Cơ sở lý luận về vai trò của tiết kiệm đối với nền kinh tế nông nghiệp và doanh nghiệp

Ch­¬ng I C¬ së lý luËn vÒ vai trß cña tiÕt kiÖm ®èi víi nÒn kinh tÕ n«ng nghiÖp Vµ doanh nghiÖp 1. Quan ®iÓm cña tr­êng ph¸i cæ ®iÓn. §¹i diÖn cña tr­êng ph¸i cæ ®iÓn lµ ADAMSMITH trong t¸c phÈm: “cña c¶i cña c¸c d©n téc” xuÊt b¶n n¨m 1776. A.Smith ®· cho r»ng: “tiÕt kiÖm lµ nguyªn nh©n trùc tiÖp gia t¨ng vèn. Lao ®éng t¹o ra s¶n phÈm ®Ó tÝch luü cho qu¸ tr×nh tiÕt kiÖm. Nh­ng dï cã t¹o ra bao nhiªu ch¨ng n÷a nh­ng kh«ng cã tiÕt kiÖm th× vèn sÏ kh«ng bao giê t¨ng lªn”. ë quan ®iÓm trªn, A.Smith ®· chØ ra r»ng, trong qu¸ tr×nh lao ®éng s¶n xuÊt. Ngoµi viÖc s¶n xuÊt ra sè s¶n phÈm dïng ®Ó tiªu dïng, qu¸ tr×nh nµy cßn t¹o ra ®­îc mét phÇn s¶n phÈm d­ thõa dïng ®Ó tÝch luü. Nh­ng «ng còng nhÊn m¹nh dï cã s¶n xuÊt ra nhiÒu s¶n phÈm nh­ thÕ nµo ®i n÷a nh­ng nÕu kh«ng cã tiÕt kiÖm th× vèn sÏ kh«ng bao giê t¨ng lªn v× thÕ chóng ta sÏ kh«ng bao giê cã vèn ®Ó thùc hiÖn t¸i s¶n xuÊt më réng. §iÒu nµy ®· kh«ng kh¼ng ®Þnh lao ®éng lµ ®iÒu kiÖn cÇn cho thµnh nguån vèn ®Ó ®Çu t­ më réng s¶n xuÊt. 2. Quan ®iÓm cña tr­êng ph¸i t©n cæ ®iÓn. Theo tr­êng ph¸i t©n cæ ®iÓn th× khi nÒn kinh tÕ ë møc s¶n l­îng tiÒm n¨ng ®Çu t­ b»ng tiÕt kiÖm. MÆt kh¸c tiÕt kiÖm l¹i lµ hµm cña s¶n l­îng: d = dy (0<d<1) (*) d: møc tiÕt kiÖm tõ mét ®¬n vÞ s¶n l­îng y: s¶n l­îng MÆt kh¸c, s¶n l­îng ®­îc tÝnh dùa trªn m« h×nh hµm Cobb douglas: Y = Aest.K.N(1-a) Trong ®ã: A: K: N: Tõ hµm s¶n xuÊt nµy, ta cã thÓ tÝnh tû lÖ t¨ng tr­ëng: g = r + ak + (1 - a)n Víi: g: tû lÖ t¨ng tr­ëng s¶n l­îng. k : tû lÖ t¨ng tr­ëng vèn. n : tû lÖ t¨ng tr­ëng lao ®éng. Qua ®ã chóng ta thÊy tèc ®é t¨ng tr­ëng phô thuéc vµo tû lÖ tiÕn bé c«ng nghÖ, vèn vµ lao ®éng. MÆt kh¸c, vèn ®Çu t­ tÝnh theo c«ng thøc (*) l¹i b¨ng tiÕt kiÖm. V× vËy cã thÓ kh¼ng ®Þnh khi tiÕt kiÖm t¨ng sÏ lµm cho ®Çu t­ t¨ng, tõ ®ã ®Çu t­ sÏ t¸c ®éng trë l¹i lµm cho s¶n l­îng t¨ng. MÆt kh¸c, theo m« h×nh nµy tiÕt kiÖm lµ lµ hµm c¶ s¶n l­îng. V× vËy ®Ó t¨ng tiÕt kiÖm cã 2 c¸ch ®ã lµ t¨ng hÖ sè tiÕt kiÖm/ 1 ®¬n