Đề án Quan hệ phân phối thu nhập trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam

Môc lôc Trang LỜI MỞ ĐẦU Nền kinh tế nước ta hiện nay là nền kinh tế nhiều thành phần định hướng xã hội chủ nghĩa, đang trong quá trình chuyển đổi. Trong nền kinh tế đó, sự chi phối của các quy luật kinh tế là một tất yếu khách quan, trong đó phân phối đóng vai trò quan trọng. Phân phối là một khâu quan trọng trong quá trình tái sản xuất và là một trong ba mặt của hệ thống quan hệ sản xuất, có liên quan trực tiếp đến các tổ chức, các chủ thể và các cá nhân trong xã hội. Phân phối vừa là mục tiêu, vừa là động lực thúc đẩy sản xuất và tiêu dùng. Vì vậy mà từ lâu , năng suất lao động đã trở thành vấn đề nhạy cảm, chi phối vận động của các quá trình kinh tế xã hội, nhất là trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, mô hình mới mẻ, chua tùng có tiền lệ trong lịch sử. Lý luận về phân phối có vị trí quan trọng trong kinh tế chính trị. Nó là vấn đề rộng lớn, liên quan đến các hoạt động kinh tế, văn hoá, xã hội,… của nhà nướcvà của nhân dân lao động. Bên cạnh đó, trong điều kiện phát triển của nền kinh tế nước ta hiện nay, việc nghiên cứu kỹ lưỡng các vấn đề thuộc lĩnh vực phân phối thu nhập như tiền lương, lợi nhuận, lợi tức, địa tô cũng như các tác động của chúng là một vấn đề cấp thiết. Chính vì xuất phát từ những tầm quan trọng đó của phân phối nên tôi đã chọn đề tài: “ Quan hệ phân phối thu nhập trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam " để nghiên cứu làm đề án kinh tế chính trị. NỘI DUNG I. Cơ sở lý luận về phân phối thu nhập trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa 1.1. Phân phối thu nhập và tính tất yếu tồn tại trong phân phối thu nhập 1.1.1. Khái niệm phân phối thu nhập và các khái niệm có liên quan: * Khái niệm phân phối trong kinh tế thị trường Ngày nay, tuy còn nhiều ý kiến khác nhau nhưng nhiều nhà kinh tế đã thống nhất với nhau rằng nền kinh tế thị trường là nền kinh tế vận động theo cơ chế thị trường. Đến lượt nó, cư ơ chế thị trường là cơ chế mà trong đó tổng thể nhân tố, các quan hệ cơ bản tự do vận động dưới sự cbi phối của các quy luật thị trường, trong môi trường cạnh tranh nhằm mục tiêu lợi nhuận. Nhuận tố cốt lõi của cơ chế này là bộ máy cung cầuvà giá cả thị trường. Theo nghĩa rộng, thu nhập trong nền kinh tế thị trường bao gồm doanh thu của chủ doanh nghiệp và thu nhập của chủ các yếu tố sản xuất. Còn nghĩa hẹp, thu nhập là phần trả công cho chủ các yếu tố sản xuất như tiền lương, lợi nhuận, lợi tức địa tô. Ở đây nó thu nhập và phân phối thu nhập là theo nghĩa hẹp, tức là nghiên cứu về tiền lương, lợi nhuận, lợi tức, địa tô. Vậy phân phối thu nhập trong nền kinh tế thị trường là phân phối về tiền lương, lợi nhuận,lợi tức, địa tô cho chủ các yếu tố sản xuất. Từ đó hình thành nên thu nhập. Đó là tổng số tiền mà chủ thể các yếu tố các sản xuất kiếm được hoặc thu góp được trong một thời gian nhất định. * Nguyên tắc sở hữu trong phân phối tự nhiên - Trong kinh tế thị trường có nhiều chủ thể tham gia. Họ là những người lao động, các chủ vốn, chủ đất đai và chủ kinh doanh. Mỗi người có quyền sở hữu về vốn, chủ đất đai có quyền sở hữu đất đai, nhà kinh doanh có quyền sở hữu về năng lực kinh doanh. Quyền sở hữu