Đặc trưng của chủ nghĩa tư bản hiện đại ngày nay

I - Lêi më ®Çu D­íi sù t¸c ®éng cña sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ nh­ vò b·o cña kü thuËt vµ c«ng nghÖ, ngµy nay lùc l­îng s¶n xuÊt ®· cã b­íc ph¸t triÓn m¹nh mÏ. Lùc l­îng s¶n xuÊt thay ®æi c¶ vÒ tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é kÐo theo sù thay ®æi vÒ quan hÖ s¶n xuÊt. Do ®ã mµ trong c¸c n­íc chñ nghÜa t­ b¶n, b¶n chÊt cña nã cung mang nh÷ng ®Æc®iÓm míi. Nh©n d©n ta ®ang ®Èy m¹nh c«ng cuéc ®æi míi ®Êt n­íc, x©y dùng nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa, mong muèn lµm b¹n víi tÊt c¶ c¸c n­íc trªn thÕ giíi. Do vËy, t¨ng c­êng quan hÖ víi hÖ thèng kinh tÕ thÕ giíi, tham gia ph©n c«ng lao ®éng vµ c¹nh tranh quèc tÕ ®©ng lµ ®Ò tµi quan trängcÇn ®­îc lµm s¸ng tá. HiÖn nay c¸c n­íc t­ b¶n ph¸t triÓn vÉn ®ang gi÷ vÞ trÝ chi phèi nÒn kinh tÕ thÕ giíi. Trªn ph­¬ng diÖn chÝnh trÞ thÕ giíi còng nh­ kinh tÕ thÕ giíi, chñ nghÜa t­ b¶n hiÖn ®¹i ®ang chiÕm ­u thÕ. Chóng ta kiªn tr× x©y dùng chñ nghÜa x· héi trong hoµn c¶nh quèc tÕ nh­ vËy nªn viÖc hiÓu thÊu ®¸o vÒ chñ nghÜa t­ b¶n hiÖn ®¹i lµ diÒu hÕt søc cÇn thiÕt. H¬n thÕ n÷a, chñ nghÜa x· héi kh«ng ph¶i bçng d­ng mµ cã vµ ph¸t triÓn. D­¬ng nhiªn nã chØ cã thÓ lµm nªn nh÷ng thµnh tùu cña m×nh trªn c¬ së ®óc kÕt bµi häc vµ kinh nghiÖm lÞch sö, trªn c¬ së ph¸t triÓn cña x· héi loµi nguêi. Nghiªn cøu nh÷ng thµnh bai, ®­îc mÊt cña chñ nghÜa t­ b¶n hiÖn ®¹i, lÊy c¸i tèt bá c¸i xÊu cña nã lµ ®Ó gióp Chóng ta x©y dùng chÕ ®é x· héi chñ nghÜa tiÕn bé h¬n, ­u viÖt h¬n t­ b¶n chñ nghÜa. Do tÝnh cÊp thiÕt ®ã cña ®Ò tµi, chóng em ®· viÕt bµi nµy. Môc ®Ých nghiªn cøu cña ®Ò tµi lµ lµm râ nh÷ng ®Æc ®iÓm cña chñ nghÜa t­ b¶n hiÖn ®¹i ngµy nay vµ xu h­íng vËn ®éng cña nã. II - §Æc tr­ng cña chñ nghÜa t­ b¶n hiÖn ®¹i ngµy nay 1. Kh¸i niÖm vÒ chñ nghÜa t­ b¶n hiÖn ®¹i ngµy nay Chñ nghÜa t­ b¶n ngµy nay lµ giai ®o¹n hiÖn nay cña chñ nghÜa t­ b¶n ®éc quyÒn(chñ nghÜa t­ b¶n hiÖn ®¹i)n»m trong ph­¬ng thøc s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa, ®­îc ph©n tÝch kÓ t× sau chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø hai ®Õn nay, chñ yÕu lµ tõ nh÷ng n¨m cuèi cña thÕ kû 20. ë ®©y chñ nghÜa t­ b¶n hiÑn ®¹i ph¶n ¸nh mét giai ®o¹n ph¸t triÓn míi vÒ chÊt trong lÞch sö ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t­ b¶n. §ã lµ giai ®o¹n chñ nghÜa t­ b¶n ®éc quyÒn nhµ n­íc víi nhiÒu ®Æc tr­ng míi. 2. Sù biÕn ®æi vÒ lùc l­îng s¶n xuÊt . Chñ nghÜa t­ b¶n ®ang trong b­íc qu¸ ®é tõ c¬ së vËt chÊt kü thuËt truyÒn thèng sang c¬ së vËt chÊt kü thuËt hoµn toµn míi vÒ chÊt - ®ã lµ kinh tÕ trÝ thøc. Kinh tÕ tri thøc cã nh÷ng ®Æc tr­ng lµ: C¸c tµi s¶n vËt thÓ (physical assets) nh­ ®Êt ®ai, nhµ m¸y, thiÕt bÞ kh«ng cßn ®ãng vai trß nh­ tr­íc. ChÊt x¸m, vèn con ng­êi cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh søc m¹nh kinh tÕ. Trong trao ®æi, phÇn mÒm chiÕm vÞ trÝ quan träng. C¸c ho¹t ®éng kinh tÕ ®Òu ®­îc “sè ho¸” vµ ®­îc vËn hµnh trªn c¸c siªu xa lé th«ng tin, c¸c m¹ng l­íi m¸y tÝnh lan to¶ kh¾p n¬i. Th«ng tin sÏ ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh nhÊt vµ cã vai trß nh­ “b¶n vÞ cña mäi ho¹t ®éng kinh tÕ” C¸c quan niÖm truyÒn thèng vµ ph­¬ng thøc s¶n xuÊt kinh doanh sÏ thay ®æi. VÝ dô, së h÷u trÝ tuÖ ®­îc ®Ò cao, qu¶n lý