Cố vấn học tập và thành tích học tập của sinh viên trong đào tạo tín chỉ

49 CỐ VẤN HỌC TẬP VÀ THÀNH TÍCH HỌC TẬP CỦA SINH VIÊN TRONG ĐÀO TẠO TÍN CHỈ Trịnh Thị Phan Lan1 1. Dẫn nhập Mô hình đào tạo theo tín chỉ được áp dụng lần đầu tiên vào năm 1872 tại Trường Đại học Harvard danh tiếng của Hoa Kì. Từ đó đến nay, mô hình này phát triển rộng khắp trên thế giới và được coi là mô hình đào tạo tiên tiến nhất cho đến thời điểm này. Tại Châu Á, học chế tín chỉ cũng đã được áp dụng và mang lại rất nhiều thành công cho các nước phát triển như Nhật Bản, Hàn Quốc, Đài Loan và các nước đang phát triển như Trung Quốc, Indonésia, Thái Lan, Malaisia Tại Châu Ân, hầu hết các nước vẫn áp dụng học chế niên chế. Tuy nhiên, nhằm tạo sự linh hoạt trong giáo dục đại học, 29 nước Châu Âu đã nhóm họp vào năm 1999 và kí Tuyên bố Bologna nhằm xây dựng Không Gian Đại Học Chung Châu Âu và tiến tới áp dụng học chế tín chỉ bắt đầu từ năm 2010. [1]. Trong đào tạo theo học chế tín chỉ thì vai trò của Cố vấn học tập rất quan trọng và ảnh hưởng không nhỏ đến sự thành công trong học tập, rèn luyện của sinh viên. Mỗi cố vấn học tập sẽ là cầu nối giữa sinh viên - chương trình đào tạo và nhà trường. Phần lớn các trường đại học và một số trường cao đẳng hiện nay đã có những văn bản quy định ghi rõ nhiệm vụ, vai trò, quyền lợi và trách nhiệm của cố vấn học tập. Tuy nhiên, kết quả thực hiện theo các văn bản cũng như nhiệm vụ và vai trò của cố vấn học tập ở mỗi trường lại rất khác nhau. 2. Ý nghĩa của cố vấn học tập đối với đào tạo theo học chế tín chỉ trong các trƣờng cao đẳng, đại học Việt Nam hiện nay Phương thức đào tạo tín chỉ khác biệt với đào tạo theo niên chế ở chỗ: đặt sinh viên vào trung tâm ; do đó, cũng đò hỏi tính chủ động rất cao ở sinh viên. Sinh viên phải tự thiết kế cho mình kế hoạch học tập, tự xây dựng thời khóa biểu của riêng mình dựa vào chương trình đào tạo của nhà trường. Sinh viên phải dành nhiều thời gian để tự học, đọc thêm những tài liệu giảng viên yêu cầu để có thể nắm bắt toàn bộ nội dung học phần. Ngoài ra, còn phải thực hiện các bài tập nhóm được phân công mà hầu như học phần nào cũng có. Thời gian dành cho tự học nhiều hơn, (theo qui định mỗi tiết lên lớp sinh viên phải dành 2 tiết tự học). Nếu chủ động, sinh viên có thể sắp xếp chương trình học phù hợp với hoàn cảnh, năng lực và điều kiện của mình để có thể hoàn thành khóa học một cách tốt nhất. Tuy nhiên, điều này hoàn toàn mới mẻ đối với các em, đặc biệt là sinh viên mới bước chân vào ngưỡng cửa đại học. Trong bối cảnh đó, cố vấn học tập là người có ảnh hưởng 1ThS – Trường Đại học Kinh tế – Đại học Quốc gia Hà Nội 50 trực tiếp đến sự thành công trong học tập và rèn luyện của sinh viên. Một cách cơ bản nhất, cố vấn học tập là người: 1) Tư vấn và định hướng quá trình học tập và lựa chọn nghề nghiệp của sinh viên. 2) Giám sát quá trình học tập và lựa chọn nghề nghiệp của sinh viên. 3) Tham mưu cho lãnh đạo trường, khoa và bộ môn các vấn đề liên quan đến công tác quản lý đào tạo, nghiên cứu khoa học và đào tạo theo nhu cầu xã hội. Trong đào tạo niên chế, hệ thống giáo dục Việt nam đã tồn tại chức danh „giáo viên chủ nhiệm‟. Thực chất, vai trò của Giáo viên chủ nhiệm và Cố vấn học tập khá giống nhau. Một là, cả cố vấn học tập và giáo viên chủ nhiệm đều là cầu nối giữa sinh viên và nhà trường. Hai là, họ đều là người đồng hành cùng sinh viên trong suốt bốn năm học đại học. Và cuối cùng, họ là trợ thủ đắc lực giúp lãnh đạo các cấp trong nhà trường ra quyết định quản lý phù hợp. Vậy thì tại sao phải đổi từ « giáo viên chủ nhiệm » sang « cố vấn học tập »? Trong cuộc thi nghiệp vụ cố vấn học tập của Trường ĐHKHXH & NV, thuộc Đại học Quốc gia Hà Nội (tháng 5/2011), PGS.TS Nguyễn Kim Sơn (nguyên Phó hiệu trưởng trường) đã làm rõ lý do gọi chức danh Giáo viên chủ nhiệm ở bậc Đại học là cố vấn học tập: “Khi chuyển đổi sang phương thức đào tạo tín chỉ tức là đã có sự chuyển đổi về “chất” trong đào tạo sinh viên, sinh viên có được sự chủ động và đặc biệt là chủ động thể hiện hoạt động học tập của mình. Cố vấn học tập là người định hướng, tư vấn, giám sát hoạt động học tập của sinh viên. Khi sinh viên muốn học vượt, học sớm thì chính vai trò của cố vấn học tập lúc đó là phải giúp sinh viên được hiện thực hóa nhu cầu này của họ” [2] 3. Giải pháp nâng cao vai trò của cố vấn học tập đối với thành tích học tập và rèn luyện của sinh viên trong đào tạo tín chỉ Các trường hiện đã có văn bản ghi rõ vai trò, trách nhiệm, quyền lợi của cố vấn học tập, tuy nhiên, chưa có trường nào có được một tài liệu (hoặc gọi là cẩm nang cố vấn học tập) hướng dẫn quy trình hoạt động cố vấn học tập. Ví dụ: Quy trình và nội dung tư vấn của cố vấn học tập; cố vấn học tập sẽ làm gì sau khi tư vấn cho sinh viên mới nhập học, họ sẽ làm gì tiếp theo trong tiến trình giúp đỡ sinh viên và họ sẽ tư vấn gì cho sinh viên năm cuối... Để thuận tiện, tác giả xin đề xuất các công việc mà cố vấn học tập nên thực hiện theo trình tự các năm như sau 3.1. Đối với sinh viên năm thứ nhất Với năm đầu tiên, các sinh viên còn rất bỡ ngỡ với hình thức học tập khác hẳn với lúc còn học phổ thông, bạn bè mới, thầy cô mới....Phần lớn các sinh viên vẫn còn rụt rè, thụ động và chưa xác định rõ ràng phương hướng học tập. Đặc biệt là hoàn toàn 51 xa lạ với cách thức đào tạo tín chỉ. Trong năm học này, một số công việc trọng tâm của cố vấn học tập như sau: 3.1.1.Giới thiệu khung chương trình đào tạo Đây là công việc quan trọng hàng đầu của cố vấn học tập hướng dẫn cho sinh viên tìm hiểu chương trình đào tạo của khoá - ngành và cách lựa chọn học phần. Kế hoạch thực hiện: - Giới thiệu kế hoạch học tập toàn khóa theo một vài kịch bản khác nhau để các sinh viên làm mẫu. Đặc biệt là cách sắp xếp môn học trong các kỳ sao cho hợp lý giữa các kỳ. - Hướng dẫn sinh viên về cách đăng ký học phần cho từng học kỳ, tư vấn chọn học phần tự chọn phù hợp với chuyên ngành đang học. 3.1.2. Tư vấn định hướng lựa chọn nghề nghiệp bước đầu Không phải sinh viên nào cũng hiểu rõ ngành mình học vì đôi khi các em đăng ký chọn ngành học theo phong trào, theo ý kiến bố mẹ hay đơn giản vì không đủ điểm học ngành khác. Thậm chí, sau khi học xong 4 năm, nhiều sinh viên không rõ mình có thể đảm nhiệm những vị trí nào, trong các cơ quan tổ chức nào. Do đó, nếu được tư vấn từ cố vấn học tập ngay từ năm thứ nhất, sinh viên sẽ có ý thức hơn về lựa chọn nghề nghiệp liên quan đến ngành đào tạo, cũng như sẽ có ý thức tìm hiểu về các cơ hội nghề nghiệp đến với mình ngay từ năm thứ nhất để có thể chuẩn tốt khi ra trường. Kế hoạch thực hiện: Yêu cầu sinh viên truy cập internet, tìm tất cả các nghề nghiệp có liên quan đến ngành học, yêu cầu của nhà tuyển dụng để từ đó định hướng ra một vài công việc phù hợp với bản thân. 3.1.3. Thành lập ban cán sự lớp - Cách 1: Dựa vào kết quả thi tuyển sinh ĐH để chọn ra người có điểm cao vào ban cán sự lớp. Tuy nhiên, sinh viên được chọn chưa hẳn là người yêu thích hay có kinh nghiệm trong công việc mới được giao, điều này sẽ ảnh hưởng lớn đến các hoạt động phong trào của lớp sau này. - Cách 2: Thông báo chung cho cả lớp biết việc lựa chọn ban cán sự lớp và đề nghị các sinh viên tự nguyện đăng ký khả năng có thể tham gia chức vụ nào trong ban cán sự lớp qua hình thức gửi email cho cố vấn học tập. Hạn chế của cách này là có thể có rất nhiều sinh viên gửi email, việc này cũng gây lúng túng cho cố vấn học tập; hoặc các em quá rụt rè, không có em nào gửi email thì việc tập hợp lại sinh viên để thống nhất ban cán sự lớp rất khó khăn. - Kế hoạch thực hiện: + Nên phổ biến chi tiết của công tác đánh giá điểm rèn luyện ngay từ học kỳ đầu tiên, nhấn mạnh những ảnh hưởng của điểm rèn luyện đến kết quả học tập chung như thế nào, xét chọn học bổng ra sao. 52 + Lấy ý kiến xung phong của sinh viên ngay trên lớp hoặc nhờ sự hỗ trợ của các thành viên khác trong lớp thông qua đề cử. Trong lớp sẽ có các nhóm sinh viên đã quen biết nhau từ trước nên việc đề cử tương đối chính xác. 3.1.4. Nắm rõ sơ yếu lý lịch của từng sinh viên Nắm rõ sơ yếu lý lịch của từng sinh viên là điều rất quan trọng đối với cố vấn học tập. Thông qua sơ yếu lý lịch để bước đầu cố vấn học tập có thể tìm hiểu và đánh giá sơ bộ nhân cách của các sinh viên. Nói chung đây chỉ là đánh giá sơ bộ ban đầu nhưng nhờ vào sơ yếu lý lịch sẽ giúp cho cố vấn học tập linh hoạt hơn trong cách tiếp xúc với từng thành viên của lớp và liên hệ với gia đình khi cần thiết. Kế hoạch thực hiện: Xây dựng một mẫu sơ yếu lý lịch ngắn gọn, thông tin phù hợp. MẪU SƠ YẾU LÝ LỊCH SINH VIÊN Họ tên sinh viên Ngày tháng năm sinh Sức khỏe Nơi thường trú Nơi tạm trú Số ĐT liên lạc ĐT người thân Năng khiếu Lê Văn A Trần Thị C Nguồn: [3] 3.1.5. Lắng nghe và dự họp thường xuyên Sinh viên hoặc rụt rè không dám hỏi cố vấn học tập hoặc cứ gặp vấn đề cũng hỏi mà không đọc các văn bản tài liệu có liên quan. Điều này có thể gây khó khăn cho cố vấn học tập do không nắm được tâm tư nguyện vọng của sinh viên (trong trường hợp sinh viên không dám hỏi) hoặc phải trả lời quá nhiều câu hỏi của sinh viên vào những thời điểm không thích hợp. Tuy nhiên, mọi lúc, mọi nơi, cố vấn học tập cần tỏ thái độ lắng nghe và thấu hiểu nguyện vọng của sinh viên. Kế hoạch thực hiện: Nên trao đổi và thống nhất những vấn đề sau với sinh viên: - Thời gian có thể gặp sinh viên trong tuần. - Thời gian có thể nhận và nghe điện thoại. - Công việc và trách nhiệm của ban cán sự, ban chấp hành chi đoàn. 53 - Thời gian họp lớp định kì: dự lớp định kỳ, sự xuất hiện của cố vấn học tập sẽ là nguồn khích lệ rất lớn với ban cán sự lớp và tạo sự gần gũi với các sinh viên. 3.2. Đối với sinh viên năm thứ hai và năm thứ ba Bước sang năm thứ hai & ba sinh viên đã quen thuộc với các hoạt động của trường, lớp, cách đăng ký các học phần....Trong 2 năm này, phần lớn các vấn đề phát sinh có thể xảy ra đối với sinh viên liên quan đến việc chọn lựa các học phần phù hợp, định hướng làm luận văn tốt nghiệp, định hướng tương lai... Nhiệm vụ của cố vấn học tập cụ thể như sau: 3.2.1. Tư vấn học tập và nghiên cứu khoa học Sinh viên vẫn còn chưa xác định rõ phương pháp học tập đúng đắn nhất là các sinh viên bị điểm yếu kém trong năm học thứ nhất thường cảm thấy mất tự tin. Mặt khác sinh viên thường có xu hướng đăng ký tối đa số tín chỉ cho phép của một học kỳ (20TC) mà không nghĩ đến năng lực của mình và quan trọng hơn sinh viên thường có xu hướng chạy theo số tín chỉ đạt được chứ không quan tâm kiến thức mình học được bao nhiêu. Trên thực tế, với 137 tín chỉ phải trả trong 4 năm, thì mỗi năm sinh viên chỉ cần đăng ký 35 tín chỉ. Kế hoạch thực hiện: - Dựa vào kết quả học tập của năm trước đó để đánh giá sơ bộ năng lực học tập của từng sinh viên từ đó giúp họ lập ra kế hoạch học tập phù hợp. - Giúp sinh viên nhận thức rõ cố vấn học tập chỉ là người tư vấn cho các sinh viên chọn hướng đúng đắn chứ không phải là người “dắt tay chỉ việc”, nên đặt ra những câu hỏi gợi ý để giúp sinh viên bỏ đi những thói quen thụ động ít chịu tìm tòi suy nghĩ. - Tư vấn sinh viên tự nâng cao trình độ ngoại ngữ, tin học gợi ý cho sinh viên thấy rõ trình độ ngoại ngữ và tin học cũng là một trong những tiêu chuẩn để xét chọn việc làm. - Khuyến khích sinh viên học tập theo nhóm và có hình thức thưởng điểm rèn luyện cho nhóm nào có sự tiến bộ tốt. - Khuyến khích sinh viên nghiên cứu khoa học và chỉ rõ các lợi ích của sinh viên khi tham gia hoạt động này. 2.1.2. Tư vấn kỹ năng giao tiếp - Các sinh viên vẫn chưa tỏ ra có ý thức cao về hành vi, nhân cách của mình, chẳng hạn như thường gây mất trật tự nơi công cộng, vào lớp không chú ý nghe giảng 54 làm ảnh hưởng đến sự tiếp thu của người khác. Tinh thần giữ gìn vệ sinh nơi công cộng kém, vi phạm luật an toàn giao thông. - Một bộ phận sinh viên khi giao tiếp với giảng viên hay cố vấn học tập bằng email chưa tốt, thể hiện ở cách xưng hô hay cách hành xử chưa đúng mực khi viết email. Kế hoạch thực hiện: + Nhắc nhở sinh viên về ý thức bảo vệ môi trường và ý thức nơi công cộng. Nên thông qua các câu chuyện hài hước để việc nhắc nhỏ trở nên nhẹ nhàng. + Khuyến khích cấc em tham gia các hoạt động bảo vệ môi trường vì cộng đồng Đoàn thanh niên tổ chức. 3.1.3. Tư vấn làm luận văn tốt nghiệp Luận văn tốt nghiệp là một học phần khá quan trọng đối với sinh viên năm cuối. Tuy nhiên, thời gian dành cho thực hiện luận văn tốt nghiệp không nhiều, trong khi đó sinh viên do không chuẩn bị từ trước nên thay đổi đề tài, đề cương liên tục ảnh hưởng đến chất lượng luận văn. Kế hoạch thực hiện: Cố vấn học tập cần tư vấn trước với sinh viên học phần này, tư vấn kỹ tầm quan trọng của học phần đồng thời hướng dẫn sinh viên chuẩn bị những đề tài yêu thích để có thể viết luận văn. 3.3. Đối với sinh viên năm cuối Mặc dù có sự gợi ý, định hướng từ năm thứ nhất, nhưng không phải sinh viên nào cúng có sự chuẩn bị tốt về nghề nghiệp cho mình trong 3 năm ở đại học. Hầu hết sinh viên vẫn chưa định hướng nghề nghiệp, rất hoang mang lo lắng khi nghĩ về tương lai. Thời gian này, cố vấn học tập cần: + Tư vấn cho sinh viên thấy được tính đa dạng của những công việc có thể tìm được ở bối cảnh hiện tại và các điều kiện làm việc mà có thể gặp phải. + Giáo dục sinh viên thấy rõ giá trị quan trọng của một người làm việc có tinh thần trách nhiệm, kỷ luật cao có đạo đức trong công việc. +Tư vấn cho sinh viên hoàn thiện các kỹ năng mềm cần có, tác phong, trang phục khi đi phỏng vấn. 55 4. Điều kiện thực hiện 4.1. Có cố vấn học tập chuyên trách Phần lớn cố vấn học tập hiện nay vẫn thường đảm nhiệm nhiều công việc một lúc, họ vừa làm giảng viên, vừa đi dạy, nghiên cứu khoa học, vừa làm cố vấn học tập, làm trợ lý, đảm nhận các vị trí khácViệc gánh vác cùng lúc nhiều vai trò sẽ không tạo ra được hiệu suất cao nhất cho các công việc mà họ tham gia. Tốt nhất các trường nên có cố vấn học tập chuyên trách trực thuộc phòng đào tạo. Nếu không thể đủ nhân lực thì cũng nên có một vài cán bộ chuyên trách cùng với các cố vấn kiêm nhiệm. Trên website nhà trường nên có một góc dành cho HỎI – ĐÁP – TƯ VẤN. Danh sách các lớp đều được đưa lên, các câu hỏi, đáp, tư vấn sẽ trả lời theo lớp. Tuy nhiên, sinh viên lớp khác có thể vào xem mà không cần mã. Điều này sẽ giúp sinh viên tham khảo được các câu hỏi tương tự đã có sẵn của các bạn khác và cố vấn học tập cũng không mất công trả lời một câu hỏi cho nhiều em. Các câu hỏi khó có thể chuyển trực tiếp cho cố vấn học tập chuyên trách. Việc này sẽ giảm thiểu được rất nhiều thời gian gặp mặt sinh viên định kỳ. Vì sinh viên chỉ có thắc mắc khi gặp phải tình huống nên nhiều khi trong buổi gặp mặt thì sinh viên không hỏi gì mà sau đó thì lại email tới tấp cho thầy cô. Các cố vấn học tập cũng tránh được tình huống khó xử khi các em hỏi vấn đề mình chưa rõ, trên website cố vấn học tập có thể chuyển câu hỏi cho cố vấn học tập chuyên trách hỗ trợ. 4.2. Giảm tải số lƣợng sinh viên quản lý trên một cố vấn học tập Theo một nghiên cứu gần đây của GS.TS Trần thị Minh Đức và cộng sự [2] được tiến hành trên 1564 sinh viên của 17 trường đại học trong cả nước và 244 giảng viên đang là Cố vấn học tập tại các trường đại học trên thì mức độ “không thuận lợi” điển hình nhất đối với công tác cố vấn học tập chính là chính là: Quản lý một lượng sinh viên quá lớn. 56 Biểu đồ: Đánh giá mức độ không thuận lợi trong hoạt động cố vấn học tập Làm kiêm nhiệm, số lượng sinh viên lớn khiến cố vấn học tập quá tải và không theo sát được sinh viên trong quá trình học. Tác giả đề xuất, trong điều kiện hiện nay, một cố vấn học tập không quản lý quá 100 sinh viên, trong tương lai nên giảm xuống còn 50 sinh viên. 4.3. Phụ cấp xứng đáng cho cố vấn học tập Việc phụ cấp cho cố vấn học tập ở các trường đại học hiện nay rất khác nhau, điều này phụ thuộc vào điều kiện vật chất của trường, lượng công việc mà cố vấn học tập được yêu cầu. Theo GS.Đức [2] thì có tới 34.6% cố vấn học tập nhận được thù lao dưới mức 500 ngàn/ năm. Như vậy tính ra là mỗi tháng họ chỉ nhận được khoảng 50 ngàn đồng hỗ trợ công việc tư vấn học tập cho sinh viên. Có thể nói đây là mức tương thù lao tương đối thấp, số tiền này có thể chưa đủ để cố vấn học tập trả tiền điện thoại liên hệ với sinh viên. Đáng chú ý hơn, có 16.3% số cố vấn học tập không nhận được phụ cấp trách nhiệm và cũng không biết về khoản tiền này. Chỉ có 6.4% cố vấn học tập nhận được khoản phụ cấp trên 2 triệu/năm. 57 Nguồn : [2] Như vậy, ngoài biện pháp có cố vấn học tập chuyên trách và nhận mức lương theo chế độ cho công việc này thì các trường đại học đang duy trì cố vấn học tập kiêm nhiệm cần xây dựng mức phụ cấp tương xứng với thời gian và công sức mà cố vấn học bỏ ra nếu muốn việc tư vấn học tập cho sinh viên thực sự có chất lượng. 4.4. Hỗ trợ khác từ các phòng ban của trƣờng Cố vấn học tập cần nắm bắt rất nhiều thông tin từ các phòng ban như Bộ phận quản lý sinh viên, Đoàn trường, Phòng đào tạo, Khoa chuyên trách Do đó, mỗi sự thay đổi liên quan cần có email thông báo tới các cố vấn học tập để họ có được thông tin cần thiết từ phía nhà trường cho hoạt động tư vấn. Nhà trường cũng nên có các hỗ trợ về cơ sở vật chất kịp thời cho cố vấn học tập và sinh viên: như phòng họp định kỳ, hỗ trợ điện thoại TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. GS. Lâm Quang Thiệp, Về việc áp dụng học chế tín chỉ trên thế giới và ở Viêt Nam, Kỉ yếu HT: "Xây dựng chương trình đào tạo theo tín chỉ có sử dụng Internet" ngày 26/05/2006 do Viện Nghiên cứu Giáo dục tổ chức. 2. Trần Thị Minh Đức, Kiều Anh Tuấn, Cố vấn học tập trong các trường đại học, Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Khoa học Xã hội và Nhân văn 28 (2012) 23‐32. 3. Trần Thị Xuân Mai, Vai trò và trách nhiệm của cố vấn học tập ảnh hưởng tới sự thành công của sinh viên, Tập san cố vấn học tập của Trường Đại học Cần Thơ.