các yếu tố sản xuất này mang lại thu nhập cho những chủ nó. -Rõ ràng thu nhập là quyền sở hữu mà không nói tới thu nhập thì chỉ là quyền sở hữu suông. Cacmac đã từng nói " địa tô là quyền sở hữu ruộng đất được thực hiện về mặt kinh tế". Người ta có thể nói như vậy với các yếu tố sản xuất khác. Chẳng hạn tiền lương là quyền sở hữu về lao động được thực hiện về mặt kinh tế. Nếu không nhận được tiền lương chủ sức lao động thực ra không có quyền sở hữu nó. Cũng như vậy, ta có thể nói lợi tức là quyền sở hữu vốn được thực hiện về mặt kinh tế * Nguyên tắc năng suất giới hạn: - Năng suất giới hạn là năng suất của yếu tố sản suât cuối cùng được sử dụng trong quá trình sản xuất. Năng suất đó là nhỏ nhất và nó quyết định năng suất của các đơn vị khác của yếu tố sản xuất. Sở dĩ phân phối theo năng suất của yếu tố sản xuất được sử dụng cuối cùng vì người ta tăng thêm đều đặn các đơn vị của yếu tố sản xuất nào đó vào quá trình tạo ra sản phẩm còn các yếu tố khác không thay đổi thì năng suất của các đơn vị yếu tố sản xuất tăng thêm có xu hướng giảm sút. Vì vậy đơn vị yếu tố sản xuất cuối cùng được coi là đơn vị yếu tố sản xuất giới hạn.Năng suất của nó được gọi là năng suất giới hạn quyết định năng suất của các đơn vị yếu tố sản xuất khác. Ở đây có một vấn đề được thảo luận là: Thứ nhất giữa lợi nhuận và các thu nhập của yếu tố sản xuất khác như tiền lương , lợi tức, địa tô có mối quan hệ tỷ lệ nghịch. Thu nhập các yếu tố sản xuất càng lớn thì phần thu nhập lợi nhuân càng nhỏ. Về xu hướng vận động thì càng tăng yếu tố sản xuất thì thu nhập các yếu tố sản xuất càng giảm xuống còn ngược lại lợi nhuận càng tăng lên. Thứ hai, về nguồn gốc của lợi nhuận, có thể khái quát lại rằng lợi nhuận do hai loại yếu tố sản xuất cỏ bản tạo thành; các yếu tố đất đai, lao động, vốn. Nếu không có các yếu tố này thì không có năng suất giới hạn của các yếu tố sản xuất, không có phần thặng dư của người tiêu dùng các yếu tố sản xuất thì không có lợi nhuận. Loại yếu tố sản xuất thứ hai là nhà kinh doanh hay người sử dụng các yếu tố sản xuất. Ở đây vai trò của nhà kinh doanh là người phối hợp các yếu tố sản xuất nhằm nâng cao năng suất và hiệu quả của chúng. Thứ ba, phân biệt giữa thu nhập do người lao động và thu nhập do tài sản. Tiền lương là thu nhập do lao động của người công nhân. Thu nhập này phụ thuộc vào năng lực nghề nghiệp, học vấn cũng như thời gian lao động, điều kiện làm việc quyết định còn thu nhập do tài sản mang lạinhư lợi tức địa tô. Ở đây lợi tức địa tô là thu nhập của chủ sở hữu vốn, đất đai.Còn lợi nhuận là thu nhập của chủ kinh doanh. Vì chủ sở hữu thu nhập theo tào sản. *Công cụ thực hiện phân phối thu nhập trong kinh tế thị trường là cung cầu và giá cả hàng hóa trên thị trường -Ta đã biết là trên thị trường yếu tố sản xuất, các hàng hóa mua bán có giá cả là tiền lương, địa tô, lợi tức. Giá cả các yếu tố sản suất là sự cân bằng giữa cung và cầu các yếu tố sản xuất . Sức cầu các yếu tố sản xuất là nhu cầu của các nhà kinh doanh về số lượng lao động, đất đai, vốn với mức giá cả nhất định -Nhà kinh doanh xác định sức cầu của lao động, đất đai vốn theo nguyên tắc ích lợi giới hạn, điều đó có nghĩa là giá cả của lao động, đất đai, vốn theo nguyên tắc ích lợi giới hạn, điều đó có