theo m¹ng sÏ thay thÕ ph­¬ng ph¸p qu¶n lý theo thø bËc Tuy nhiªn hiÖn nay loµi ng­êi míi ë b­íc qu¸ ®é. Nh÷ng biÓu hiÖn cô thÓ cña b­íc qu¸ ®é lµ sù thay thÕ tõng b­íc c¸c t­ liÖu s¶n xuÊt truyÒn thèng do cuéc c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp mang l¹i b»ng c¸c t­ liÖu s¶n xuÊt hiÖn ®¹i dùa trªn c¬ së cña nh÷ng thµnh tùu cña cuéc c¸ch m¹ng khoa häc c«ng nghÖ, mµ tËp trung ë c¸c lÜnh vùc ®iÖn tö, tin häc, vËt liÖu míi, c«ng nghÖ sinh häc. . . thÓ hiÖn trong nh÷ng thiÕt bÞ siªu nhá, siªu nhÑ, siªu bÒn. . . t¸c ®éng nhanh, hiÖu qu¶ cao, tiªu tèn Ýt n¨ng l­îng. C¸c t­ liÖu s¶n xuÊt nµy hÕt søc ®a d¹ng, phong phó c¶ vÕ ®èi t­îng lao ®éng lÉn t­ liÖu lao ®éng. C¸c c«ng cô thiÕt bÞ tù ®éng ho¸ ngµy cµng ph¸t triÓn thay thÕ cho c¸c c«ng cô, thiÕt bÞ c¬ khÝ ho¸. Cã thÓ nãi kh¸i qu¸t lµ hiÖn ®· cã ba lo¹i thiÕt bÞ biÓu hiÖn chøc n¨ng tù ®éng ho¸. §ã lµ: + M¸y tù ®éng trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng + M¸y c«ng cô ®iÒu khiÓn b»ng sè + Ng­êi m¸y. §Æc biÖt lµ ng­êi m¸y(Robot) ®· tõng b­íc thay thÕ phÇn c«ng viÖc nÆng nhäc, nh÷ng c«ng ®o¹n nguy hiÓm, ®éc h¹i cho ng­êi lao ®éng, ®ång thêi ®· xuÊt hiÖn nh÷ng nhµ m¸y tù ®éng ho¸ do ng­êi m¸y ®iÒu khiÓn nh÷ng c«ng ®o¹n cÇn thiÕt. C¸c qu¸ tr×nh lao ®éng trÝ ãc còng ®· b­íc ®Çu ®­îc thö nghiÖm ®Ó ng­êi m¸y thay thÕ. TÝnh c¸ch m¹ng cña t­ liÖu s¶n xuÊt tr­íc hÕt thÓ hiÖn ë c«ng cô lao ®éng d©y chuyÒn ®Õn tÊt c¶ c¸c kh©u cña qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt. Do vËy, ph­¬ng thøc s¶n xuÊt cña c¶i vËt chÊt còng cã b­íc nh¶y vät tõ kü thuËt c¬ khÝ sang b¸n tù ®éng vµ tù ®éng vµ c¸c yÕu tè c¬ b¶n cña nÒn kinh tÕ tri thøc ®· xuÊt hiÖn. Nguyªn nh©n cña b­íc qu¸ ®é nµy lµ do t¸c ®éng cña cuéc c¸ch m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ. ChÝnh cuéc c¸ch m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ víi nh÷ng lÜnh vùc mòi nhän ®­îc tËp trung lµ kü thuËt ®iÖn tö, c«ng nghÖ th«ng tin, vËt liÖu míi, c«ng nghÖ sinh häc, c«ng nghÖ h¶i d­¬ng. . . ®· t¹o ra nh÷ng thµnh tùu míi vµ ®­îc chñ nghÜa t­ b¶n. 1. HiÖn nay thÕ giíi cã kho¶ng 500000 ng­êi m¸y c«ng nghiÖp vµ ®­îc tËp chung ë nh÷ng n­íc t­ b¶n ph¸t triÓn. Tû lÖ ng­êi m¸y trªn mét v¹n d©n cña Thôy §iÓn lµ 8, NhËt B¶n: 6, Mü: 2, Céng hoµ liªn bang §øc: 1, 5 2. Tû lÖ nµy cã sù kh¸c nhau ë c¸c n­íc. Ch¼n h¹n ë Ph¸p sè c«ng nh©n lµm viÖc trªn m¸y hoµn toµn tù ®éng chiÕm 15, 7% tæng sè c«ng nh©n trong c¸c ngµnh c«ng nghiÖp. ¸p dông mét c¸ch hiÖu qu¶ ®Ó t¹o ra “ c¸i cèt vËt chÊt” míi thay cho ®¹i c«ng nghiÖp c¬ khÝ. Vai trß khoa häc ë ®©y rÊt to lín. Nã ®· thùc sù ph¸t huy t¸c dông khi trë thµnh lùc l­îng s¶n xuÊt nh­ C. M¸c ®· kh¼ng ®Þnh, vµ ngµy nay vai trß ®ã ®· ®­îc ®¸nh gi¸ cao. Ch¼ng h¹n theo ®¸nh gi¸ gÇn ®©y ng­êi ta cho r»ng nh÷ng ®æi míi c«ng nghÖ ®· ®ãng gãp tíi 65% t¨ng tr­ëng kinh tÕ cña NhËt B¶n, 73% kinh tÕ cña Anh va 76% kinh tÕ cña Ph¸p vµ Céng hoµ liªn bang §øc. Trong b¸o c¸o sè hai vÒ nÒn kinh tÕ sè ho¸ ®ang xuÊt hiÖn (c«ng bè th¸ng 6- 1999), Bé th­¬ng m¹i Mü ®· kh¼ng ®Þnh khu vùc c«ng nghÖ th«ng tin ®· ®ãng gãp tíi 35% t¨ng tr­ëng kinh tÕ cña Mü. 2. 2 Sù biÕn ®æi vÒ c¬ cÊu lao ®éng §éi ngò ng­êi lao ®éng lµm thuª lùc l­îng s¶n xuÊt c¬ b¶n, còng cã sù biÕn ®æi c¶ vÒ tr×nh ®é nghiÖp vô c¬ cÊu vµ c¸c yÕu tè cÊu thµnh gi¸ trÞ hµng ho¸ søc lao ®éng ®Ó phï hîp víi b­íc nh¶y vät mang tÝnh c¸ch m¹ng cña t­ liÖu s¶n xuÊt. Cho ®Õn nay ®éi ngò lao ®éng ë c¸c n­íc t­ b¶n ph¸t triÓn ®· ®¹t tr×nh ®é v¨n ho¸ chuyªn m«n nghiÖp vô cao. C¬ cÊu lao ®éng ®· cã sù thay ®æi theo chiÒu hø¬ng tiÕn bé vµ c¸c yÕu tè t¸i s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa mét c¸ch cã hiÖu qña. -VÒ c¬ cÊu lao ®éng : Lao ®éng dÞch vô ®­îc tËp trung cao 70-75%, ®ång thêi ®éi ngò chuyªn gia cã tay nghÒ cao chñ yÕu ®­îc tËp trung ë khu vùc nµy. Ch¼ng h¹n ë MÜ thËp kØ 80, tØ lÖ lao ®éng “cæ tr¾ng” vµ “ cæ xanh” lµ 50/32. §ång thêi xuÊt hiÖn lùc l­îng “c«ng nh©n cæ vµng”. §ã lµ c¸n bé cã tr×nh ®é chuyªn m«n ®¹i häc, trªn ®¹i häc. Lùc l­îng lao ®éng nµy ®ang ngµy cµng t¨ng lªn ë c¸c n­íc t­ b¶n ph¸t triÓn. Víi nÒn s¶n xuÊt dÇn dÇn tõng b­íc chuyÓn sang nÒn “ s¶n xuÊt tri thøc”, vai trß cña nguån nh©n lùc cµng trë nªn quan träng. Theo ®¸nh gi¸ cña ng©n hµng thÕ giíi ëNhËt B¶n nguån lùc con ng­êi chiÕm 81% trong tæng sè c¸c nguån lùc. Cßn víi MÜ, Ph¸p, §øc, Italia lÇn l­ît lµ 59%, 77%, 79%, 82%. §Ó ®µo t¹o ®éi ngò lao ®éng lµnh nghÒ, c¸c n­íc t­ b¶n ®· t¨ng c­êng ®Çu t­ vµo viÖc nghiªn cøu vµ triÓn khai, thùc hiÖn hîp t¸c quèc tÕ trong nh÷ng ch­¬ng tr×nh nghiªn cøu c¸c ®Ò tµi mang tÝnh chiÕn l­îc, thùc hiÖn c¶i c¸ch gi¸o dôc. . . -VÒ t¸i s¶n xuÊt søc lao ®éng : Do sù ®Çu t­ vµo con ng­êi ®Ó lµm t¨ng c¸c yÕu tè t¸i s¶n xuÊt søc lao ®éng c¶ vÒ vËt chÊt lÉn tinh thÇn nh»m kh¬i dËy sù s¸ng t¹o, phôc vô qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa trong ®iÒu kiÖn míi mét c¸ch tèt h¬n nªn tèc ®é t¨ng tr­ëng kinh tÕ t¨ng, GDP b×nh qu©n ®Çu ng­êi cao, tuæi thä b×nh qu©n vµ tØ lÖ ng­êi biÕt ch÷ t¨ng, ®iÒu ®ã biÓu hiÖn ë chØ sè HDI t¨ng. Theo thèng kª cña LHQ, chØ sè HDI cña c¸c n­íc t­ b¶n ph¸t triÓn thËp kØ 90 kh¸ cao, xÊp xØ 1. Ch¼ng h¹n chØ sè HDI ë NhËt lµ 0, 98 vµ Canada lµ 0. 989. Cïng víi viÖc n©ng cao tr×nh ®é nghÒ nghÖp cña ng­êi lao ®éng, c¸c n­íc t­ b¶n ®· quan t©m ®Õn c¸c yÕu tè cÊu thµnh cña gÝa trÞ hµng ho¸ søc lao ®éng, thùc hiÖn n©ng cao chÊt l­îng cuéc sèng. Ch¼ng h¹n, th«ng qua sù ®iÒu tiÕt kinh tÕ, can thiÖp vµo c¸c ®iÒu kiÖn cña qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt, ®¶m b¶o c¸c ®iÒu kiÖn ¨n, ë, sinh ho¹t, ®i l¹i, häc hµnh, vui ch¬i gi¶i trÝ cña b¶n th©n vµ gia ®×nh ng­êi lao ®éng. Do ®ã xuÊt hiÖn tÇng líp trung l­u ( bao gåm c¶ nh÷ng ng­êi c«ng nh©n “cæ tr¾ng”, “cæ vµng” ). Ngoµi viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch x· héi, nh­ chÝnh s¸ch viÖc lµm, b¶o hiÓm, trî cÊp thÊt nghiÖp, trî cÊp gia ®×nh ®«ng con ch¨m sãc y tÕ ng­êi giµ, trÎ em, ng­êi tµn tËt. . . nhµ n­íc t­ s¶n cßn sö dông c¸c c«ng cô ®iÒu tiÕt gi¸ c¶, l¹m ph¸t, thuÕ, thùc hiÖn ®iÒu tiÕt ph©n phèi l¹i®Ó æn ®Þnh tiÒn l­¬ng, thu nhËp. Trong giai ®o¹n 1981 –1990, tØ lÖ l¹m ph¸t ë c¸c n­íc t­ b¶n ph¸t triÓn trung b×nh 5, 5 % ( trong ®ã MÜ 4, 5%, EU 6, 6%, NhËt B¶n 1, 9%), giai ®o¹n 1991-2000 tØ lÖ ®ã lµ 2, 2%, trong ®ã n¨m 1991 : 4, 5%, 1998: 1, 4%, 1999:1, 1%. Sù quan t©m ®Õn ®iÒu kiÖn t¸i s¶n xuÊt søc lao ®éng cña chñ nghÜa t­ b¶n mét mÆt liªn quan ®Õn tiªu dïng cã tÝnh s¶n xuÊt vµ cã thÓ nãi nã còng gièng nh­ sù quan t©m cña nhµ t­ b¶n ®Õn m¸y mãc thiÕt bÞ, v× ®ã lµ t­ b¶n vµ lµ tµi s¶n cña m×nh. Nh­ng mÆt kh¸c x· héi cµng v¨n minh th× buéc