Công bằng xã hội, trách nhiệm xã hội và đoàn kết xã hội trong sự nghiệp đổi mới ở Việt Nam

Nghiên cứu triết học Đ ề tài: " CÔNG BẰNG XÃ HỘI, TRÁCH NHIỆM XÃ HỘI VÀ Đ OÀN KẾT XÃ HỘI TRONG SỰ NGHIỆP Đ ỔI MỚI Ở VIỆT NAM " CÔNG BẰNG XÃ HỘI, TRÁCH NHIỆM XÃ HỘI VÀ ĐOÀN KẾT XÃ HỘI TRONG SỰ NGHIỆP ĐỔI MỚI Ở VIỆT NAM TRẦN ĐỨC CƯỜNG (*) Với tư cách Báo cáo đề dẫn Hội thảo, trong bài viết này, tác giả đã đưa ra những đánh giá khái quát về thành tựu và hạn chế trong thực hiện công bằng xã hội, trách nhiệm xã hội và đoàn kết xã hội ở Việt Nam trước và trong những năm đổi mới đất nước; đồng thời, gợi mở những vấn đề cần thảo luận để việc thực thi công bằng xã hội, trách nhiệm xã hội và đoàn kết xã hội không chỉ là một mục tiêu phấn đấu, mà còn là một động lực mạnh mẽ để phát triển đất nước và đảm bảo cho sự phát triển của Việt Nam là một sự phát triển bền vững. 1. Mở đầu Trong việc hoạch định các chính sách phát triển kinh tế - xã hội, quốc gia nào, bằng cách này hay cách khác, cũng đều phải xem xét và tính toán đến các vấn đề về công bằng xã hội, trách nhiệm xã hội và đoàn kết xã hội. Nếu một quốc gia nào đó chỉ chú trọng đến tăng trưởng về kinh tế (sự tăng trưởng này được tính bằng thu nhập quốc dân và tốc độ tăng trưởng kinh tế) nhưng không quan tâm đến sự công bằng giữa các tầng lớp, các giai cấp, các nhóm dân cư, thì sự phát triển của quốc gia đó sẽ không bền vững. Chính bất công xã hội sẽ dẫn đến sự mất đoàn kết xã hội và do đó, cũng sẽ dẫn đến sự bất ổn định xã hội với những mức độ biểu hiện khác nhau, như sự căng thẳng xã hội, xung đột xã hội và thậm chí, có thể dẫn đến nội chiến. Xã hội được hình thành và phát triển dựa trên những hoạt động có ý thức và có mục đích của các cá nhân, nhưng đây không phải là số cộng giản đơn của các cá nhân. Một xã hội mà ở đó, các cá nhân chỉ biết lo cho riêng mình, không có tinh thần trách nhiệm đối với sự phát triển chung của xã hội, thì xã hội đó sớm muộn cũng sẽ dẫn đến tình trạng mâu thuẫn, mất đoàn kết giữa các giai cấp, tầng lớp và nhóm dân cư. Vì lẽ đó, công bằng xã hội, trách nhiệm xã hội và đoàn kết xã hội là những vấn đề rất quan trọng và có mối quan hệ mật thiết với nhau. Nhờ sự tiến bộ vượt bậc của khoa học và công nghệ mà thế giới của chúng ta ngày càng văn minh hơn về vật chất, ngày càng “phẳng hơn” (theo cách nói của Thomas L.Friedman trong cuốn sách Thế giới phẳng). Tuy nhiên, thế giới của chúng ta vẫn chưa phải là một thế giới hoàn toàn nhân văn, vì bạo lực và chiến tranh còn đang hoành hành ở nhiều nơi. Hầu như ngày nào trên các phương tiện thông tin đại chúng, chúng ta cũng nghe thấy người ta nói đến tình trạng bạo lực và chiến tranh ở nơi này hay nơi khác trên thế giới. Tình trạng đau lòng đó đòi hỏi nhân loại phải chung sức tìm ra các giải pháp thúc đẩy sự tiến bộ về công bằng xã hội, trách nhiệm xã hội và đoàn kết xã hội. Đối với Việt Nam, công bằng xã hội, trách nhiệm xã hội và đoàn kết xã hội luôn được coi là mục tiêu và động lực của sự phát triển xã hội. Việt Nam tuy đã đạt được nhiều tiến bộ trong phát triển, song cũng đang đối mặt với nhiều vấn đề trong việc thực hiện công bằng xã hội, trách nhiệm xã hội và đoàn kết xã hội. 2. Công bằng xã hội Công bằng xã hội là khát vọng từ ngàn đời nay của nhân dân thế giới nói chung và của nhân dân Việt Nam nói riêng. Đó cũng là một trong những mục tiêu phấn đấu xuyên suốt của Đảng, Nhà nước và nhân dân Việt Nam. Trong thời kỳ phong kiến và thuộc địa, Việt Nam chưa bao giờ có sự công bằng, vì chế độ phong kiến và thuộc địa, về bản chất, là chế độ người bóc lột người. Tình trạng bất công bằng xã hội ở Việt Nam có lúc nghiêm trọng đến mức làm cho hàng triệu người bị chết đói vào năm 1945. Nhờ giương cao ngọn cờ công bằng xã hội mà Đảng Cộng sản Việt Nam đã nhận được sự ủng hộ của đông đảo quần chúng nhân dân trong cuộc đấu tranh xoá bỏ chế độ thuộc địa và phong kiến, nhằm hướng tới xây dựng một chế độ xã hội mới, chế độ xã hội chủ nghĩa. Trong giai đoạn đầu xây dựng xã hội chủ nghĩa (giai đoạn trước đổi mới), Nhà nước Việt Nam chủ trương thiết lập chế độ công hữu về những tư liệu sản xuất chủ yếu và trên cơ sở đó, thực hiện nguyên tắc phân phối theo lao động (làm nhiều hưởng nhiều, làm ít hưởng ít, không làm không hưởng). Đó là vì, theo nhận thức chung của tất cả các nước xã hội chủ nghĩa lúc bấy giờ, đây là con đường duy nhất để đạt tới hai mục tiêu là công bằng xã hội và tăng trưởng kinh tế. Đi theo con đường đó, Việt Nam nói riêng, các nước xã hội chủ nghĩa nói chung, lúc đầu đã khắc phục được một phần tình trạng bất công bằng xã hội do xã hội trước để lại. Chế độ người bóc lột người cơ bản được xoá bỏ, khoảng cách giàu nghèo giữa các tầng lớp dân cư được thu hẹp đáng kể. Tuy nhiên, sau một thời gian, nguyên tắc phân phối theo lao động không được thực hiện đúng đắn, mà thay vào đó là “nguyên tắc phân phối bình quân”. Điều đó đã hạn chế tính tích cực của người lao động và dẫn đến tình trạng suy thoái kinh tế. Nhận thức được tình trạng bất hợp lý đó, từ năm 1986 đến nay, Đảng và Nhà nước Việt Nam chủ trương phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, đồng thời thực hiện nguyên tắc phân phối mới “vừa theo kết quả lao động và hiệu quả kinh tế, vừa theo mức đóng góp vốn (trong đó phân phối theo kết quả lao động và hiệu quả kinh tế là chủ yếu)”. Về nguyên tắc phân phối mới này, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX của Đảng Cộng sản Việt Nam đã khẳng định: "Kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa thực hiện phân phối chủ yếu theo kết quả lao động và hiệu quả kinh tế, đồng thời phân phối theo mức đóng góp vốn và các nguồn lực khác vào sản xuất, kinh doanh và thông qua phúc lợi xã hội"(1). Tiếp tục tinh thần đó, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X của Đảng Cộng sản Việt Nam đã khẳng định: “Thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội ngay trong từng bước và từng chính sách phát triển: tăng trưởng kinh tế đi đôi với phát triển văn hoá, y tế, giáo dục…, giải quyết tốt các vấn đề xã hội vì mục tiêu phát triển con người. Thực hiện chế độ phân phối chủ yếu theo kết quả lao động, hiệu quả kinh tế, đồng thời theo mức đóng góp vốn cùng các nguồn lực khác và thông qua phúc lợi xã hội”(2). Do thực hiện nguyên tắc phân phối “theo kết quả lao động và hiệu quả kinh tế, đồng thời phân phối theo mức đóng góp vốn và các nguồn lực khác vào sản xuất, kinh doanh và thông qua phúc lợi xã hội”, cho nên Việt Nam đã xoá bỏ đáng kể sự bất công do phân phối bình quân. Việc xoá bỏ sự bất công này là một nguyên nhân cơ bản đưa đến những thành công của Việt Nam về kinh tế và xã hội, được cộng đồng thế giới thừa nhận. Kinh tế Việt Nam tăng trưởng liên tục với tốc độ cao. Bên cạnh đó, Việt Nam cũng đạt được nhiều tiến bộ về văn hoá và xã hội: đời sống của đa số nhân dân được cải thiện, tỷ lệ đói nghèo giảm nhanh chóng. Trong thời kỳ từ năm 1991 đến năm 2005, tỷ lệ hộ nghèo đói theo tiêu chuẩn quốc tế giảm từ 58% xuống 25%, xã hội không có sự phân cực gay gắt, giáo dục và đào tạo tiếp tục phát triển và được đầu tư nhiều hơn, trình độ dân trí được nâng lên, công tác bảo vệ và chăm sóc sức khoẻ nhân dân đạt nhiều kết quả, tuổi thọ trung bình của dân số tăng từ 67,8 (năm 2000) lên 71,5 (năm 2005), chính trị và xã hội ổn định(3). So với thời kỳ trước đổi mới, Việt Nam đã tiến được một quãng đường dài để đến mục tiêu công bằng xã hội. Bên cạnh những thành công đó, Việt Nam cũng đang đối mặt với nhiều vấn đề xã hội. Tình trạng bất công bằng xã hội vẫn tồn tại do tham nhũng. Điều đó là mầm mống gây ra sự bất ổn định xã hội. Ngoài tham nhũng, tình trạng bất công bằng xã hội còn có nguyên nhân là do Đảng và Nhà nước chưa nhận thức và giải quyết đầy đủ mối quan hệ giữa tốc độ tăng trưởng kinh tế và chất lượng phát triển, giữa tăng trưởng kinh tế và thực hiện công bằng xã hội. Về điều này, Văn kiện Đại hội X của Đảng viết: “Lý luận chưa giải đáp được một số vấn đề của thực tiễn đổi mới và xây dựng chủ nghĩa xã hội ở nước ta, đặc biệt là trong việc giải quyết mối quan hệ giữa tốc độ tăng trưởng kinh tế và chất lượng phát triển; giữa tăng trưởng kinh tế và thực hiện công bằng xã hội; giữa đổi mới kinh tế và đổi mới chính trị; giữa đổi mới với ổn định và phát triển; giữa độc lập tự chủ và chủ động, tích cực hội nhập kinh tế quốc tế”(4). Trong thời kỳ phân phối bình quân, khoảng cách giàu nghèo giữa các bộ phận dân cư không đáng kể. Trong thời kỳ đổi mới, khoảng cách giàu nghèo giữa các bộ phận dân cư gia tăng. Điều này không phải là biểu hiện của sự công bằng bị vi phạm, mà trái lại là biểu hiện của sự công bằng được thiết lập, vì phân phối bình quân đồng nghĩa với sự bất công bằng. Hiện nay, khoảng cách giàu nghèo giữa các bộ phận dân cư chưa dẫn đến phân cực xã hội. Tuy nhiên, khoảng cách giàu nghèo giữa các bộ phận dân cư gia tăng không phải chỉ do nguyên nhân tích cực là xoá bỏ sự phân phối bình quân, mà còn do cả những nguyên nhân tiêu cực, như tham nhũng, sự bất hợp lý trong phân phối của cải và cơ hội phát triển. Vì vậy, điều quan trọng không phải là ở chỗ hạn chế sự phân hoá giàu nghèo để dẫn đến tình trạng cào bằng giàu nghèo, mà là ở chỗ loại bỏ những nguyên nhân tiêu cực dẫn đến sự phân hoá giàu nghèo. Làm thế nào để giải quyết tốt các vấn đề xã hội, để bảo đảm sự công bằng mà không triệt tiêu động lực của sự phát triển kinh tế? Đây là một vấn đề phức tạp đang đặt ra cho Đảng và Nhà nước Việt Nam. Nếu không giải quyết đúng đắn vấn đề này thì hậu quả sẽ hoặc là động lực của sự phát triển kinh tế bị triệt tiêu, hoặc là sự bất công bằng xã hội gia tăng. Cả hai biểu hiện của hậu quả đó đều xa rời mục tiêu của sự phát triển xã hội mà Đảng và Nhà nước Việt Nam đang phấn đấu. XEM TIẾP>>> CÔNG BẰNG XÃ HỘI, TRÁCH NHIỆM XÃ HỘI VÀ ĐOÀN KẾT XÃ HỘI TRONG SỰ NGHIỆP ĐỔI MỚI Ở VIỆT NAM (tiếp theo) TRẦN ĐỨC CƯỜNG (*) 3. Trách nhiệm xã hội Trách nhiệm, đó là năng lực của con người ý thức được những hậu quả do hành động của mình đưa lại. Cụ thể hơn, đó là năng lực xác định được lợi ích hoặc tác hại đối với người khác, đối với xã hội của hành động. Trong trường hợp như vậy, chủ thể của hành động hoạt động có trách nhiệm làm cho hành động hoặc hoạt động của mình có ích đối với xã hội. Trách nhiệm cũng thể hiện trong trường hợp những hoạt động không phù hợp với lợi ích xã hội, chẳng hạn, với trật tự xã hội, với pháp chế hoặc đạo đức xã hội. Trong trường hợp này, chủ thể phải chịu trách nhiệm về những thiệt hại đối với lợi ích xã hội do hoạt động của mình gây ra. Như thế, trách nhiệm bao hàm cả quyền của xã hội đòi hỏi hoặc trừng phạt các thành viên của mình tuỳ theo hành vi của họ. Trách nhiệm không chỉ bao hàm đòi hỏi của xã hội đối với cá nhân, mà còn bao hàm đòi hỏi của cá nhân, tức là quyền của cá nhân, đối với xã hội. Cụ thể hơn, nếu cá nhân có nghĩa vụ, có trách nhiệm đối với xã hội thì xã hội cũng có nghĩa vụ, có trách nhiệm đối với cá nhân. Nội dung cụ thể của các nghĩa vụ, các trách nhiệm này bị quy định bởi trình độ phát triển kinh tế - xã hội của mỗi dân tộc, mỗi quốc gia trong những thời đại lịch sử nhất định. Như vậy, về thực chất, trách nhiệm được sinh ra từ quyền và nghĩa vụ của cá nhân đối với xã hội và của xã hội đối với cá nhân. Nói đến quyền và nghĩa vụ nghĩa là nói đến lợi ích. Bởi vì quyền là quyền được hưởng lợi ích từ phía có trách nhiệm đáp ứng lợi ích và nghĩa vụ là nghĩa vụ đáp ứng lợi ích cho phía được quyền hưởng lợi ích. Vì thế, trách nhiệm có cơ sở ở lợi ích. Tuy vậy, trong lịch sử đã từng có những nhà triết học không thừa nhận lợi ích là cơ sở của trách nhiệm. Với họ, trách nhiệm biểu hiện như một trạng thái tâm lý bên trong con người, thuần tuý mang tính chủ quan không bị quy định bởi tính tất yếu bên ngoài nên không có quan hệ với lợi ích. Chẳng hạn, I.Kant cho rằng, chỉ có những hành động không liên quan tới bất kỳ lợi ích nào mới có thể là hành động tự do và phù hợp với đạo đức. Hành động đó chính là hành động có trách nhiệm của con người. Thế nhưng, liệu có thể có một hành động có ý thức, tự giác và tự do nào mà không hề có quan hệ đến lợi ích cá nhân hoặc lợi ích xã hội? Vì vậy, vấn đề không phải ở chỗ, hành động của con người gắn hay không gắn với lợi ích của con người, mà là ở chỗ, lợi ích đó là lợi ích gì, mang tính chất gì. Như chúng ta biết, lợi ích cá nhân là động lực trực tiếp thúc đẩy con người hoạt động. Lợi ích đó có thể phù hợp hoặc không phù hợp với lợi ích xã hội. Nếu lợi ích cá nhân đối lập có tính loại trừ lợi ích tập thể, lợi ích xã hội, thì trong khi theo đuổi lợi ích của mình, con người với tư cách cá nhân không biết đến trách nhiệm. Nhưng, nếu như sự thực hiện lợi ích cá nhân lại giả định sự thực hiện ở một mức độ nào đó hoặc một phương diện nào đó lợi ích xã hội thì nhất định sẽ xuất hiện vấn đề trách nhiệm trong hành động của con người. Trước đây, Henvetiuýt từng nói, lợi ích hiểu một cách đúng đắn là cơ sở của toàn bộ đạo đức. Chữ “hiểu” mà ông nói chắc không đơn giản chỉ trong phạm vi nhận thức, mà đi liền với nhận thức là việc giải quyết một cách đúng đắn, hợp lý quan hệ lợi ích của con người. Phát triển và làm rõ hơn tư tưởng đó, C.Mác đòi hỏi rằng, nếu lợi ích hiểu một cách đúng đắn là cơ sở của toàn bộ đạo đức thì cần làm cho lợi ích cá biệt trở thành phổ biến. Đối với C.Mác, việc giải quyết một cách hợp lý quan hệ lợi ích giữa cá nhân và xã hội chính là cơ sở của hành động đạo đức với tính cách là hành động thực hiện trách nhiệm một cách tự do, tự nguyện của con người đối với người khác, đối với xã hội. Như vậy, việc giải quyết một cách hợp lý quan hệ lợi ích giữa cá nhân và xã hội, đặc biệt là lợi ích kinh tế, sẽ không chỉ làm tăng thêm sự quan tâm của con người tới hoạt động thực hiện lợi ích cá nhân, mà còn làm tăng thêm sự quan tâm của họ tới lợi ích xã hội, nghĩa là gia tăng trách nhiệm xã hội của con người. Với việc Việt Nam chuyển sang thực hiện kinh tế thị trường, những điều kiện thuận lợi mới đã được tạo ra cho việc giải quyết hợp lý quan hệ lợi ích giữa cá nhân và xã hội. Hơn thế, điều đó còn làm cho việc giải quyết quan hệ lợi ích giữa cá nhân và xã hội được nâng lên một trình độ mới. Kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam hiện nay với “nhiều hình thức sở hữu, nhiều thành phần kinh tế, trong đó kinh tế nhà nước cùng với kinh tế tập thể ngày càng trở thành nền tảng vững chắc của nền kinh tế quốc dân”. Và, việc “thực hiện chế độ phân phối chủ yếu theo kết quả lao động, hiệu quả kinh tế đồng thời theo mức đóng góp vốn cùng các nguồn lực khác và thông qua phúc lợi xã hội”(5) đã và đang tạo điều kiện thuận lợi cho sự thống nhất giữa lợi ích cá nhân và lợi ích xã hội; bởi nó thúc đẩy sự phát triển kinh tế, làm gia tăng của cải xã hội cũng như thu nhập của người lao động trong điều kiện mới. Sự thống nhất giữa lợi ích cá nhân và lợi ích xã hội với nội dung cụ thể và thích ứng với điều kiện mới như vậy đã và đang kích thích sự quan tâm tự giác, tự nguyện của con người đối với việc thực hiện lợi ích chung của xã hội, nghĩa là làm gia tăng và phong phú trách nhiệm xã hội của con người. Trách nhiệm xã hội của con người được thể hiện ở chỗ ý thức được và thực hiện được những đòi hỏi của xã hội, những đòi hỏi này mang tính tất yếu lịch sử. Việc ý thức sâu sắc tính tất yếu lịch sử thông qua sự lĩnh hội các yêu cầu xây dựng xã hội sẽ cho phép con người quyết định và lựa chọn các hành động một cách tự do hơn và do đó, có trách nhiệm hơn. Chính vì vậy, trong quá trình đổi mới, Đảng và Nhà nước Việt Nam luôn đề cao và tăng cường công tác giáo dục tư tưởng và chính trị cho quần chúng nhân dân. Sự nghiệp đổi mới đất nước, thực hiện công nghiệp hoá, hiện đại hoá là sự nghiệp của toàn dân. Thành bại của sự nghiệp đổi mới tuỳ thuộc vào sự giác ngộ chính trị của nhân dân, vào tinh thần tự lập tự cường, ý chí thống nhất trong quyết tâm thực hiện mục tiêu “dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh”. Sự giác ngộ mục đích, những yêu cầu của sự nghiệp đổi mới, sự giác ngộ về vai trò của mỗi người dân đối với sự nghiệp phát triển đất nước trong điều kiện hiện nay không chỉ là động lực tinh thần thúc đẩy họ trong hoạt động, mà còn làm cho trách nhiệm của họ có nội dung cụ thể và phong phú. Từ ý thức được những đòi hỏi mang tính tất yếu lịch sử, từ sự giác ngộ về chính trị, con người sẽ chủ động và tích cực tham gia vào đời sống chính trị, xã hội của đất nước. Trong khi tham gia vào việc quản lý nhà nước, vào hoạt động của Đảng, Công đoàn, Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị, xã hội khác, những người lao động sẽ phát huy và mở rộng nền dân chủ xã hội, thực hiện một cách nhất quán và tôn trọng nghiêm túc pháp chế cũng như trật tự xã hội. Đó chính là điều kiện để biến dân chủ thành nội dung bên trong của đời sống xã hội, đồng thời trở thành động lực mạnh mẽ thúc đẩy sự nghiệp đổi mới, phát triển đất nước. Dân chủ càng được mở rộng thì trách nhiệm của mỗi công dân càng cao và kỷ cương xã hội càng vững chắc. Mối liên hệ giữa dân chủ, kỷ cương và trách nhiệm phản ánh bản chất của xã hội Việt Nam trong quá trình đổi mới. Nó đòi hỏi và tạo ra những điều kiện cho người dân tham gia thảo luận rộng rãi các vấn đề quan trọng của đất nước, đồng thời cũng đòi hỏi người dân có ý thức trách nhiệm cao trong việc thực hiện pháp luật và những yêu cầu bảo đảm trật tự xã hội. Nhận thức sâu sắc mối quan hệ giữa dân chủ, kỷ cương và trách nhiệm xã hội của con người, Đảng Cộng sản và Nhà nước Việt Nam luôn coi “dân chủ xã hội chủ nghĩa vừa là mục tiêu vừa là động lực của công cuộc đổi mới, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, thể hiện mối quan hệ gắn bó giữa Đảng, Nhà nước và nhân dân. Nhà nước là đại diện quyền làm chủ của nhân dân, đồng thời là người tổ chức thực hiện đường lối chính trị của Đảng. Mọi đường lối, chính sách của Đảng và pháp luật của Nhà nước đều phải phản ánh lợi ích của đại đa số nhân dân. Nhân dân không chỉ có quyền mà còn có trách nhiệm tham gia hoạch định và thi hành các chủ trương, chính sách của Đảng và pháp luật của Nhà nước”(6). Như đã nêu, trách nhiệm phản ánh mối quan hệ qua lại giữa cá nhân với xã hội, giữa nhân dân với Đảng, Nhà nước và các tổ chức chính trị, xã hội. Bởi thế, vấn đề không chỉ là ở chỗ đẩy mạnh dân chủ và đề cao trách nhiệm của quần chúng nhân dân. Để có thể xây dựng một xã hội dân chủ còn phải “đề cao trách nhiệm của các tổ chức Đảng, Nhà nước đối với nhân dân”(7). Nếu không thấy được sự thống nhất biện chứng giữa hai phương diện đó của trách nhiệm thì có thể làm cho một số cá nhân chỉ biết đến quyền hạn của mình và chỉ muốn dùng quyền hạn đó phục vụ lợi ích riêng. Tình trạng “dân chủ ở nhiều nơi bị vi phạm, kỷ cương phép nước chưa nghiêm. Quan liêu, tham nhũng, lãng phí còn nghiêm trọng”(8) trong thời gian qua cho thấy, sự cần thiết phải nâng cao trách nhiệm của các tổ chức Đảng, Nhà nước, các cán bộ, viên chức nhà nước đối với đất nước, nhân dân. Hiến pháp nước Cộng hoà Xã hội chủ nghĩa Việt Nam đã ghi rõ: “Nhà nước đảm bảo và không ngừng phát huy quyền làm chủ về mọi mặt của nhân dân”(9), “các cơ quan nhà nước, cán bộ, viên chức nhà nước phải tôn trọng nhân dân, tận tuỵ phục vụ nhân dân”(10). Cũng như vậy, Đảng Cộng sản Việt Nam “chủ trương xây dựng một xã hội dân chủ, trong đó cán bộ, đảng viên và công chức phải thực sự là công bộc của nhân dân, chịu sự giám sát của nhân dân”(11). Đó chính là sự khẳng định và nhấn mạnh trách nhiệm của các tổ chức Đảng, Nhà nước, cán bộ, công chức đối với nhân dân. Điều đó cũng đặt ra vấn đề nâng cao trách nhiệm cho cán bộ lãnh đạo Đảng, Nhà nước, lãnh đạo kinh tế, khoa học, công nghệ,… trong điều kiện hiện nay. Việc đổi mới đất nước, phát triển kinh tế, xã hội phụ thuộc nhiều vào hoạt động, tài năng và trách nhiệm của đội ngũ cán bộ lãnh đạo. Nếu một người lao động bình thường thiếu trách nhiệm trong cương vị của mình thì sẽ gây ra hậu quả trong một phạm vi nhất định. Nhưng nếu điều đó xảy ra với cán bộ lãnh đạo thì tác hại sẽ lớn hơn rất nhiều. Vì vậy, Đảng và Nhà nước đòi hỏi một cách nghiêm khắc hơn đối với cán bộ lãnh đạo về tinh thần trách nhiệm của họ. Như vậy, trách nhiệm gắn liền và là biểu hiện của các quan hệ, quan hệ giữa tự do và tất yếu, giữa quyền và nghĩa vụ, giữa cá nhân và xã hội. Sự phát triển trách nhiệm của con người đánh dấu trình độ phát triển xã hội và là động lực của sự phát triển xã hội. Để phát triển trách nhiệm của con người Việt Nam hiện nay cần phải đẩy mạnh sự nghiệp đổi mới đất nước, phát triển kinh tế, dân chủ hoá, giữ nghiêm kỷ cương xã hội và tăng cường công tác giáo dục chính trị, tư tưởng. 4. Đoàn kết xã hội Việt Nam là một quốc gia đa dân tộc, đa tôn giáo. Nhân dân Việt Nam có truyền thống đoàn kết trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Nhờ có đoàn kết mà các dân tộc, các tôn giáo, các cộng đồng dân cư cùng sống trên mảnh đất Việt Nam đã vượt qua được bao gian lao, chống chọi được với bao kẻ xâm lược hùng mạnh, giữ gìn được bản sắc văn hoá dân tộc. Hồ Chí Minh đã tổng kết và khái quát truyền thống lịch sử của dân tộc Việt Nam như sau: “Đoàn kết, đoàn kết, đại đoàn kết. Thành công, thành công, đại thành công”. Tuy nhiên, lịch sử không phải bao giờ cũng diễn ra theo con đường thẳng. Dân tộc Việt Nam, kể từ khi phải chịu sự thống trị của thực dân Pháp (năm 1884) cho đến năm 1975, đã lâm vào tình trạng bị chia rẽ sâu sắc. Trên mảnh đất Việt Nam suốt gần 100 năm đó không có sự bình yên tiếng súng giữa người Việt Nam muốn độc lập với người cai trị nước ngoài và cả giữa những người Việt Nam với nhau. Từ năm 1975, Việt Nam bước vào một thời kỳ lịch sử mới: đất nước hoàn toàn độc lập, thống nhất, đi lên chủ nghĩa xã hội. Trong mười năm đầu (1976 - 1985), Việt Nam đã giành được nhiều thành tựu đáng ghi nhận, nhưng cũng mắc nhiều sai lầm. Do chủ quan, duy ý chí, Nhà nước đã đặt ra các kế hoạch xây dựng và phát triển kinh tế mà chưa tính toán đầy đủ và hợp lý đến lợi ích thiết thân và tâm tư, nguyện vọng đa dạng của các giai cấp, các tầng lớp dân cư trong cả nước. Một số việc làm được áp dụng ở vùng mới giải phóng miền Nam đã ảnh hưởng đến sự đoàn kết dân tộc, gây nên những xáo trộn không đáng có. Kết quả là đất nước lâm vào tình trạng khủng hoảng, một bộ phận nhân dân giảm sút lòng tin đối với Đảng và Nhà nước, nhiều người đã rời bỏ đất nước ra đi. Trong tình hình đó, Đại hội lần thứ VI của Đảng đề ra đường lối đổi mới toàn diện đất nước. Đại hội VI thực sự là một mốc quan trọng, tạo ra một bước chuyển biến căn bản trong công cuộc xây dựng, phát triển đất nước, trong việc xây dựng và củng cố khối đại đoàn kết dân tộc. Bốn bài học lịch sử mà Đại hội VI của Đảng chỉ ra đã thấm đượm sâu sắc tinh thần đại đoàn kết dân tộc, trong đó nổi bật lên là bài học “lấy dân làm gốc” (với ý nghĩa rằng nền tảng của xã hội, của chế độ là lực lượng đoàn kết của nhân dân, động lực phát triển của đất nước là sức mạnh đoàn kết toàn dân, mục tiêu phấn đấu của Đảng và Nhà nước là phục vụ nhân dân) . Đường lối đổi mới đã khởi đầu cho một thời kỳ mới xây dựng và củng cố khối đại đoàn kết dân tộc. Đó là phát triển nền kinh tế nhiều thành phần; coi trọng lợi ích chính đáng, hợp pháp của người lao động; liên kết và khai thác mọi tiềm năng của mọi tầng lớp nhân dân trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc; quan tâm nhiều hơn đến “chính sách giai cấp (bao gồm chính sách đối với mỗi giai cấp và chính sách xử lý mối quan hệ giữa các lợi ích của giai cấp) và chính sách của dân tộc”; nhấn mạnh việc đặt con người vào vị trí trung tâm của chính sách kinh tế - xã hội; “có kế hoạch chủ động xây dựng cơ cấu giai cấp xã hội mới, cụ thể hoá và thực hiện đúng chính sách dân tộc và chính sách tự do tín ngưỡng”; đẩy mạnh phát huy dân chủ trong xã hội; củng cố liên minh công nông và khối đại đoàn kết dân tộc. Tư tưởng đại đoàn kết dân tộc đã được nâng lên một tầm cao mới tại Đại hội Đảng lần thứ VII (6 - 1991). Đảng đã mở rộng khối đại đoàn kết dân tộc bao gồm công nhân, nông dân, trí thức; phát huy cao độ sức mạnh của dân tộc; đặt lợi ích dân tộc và lợi ích của con người lên hàng đầu. Đường lối đại đoàn kết dân tộc của Đại hội VII của Đảng đã được thể hiện cụ thể trong Nghị quyết 07 của Bộ Chính trị Ban Chấp hành Trung ương Đảng. Đây là một Nghị quyết phản ánh tập trung nhất sự kế thừa và phát triển tư tưởng đại đoàn kết dân tộc của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Tiếp theo là Nghị quyết 8B của Bộ Chính trị về tăng cường và đổi mới công tác vận động quần chúng của Đảng. Nghị quyết này là mốc quan trọng trong đổi mới tư duy về đại đoàn kết dân tộc trong quá trình đổi mới đất nước. Trên cơ sở khẳng định quan điểm “đoàn kết là truyền thống cực kỳ quý báu của dân tộc ta trong lịch sử dựng nước và giữ nước”, Đảng đã đề ra chủ trương phải tăng cường khối đại đoàn kết toàn dân; củng cố và mở rộng Mặt trận Dâ