Công nghệ Blockchain và ứng dụng tiềm năng trong giáo dục

2347 CÔNG NGHỆ BLOCKCHAIN VÀ ỨNG DỤNG TIỀM NĂNG TRONG GIÁO DỤC Nguyễn Ng c Huy Khoa Quản trị Kinh doanh, Trường Đại học Công nghệ TP. Hồ Chí Minh GVHD: ThS. Nguyễn Thị Hoàng Y n TÓM TẮT Trong kỷ nguyên bùng nổ công nghệ số, mọi lĩnh vực khác nhau đều có thể liên kết, tác động toàn bộ hệ thống sản xuất, quản lý và quản trị. Hàng tỷ người được kết nối thông qua thiết bị di động, kỹ thuật số với sức mạnh xử lý, khả năng lưu trữ và truy cập vào kiến thức là không giới hạn. Những rủi ro đến từ việc bảo mật, tính minh bạch, an toàn thông tin, của người dùng là điều không tránh khỏi. ảnh hưởng lớn đến mọi mặt trong việc phát triển kinh tế và xã hội hiện đại. Sự xuất hiện của công nghệ Blockchain đã phần nào giải quyết được những bất cập trên. Với sự ưu việt mang tính đột phá, Blockchain còn có thể tác động đến rất nhiều ngành trong xã hội: kinh tế, tài chính, y tế,.. đặc biệt rất tiềm năng trong ngành giáo dục. Nó không chỉ giải quyết những bất cập đang tồn tại mà còn bổ sung cho những thiếu sót trong bộ máy quản lý truyền thống trong ngành giáo dục. Từ khóa: Blockchain,, dữ liệu, giáo dục, thông tin, ứng dụng. 1 GIỚI THIỆU CÔNG NGHỆ BLOCKCHAIN 1.1 Khái niệm Theo Bách khoa toàn thư mở Wikipedia, Blockchain (chuỗi khối), tên ban đầu block chain là một cơ sở dữ liệu phân cấp lưu trữ thông tin trong các khối thông tin được liên kết với nhau bằng mã hóa và mở rộng theo thời gian. Mỗi khối thông tin đều chứa thông tin về thời gian khởi tạo và được liên kết tới khối trước đó, kèm một mã thời gian và dữ liệu giao dịch. Blockchain được thiết kế để chống lại việc thay đổi của dữ liệu: Một khi dữ liệu đã được mạng lưới chấp nhận thì sẽ không có cách nào thay đổi được nó. Nếu một phần của hệ thống Blockchain sụp đổ, những máy tính và nút khác sẽ tiếp tục hoạt động để bảo vệ thông tin. Nói một cách đơn giản, ta có thể hiểu công nghệ Blockchain này như sau: Blockchain giống như một cuốn sổ cái kỹ thuật số. Nó được lập trình để chúng ta có thể ghi chép và theo dõi bất cứ thông tin, dữ liệu nào có giá trị về nhiều lĩnh vực khác nhau. Khác với cách truyền thống, chỉ một người hoặc một nhóm người nào đó chịu trách nhiệm quản lý cuốn sổ này, thông tin ghi chép có thể không đúng, dễ phát sinh những tiêu cực thì với Blockchain, các thông tin ghi chép trong sổ cái sẽ được quản lý, giám sát công khai cho tất cả thành viên trong mạng lưới mà không bị thay đổi, can thiệp bởi ai đó. Chính điều này sẽ giúp cho thông tin lưu trữ được minh bạch và chính xác hơn. 2348 1.2 Cơ chế hoạt động của Blockchain 1.2.1 Về cơ bản mỗi khối (block) chứa những thông tin chính sau Dữ liệu (data): Thông tin lưu trữ trong block. Mã băm (Hash) để nhận dạng một khối và các dữ liệu trong đó. Mã này là duy nhất, nó tương tự như dấu vân tay. Bất kỳ sự thay đổi nào trong khối thì mã băm cũng sẽ thay đổi. Mã băm đối chiếu (Previous Hash) là chính là mã của khối phía trước sẽ tạo thành chuỗi. Bất cứ sự thay đổi một khối sẽ khiến các khối tiếp theo không phù hợp. Thời gian tạo của khối (Timestamp). Thứ tự của block. 1.2.2 Cơ chế hoạt động: Khối gốc lưu trữ thông tin ban đầu (thứ tự là 0) với một mã băm gốc. Khi có một khối mới được thêm vào khối đó sẽ có mã băm đối chiếu nhằm liên kết với khối gốc tạo thành chuỗi. Khối mới được hình thành sẽ nhận được số thứ tự trong chuỗi, thời gian tạo thành, mã băm mới. Dựa vào cơ chế này sẽ hình thành nên 1 chuỗi khối. Nếu có sự gian lận, thay đổi ở một khối đã được hình thành trong chuỗi sẽ gây ra không hợp lệ bới vì mã băm của khối trước bị thay đổi trong khi mã băm đối chiếu ở khối kế tiếp (là mã của khối trước đó lúc chưa thay đổi). Chỉ một thay đổi nhỏ ở một khối sẽ khiến cho chuỗi không hợp lệ. H nh 1: Chuối các block mà blockchain lưu trữ Nguồn: Manav Gupta, 2017 Khi đổi thông tin ở ô số 2, mã băm ở ô số 2 sẽ bi thay đổi khác với mã băm ban đầu, điều này dẫn đến mã băm đối chiếu ở ô số 3 sẽ không giống ở ô số 2 (Như Hình 2). H nh 2: Chuỗi các block mà blockchain lưu trữ khi có gian lận Nguồn: Manav Gupta, 2017 2349 Để làm giảm gian lận thì Blockchain có cơ chế được gọi là Proof of work. Đó là cơ chế làm giảm việc tạo ra khối mới. Cơ chế này làm cho việc gian lận khó được thực hiện với khối bởi vì nếu gian lận với một khối thì cần phải tính toán Proof of work cho tất cả các khối tiếp theo. Ngoài ra, Blockchain có thêm cơ chế để đảm bảo an toàn, đó là tính toán phân tán. Thay vì sử dụng việc quản lý tập trung thì Blockchain sử dụng mạng ngang hàng và bất kì ai đều có thể tham gia vào mạng. Khi tham gia vào mạng thì sẽ nhận được một bản sao đầy đủ của Blockchain. Các nút mạng có thể sử dụng việc này để kiểm chứng mọi việc vẫn theo thứ tự. Khi tạo ra một khối mới, nó sẽ được gửi tới mọi người trên mạng ngang hàng. Lúc này mọi nút mạng sẽ kiểm chứng khối vừa được gửi tới để đảm bảo rằng không có gian lận hay giả mạo. Nếu khối được kiểm chứng là đúng thì tại mỗi nút mạng sẽ thêm khối này vào Blockchain của mình. Nghĩa là tất cả các nút đồng ý rằng khối mới thêm là hợp lệ và cùng đồng thuận. Trong trường hợp ngược lại thì các nút là không đồng thuận, khối có gian lận/giả mạo sẽ bị loại bỏ bởi các nút khác trong mạng. 1.3 Đặc điểm chính của Blockchain Dựa vào cơ chế hoạt động ta có thể thấy: – Chuỗi Blockchain không thể làm giả, không thể phá hủy. – Bất biến: Ghi nhận, lưu trữ vĩnh viễn, không thể sửa chữa hay thay đổi. (sửa được khi cập nhật lại dữ liệu vào trong khối mới) – Bảo mật: Các thông tin, dữ liệu được phân tán, không thể tác động, an toàn tuyệt đối. – Minh bạch: Bất kì ai trong hệ thống, mạng lưới đều có thể theo dõi, giám sát. – Hợp đồng thông minh: Blockchain không cần bên thứ ba mà vẫn bảo đảm tất cả các bên tham gia đều biết được chi tiết hợp đồng và các điều khoản sẽ được tự động thực hiện một khi các điều kiện được bảo đảm. 2 ỨNG DỤNG BLOCKCHAIN TRONG NGÀNH GIÁO DỤC Sử dụng Blockchain để bảo mật, lưu giữ vĩnh viễn chứng chỉ Hiện nay, đa số các chứng chỉ được cấp bằng giấy định dạng thông qua tổ chức, hệ thống giáo dục có thẩm quyền cấp về một trình độ học vấn nhất định, có giá trị pháp lý lâu dài. Để có được chứng chỉ cần phải có thông tin rõ ràng, thông qua công nghệ Blockchain giúp lưu trữ các thông tin, bảng điểm học tập các tổ chức, hệ thống có thể xác minh dễ dàng. Trong trường hợp chứng chỉ bị mất vẫn có thể làm lại nhờ hồ sơ được lưu trong Blockchain bởi vì khả năng bất biến, không thể thay đổi được giúp cho tổ chức giáo dục nhanh chóng xác nhận mà không cần các tổ chức liên quan khác xác nhận. Vào năm 2015, MIT Media Lab đã bắt đầu sử dụng Blockcerts- một nền tảng tiêu chuẩn mở để tạo, cấp và xác minh các chứng chỉ được hỗ trợ bởi blockchain. Hơn 600 sinh viên tốt nghiệp MIT năm 2018 đã chọn nhận phiên bản kỹ thuật số bằng cấp của họ trên blockchain của Blockcerts. Do đó, hồ sơ học tập của sinh viên sẽ được lưu trữ mãi mãi và nhà tuyển dụng trong tương lai có thể xác minh ngay lập tức. 2350 Xác minh, đo lường chất lượng các tổ chức giáo dục Có rất nhiều tổ chức giáo dục hoạt động với nhiều phương thức khác nhau ở trong lẫn ngoài nước. Nhà tuyển dụng thường không những dựa vào chứng chỉ, bằng cấp của nhân sự mà còn là chất lượng và tính hợp pháp của các tổ chức cấp những thứ đó. Blockchain sẽ lưu trữ dữ liệu thông tin chứng minh tính hợp lệ của tổ chức, được các cơ quan có thẩm quyền công nhận hoạt động. Đánh giá và giám sát quá trình hoạt động giảng dạy của tổ chức giáo bằng công nghệ Blockchain và hợp đồng thông minh. Khi tổ chức giáo dục không thực hiện đúng các yêu cầu, lập tức hợp đồng thông minh sẽ hủy bỏ. Tất quả quá trình này sẽ được lưu lại trên mạng Blockchain, các nhà quản lý giáo dục có thể giám sát, đánh giá và phân loại một cách công khai, minh bạch và chính xác. Những phản hồi, ý kiến đánh giá của các học sinh, sinh viên về tổ chức, hệ thống cũng sẽ được lưu lại. Nhờ những điều này, chỉ cần cú đúp chuột, ta có thể hiểu toàn bộ quy trình hình thành, hoạt động chất lượng của một tổ chức giáo dục. Quản lý quá trình h c tập Blockchain sẽ xây dựng và lưu trữ toàn bộ quá trình, kết quả học tập, thành tích của người học, các thông tin các thông tin về kinh nghiệm nghiên cứu, kỹ năng, trải nghiệm, hoạt động ngoại khóa, công tác đoàn thể, một cách an toàn, minh bạch trên mạng Blockchain. Blockchain sẽ tự động kiểm chứng tính xác thực của những việc trên thông qua các dữ liệu tại trường và các tổ chức giáo dục. Các nhà tuyển dụng, họ chỉ cần truy cập và xác minh dữ liệu thông tin về ứng viên trên hệ thống, công việc tuyển dụng sẽ rất dễ dàng. Một số công ty nhân sự chuyên đi săn tìm các ứng viên tiềm năng theo yêu cầu của các công ty khách hàng cũng có thể sử dụng dữ liệu được công khai trên hệ thống này để ‚săn t m‛ những ứng viên phù hợp giúp kết nối giữa các nhà tuyển dụng và các sinh viên ra trường, từ đó góp phần giảm tỷ lệ thất nghiệp của nước ta. Tại Luân Đôn- Anh, các nhà phát triển đã tạo ra một ứng dụng tên là APPII nhằm sử dụng blockchain trong việc xác minh thông tin đăng nhập, học thuật cho sinh viên. Người dùng APPII tạo một hồ sơ và điền vào CV học tập của họ, bao gồm lịch sử giáo dục và bảng điểm. Sau đó sử dụng blockchain để xác minh nền tảng của người dùng và khóa thông tin của người đó vào blockchain của nó. Ngoài ra, APPII hợp tác với Đại học Mở để tạo ra một nền tảng chứng nhận và kiểm định chất lượng để quản lý sinh viên sắp tới và tạo hồ sơ học tập bất biến cho cựu sinh viên. Bảo vệ những tài sản trí tuệ, tái sử dụng tài nguyên giáo dục mở Việc theo dõi sở hữu trí tuệ là một điều cực kì khó khăn và tốn kém khiến người người tạo ra các tài sản trí tuệ không thể quản lý. Đặc biệt là trong giáo dục, các sản phẩm trí tuệ đó có thể trở thành các nguồn tài nguyên giáo dục mở bởi vì chúng có giá trị giúp thúc đẩy phát triển học tập. Việc sử dụng các tài nguyên này vẫn có một số quy định về nhân bản sử dụng, chỉnh sửa, chia sẻ lại nội dung. Blockchain sẽ giúp lưu trữ, ghi lại các thông tin, dữ liệu về các tài liệu tham khảo, tác giả làm ra, có thể công chứng ngày xuất bản khi bị bản quyền, cho phép mức độ sử dụng lại các tài nguyên được theo dõi. Ngoài ra, tính năng hợp đồng thông minh sẽ phân phối thanh toán cho các tác giả của tài liệu dựa trên số lượng sử dụng tài sản trí tuệ của họ. Đồng thời giám sát việc thực 2351 hiện những điều khoản, nếu không thực đúng thì hợp đồng thông minh sẽ bị hủy bỏ, Blockchain sẽ lưu lại, giúp cho việc quản lý minh bạch chính xác. Dễ dàng nhận thanh toán từ h c sinh, sinh viên thông qua Blockchain Thanh toán là một trong những ứng dụng đầu tiên và biết đến rộng rãi nhất của Blockchain. Theo đó, nền tảng giúp cho học sinh, sinh viên dễ dàng thanh toán thông qua các thiết bi di động tại bất cứ đâu, bất cứ khi nào một cách nhanh chóng mà không cần giao dịch trực tiếp tiền mặt hay séc nhưng vẫn đảm bảo tính bảo mật rất cao. Các tài khoản thanh toán sẽ thông tin người gửi, người nhận và các thông tin khác sẽ ghi lại trên sổ cái Blockchain, một cách công khai, minh bạch, giảm thiểu việc nhầm lẫn trong quá trình giao dịch. Ngoài ra, công nghệ này có thể liên kết với các khoản vay của sinh viên giúp dễ dàng quản lý các khoản nợ. Thực hiện các chính sách tài trợ cho h c sinh, sinh viên Blockchain lưu trữ những thông tin, lý lich của học sinh, sinh viên từ đó phân loại, xác định các đối tượng có thể tài trợ, ủng hộ, trao học bổng. Nhà tài trợ thông qua hợp đồng thông minh sẽ chi các khoản ủng hộ mà không cần bên trung gian nào và các thủ tục rườm rà nhưng vẫn giữ được tính công khai, minh bạch. Tương tác giữa người h c và nhà tuyển dụng Đối cơ hội việc làm của học viên và tìm kiếm tài năng của các nhà tuyển dụng sẽ mở ra một hướng mới nhiều triển vọng và tiện dụng khi các doanh nghiệp và các cơ quan cùng kết nôi với mạng Blockchain. Như đã phân tích ở trên, tất cả quá trình học tập, nghiên cứu và mọi hoạt động khác của học viên được ghi lại và lưu trên mạng Block trên. Với đặc điểm bất biến của công nghệ Blockchain, tất cả dữ liệu này chính xác khó có khả năng giả mạo. Người học có thể chia sẻ thông tin trong ID của mình, từ đó các doanh nghiệp và các tổ chức tuyển dụng đễ dàng nắm bắt thông tin của học viên, tìm kiếm các tài năng phù hơp. Còn đối với học viên, dễ dàng tìm kiếm thông tin, yêu cầu của các nhà tuyển dụng để phù hợp với khả năng của mình. Ngoài ra những ứng dụng của hợp đồng thông minh có thể giúp cho các học viên và nhà tuyển dụng dễ dàng thỏa thuận về các điều khoản khi làm việc, giúp cho nhà tuyển dụng dễ dàng giám sát, theo dõi công việc khi học viên được vào làm. Công nghệ Blockchain nó là một cầu nối quan trọng, tin cậy, minh bạch giữa người học và các nhà tuyển dụng. 3 GIẢI PHÁP ỨNG DỤNG CÔNG NGHỆ BLOCKCHAIN TRONG GIÁO DỤC TẠI VIỆT NAM Nghiên cứu ứng dụng công nghệ Blockchain trong giáo dục: Các cơ quan quản lý cần phải có những nghiên cứu sâu về khả năng ứng dụng Blockchain và những tác động, xu hướng phát triển của công nghệ blockchain đối nền giáo dục nước ta hiện tại và tương lai. Từ đó, xây dựng, ban hành các đề án ứng dụng công nghệ Blockchain vào giáo dục. 2352 Xây dựng và hoàn thiện khung pháp lý Theo Tiến sĩ Nguyễn Thanh Bình - Giảng viên, Quyền chủ nhiệm chương trình Tài chính Đại học RMIT Việt Nam chia sẻ: ‚D ở Việt Nam, blockchain nhận được nguồn vốn đầu tư lớn, việc ứng dụng công nghệ này vẫn còn khá ít ỏi‛. Vì vậy, xây dựng khung pháp lý hoàn chỉnh là điều cần thiết nhằm thúc đẩy việc ứng dụng và đổi mới các sản phẩm blockchain, trong đó có giáo dục. Chính nhờ điều này giúp các doanh nghiệp, nhà đầu tư tránh được các hành vi gian lận, dễ dàng thu hút sự quan tâm và đầu tư vào việc ứng dụng Blockchain trong giáo dục. Sử dụng sandbox (cơ chế khung pháp lý thí điểm cho blockchain như một sân chơi để thử nghiệm trên quy mô nhỏ với một số nhà cung cấp dịch vụ được tuyển chọn và dưới sự giám sát chặt chẽ của cơ quan quản lý. Sau đó có tổng kết, đánh giá để có những giải pháp hoàn thiện cho phù hợp với việc triển khai rộng khắp. Mô hình này đang được đẩy mạnh tại một số nền kinh tế châu Á. Tạo điều kiện cho doanh nghiệp về blockchain phát triển Nhà nước cần có những chính sách hỗ trợ các doanh nghiệp để phát triển, đẩy mạnh cho phong trào khởi nghiệp ở nước ta trong lĩnh vực xây dựng và ứng dụng công nghệ Blockchain. Khuyến khích doanh nghiệp tạo ra những sản phẩm ứng dụng công nghệ Blockchain vào trong giáo dục, xây dựng nên cộng đồng Blockchain đông đảo dành cho các startup công nghệ và những người yêu thích lĩnh vực này. Tạo thuận lợi cho các nhà đầu tư nước ngoài thành lập, góp vốn, mua cổ phần, phần vốn góp đối với các doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo tại Việt Nam. Mở rộng các mối quan hệ, tạo điều kiện cho phép doanh nghiệp ứng dụng công nghệ Blockchain nước ngoài hoạt động, liên kết hợp tác với các doanh nghiệp cùng lĩnh vực tại Việt Nam. Đào tạo nhân lực đáp ứng vào công nghệ blockchain Hiện tại, Việt Nam đang rất khan hiếm những nhân sự có kinh nghiệm về Blockchain. Vì vậy, cần tạo ra những môi trường tiềm năng, sáng tạo là những công ty, doanh nghiệp Blockchain. Ngoài ra, cần đẩy mạnh việc đào tạo về toán cơ bản, toán ứng dụng, thuật toán, ứng dụng thuật toán và công nghệ thông tin tại các Trường Đại học, đó là những nền tảng để công nghệ blockchain phát triển. Ngoài ra, để đạt được hiệu quả, các doanh nghiệp và các Trường Đại học cần có sự kết hợp chặt chẽ về đào tạo và nghiên cứu. Hỗ trợ, tạo điều kiện để các nguồn nhân lực có thể sang các nước phát triển, cộng tác với các công ty trong cùng lĩnh vực để trau dồi, học hỏi kinh nghiệm, từ đó đáp ứng được các nhu cầu, góp phần phát triển công nghệ Blockchain và ứng dụng vào giáo dục. Triển khai các hệ thống cơ sở dữ liệu, quản lý thông tin từ Blockchain Triển khai hệ thống thông tin quản lý toàn ngành giáo dục và đào tạo đáp ứng yêu cầu kết nối, liên thông tích hợp, chia sẻ thông tin đối với các hệ thống thông tin từ trung ương đến địa phương thông qua công nghệ Blockchain. Thực hiện, ứng dụng Blockchain trong việc quản lý học sinh, quản lý giáo viên, quản lý thi, xếp thời khóa biểu, sổ quản lý điện tử; tích hợp với trang tin điện tử của nhà trường trên môi trường mạng ở tất cả các cấp học. 2353 Phổ biến mô hình và nâng cao năng lực ứng dụng công nghệ Blockchain vào giáo dục cho giáo viên, h c sinh Tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến cho đội ngũ, cán bộ trong ngành giáo dục, học sinh, sinh viên về cơ chế hoạt động, vai trò, các ứng dụng thiết thực mà công nghệ Blockchain mang lại trong các hoạt động quản lý, giáo dục và đào tạo. Tổ chức các khóa bồi dưỡng, hướng dẫn áp dụng, các giáo viên cần phải hiểu đúng và nắm vững các kiến thức về ứng dụng của công nghệ mới để sử dụng trong các hoạt động giáo dục. Cần giúp học sinh, sinh viên tìm hiểu thông qua các bài báo, đưa vào trong sách, tổ chức các buổi hội thảo, nghiên cứu, chia sẻ ý tưởng dành cho các bạn có hứng thú tham gia. Ngoài ra, cần triển khai các thí điểm bồi dưỡng tại một số cơ sở giáo dục và đào tạo, địa phương có đủ điều kiện và yêu cầu cao về nhân lực ứng dụng công nghệ Blockchain trong thực tiễn. Xây dựng cơ sở vật chất, trang thiết bị Việc ứng dụng các công nghệ giáo dục mới, đặc biệt công nghệ Blockchain cần đòi hỏi cơ sở vật chất, trang thiết bị hiện đại để có thể dễ dàng áp dụng, thực hiện những chính sách đổi mới, nâng cao chất lượng giáo dục, đào tạo. Tiếp đến, đưa các thiết bị này vào hệ thống mạng ngang hàng của blockchain giúp thuận lợi trong việc quản lý. Các thiết bị kỹ thuật số kết nối với hệ thống mạng Internet giúp cho giáo viên học sinh dễ dàng tra cứu, sử dụng các ứng dụng trong giáo dục của Blockchain. 4 KẾT LUẬN Không thể phủ nhận rằng: ‚Blockchain là một trong những xu hướng công nghệ làm thay đổi thế giới trong tương lai‛. Trong thời đai công nghệ phát triển như vũ bão, Blockchain có tác động rất lớn trong việc vận hành quản lý trong nhiều lĩnh vực. Trong ngành giáo dục, có thể thấy, Blockchain đã chứng minh được những ứng dụng và tiềm năng to lớn như thế nào. Chỉ mới sơ khai, những ý tưởng, giải pháp chỉ mới ở những bước đầu những đó chính là nền móng quan trọng cho việc phát triển một nền giáo dục hiện đại. Ở nước ta, hiện chưa có đơn vị nào thực hiện các dự án thử nghiệm công nghệ Blockchain trong lĩnh vực giáo dục, nhưng hoàn toàn có cơ sở thực hiện trong tương lai. Bởi vì, việc phát triển giáo dục ở nước ta luôn là mối quan tâm hàng đầu, ta có đủ nguồn lực và cơ hội để ứng dụng, góp phần thay đổi, nâng tầm đất nước trong thời kì hội nhập. TÀI LIỆU THAM KHẢO [1] Alexander Grech, Anthony F. Camiller, Andreia Inamorato dos Santos (2017). Blockchain in Education, Science for Policy report by the Joint Research Centre (JRC), the European Commission’s science and knowledge service, 92-100. (Xem 18/4/2020). [2] Đề án ‚Tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý và hỗ trợ các hoạt động dạy - học, nghiên cứu khoa học góp phần nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo giai đoạn 2016 - 2020, định hướng đến năm 2025‛ của Thủ tướng Chính phủ. 2354 [3] Đỗ Thị Thảo Hiền, Ứng dụng công nghệ chuỗi khối Blockchain trong ngành giáo dục ” đào tạo, < %E2%80%93-dao-tao >(xem 20/4/2020). [4] Giang Thị Thu Huyền (2018), Công nghệ Blockchain và lĩnh vực ngân hàng, Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng, Số 193- Tháng 6. 2018, 32- 35. (Xem 19/04/2020). [5] Lê Thu Hằng, Lê Thị Thanh Tâm, Blockchain - Bước đột phá cho ngành logistics của Việt Nam . [6] Quách Như Thế (2018), Khám phá công nghệ Blockchain và ứng dụng tiềm năng cho giáo dục,< va-ung-dung-tiem-nang-cho-giao-duc>, (xem 20/04/2020).