chñ nghÜa t­ b¶n còng ph¶i sö dông c¸c ph­¬ng ph¸p tinh tÕ trong viÖc gi¶i quyÕt c¸c quan hÖ x· héi. Do ®ã kh«ng thÓ kh«ng quan t©m ®Õn tµi nguyªn con ng­êi, nh©n tè quyÕt ®Þnh cuèi cïng ®Õn viÖc th¾ng hay thua ®èi thñ c¹nh tranh. §ã lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan mµ nhµ n­íc víi t­ c¸ch lµ ng­êi qu¶n lÝ kinh tÕ vµ qu¶n lÝ x· héi ph¶i thùc hiÖn. Cã thÓ nãi trong ®iÒu kiÖn thêi ®¹i ngµy nay, chñ nghÜa t­ b¶n ®éc quyÒn nhµ n­íc ®· t¨ng c­êng ®iÒu tiÕt qu¸ tr×nh ph©n phèi vµ ph©n phèi l¹i. V× vËy mÆc dï vÒ c¬ b¶n ng­êi lao ®éng còng chØ nhËn ®­îc phÇn V, cßn nhµ t­ b¶n h­ëng phÇn m, song do qu¸ tr×nh ®iÒu tiÕt cña nhµ n­íc mét phÇn nhá m còng thuéc vÒ ng­êi lao ®éng d­íi h×nh thøc quÜ phóc lîi x· héi vµ ®­îc h­ëng thô th«ng qua viÖc tiªu dïng c¸c gi¸ trÞ sö dông cña c«ng tr×nh do quÜ phóc lîi x· héi mang l¹i. 3. Sù biÕn ®æi, ®iÒu chØnh cña quan hÖ s¶n xuÊt Sù biÕn ®æi vÒ c¸c h×nh thøc së h÷u Tõ sau chiÕn tranh thÕ giíi thø hai ®Õn nay h×nh thøc së h÷u cña chñ nghÜa t­ b¶n ®· coc b­íc biÕn ®æi hÕt søc to lín víi nh÷ng biÓu hiÖn quan träng lµ : H×nh thøc së h÷u ®a d¹ng : - Cã nhiÒu chñ thÓ cïng së h÷u t­ liÖu s¶n xuÊt trong mét doanh nghiÖp cæ phÇn voÝ nh÷ng tØ lÖ kh¸c nhau trong ®ã cã c¶ nh÷ng nhµ t­ b¶n lín nhá vµ kÓ c¶ ng­êi lao ®éng còng ®ãng gãp cæ phÇn ®Ó ®­îc h­ëng lîi tøc cæ phÇn. Ch¼ng h¹n ë Thuþ §iÓn cã tíi 21% d©n c­ cã cæ phÇn trong c¸c doanh nghiÖp. Tuy nhiªn cÇn nhÊn m¹nh r»ng së h÷u cña c¸c nhµ t­ b¶n vÉn gi÷ vÞ trÝ träng yÕu, cßn së h÷u cæ phiÕu cña ng­êi lao ®éng chØ chiÕm mét tØ lÖ nhá, kh«ng ®¸ng kÓ vµ ®­îc chñ nghÜa t­ b¶n sö dông nh­mét c«ng cô trong qu¶n lÝ ®Ó thu hót sù quan t©m cña ng­¬× lao ®éng vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. Theo sè liÖu thèng kª quèc tÕ toµn bé cæ phÇn mµ ng­êi lao ®éng ë MÜ cã ®­îc chØ chiÕm kho¶ng 1% toµn bé gi¸ trÞ cæ phiÕu. VÝ dô ë MÜ mét doanh nghiÖp cã sè vèn ho¹t ®éng lµ 180 triÖu USD, nh­ng gi¸ trÞ mçi cæ phiÕu b¸n ra cho ng­êi lao ®éng chØ lµ 2 USD. Nh­ vËy ng­êi lao ®éng cã n¾m nhiÒu cæ phiÕu thÕ nµo ®i n÷a còng kh«ng ®ñ ®Ó gi÷ vÞ trÝ quan träng trong c«ng ty . Ngoµi h×nh thøccæ ®«ng ho¸ mét c¸ch réng r·i trong c¸c tÇng líp d©n c­, hiÖn nay ®· b­íc ®Çu xuÊt hiÖn lo¹i h×nh xÝ nghiÖp do c«ng nh©n tù qu¶n. Ch¼ng h¹n nhµ n­íc MÜ ®· “ quèc h÷u ho¸ “ chi nh¸nh cña GMC vµ giao cho c«ng nh©n tù qu¶n cßn nhµ n­íc chØ tham gia hç trî th«ng qua chÝnh s¸ch vÜ m«. §iÒu nµy kh«ng cã nghÜa lµ c¸c nhµ t­ b¶n tù nguyÖn chuyÓn quyÒn së h÷u cho ng­êi lao ®éng vµ cµng kh«ng cã nghÜa lµ “ cuéc c¸ch m¹ng trong së h÷u t­ liÖu s¶n xuÊt “ ë thêi ®¹i ngµy nay sÏ diÔn ra theo c¸ch tiÕn ho¸ nh­ mét sè ng­êi ®· vµ ®ang cè t×nh nhÇm lÉn vµ víi ý ®å muèn phª ph¸n “ sù lçi thêi “ cña chñ nghÜa M¸c theo c¸ch nghÜ cña hä. - Trong chñ nghÜa t­ b¶n ngµy nay, së h÷u kh«ng chØ giíi h¹n trong viÖc së h÷u t­ liÖu s¶n xuÊt ( tøc lµ së h÷u hiÖn vËt) mµ chñ yÕu lµ së h÷u vÒ mÆt gi¸ trÞ ( vèn ) d­íi nhiÒu h×nh thøc nh­ vèn tù cã, vèn cæ phÇn, vèn cho vay. NÕu nh­ thêi k× ®Çu trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t­ b¶n quyÒn së h÷u, quyÒn sö dông, quyÒn qu¶n lÝ g¾n lµm mét trong mét chñ së h÷u vµ khi xuÊt hiÖn t­ b¶n cho vay ®· lµm hai quyÒn ®ã t¸ch rêi( tøc lµ t­ b¶n së h÷u t¸ch rêi t­ b¶n chøc n¨ng ) th× trong chñ nghÜa t­ b¶n ngµy nay sù t¸ch rêi ®ã cµng ®­îc ®Èy m¹nh vµ lao ®éng qu¶n lÝ ®· trë thµnh mét nghÒ, gi¸m ®èc thùc hiÖn chøc n¨ng qu¶n lÝ th«ng qua hîp ®ång lµ thuª. Tuy nhiªn ë ®©y kh«ng cã nghÜa lµ nguyªn lÝ vÒ quyÒn së h÷u quyÕt ®Þnh quyÒn qu¶n lÝ, v× thÕ kh«ng cßn gi¸ trÞ, mµ tr¸i l¹i ®iÒu ®ã chØ thÓ hiÖn sù biÕn thÓ do sù ph¸t triÓn cña ph©n c«ng lao ®éng x· héi ë tr×nh ®é míi, cßn vai trß quyÕt ®Þnh cuèi cïng cña ng­êi së h÷u vÉn kh«ng cã sù thay ®æi. Cïng víi qu¸ tr×nh ®ã cßn xu©t hiÖn nhiÒu h×nh thøc së h÷u kh¸c, nh­ së h÷u trÝ tuÖ, së h÷u c¸c c«ng tr×nh khoa häc, b»ng ph¸t minh s¸ng chÕ, kiÓu d¸ng c«ng nghiÖp, th«ng tin. C¸c h×nh thøc nµy, nhÊt lµ së h÷u th«ng tin, ®· ngµy cµng trë nªn quan träng trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng hiÖn ®¹i vµ mang tÝnh quyÕt ®Þnh ®èi víi sù t¨ng tr­ëng kinh tÕ. Bëi v× chÝnh trÝ tuÖ lµ nguån gèc cña viÖc s¶n sinh ra cña c¶i x· héi. RÊt nhiÒu nhµ Khoa häc, trong ®ã cã C¸c M¸c, ®· kh¼ng ®Þnh vµ ®Ò cao vai trß cña tri thøc khoa häc ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ –x· héi gièng nh­ “ ®«i ®òa thÇn” lµm giµu cho x· héi. - Së h÷u t­ nh©n ®· cã sù biÕn ®æi lín, tÝnh ®éc lËp t­¬ng ®èi bÞ mÊt dÇn, thay vµo ®ã lµ së h÷u hçn hîp. Trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, kinh doanh c¸c nhµ t­ b¶n lín ®· tõng b­íc th«n tÝnh c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá, l«i cuèn chóng vµo quÜ ®¹o ho¹t ®éng cña m×nh d­íi nh÷ng h×nh thøc kh¸c nhau theo c¬ chÕ “tham dù”. C¸c doanh nghiÖp nhá nµy trë thµnh vÖ tinh nhËn thÇu vµ thÇu l¹i cña c¸c doanh nghiÖp lín mµ c¸c doanh nghiÖp lín ®ã th­êng lµ doanh nghiÖp ®éc quyÒn ®­îc tæ chøc l¹i trong mét c¬ cÊu míi. Ch¼ng h¹n C«ng ty GE mét c«ng ty hµng ®Çu thÕ giíi cña MÜ vÒ ngµnh ®iÖn d©n dông, ®· tËp hîp quanh m×nh 3200 xÝ nghiÖp thµnh viªn (kÓ c¶ c¸c hé gia ®×nh) víi nh÷ng mèi liªn kÕt ë møc ®é kh¸c nhau, thùc hiÖn nh÷ng chøc n¨ng kh¸c nhau nh­ s¶n xuÊt tõng bé phËn chi tiÕt, ®¶m nhËn tõng c«ng ®o¹n, tõng kh©u trong s¶n xuÊt, l­u th«ng qua viÖc nhËn thÇu, thÇu l¹i theo nh÷ng hîp ®ång cña c«ng ty mÑ. §iÒu cÇn nhÊn m¹nh lµ mÆc dï víi “hÖ thèng tham dù míi” trong ®ã cã sù tham gia cña c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá, cña c¸c hé gia ®×nh vµ c¶ nh÷ng ng­êi c«ng nh©n lao ®éng lµm thuª, song cã thÓ nãi ®ã chñ yÕu lµ sù biÕn ®æi trong c¸ch thøc tæ chøc qu¶n lÝ doang nghiÖp nh»m n©ng cao hiÖu suÊt cña t­ b¶n chø kh«ng cã nghÜa lµ ng­êi c«ng nh©n trë thµnh chñ së h÷u t­ liÖu s¶n xuÊt, bëi v× gi¸ trÞ cæ phiÕu mµ hä së h÷u lµ qu¸ thÊp so víi giai cÊp t­ b¶n nh­ ®· nªu ë trªn. MÆt kh¸c víi së h÷u ®ã ng­êi c«ng nh©n ch­a trë thµnh ng­êi chñ së h÷u thùc sù, mµ chØ mang tÝnh h×nh thøc nªn chØ lµ ng­êi b¸n søc lao ®éng, chø kh«ng ph¶i võa lao ®éng, võa qu¶n lÝ theo h×nh thøc tiÓu chñ. VÒ mÆt lÝ luËn, cÇn ph©n biÖt khi lµ chñ së h÷u thùc sù th× ph¶i cã thùc quyÒn chi phèi c¸i mµ m×nh së h÷u ( víi nh÷ng møc ®é nh¸t ®Þnh). §ång thêi còng cÇn ph©n biÖt vÒ mÆt l­îng còng nh­ mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a l­îng vµ chÊt. Ngoµi ra nguån gèc cña gÝa trÞ cæ phiÕu mµ hä cã lµ do tiÒn l­¬ng tiÕt kiÖm ®­îc chø kh«ng ph¶i tõ nguån gèc chiÕm ®o¹t lao ®éng cña ng­êi kh¸c, nh÷ng phÇn tiÕt kiÖm ®ã l¹i chØ bï ®¾p ( thËm chÝ kh«ng ®ñ bï ®¾p) ®­îc phÇn mµ hä