ. C«ng ty mÑ th­êng lµ c«ng ty cã cæ phÇn, ®­îc thµnh lËp vµ ho¹t ®éng theo luËt doanh nghiÖp cña n­íc së t¹i, cã thÓ cã vèn gãp cña nhµ n­íc hoÆc nhµ n­íc cã 100% vèn, hoÆc nhµ n­íc cã trªn 50% cæ phÇn. C«ng ty con còng th­êng lµ c«ng ty cæ phÇn, cã t­ c¸ch ph¸p nh©n riªng, ®­îc thµnh lËp vµ ho¹t ®éng theo luËt doanh nghiÖp cña n­íc së t¹i. Trong ®ã c«ng ty mÑ së h÷u 100% vèn hoÆc Ýt nhÊt 51% cæ phÇn , cã quyÒn bá phiÕu trong c¸c c«ng ty con, hoÆc c«ng ty mÑ cã kh¶ n¨ng kiÓm so¸t, khèng chÕ mÆc dï kh«ng n¾m ®a phÇn së h÷u, c¸c c«ng ty con cã thÓ ë trong n­íc hay ë n­íc ngoµi. Trong c¬ cÊu tæ chøc cña c«ng ty mÑ - c«ng ty con cßn cã chi nh¸nh vµ c¸c c«ng ty liªn kÕt. Gi÷a c¸c c«ng ty con cã nh÷ng mèi quan hÖ rµng buéc, phô thuéc chÆt chÏ víi nhau vµ cïng phô thuéc vµo c«ng ty mÑ. Mçi c«ng ty con ®­îc ph©n c«ng ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh theo tõng ph©n ®o¹n, theo chuyªn ngµnh, theo s¶n phÈm hµng ho¸ b¸n ra hoÆc theo khu vùc ho¹t ®éng, kh«ng trïng l¾p, c¹nh tranh néi bé. C¸c c«ng ty con cã thÓ phèi hîp c¸c ho¹t ®éng cña m×nh theo kiÓu liªn kÕt däc hoÆc liªn kÕt ngang hoÆc chØ giíi h¹n trong mét chuyªn ngµnh nµo ®ã. Liªn kÕt däc lµ sù liªn kÕt gi÷a c¸c c«ng ty con trong cïng mét d©y chuyÒn c«ng nghÖ s¶n xuÊt, trong ®ã mçi doanh nghiÖp ®¶m nhËn tõng c«ng ®o¹n nhÊt ®Þnh. Liªn kÕt ngang lµ sù liªn kÕ gi÷a c¸c c«ng ty con ho¹t ®éng trong cïng mét ngµnh nghÒ, cã quan hÖ chÆt chÏ víi nhau vÒ kinh tÕ - kü thuËt, thÞ tr­êng tiªu 10 thô, xuÊt nhËp khÈu. Trong c«ng ty mÑ - c«ng ty con còng th­êng cã sù liªn kÕt hçn hîp, nghÜa lµ cã c¶ hai h×nh thøc liªn kÕt ngang vµ liªn kÕt däc. ViÖc thiÕt lËp c«ng ty con, chi nh¸nh hay c«ng ty liªn kÕt th­¬ng tu©n thñ mét sè nguyªn t¾c ph©n bæ theo s¶n phÈm, theo vïng l·nh thæ, hoÆc kÕt hîp c¶ hai. Theo m« h×nh tæ chøc cña c«ng ty mÑ - c«ng ty con ë trªn th× mçi c«ng ty con khu vùc lµ mét khèi, mçi c«ng ty chØ s¶n xuÊt mét lo¹i s¶n phÈm ë mét n­íc nhÊt ®Þnh lµ mét ®¬n vÞ kinh doanh cña khèi. Mçi ®¬n vÞ kinh doanh cña khèi cã c¸c phßng chøc n¨ng nh­ phßng tµi chÝnh, tiÕp thÞ, ph©n phèi, s¶n xuÊt, nh­ng tÊt c¶ ®Òu tËp trung cho viÖc s¶n xuÊt cã hiÖu qu¶ vµ chÊt l­îng. Gi¸m ®èc cña ®¬n vÞ kinh doanh lµ ng­êi chÞu hoµn toµn tr¸ch nhiÖm tr­íc gi¸m ®èc khèi vÒ ho¹t ®éng cña ®¬n vÞ. Mçi khèi chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ ho¹t ®éng cña c«ng ty mÑ - c«ng ty con trong mét khu vùc ®Þa lý nhÊt ®Þnh, vµ gi¸m ®èc khu vùc chÞu tr¸ch nhiÖm tr­íc gi¸m ®èc ®iÒu hµnh trung t©m vÒ ho¹t ®éng cña khèi trong khu vùc. NÕu trong khu vùc, s¶n phÈm s¶n xuÊt vµ ph©n bæ cña c«ng ty mÑ - c«ng ty con ®a d¹ng nhiÒu lo¹i th× trong mçi khèi khu vùc cã thÓ thµnh lËp nh÷ng tiÓu khèi theo dâi, gi¸m s¸t riªng ®èi víi mét hoÆc mét sè s¶n phÈm ë trong khu vùc. 1.1.4. Vai trß. M« h×nh c«ng ty mÑ - c«ng ty con ra ®êi trong nÒn kinh tÕ cã vai trß rÊt to lín, thÓ hiÖn chñ yÕu trªn nh÷ng mÆt sau: