Đặc điểm tâm lý người cao tuổi và vai trò gia đình, cộng đồng đối với cuộc sống của người cao tuổi

Đặc điểm tâm lý người cao tuổi và vai trò gia đình, cộng đồng đối với cuộc sống của người cao tuổi 1. Muốn làm tốt trách nhiệm đó, chúng ta cần chú ý đến vài đặc điểm tâm lý của NCT, đối tượng đáng quan tâm, tỷ lệ NCT từ 60 tuổi trở lên chiếm 8 % dân số nước ta từ năm 2007 . Đặc điểm tâm lý nổi bật của NCT là nuối tiếc tuổi trẻ, hay hoài cổ. Họ thường nhắc đến quá khứ nhiều hơn hiện tại, rất tự hào về kinh nghiệm sống đã qua của mình. Họ nhạy bén với cái mới, cái hiện đại, với sự biến động của lịch sử các sự kiện diễn ra hàng ngày. Nhiều cán bộ viên chức sau khi về nghỉ hưu, từ chỗ hết sức bận rộn với công việc nay lại rỗi rãi, không có việc gì làm, bị hụt hẫng, đồng thời lại thấy mình mất vị trí, quyền lực trong xã hội. Họ cảm thấy không còn được kính nể, trọng vọng như trước đây, từ đó nảy sinh stress tâm lý. Cùng với sự suy giảm về sức khoẻ, NCT suy nghĩ mình trở thành người thừa đối với gia đình và xã hội, mình không còn vai trò hữu ích nữa, không ai cần mình nữa. Vì vậy họ cảm thấy bị bỏ rơi, cô đơn, nên sinh tủi phận, buồn bã. Do đó, tính tình NCT cũng thay đổi, trở nên cố chấp và bảo thủ, hay bám lấy cái cũ và bị gánh nặng quá khứ đè nén. Họ trở nên khó tính, oán hận cơ quan, bạn bè, cộng đồng xã hội: họp thì không mời, khen thưởng thì bỏ quên mình, ăn uống lại không nhớ đến, v.v… 2. Vậy gia đình, cộng đồng giúp đỡ, an ủi NCT thế nào để họ tiếp tục sống vui, sống khoẻ, sống có ích những năm cuối đời? + Gia đình là hệ thống an sinh cho người già: không khí êm ấm, hoà thuận của gia đình là cần thiết với người già. Gần gũi trẻ em, dạy dỗ các cháu là niềm vui của người già. Sự chăm sóc của con cháu về đời sống vật chất và tinh thần tâm lý tác động rất lớn đến NCT, giúp họ sống vui, sống khoẻ. Con cháu luôn quan tâm đến sức khoẻ NCT, hỏi han đến họ hàng ngày, biếu họ thuốc bổ, thuốc chữa bệnh, khiến họ rất cảm động. Về ăn uống, NCT không còn ăn được nhiều thịt cá, họ hay ăn hoa quả: chuối, cam, quýt tuỳ mùa và hay ăn vặt làm nhiều bữa nhỏ. + NCT vẫn muốn tiếp tục cống hiến cho gia đình và xã hội. Trẻ em là niềm vui của NCT, sống với các cháu, gần gũi, chơi đùa, dạy dỗ các cháu nhỏ khiến ông bà thấy vai trò hữu ích của mình đối với gia đình, góp phần xây dựng nhân cách, đạo đức cho thế hệ tương lai. Đồng thời họ còn giúp cho gia đình một số công việc nhất định. Người già, đặc biệt các bà già, chăm sóc các cháu nhỏ, quét dọn lặt vặt, phụ bếp, chuẩn bị cho bữa ăn, trông nom nhà cửa khi con cái đi vắng, v.v… Cần chống lại quan niệm chữ nhàn cho người già để họ không phải làm gì. Trái lại, làm được một số việc gọn nhẹ trong gia đình giúp cho NCT vui vẻ vì thấy mình còn hữu ích, trút được gánh nặng tâm lý mình là người sống bám vào con cháu, là người thừa trong gia đình. + NCT thích sống trong cộng đồng: làng xóm, bạn bè, đồng môn, đồng đội. Họ mong được đi hội họp, trao đổi, trò chuyện với các chiến hữu năm xưa, được hoà nhập vào cộng đồng đầy biến động hiện nay. Họ không muốn bị lạc lõng, đứng ngoài lề xã hội Việt Nam, họ còn mong được góp ý kiến với Đảng và Chính phủ về những vấn đề thời sự nóng bỏng, v.v… + NCT cũng hay làm việc thiện giúp xã hội. Từ sự đóng góp tiền bạc, sức khoẻ của