m¾c nî do ph¶i ®øng ra mua chÞu t­ b¶n cè ®Þnh gia ®×nh do nhµ n­íc ®øng ra ®iÒu tiÕt. Trªn thùc tÕ gi¸ trÞ cña c¸i gäi lµ t­ liÖu s¶n xuÊt mµ hä së h÷u n»m trong hÖ thèng qu¶n lÝ ng©n hµng vµ sù khèng chÕ cña t­ b¶n tµi chÝnh chø hä kh«ng cã quyÒn tù do sö dông theo ý riªng cña m×nh. H×nh thøc së h÷u ®éc quyÒn vÉn tån t¹i nh­ng kh«ng cßn ®éc quyÒn thuÇn tuý mµ lµ d¹ng hçn hîp vµ d­íi h×nh thøc së h÷u cña c¸c c«ng ty xuyªn quèc gia, hoÆc chñ nghÜa t­ b¶n ®éc quyÒn nhµ n­íc, t­ b¶n tµi chÝnh. §©y lµ h×nh thøc vËn ®éng rÊt míi mÎ cña quan hÖ s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa mµ ë thêi Lªnin mèi chØ cã mÇm mèng. +VÒ h×nh thøc së h÷u ®éc quyÒn xyªn quèc gia Do qu¸ tr×nh tÝch tô vµ tËp trung s¶n xuÊt ®­îc ®Èy m¹nh h¬n n÷a, d­íi t¸c ®éng cña qui luËt kinh tÕ c¬ b¶n cña chñ nghÜa t­ b¶n, cïng víi nh÷ng ®iÒu kiÖn quèc tÕ ho¸ s¶n xuÊt, t­ b¶n vµ th«ng tin, c¸c tæ chøc ®éc quyÒn quèc gia ®· v­ît biªn giíi quèc gia, thùc hiÖn kinh doanh quèc tÕ d­íi nhiÒu h×nh thøc vµ trë thµnh c¸c c«ng ty xuyªn quèc gia. Khi ra ngoµi biªn giíi quèc gia, c¸c c«ng ty nµy ®· thùc hiÖn sù liªn kÕt ®Ó bµnh tr­íng thÕ lùc vµ khai th¸c tiÒm n¨ng cña n­íc chñ nhµ. Th«ng qua con ®­êng ®ã c¸c c«ng ty xuyªn quèc gia ngµy cµng th©u tãm nhiÒu t­ liÖu s¶n xuÊt, vèn, trÝ tuÖ quèc tÕ, t¹o ra nhiÒu h×nh thøc së h÷u hçn hîp mang tÝnh quèc tÕ ho¸. HiÖn nay trªn 70% c¸c xÝ nghiÖp chi nh¸nh cña c¸c c«ng ty xuyªn quèc gia lµ c¸c xÝ nghiÖp liªn doanh víi tØ lÖ vèn gãp kh¸c nhau, Ýt nhÊt lµ 2vµ th«ng th­êng cã 3-4 chñ së h÷u trong mét xÝ nghiÖp. HiÖn nay c¸c c«ng ty xuyªn quèc gia th­êng tån t¹i d­íi d¹ng concern vµ CM(conglomerate) mµ concern vµ CM lµ nh÷ng tæ hîp ®a ngµnh víi nh÷ng møc ®é kh¸c nhau. §iÒu ®ã ph¶n ¸nh tÝnh ®a d¹ng, phøc t¹p vµ tÝnh hçn hîp vµ së h÷u xuyªn quèc gia. Cã thÓ nãi hiÖ t­îng ®a quèc gia ho¸ trong së h÷u ë c¸c xÝ nghiÖp chi nh¸nh cña c¸c c«ng ty xuyªn quèc gia ®· trë thµnh phæ biÕn, lµm cho tÝnh hçn hîp cña së h÷u t¨ng lªn m¹nh mÏ. H×nh thøc së h÷u ®éc quyÒn xuyªn quèc gia lµ h×nh thøc së h÷u hçn hîp vµ ®· ®­îc quèc tÕ ho¸. §ã còng chÝnh lµ h×nh thøc së h÷u mang tÝnh kh¸ch quan do c¸c t¸c ®éng cña qu¸ tr×nh x· héi ho¸ s¶n xuÊt d­íi h×nh thøc quèc tÕ trong ®iÒu kiÖn cña chñ nghÜa t­ b¶n, nhÊt lµ trong thêi ®¹i ngµy nay. +VÒ h×nh thøc së h÷u t­ b¶n tµi chÝnh T­ b¶n tµi chÝnh lµ h×nh thøc hçn hîp vÒ t­ b¶n gi÷a t­ b¶n c«ng ngiÖp vµ t­ b¶n ng©n hµng do qu¸ tr×nh tÝch tô s¶n xuÊt dÉn tíi. Ngµy nay mÆc dï h¹t nh©n cña nã kh«ng thay ®æi, nh­ng t­ b¶n tµi chÝnh ®· l«i cuèn hÇu nh­ toµn bé t­ b¶n ë c¸c ngµnh s¶n xuÊt, l­u th«ng vµ c¬ cÊu tæ chøc cña m×nh, h×nh thµnh nªn mét c¬ cÊu mang tÝnh hçn hîp, tr­íc hÕt vÒ mÆt së h÷u. Lªnin kh¼ng ®Þnh : t­ b¶n tµi chÝnh bao giê còng cã tÝnh quèc tÕ ho¸ trong mäi ho¹t ®éng. Ngµy nay ®Æc tÝnh Êy biÓu hiÖn rÊt râ rÖt vµ mang tÝnh phæ biÕn. §ã lµ tr­êng hîp kh¸ ®iÓn h×nh vÒ sù ph¸t triÓn nh÷ng ®Æc tÝnh vèn cã cña ®éc quyÒn vµ còng lµ tr­¬ng hîp ®iÓn h×nh vÒ tÝnh hçn hîp vµ tÝnh quèc tÕ ho¸ cña h×nh thøc së h÷u cña chñ nghÜa t­ b¶n ®­¬ng ®¹i –kÕ thõa vµ ph¸t triÓn ®Æc tÝnh cña nã ë giai ®o¹n tr­íc –giai ®o¹n chñ nghÜa t­ b¶n tù do c¹nh tranh thèng trÞ. +H×nh thøc së h÷u ®éc quyÒn nhµ n­íc XÐt vÒ b¶n chÊt giai cÊp cña nhµ n­íc t­ s¶n, së h÷u nhµ n­íc chÝnh lµ së h÷u cña t­ b¶n tËp thÓ. §iÒu nµy ®óng nh­ nhËn xÐt cña ¡ng ghen r»ng nhµ n­íc t­ s¶n lµ nhµ n­íc cña c¸c nhµ t­ b¶n, lµ nhµ t­ b¶n tËp thÓ lÝ t­ëng vµ nhµ n­íc Êy cµng chyÓn nhiÒu lùc l­îng s¶n xuÊt thµnh tµi s¶n cña nã bao nhiªu th× nã l¹i biÕn thµnh nhµ t­ b¶n tËp thÓ thùc sù bÊy nhiªu. Së h÷u ®éc quyÒn nhµ n­íc ®­îc h×nh thµnh th«ng qua nhiÒu con ®­êng kh¸c nhau trong ®ã cã quèc h÷u ho¸ c¸c xÝ nghiÖp cña t­ b¶n t­ nh©n, x©y dùng míi b»ng viÖc chi ng©n s¸ch nhµ n­íc, gãp vèn cæ phÇn vµ mua l¹i mét phÇn xÝ nghiÖp t­ b¶n t­ nh©n trong tr­êng hîp cÇn thiÕt. Song ngay trong tr­êng hîp quèc h÷u ho¸ hoÆc x©y dùng míi b»ng viÖc chi ng©n s¸ch nhµ n­íc th× tÝnh hçn hîp cña së h÷u kh«ng v× thÕ mµ thay ®æi, v× nhµ n­íc t­ s¶n ch¼ng qua lµ “ nhµ t­ b¶n tËp thÓ” hoÆc chØ lµ “ mét c«ng ty cæ phÇn” nh­ ¡ng ghen ®· nhËn xÐt. Sù biÕn ®æi cña h×nh thøc së h÷u trong quan hÖ s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa lµ mét ®Æc tr­ng rÊt c¬ b¶n cña chñ nghÜa t­ b¶n ngµy nay bëi v× së h÷u lµ quan hÖ x· héi cña nÒn s¶n xuÊt, lµ tæng thÓ c¸c quan hÖ kinh tÕ vµ theo ®ã lµ tæng thÓ c¸c quyÒn sö dông, chi phèi, qu¶n lÝ, ®Þnh ®o¹t g¾n liÒn víi nã trong mét x· héi nhÊt ®Þnh. §ång thêi nã còng chÝnh lµ sù thèn nhÊt biÖn chøng gi÷a ®iÒu kiÖn cÇn ph¸i cã cña s¶n xuÊt víi mÆt kÕt qu¶ thùc tÕ trong qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt. ViÖc biÕn ®æi vÒ h×nh thøc quan hÖ së h÷u nªu trªn lµ sù biÕn ®æi d­íi t¸c ®éng cña qui luËt vÒ sù phï hîp gi÷a lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt. Do tÝnh chÊt x· héi hãa cao cña lùc l­îng s¶n xuÊt, ®ßi hái quan hÖ s¶n xuÊt ph¶i cã sù biÕn ®æi ®Ó thÝch øng. Trong ®iÒu kiÖn cña chñ nghÜa t­ b¶n sù hçn hîp ho¸ vµ quèc tÕ ho¸ theo kiÓu t­ b¶n chñ nghÜa lµ mét sù ®¸p øng ®ßi hái Êy. §ã chÝnh lµ qu¸ tr×nh kinh tÕ mang tÝnh kh¸ch quan ngoµi ý muèn chñ quan cña nhµ t­ b¶n. Sù biÕn ®æi cña h×nh thøc së h÷u trong quan hÖ s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa ®Ó thÝch øng víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc l­îng s¶n xuÊt ®· cã t¸c ®éng trë l¹i nhÊt ®Þnh ®Õn sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt. Tuy sù t¸c ®éng nµy cßn cã tÝnh h¹n chÕ, song ®©y lµ qu¸ tr×nh mang tÝnh kh¸ch quan vµ lµ xu thÕ vËn ®éng c¬ b¶n trong thêi ®¹i ngµy nay. §«ng thêi sù biÕn ®æi cóa h×nh thøc së h÷u còng ®· ®Æt ra nh÷ng vÊn ®Ò míi ®ßi hái quan hÖ qu¶n lÝ vµ ph©n phèi ph¶i cã sù biÕn ®æi t­¬ng øng. Sù ®iÒu chØnh vÒ quan hÖ tæ chøc qu¶n lÝ Sù biÕn ®æi vÒ tæ chøc qu¶n lý trong nÒn kinh tÕ cña CNTB hiÖn ®¹i diÔn ra c¶ trong lÜnh vùc vi m« vµ vÜ m«, tõ trong c¸c c«ng ty, xÝ nghiÖp ®Õn ho¹t ®éng qu¶n lý cña nhµ n­íc t­ s¶n. Trªn c¬ së nh÷ng thµnh tùu cña cuéc c¸ch m¹ng khoa häc c«ng nghÖ thuéc lÜnh vùc c«ng nghÖ th«ng tin, tù ®éng ho¸ c¸c thiÕt bÞ ®iÒu khiÓn ch­¬ng tr×nh sè, thiÕt kÕ vµ chÕ t¹o víi sù gióp ®ì cña m¸y tÝnh ®iÖn tö, c¸c hÑ thèng s¶n xuÊt linh ho¹t, ng­êi m¸y. . . ph­¬ng thøc tæ chøc qu¶n lý s¶n xuÊt vËt chÊt cã sù thay ®æi tõ s¶n xuÊt lín hµng lo¹t sang tæ chøc qu¶n lý theo lo¹t nhá hay ®¬n chiÕc ®¸p øng yªu cÇu thÞ hiÕu ®a d¹ng cña kh¸ch hµng tøc lµ thùc hiÖn phi hµng lo¹t ho¸ vµ ®a d¹ng c¸c s¶n phÈm: phi chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt theo tæ hîp c¸c khèi cÊu kiÖn, phô kiÖn chø kh«ng ph¶i tõ nh÷ng cÊu kiÖn