vÞ s¶n l­îng hoÆc t¨ng s¶n l­îng. V× vËy ë ®©y chÝnh phñ cã thÓ dïng chÝnh s¸ch tµi kho¸ më réng ®Ó t¨ng tiÕt kiÖm. V× khi sö dông chÝnh s¸ch tµi kho¸ më réng sÏ lµm s¶n l­îng y t¨ng. Tõ ®ã sÏ lµm t¨ng tiÕt kiÖm. 3. Quan ®iÓm cña Cac Mac vÒ tiÕt kiÖm. Khi nghiªn cøu vÒ c©n ®èi kinh tÕ vÒ c¸c mèi quan hÖ gi÷a c¸c khu vùc cña nÒn s¶n xuÊt x· héi vµ c¸c vÊn ®Ò trùc tiÕp liªn quan ®Õn tÝch luü. Cac Mac cho r»ng: trong mét nÒn kinh tÕ cã thÓ chia thµnh hai khu vùc, khu vùc 1 s¶n xuÊt t­ liÖu s¶n xuÊt, khu vùc 2 s¶n xuÊt t­ liÖu tiªu dïng. C¬ cÊu tæng gi¸ trÞ cña tõng khu vùc ®Òu bao gåm. (c + v + m). Trong ®ã: c: phÇn tiªu hao vËt chÊt. (m +v): phÇn gi¸ trÞ míi s¸ng t¹o. Khi ®ã ®iÒu kiÖn ®Ó ®¶m b¶o t¸i s¶n xuÊt kh«ng ngõng th× nªn s¶n xuÊt x· héi ph¶i ®¶m b¶o (v + m) cña khu vùc I ph¶i lín h¬n tiªu hao vËt chÊt (cII) cña khu vùc II nghÜa lµ: (v + m)I >cII Hay nãi c¸ch kh¸c: (c + v + m)I >cI + cII §iÒu nµy cã nghÜa lµ t­ liÖu s¶n xuÊt ®­îc t¹o ra ë khu vùc I kh«ng chØ båi hoµn tiªu hao vËt chÊt cña toµn bé nÒn kinh tÕ mµ cßn ph¶i d­ thõa ®Ò ®Çu t­ lµm t¨ng thªm quy m« t­ liªô s¶n xuÊt trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt tiÕp theo. Cßn ®èi víi khu vùc II, ph¶i ®¶m b¶o: (c + v + m)II < (v + m)I + (v + m)II Cã nghÜa lµ toµn bé gi¸ trÞ míi cña c¶ nÒn kinh tÕ t¹o ra ph¶i lín h¬n gi¸ trÞ s¶n phÈm s¶n xuÊt ra cña khu vùc s¶n xuÊt t­ liÖu tiªu dïng. ChØ khi ®iÒu kiÖn nµy tho¶ m·n nÒn kinh tÕ míi cã thÓ dµnh mét phÇn thu nhËp ®Ó t¸i s¶n xuÊt më réng. Tõ ®ã quy m« vèn ®Çu t­ còng sÏ t¨ng lªn. Nh­ vËy, ®Ó t¸i s¶n xuÊt më réng, ®iÒu kiÖn ®Çu tiªn lµ chóng ta ph¶i t¨ng c­êng s¶n xuÊt ë c¶ hai khu vùc cïng víi ®ã lµ ph¶i thùc hiÖn tiÕt kiÖm ë c¶ hai khu vùc nµy. V× vËy tiÕt kiÖm lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh tíi viÖc ®¶m b¶o gia t¨ng nguån lùc cho s¶n xuÊt vµ gia t¨ng quy m« ®Çu t­. 