bản thân, đến việc tổ chức và tham gia các hoạt động từ thiện, đứng ra quyên góp giúp trẻ em chất độc da cam, người bị tai nạn lũ lụt, người bị nhiễm HIV/AIDS, v.v… Họ tìm thấy ở đó niềm vui và vai trò hữu ích của mình dù đã ở tuổi già. + Cần chú ý đến đời sống tâm linh của NCT. Họ rất coi trọng việc giỗ tết và thờ cúng tổ tiên, chăm đi lễ chùa, Phật, Thánh, Chúa làm nguồn vui tinh thần. Cũng vì vậy một số NCT dễ sa vào nạn mê tín dị đoan. 3. Con cháu cần làm gì để tôn vinh và phát huy vai trò người già? - Người già muốn tiếp tục cống hiến cho gia đình, xã hội, mặc dù tuổi cao, sức yếu, trí nhớ giảm sút. Họ muốn truyền đạt kinh nghiệm làm ăn, ứng xử cho con cháu, khuyên bảo con cháu khi gặp khó khăn, chuyển giao những cách chữa bệnh, chăm sóc con nhỏ, v.v… Con cháu cần chú ý tạo điều kiện cho người già tham gia một số công việc lặt vặt trong gia đình, đặc biệt là chăm sóc dạy dỗ các cháu nhỏ. Dù họ có làm sai, làm chưa tốt, con cái không được gắt gỏng, phê phán họ nặng nề, chỉ nên phân tích đúng sai nhẹ nhàng và vẫn tuyên dương sự đóng góp của họ với gia đình. Con cái cần tôn trọng vốn tri thức của người già, những kinh nghiệm thực tiễn mà họ đã trải qua để rút ra những bài học hữu ích, những kiến thức đó cần tiếp tục được phát huy, giữ gìn. Mặt khác, con cái tạo điều kiện cho người già tiếp xúc được với các nguồn thông tin đa dạng phong phú hiện đại để họ không bị lạc hậu, theo bước tiến của thời cuộc. Con cháu khuyến khích và tạo điều kiện cho người già tham gia sinh hoạt cộng đồng thường xuyên: họp hành, làm việc từ thiện, đi lễ chùa, đền, v.v… Điều quan trọng hơn cả là sự thể hiện tình cảm của con, cháu đối với ông bà già, có sự thông cảm từ phía con cháu và ông bà, nói lên tấm lòng hiếu thảo, quý trọng ông bà già, mà không phải đồng tiền bỏ ra nhiều hay ít để nuôi họ. Con cháu quan tâm đến các nhu cầu lặt vặt của người già trong cuộc sống hàng ngày, đặc biệt lúc họ ốm đau; kịp thời chăm sóc, an ủi, động viên, đó là liều thuốc bổ có giá trị to lớn đối với họ. Cần xây dựng những quan hệ thông cảm, yêu thương, tôn trọng lẫn nhau, có sự bao dung giữa người già và người trẻ, để bỏ qua những va vấp khó tránh khỏi trong cuộc sống chung, sẵn sàng tha thứ cho nhau, người chủ động là con cháu, người sẵn sàng hưởng ứng ông bà già. 4. Cộng đồng xã hội, các đoàn thể quần chúng và Nhà nước quan tâm hỗ trợ cho cuộc sống NCT. Hội NCT là tổ chức xã hội của NCT và giúp Hội hoạt động hữu ích, linh hoạt, thích hợp với cuộc sống của NCT. Việt Nam sắp có Luật NCT, chú ý đảm bảo chế độ bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế được thi hành đúng đắn, kịp thời; trợ cấp cho người già neo đơn không nơi nương tựa; hỗ trợ vấn đề nhà ở cho người già, khi họ sống cùng con cháu, có không gian sinh hoạt riêng, không để 3 thế hệ phải ở chung trong một gian phòng chật hẹp. Các đoàn thể chú ý hỗ trợ việc tổ chức Quỹ thọ, có sự đóng góp của nhiều ngành, nhiều giới mà không chỉ là sự đóng góp của người già. Các đoàn thể, các tổ chức quần chúng quan tâm, hỗ trợ cho những hoạt động về NCT, đề cao lòng biết ơn và sự quý trọng người già của đông đảo nhân dân, của các thế hệ. Tất cả những hoạt động tích cực của cộng đồng xã hội giúp NCT sống vui, sống khoẻ, sống hữu ích những năm cuối đời của họ. GS Lê Thi