rêi ®­îc chuyªn m«n ho¸ nh­ tr­íc, phi tËp trung ho¸ - qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®­îc ph©n t¸n thµnh nh÷ng ®¬n vÞ s¶n xuÊt nhá vµ võa trªn ph¹m vi réng cña c¶ quèc gia vµ quèc tÕ; vi tiÓu h×nh ho¸ s¶n phÈm víi ph­¬ng ch©m “nhá lµ ®Ñp”. C¸c s¶n phÈm s¶n xuÊt ra cã kÝch cì ngµy cµng nhá, thËm chÝ nhá cì nanomet nh­ Robot y häc dïng trong chuÈn ®o¸n vµ ch÷a bÖnh. Thùc hiÖn tæ chøc qu¶n lý tõ xa ®­îc thùc hiÖn trªn c¬ së xuÊt hiÖn c¸c siªu lé th«ng tin cho phÐp ®iÒu khiÓn qu¸ tr×nh s¶n xuÊt trªn diÖn réng ë nhiÒu vïng kh¸c nhau, nÒn kinh tÕ mang tÝnh chÊt toµn cÇu vµ ho¹t ®éng nh­ mét ®¬n vÞ kinh tÕ cÊp toµn cÇu, v× vËy ho¹t ®éng qu¶n lý còng mang tÝnh chÊt quèc tÕ ho¸, toµn cÇu ho¸. TÊt c¶ c¸c biÕn ®æi trªn cho thÊy, viÖc tæ chøc qu¶n lý s¶n xuÊt vµ ho¹t ®éng kinh tÕ ®· dÞch chuyÓn tõ kiÓu ®¹i trµ, ®­îc tiªu chuÈn ho¸ theo lo¹t lín sang kiÓu s¶n xuÊt lo¹t nhá vµ linh ho¹t theo ®¬n ®Æt hµng, còng nh­ dÞch chuyÓn tõ c¸c tæ chøc cã quy m« lín ®­îc liªn kÕt theo chiÒu däc sang phi liªn kÕt theo chiÒu däc vµ sang c¸c m¹ng l­íi theo chiÒu ngang gi÷a c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ trong n­íc vµ ngoµi n­íc. Tr­íc sù ph¸t triÓn cña khoa häc c«ng nghÖ vµ ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ h×nh thøc qu¶n lý chuyÓn ®æi tõ lo¹i tËp chung cao ®é quyÒn lùc qu¶n lý vµo c«ng ty mÑ theo kiÓu “kim tù th¸p” sang c¸c c«ng ty chi nh¸nh, c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt theo kiÓu “mµng l­íi”. Nh­ A. Toffer nhËn xÐt: “Tæ chøc qu¶n lý theo kiÓu h×nh th¸p, cång kÒnh vµ quan liªu, hiÖn ®ang bÞ c¸c c«ng ty ch¹y ®ua gi¶i thÓ” ®· lµm cho c¸c lo¹i h×nh tæ chøc míi theo kiÓu ma trËn, nhãm dù ¸n ngµy cµng ®­îc ®Ò cao vµ ­a chuéng, ®©y sÏ lµ lo¹i h×nh tæ chøc qu¶n lý chñ yÕu cña x· héi dùa trªn tri thøc. Bëi v× trong x· héi th«ng tin ngµy nay, sù truyÒn ®¹t tin tøc qu¶n lý ph¶i ®­îc nhanh chãng, chÝnh x¸c, trong khi m« h×nh qu¶n lý cò ®· lµm chËm vµ mÊt tÝnh chuÈn cña tin do viÖc truyÒn tin qua nhiÒu tÇng líp trong kh«ng gian tõ trªn xuèng d­íi vµ ng­îc l¹i, kh«ng linh ho¹t, cång kÒnh kÐm hiÖu qu¶. ThÓ chÕ truyÒn thèng ®· tá ra bÊt cËp tr­íc nh÷ng vÊn ®Ò míi ph¸t sinh nh­: tÝnh nhÊt trÝ cña lîi Ých, sù kh¸c nhau vÒ v¨n ho¸, tuæi thä s¶n phÈm…ThÓ chÕ qu¶n lý mµng l­íi kh«ng co trung t©m, mçi mét tÇng qu¶n lý trong m¹ng l­íi, mçi ng­êi qu¶n lý ®Òu lµ mét trung t©m, gi÷a chóng cã mèi liªn hÖ phøc t¹p giao chÐo kiÓu rÎ qu¹t. Môc tiªu qu¶n lý cña nã kh«ng chØ cã qu¶n lý kinh doanh, tiªu thô, qu¶n lý nh©n viªn, mµ cßn c¶ viÖc thiÕt kÕ h×nh t­îng xÝ nghiÖp, víi t«n chØ lµ ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ nhÊt tµI n¨ng vµ ­u thÕ cña mçi ng­êi trong m¹ng l­íi c«ng ty. Trong h×nh thøc nµy, tin tøc lan truyÒn nh­ hÖ thèng thÇn kinh, ®¶m b¶o cho mäi cÊp qu¶n lý ®Òu nhËn ®­îc th«ng tin míi nhÊt vµ hoµn chØnh ®Ó ®­a ra quyÕt s¸ch, do ®ã mµ cã kh¶ n¨ng øng phã víi mäi ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt tiªu thô s¶n phÈm tr­íc mäi biÕn ®éng cña thÞ tr­êng thÕ giíi hiÖn nay. M« h×nh tæ chøc qu¶n lý cña thÓ chÕ nµy cã hai lo¹i, theo qu¸ tr×nh n»m ngang vµ theo kiÓu “tÕ bµo s¶n xuÊt” M« h×nh tæ chøc qu¶n lý theo qu¸ tr×nh n»m ngang ®­îc x©y dùng lµ nh»m kh¾c phôc nh÷ng khuyÕt tËt cña kiÓu qu¶n lý truyÒn thèng, gi¶m bít n