nghĩa là giá cả của lao động , đất đai, vốn hay tiền lương, địa tô, lãi suất càng thấp thì nhà kinh doanh sẽ mua các yếu tố sản xuất nhiều hơn và ngược lại -Sức cung của các yếu tố sản xuất là số lượng lao động, vốn đất đai mà các hộ tiêu dùng gia đình có thể cung ứng trên thị trường với giá cả nhất định, người ta không thể tăng các yếu tố sản xuất này len được. Vì vậy đường cung của các yếu tố này sẽ có hai đặc điểm: +Khi giá tăng lên thì cung của các yếu tố sản xuất tăng. Nhưng đến một giới hạn nào đó, đường cung sẽ là thẳng đứng, tức lúc này giá cả tăng lên nhưng số lượng các yếu tố sản xuất hàu như không tăng lên được. +Cung các yếu tố sản xuất phụ thuộc vào trạng thái tâm lý của chủ thể yếu tố sản xuất. Nó phụ thuộc vào tình trạng thích làm việchay thích nghỉ ngơi, thích tiêu dùng hiện tại hay tiêu dùng tương lai và quyền sở hữu đất đai. Tóm lại, tiền lương, địa tô, lãi suất được hình thành dựa trên phương tiện cung - cầu và giá cả của các yếu tố sản xuất trên thị trường. -Đối với lợi nhuận của nhà kinh doanh nó được thực hiện thông qua cung cầu giá cả trên thị trường hàng tiêu dùng và dịch vụ. Tuy nhiên đây có hai điểm khác biệt: Thứ nhất, lợi nhuận chính là số thu nhập do bán hàng mà có với chi phí mà nhà kinh doanh bỏ ra để mua các yếu tố sản xuất chứ không phải là giá cả cân bằng giữa cung và cầu yếu tố kinh doanh quản lý. Thứ hai, cung cầu về hàng tiêu dùng dịch vụ hình thành giá cả hàng tiêu dùng dịch vụ được xác định có nét khác biệt với hàng hoá yếu tố sản xuất. Sức cầu về hàng tiêu dùng, dịch vụ vẫn được xác định dựa trên cơ sở ích lợi giới hạn, tức giá hàng tiêu dùng, dịch vụ càng thấp, hộ gia đình càngmuốn mua nhiều hàng tiêu dùng và dịch vụ hơn. Điều này tương tự nhu cầu về yếu tố sản xuất. - Sự khác biệt là thể hiện ở nguyên tắc xác định mặt cung hàng tiêu dùng, dịch vụ. Cung và hàng hoá tiêu dùng, dịch vụ được xác định theo nguyên tắc chi phí sản xuất. Theo nguyên tắc này, muốn tăng cung hàng hoá người ta phải tăng thêm chi phí. Từ đó nhà kinh doanh xác định như sau: giá tăng thì tăng cung, giá giảm thì giảm cung. 1.1.2. Sự cần thiết khách quan của việc phân phối theo thu nhập trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam. -Vai trò của phân phối thu nhập trong nền kinh tế thị trường.Trong nền kinh tế thị trường phân phối thu nhập đóng vai trò quan trọng trong quá trình phát triển kinh tế. Có thể xem xét vai trò của nó dưới các phương tiện khác nhau: Thứ nhất, phân phối thu nhập có ảnh hưởng to lớn đối với sản xuất. Các Mác đã từng nói tới vai trò phân phối đối với sản xuất. Trên phương diện phân phối trực tiếp các yếu tố cho quá trình sản xuất. Nó nối liền sản xuất với sản xuất. Điều này có nghĩa là nó đảm bảo các yếu tố đầu vào cho các doanh nghiệp đảm bảo các nguồn lực phục vụ cho việc sản xuất kinh doanh nghiệp để cung cấp hàng hoá trên thị trường sản phẩm. Sự phân phối các ngồn lực diễn ra thông suốt sẽ đảm bảo quá trình tái sản xuất tiến hành một cách liên tục. Thứ hai, ph©n phèi thu nhËp quyÕt ®Þnh sù tiªu dïng cña c¸c chñ thÓ yÕu tè s¶n xuÊt. Th«ng qua ph©n phèi thu nhËp c¸c chñ thÓ yÕu tè s¶n xuÊt cã ®­îc thu nhËp ®Ó mua hµng tiªu dïng vµ dÞch vô trªn thÞ tr­êng s¶n phÈm vµ dÞch vô. VÒ c¬ b¶n, qiu m« ph©n phèi quyÕt ®Þnh qui m« tiªu dïng. C¸c chñ thÓ nhËn ®­îc thu nhËp nhiÒu th× møc t¨ng tiªu dïng sÏ cµng cao h¬n vÒ tuyÖt ®èi. -T¸c ®éng tÝch cùc vÒ mÆt kinh tÕ-x· héi cña ph©n ph«i thu nhËp trong kinh tÕ thÞ tr­êng. +Ph­¬ng ph¸p thu nhËp theo nguyªn t¾c trªn ®¶m b¶o thùc hiÖn quyÒn së h÷u vÒ kinh tÕ cña c¸c chñ thÓ yÕu tè s¶n xuÊt ®Ó tr¶ c«ng. +Sù ph©n phèi thu nhËp theo n¨ng suÊt giíi h¹n trªn ®©y thóc ®Èy t¨ng tr­ëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ. Râ rµng ng­êi c«ng ng©n giíi h¹n sÏ t¨ng tiÒn l­¬ng cña m×nh khi t¨ng tæng sè s¶n phÈm s¶n xuÊt ra. Tõ ®ã dÉn ®Õn sù t¨ng tr­ëng vµ ph¸t triÓn. Ph©n phèi theo n¨ng suÊt giíi h¹n kh«ng nh÷ng kÝch thÝch chñ thÓ c¸c yÕu tè s¶n xuÊt t¨ng n¨ng suÊt cña m×nh ®Ó t¨ng thu nhËp, thóc ®Èy t¨ng tr­ëng vµ ph¸t triÓn mµ cßn khuyÕn khÝch c¸c hé kinh doanh phèi hîp tèt c¸c yÕu tè s¶n xuÊt, sö dông chóng cã hiÖu qu¶ ®Ó t¨ng lîi nhuËn vµ ®ång thêi t¨ng tr­ëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ. C¸c chñ doanh nghiÖp sÏ thu ®­îc nhiÒu lîi nhuËn hä t¨ng c­êng sö dông c¸c yÕu tè s¶n xuÊt, phèi hîp c¸c yÕu tè ®ã mét c¸ch hîp lý lµm t¨ng s¶n l­îng s¶n phÈm s¶n xuÊt ra. +Ph©n phèi thu nhËp theo cung cÇu vµ gi¸ c¶ thÞ tr­êng cßn ®¶m b¶o ®éc quyÒn tù do c¸c chñ thÓ kinh tÕ. ë ®©y, tiÒn l­¬ng, l·i suÊt, ®Þa t« ®­îc h×nh thµnh trªn c¬ së tho¶ thuËn mua võa b¸n. §ång thêi nã ®¶m b¶o tÝnh n¨ng ®éng, thÝch øng nhanh chãng ®Ó t¹o ra sù c©n b»ng b»ng tæng qu¸t trªn thÞ tr­êng. Theo nguyªn t¾c cña kinh tÕ thÞ tr­êng lµ ®¶m b¶o sù c©n b»ng gi¸ c¶ thÞ tr­êng ®Çu vµo víi gi¸ c¶ thÞ tr­êng ®Çu ra. Do vËy, khi trªn thÞ tr­êng hµng tiªu dïng, dÞch vô, gi¸ c¶ hµng ho¸ t¨ng lªn th× gi¸ c¶ hµng yÕu tè s¶n xuÊt (lao ®éng, vèn, ®Êt ®ai) còng t¨ng lªn, vµ ng­îc l¹i. NÕu nh­ trªn thÞ tr­êng hµng tiªu dïng, dÞch vô gi¸ c¶ hµng tiªu dïng dÞch vô t¨ng lªn cßn gi¸ c¶ c¸c yÕu tè s¶n xuÊt kh«ng t¨ng, th× tiÒn l­¬ng, l·i suÊt, ®Þa t« kh«ng ®¶m b¶o ®Ó t¸i t¹o b¶o tån vµ ph¸t triÓn c¸c yÕu tè s¶n xuÊt nµy, ®iÒu ®ã dÉn ®Õn t×nh tr¹ng khñng ho¶ng kinh tÕ. Cßn nÕu gi¸ c¶ hµng ho¸ yÕu tè s¶n xuÊt t¨ng cßn gi¸ c¶ hµng tiªu dïng, dÞch vô kh«ng t¨ng sÏ dÉn ®Õn t×nh tr¹ng l¹m ph¸t. B»ng c¸ch tù do kinh tÕ, tù do gi¸ c¶ c¸c yÕu tè s¶n xuÊt lµm ciho nã thay ®æi thÝch øng gi¸ c¶ c¸c yÕu tè s¶n xuÊt lµm cho nã thay ®æi thÝch øng víi gi¸ c¶ hµng tiªu dïng dÞch vô. 1.2. Quan ®iÓm cña §¶ng vÒ ph­¬ng ph¸p thu nhËp trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam. 1.2.1. B¶n chÊt cña §¶ng vÒ ph©n phèi thu nhËp theo ®Þnh h­íng XHCN ë ViÖt Nam. - Ph©n phèi lµ mét kh©u cña qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt x· héi. Qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt x· héi, theo nghÜa réng, bao gåm 4 kh©u: s¶n xuÊt, ph©n phèi, trao ®æi tiªu dïng. C¸c kh©u nµy cã quan hÖ chÆt chÏ víi nhau, trong ®ã s¶n xuÊt lµ kh©u c¬ b¶n ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh; c¸c kh©u kh¸c phô thuéc vµo s¶n xuÊt, nh­ng chóng cã quan hÖ trë l¹i ®èi víi s¶n xuÊt, tiªu dïng, võa phôc vô võa thóc ®Èy s¶n xuÊt, võa phôc vô tiªu dïng. Ph©n phèi bao gåm: ph©n phèi cho tiªu dïng (sù ph©n phèi t­ liÖu s¶n xuÊt, søc lao ®éng cña x· héi vµo c¸c nghµnh s¶n xuÊt) lµ tiÒn ®Ò, ®iÒu kiÖn lµ mét yÕu tè s¶n xuÊt, nã quyÕt ®Þnh qui m«, c¬ cÊu vµ tèc ®é ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt. Ph©n phèi thu nhËp h×nh thµnh thu nhËp cña c¸c tÇng líp d©n c­ trong x· héi. Ph©n phèi thu nhËp lµ kÕt qu¶ cña s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh. Tuy lµ s¶n vËt cña s¶n xuÊt, song sù ph©n phèi cã ¶nh h­ëng kh«ng nhá ®èi víi s¶n xuÊt. Ph ¡ngghen viÕt “ph©n phèi kh«ng chØ ®¬n thuÇn lµ kÕt qu¶ thô ®éng cña s¶n xuÊt vµ trao ®æi, nã còng cã t¸c ®éng trë l¹i ®Õn s¶n xuÊt vµ trao ®æi.” Nã còng cã liªn quan mËt thiÕt ®Õn viÖc æn ®Þnh t×nh h×nh kinh tÕ x· héi vµ n©ng cao ®êi sèng nh©n d©n. Nh­ vËy, ph©n phèi lµ ph©n phèi tæng s¶n phÈm x· héi vµ ph©n phèi quèc d©n vµ nã ®­îc thùc hiÖn d­íi c¸c h×nh th¸i, ph©n phèi hiÖn vËt vµ ph©n phèi d­íi h×nh th¸i gi¸ trÞ (ph©n phèi qua quan hÖ tµi chÝnh, quan hÖ tÝn dông..). -Ph©n phèi lµ mét mÆt cña quan hÖ s¶n xuÊt. C.M¸c ®· nhiÒu lÇn nªu râ quan hÖ ph©n phèi còng bao hµm trong ph¹m vi quan hÖ s¶n xuÊt: “Quan hÖ ph©n phèi vÒ thùc chÊt còng ®ång nhÊt víi quan hÖ s¶n xuÊt Êy. XÐt vÒ quan hÖ gi÷a ng­êi vµ ng­êi th× ph©n phèi do quan hÖ s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh. V× vËy, mçi quan hÖ s¶n xuÊt cã quy luËt ph©n phèi cña c¶i vËt chÊt thÝch øng víi nã. Quan hÖ s¶n xuÊt nh­ thÕ nµo th× quan hÖ ph©n phèi nh­ thÕ Êy. C¬ së cña quan hÖ ph©n phèi lµ quan hÖ së h÷u vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt vµ quan hÖ trao ®æi ho¹t ®éng cho nhau. Sù biÕn ®æi lÞch sö cña lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt kÐo theo sù biÕn ®æi cña quan hÖ ph©n phèi. Quan hÖ ph©n phèi cã t¸c ®éng trë l¹i quan hÖ së h÷u vµ do ®ã ®èi víi s¶n xuÊt cã thÓ lµm t¨ng hoÆc gi¶m quy m« së h÷u hoÆc còng cã thÓ lµm biÕn d¹ng quan hÖ së h÷u. C¸c quan hÖ ph©n phèi võa cã tÝnh chÊt ®ång nhÊt võa cã tÝnh chÊt lÞch sö. TÝnh ®ång nhÊt thÓ hiÖn ë chç, trong bÊt cø x· héi nµo, s¶n phÈm lao ®éng còng ®­îc ph©n chia thµnh: mét bé phËn cho tiªu dïng s¶n xuÊt, mét bé phËn cho dù tr÷, mét bé phËn cho tiªu dïng chung cña x· héi vµ mét bé phËn cho tiªu dïng c¸ nh©n. TÝnh lÞch sö cña quan hÖ ph©n phèi lµ mçi x· héi cã quan hÖ ph©n phèi riªng phï hîp víi tÝnh chÊt cña quan hÖ s¶n xuÊt x· héi ®ã, nghÜa lµ quan hÖ ph©n phèi lÇ mét mÆt cña quan hÖ s¶n xuÊt. Quan hÖ ph©n phèi cã tÝnh chÊt lÞch sö C.M¸c viÕt:“Quan hÖ ph©n phèi nhÊt ®Þnh chØ lµ biÓu hiÖn cña mét quan hÖ s¶n xuÊt lÞch sö nhÊt ®Þnh”. Do ®ã, mçi h×nh th¸i ph©n phèi ®Òu biÕn ®i cïng mét lóc víi ph­¬ng thøc s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh t­¬ng øng víi h×nh th¸i ph©n phèi Êy. ChØ thay ®æi ®­îc quan hÖ ph©n phèi khi ®· c¸ch m¹ng ho¸ quan hÖ s¶n xuÊt ®Ó ra quan hÖ ph©n phèi Êy. 1.2.2. Mét sè quan ®iÓm vÒ ph©n phèi thu nhËp cÇn qu¸n triÖt. XuÊt ph¸t tõ vai trß quan träng cña ph©n phèi, §¶ng ta hÕt søc quan t©m ®Õn viÖc c¶i tiÕn, tõng b­íc hoµn thiÖn quan hÖ ph©n phèi. NghÞ quyÕt ®¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø IX ®· chØ râ “Kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa thùc hiÖn ph©n phèi theo møc ®é ®ãng gãp vèn vµ c¸c nguån lùc kh¸c vµo s¶n xuÊt kinh doanh vµ th«ng qua quü phóc lîi x· héi. Nh­ vËy, cã thÓ hiÓu c¬ chÕ ph©n phèi thu nhËp ë n­íc ta bao gåm c¸c nguyªn t¾c ph©n phèi cña kinh tÕ thÞ tr­êng (chÞu ¶nh h­ëng cña quy luËt gi¸ trÞ) vµ nguyªn t¾c ph©n phèi cña CNXH (chÞu ¶nh h­ëng cña quy luËt kinh tÕ c¬ b¶n vµ quy luËt ph¸t triÓn cã kÕ ho¹ch vµ c©n ®èi nÒn kinh tÕ quèc d©n). MÆt kh¸c, c¬ chÕ ph©n phèi bao gåm qu¸ tr×nh ph©n phèi lÇn ®Çu vµ ph©n phèi l¹i. -Ph©n phèi theo kÕt qu¶ lao ®éng vµ ph©n phèi theo lao ®éng. Ph©n phèi theo lao ®éng tøc lµ dïng th­íc ®o sè l­îng, chÊt l­îng lao ®éng ®Ó ®o møc ®é cèng hiÕn vµ h­ëng thô ng­êi lao ®éng. Cßn ph©n phèi theo kÕt qu¶ lao ®éng vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ lµ ph©n phèi dùa trªn møc ®é ®¹t cña lao ®éng vµ chÊt l­îng lao ®éng vµ n¨ng suÊt lao ®éng hoÆc dùa vµo hiÖu qu¶ kinh tÕ tøc lµ lîi Ých kinh tÕ ®­a l¹i so víi chi phÝ bá ra. Trong hiÖu qu¶ kinh tÕ cã hiÖu qu¶ lao ®éng, hiÖu qu¶ lao ®éng so s¸nh gi÷a kÕt qu¶ ®¹t ®­îc vµ kh¶ n¨ng cña b¶n th©n ng­êi lao ®éng. Nh­ vËy, nÕu xÐt vÒ b¶n chÊt th× ph©n phèi theo kÕt qu¶ lao ®éng thuéc ph¹m trï ph©n phèi theo lao ®éng. Tuy nhiªn, møc ®é ph¹m vi cã kh¸c nhau. Tr­íc hÕt, ph©n phèi theo lao ®éng, theo quan niÖm cò chÞu sù chi phèi hoµn toµn cña quy luËt kinh tÕ d­íi chñ nghÜa x· héi. Tøc lµ, s¶n xuÊt theo kÕ ho¹ch tËp trung, theo mÖnh lÖnh, dï r»ng s¶n phÈm cã thÓ kh«ng ®­îc tiªu thô. HÖ qu¶ lµ lao ®éng kh«ng ®­îc x· héi thõa nhËn, s¶n xuÊt kÐm hiÖu qu¶, dÉn ®Õn triÖt tiªu c¹nh tranh vµ do ®ã k×m h·m s¶n xuÊt ph¸t triÓn. Thø ®Õn, quy luËt ph©n phèi theo lao ®éng d­íi chñ nghÜa x· héi cho thÊy r»ng, th­íc ®o møc ®é cèng hiÕn vµ h­ëng thô cña ng­êi lao ®éng lµ sè l­îng vµ chÊt l­îng lao ®éng dÇn mÊt ®i, nh­êng chç cho nhu cÇu cña ng­êi lao ®éng (giai ®o¹n chñ nghÜa céng s¶n). H×nh thøc s¶n phÈm mµ ng­êi lao ®éng nhËn ®­îc tõ x· héi chñ yÕu lµ h×nh thøc s¶n phÈm vËt chÊt cßn d­íi h×nh th¸i gi¸ trÞ bÞ thu hÑp dÇn. H¬n n÷a, d­íi chñ nghÜa x· héi kh«ng cã m©u thuÉn vÒ lîi Ých gi÷a ng­êi lao ®éng vµ ng­êi sö dông lao ®éng. Ng­îc l¹i, ph©n phèi theo kÕt qu¶ lao ®éng vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ chÞu ¶nh h­ëng cña quy luËt gi¸ trÞ tøc lµ ph¶i trao ®æi ngang gi¸. Lao ®éng chñ ®­îc tr¶ c«ng khi x· héi thõa nhËn (tøc lµ s¶n phÈm ®­îc x· héi thõa nhËn). NÕu s¶n xuÊt cã hiÖu qu¶ th× ph¸t triÓn, s¶n xuÊt kÐm ph¶i ®ãng cöa. §iÒu ®ã ®· ®Èy m¹nh c¹nh tranh, t¹o ®éng lùc cho sù ph¸t triÓn. VÊn ®Ò ®Æt ra lµ ph¶i ®¸nh gi¸ ®­îc hiÓu qu¶ lao ®éng. Trong c¶i c¸ch tiÒn l­¬ng tíi ®©y, rÊt cÇn thiÕt ph¶i më réng h¬n n÷a quyÒn tù chñ cña c¸c doanh nghiÖp trong ph©n phèi thu nhËp. B¶o ®¶m nguyªn t¾c ng­êi lµm nhiÒu (n¨ng suÊt cao, chÊt l­îng vµ hiÖu qu¶ tèt h­ëng nhiÒu, ng­êi lµm Ýt h­ëng Ýt…). -Ph©n phèi theo møc ®é ®ãng gãp c¸c nguån lùc. §©y lµ vÊn ®Ò cã tÝnh nguyªn t¾c trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. Muèn thu nhËp th× ph¶i b¸n c¸c yÕu tè s¶n xuÊt thuéc quyÒn së h÷u cu¶ m×nh nh­ vèn, lao ®éng, c«ng nghÖ, kÜ thuËt… VËn dông c¸c ®iÒu kiÖn ViÖt Nam, §¶ng ta chñ tr­¬ng thóc ®Èy sù h×nh thµnh, ph¸t triÓn, tõng b­íc hoµn thiÖn c¸c lo¹i thÞ tr­êng theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa ®Æc biÖt quan t©m c¸c thÞ tr­êng quan träng nh­ng ch­a cã, hoÆc cßn s¬ khai nh­ thÞ tr­êng lao ®éng, thÞ tr­êng chøng kho¸n, thÞ tr­êng bÊt ®éng s¶n… nh»m h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn thÞ tr­êng c¸c yÕu tè s¶n xuÊt. Nh­ vËy, mäi nguån lùc ®ãng gãp vµo s¶n xuÊt ph¶i ®­îc phÇn lîi Ých t­¬ng xøng víi hiÖu qu¶ nã mang l¹i. §©y chÝnh lµ “quyÒn së h÷u ®­îc thùc hiÖn” vÒ mÆt kinh tÕ theo c¸ch nãi cña c¸c nhµ kinh ®iÓn. §Êt ®ai, tµi nguyªn thuéc së h÷u toµn d©n. Do ®ã, lîi Ých do nã mang l¹i tÊt yÕu ph¶i thuéc vÒ nhµ n­íc. V× thª, ph¶i cã biÖn ph¸p ®óng ®¾n c¸c nguån lùc nµy. Chèng c¸c biÓu hiÖn coi ®©y lµ nh­ lµ lîi Ých cña tËp thÓ ng­êi lao ®éng t¹i c«ng ty n­íc ngoµi ®­¬ng nhiªn h­ëng thô. Khi ph©n phèi theo nguån lùc ®ãng gãp th× mäi thµnh viªn ®Òu sÏ t×m c¸ch ®Ó doanh nghiÖp lµm ¨n cã hiÖu qu¶. Cã thÓ nãi, ®©y lµ ch×a kho¸ quan träng thóc ®Èy s¶n xuÊt, nhÊt lµ trong lÜnh vùc ®éc quyÒn. -Ph©n phèi th«ng qua quü phóc lîi x· héi: Nh­ vËy ®· ph©n tÝch, c¬ chÕ ph©n phèi trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa chÞu ¶nh h­ëng cña hai quy luËt kinh tÕ. XuÊt ph¸t tõ thùc tÕ kh¸ch quan d­íi CNXH tån t¹i ®an xen hai h×nh thøc së h÷u chñ yÕu: së h÷u c«ng céng vµ së h÷u t­ nh©n. Hai h×nh thøc nµy võa hç trî nhau, võa m©u thuÉn víi nhau trong ®ã së h÷u c«ng céng ®Èy m¹nh t¨ng tr­ëng kinh tÕ vµ ®¶m b¶o c«ng b»ng x· héi, kh¾c phôc nh÷ng khuyÕt ®iÓm cña c¬ chÕ thÞ tr­êng. §iÒu ®ã ®ßi hái tÊt yÕu kh¸ch quan lµ ph¶i tiÕn hµnh ph©n phèi th«ng qua phóc lîi x· héi. Ta biÕt r»ng, phÇn gi¸ trÞ thÆng d­ kh«ng ph¶i hoµn toµn lµ cña chñ doanh nghiÖp (kÓ c¶ c¸c doanh nghiÖp t­ b¶n ngµy nay). Mµ trong ®ã cã phÇn trÝch l¹i ph©n phèi l¹i cho ng­êi lao ®éng th«ng qua phóc lîi x· héi. Th­êng th× phÇn lîi nhuËn sau thuÕ ®­îc doanh nghiÖp trÝch mét phÇn lµm quü theo quy ®Þnh thèng nhÊt cña nhµ n­íc. Ph©n phèi th«ng quan quü phóc lîi cßn thÓ hiÖn ë chç ®iÒu tiÕt thu nhËp. §¸nh thuÕ thu nhËp cña nh÷ng ng­êi thu nhËp cao hç trî ng­êi nghÌo. §Çu t­ c¬ së h¹ tÇng ®Ó ph¸t triÓn n«ng th«n, thµnh thÞ. §¶ng ta ®Ò ra c¸c gi¶i ph¸p, thùc hiÖn ch­¬ng tr×nh xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo th«ng qua biÖn ph¸p cô thÓ, s¸t víi t×nh h×nh thùc tÕ cña ®Þa ph­¬ng, sím ®¹t ®­îc môc tiªu kh«ng cßn hé ®ãi, gi¶m m¹nh hé nghÌo, tiÕp tôc t¨ng nguån vèn xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, tiÕp tôc t¨ng nguån vèn gióp ®ì hé nghÌo s¶n xuÊt kinh doanh. Cßn chÝnh s¸ch trî gi¸ n«ng s¶n, ph¸t triÓn viÖc lµm vµ nghÒ phô, nh»m t¨ng thu nhËp cho c¸c hé n«ng d©n. Thùc hiÖn chÝnh s¸ch x· héi, b¶o ®¶m an toµn x· héi cho c¸c thµnh viªn trong x· héi bao gåm b¶o hiÓm x· héi thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, ph¶i cã cøu trî x· héi cho nh÷ng ng­êi gÆp rñi ro bÊt h¹nh. Tãm l¹i, ph©n phèi thu nhËp, tiÒn l­¬ng, tiÒn l­¬ng gi÷ vai trß quan träng trong tæng thÓ c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ x· héi. Ph©n phèi ®óng sÏ t¹o thµnh ®éng lùc, ng­îc l¹i sÏ c¶n trë nÒn s¶n xuÊt x· héi. II. Thùc tr¹ng cña viÖc ph©n phèi thu nhËp trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam thêi gian qua. 2.1. Nh÷ng ®¸nh gi¸ vÒ thùc tr¹ng ph©n phèi thu nhËp trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng XHCN ë n­íc ta tõ n¨m 1986 ®Õn nay. 2.1.1. Thùc tr¹ng vÊn ®Ò tiÒn l­¬ng. *ë bé m¸y nhµ n­íc c¸c cÊp: mÆc dï Nhµ n­íc trung ­¬ng ®· cã biÖn ph¸p che ch¾n, kiÓm so¸t liªn tôc, nh­ng Nhµ n­íc ë ®Þa ph­¬ng mét s« n¬i tù ®Þnh l¹i møc l­¬ng tèi thiÓu. VÝ dô Long An n©ng lªn 2 lÇn, Vòng Tµu-C«n §¶o n©ng lªn 1,5 lÇn…kh«ng theo chÝnh s¸ch chung. *ë c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt kinh doanh: dùa trªn quyÒn tù chñ s¶n xuÊt kin doanh vµ s¬ hë cña c¬ chÕ chÝnh s¸ch ®ang trong b­íc giao thêi, ®Òu t×m mäi c¸ch t¨ng thu nhËp cho m×nh. Nh×n xÝ nghiÖp lµm ¨n thua lç nh­ng thu nhËp cña hä vÉn cao. *ë c¸c ®¬n vÞ hµnh chÝnh sù nghiÖp: ph¶i thùc hiÖn theo NghÞ ®Þnh 235 HDBT. Nh­ng l¹i ®­îc Nhµ n­íc cho phÐp më ra ho¹t ®éng dÞch vô ®êi sèng ®ñ lo¹i ®Ó t¨ng thu nhËp. *ë ngoµi x· héi (ngoµi c¸n bé viªn chøc nhµ n­íc) trong khi møc l­¬ng tèi thiÓu do Nhµ n­íc quy ®Þnh lµ 22500 ®ång/th¸ng, th× ngoµi x· héi tiÒn c«ng lao ®éng tr¶ cho lao ®éng b×nh th­êng tõ 3000-5000®/c«ng, l­¬ng kÜ thuËt 15000-20000 ®/c«ng. Trong khi Nhµ n­íc quy ®Þnh tiÒn l­¬ng tèi ®a b»ng 7-8 lÇn. §Æc biÖt lµ khu vùc tiÒn c«ng ®· ®­îc tiÒn tÖ ho¸ hoµn toµn vµ ®· tÝnh ®Õn quan hÖ cung cÇu vÒ lao ®éng. Ngoµi nh÷ng ph¶n øng trªn, Nhµ n­íc cßn thùc hiÖn sù ph©n phèi gi¸m tiÕp qua ng©n s¸ch cho c«ng nh©n viªn chøc. VÝ dô, vÊn ®Ò ph©n phèi nhµ ë tuy ®· quyÕt ®Þnh 150/CP, nh­ng thùc hiÖn l¹i rÊt tuú tiÖn, chÕ ®é trong cÊp ®å gia ®×nh, chÕ chi cho ph­¬ng tiÖn ®i l¹i th× tuú tõng ®Þa ph­¬ng, tuú ®¬n vÞ còng thùc hiÖn kh«ng thèng nhÊt. 2.1.2. Thùc tr¹ng vÊn ®Ò lîi nhuËn doanh nghiÖp víi t­ c¸ch thu nhËp doanh nghiÖp §Ó ®­a nÒn kinh tÕ dÇn ®i vµo ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ nh»m ph¸t huy c¸c tiÒm n¨ng vèn cã trong vµ ngoµi. Nhµ n­íc ®· ®­a nhiÒu chÝnh s¸ch kinh tÕ nh»m tõng b­íc t¹o lËp tr­êng kinh doanh vµ buéc mäi doanh nghiÖp ph¶i ho¹t ®éng trong mèi quan hÖ trùc tiÕp víi thÞ tr­êng, ph¶i chuyÓn sang h¹ch to¸n kinh doanh thùc sù. §Ó thùc hiÖn ®iÒu ®ã, Nhµ n­íc ®· thùc hiÖn xo¸ bá c¬ chÕ “lç Nhµ n­íc bï, l·i nhµ n­íc thu nh»m më réng quyÒn tù chñ cho c¸c doanh nghiÖp, xo¸ bá mäi trë ng¹i trong s¶n xuÊt vµ l­u th«ng, tõng b­íc t¹o ra thÞ tr­êng thèng nhÊt, hoµn chØnh trong c¶ n­íc, khuyÕn khÝch mäi thµnh phÇn kinh tÕ ®©u t­ s¶n xuÊt kinh doanh. Tuy nhiªn, do ®a sè c¸c doanh nghiÖp kÞp chuyÓn vµ thÝch nghi víi c¬ chÕ thÞ tr­êng nªn khi Nhµ n­íc thùc hiÖn xo¸ bá bao cÊp qua vèn, tÝn dông, gi¸ trong thÞ tr­êng ®Çu ra… th× phÇn lín c¸c doanh nghiÖp bÞ ®×nh ®èn thu hÑp s¶n xuÊt, t¹m thêi ngõng s¶n xuÊt toµn bé hay bé phËn. ChuyÓn sang c¬ chÕ thÞ tr­êng, viÖc Nhµ n­íc quy ®Þnh vµ cho phÐp c¸c doanh nghiÖp tÝnh lîi nhuËn (trong thùc tÕ gäi lµ l·i) theo cÊu thµnh gi¸ thµnh lîi nhuËn (l·i) ®ã lµ l·i b×nh qu©n. Theo quy ®Þnh nµy, khi h¹ch to¸n, c¸c doanh nghiÖp ®­îc phÐp tÝnh 6% l·i (lîi nhuËn) ®Þnh møc, 5% thuÕ vµo gi¸ thµnh. Tæng sè lîi nhuËn ®Þnh møc nhµ n­íc thu 40%, tæng sè lîi nhuËn v­ît ®Þnh møc, Nhµ n­íc chØ thu 20%. T×nh h×nh nµy ®· dÉn ®Õn mét nghÞch lý sau ®©y: c¸c doanh nghiÖp cã xu h­íng kh«ng muèn ®Ó lîi nhuËn( ë b¶ng tÝnh to¸n), tr¸i l¹i hä t×m mäi c¸ch biÕn t­íng nã ®Ó ph¶i nép Ýt nhÊt vµ ®­îc h­ëng nhiÒu nhÊt. C¬ chÕ h×nh thµnh vµ ph©n phèi lîi nhuËn nh­ vËy nh­ vËy, tÊt yÕu dÉn ®Õn t×nh tr¹ng lµ: c¸c doanh nghiÖp cã nh÷ng s¶n phÈm ®éc quyÒn vÝ dô nh­: bia, thuèc l¸,…vµ nh÷ng s¶n phÈm nh­ m¸y biÕn thÕ…lu«n cã nhiÒu lîi nhuËn vµ do ®ã ë ®©y c¸n bé c«ng nh©n viªn cã thu nhËp rÊt cao.Ng­îc l¹i, cã mét sè doanh ngh