4. Quan ®iÓm cña J.M.Keynes. Trong t¸c phÈm: “lý thuyÕt tæng qu¸t vÒ viÖc lµm, l·i suÊt vµ tiÒn tÖ”, J.M.Keynes ®· chøng minh r»ng ®Çu t­ chÝnh b»ng phÇn thu nhËp mµ kh«ng chuyÓn vµo tiªu dïng. «ng chØ ra tiÕt kiÖm chÝnh lµ phÇn d«i ra cña thu nhËp so víi tiªu dïng. Tøc lµ: Thu nhËp = tiªu dïng + ®Çu t­ TiÕt kiÖm = thu nhËp – tiªu dïng Þ TiÕt kiÖm = ®Çu t­ (S = I|) (**) Tuy nhiªn sù c©n b»ng trªn chØ ®¹t ®­îc trong nÒn kinh tÕ ®ãng. Trong ®ã phÇn tiÕt kiÖm cña nÒn kinh tÕ bao gåm tiÕt kiÖm cña khu vùc t­ nh©n vµ tiÕt kiÖm cña ChÝnh phñ. §iÓm cÇn l­u ý, tiÕt kiÖm vµ ®Çu t­ xem xÐt trªn gãc ®é toµn bé nÒn kinh tÕ kh«ng nhÊt thiÕt ®­îc tiÕn hµnh bë cïng mét c¸ nh©n hay doanh nghiÖp nµo. Cã thÓ doanh nghiÖp hoÆc c¸ nh©n nµy tiÕt kiÖm ®­îc mét kho¶n tiÒn nh­ng ch­a cÇn dïng ®Ó ®Çu t­ th× cã thÓ ®em tiÒn nµy cho doanh nghiÖp hoÆc t­ nh©n kh¸c vay th«ng qua thÞ tr­êng vèn. J.M.Keynes cho r»ng trong nÒn kinh tÕ më th× ®¼ng thøc (**) kh«ng ph¶i lóc nµo còng diÔn ra. Mµ S – I = CA NÕu CA > 0 ® thõa vèn ® ®Çu t­ ra n­íc ngoµi. CA < 0 ®thiÕu vèn ® thu hót vèn ®Çu t­. Nh­ng suy cho ®Õn cïng th× tiÕt kiÖm sÏ lµ yÕu tè tiªn quyÕt cña ®Çu t­. V× tiÕt kiÖm quyÕt ®Þnh ®Õn phÇn gia t¨ng n¨ng lùc s¶n xuÊt. Mµ phÇn gia t¨ng n¨ng lùc s¶n xuÊt l¹i b»ng ®Çu t­ hiÖn hµnh trong kú. V× vËy, tiÕt kiÖm ë hiÖn t¹i sÏ quyÕt ®Þnh ®Õn ®Çu t­ cña doanh nghiÖp vµ cña c¶ nÒn kinh tÕ trong t­¬ng lai. 5. Quan ®iÓm cña tr­êng ph¸i hiÖn ®¹i. §¹i diÖn lµ «ng ®· ®­a ra m« h×nh: “c¸i vßng luÈn cuÈn vµ có huých” N¨ng suÊt thÊp ® thu nhËp thÊp ® tÝch luü thÊp §Çu t­ thÊp Trong m« h×nh nµy Nurkse ®· chØ ra r»ng ®èi víi mét n­íc chËm ph¸t triÓn nÕu kh«ng cã mét chÝnh s¸ch hîp lý th× sÏ kh«ng thÓ tho¸t ra khái “vßng luÈn quÈn” ¤ng nhÊn m¹nh ®Ó tho¸t khái “vßng luÈn quÈn” nµy th× ngoµi viÖc thu hót vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi th× b¶n th©n n­íc ®ã còng ph¶i cã biÖn ph¸p tiÕt kiÖm hîp lý nh»m t¨ng tÝch luü ® t»ng ®Çu t­ ® gióp cho nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn. 6. T­ t­ëng Hå ChÝ Minh vµ §¶ng vÒ vÊn ®Ò tiÕt kiÖm, chèng tham «, l·ng phÝ. * T­ t­ëng Hå ChÝ Minh vÒ vÊn ®Ò tiÕt kiÖm, chèng tham «, l·ng phÝ. VÒ tiÕt kiÖm: theo Ng­êi ®ã lµ yªu cÇu kh¸ch quan cña s¶n xuÊt ®êi sèng vµ tÊt c¶ mäi ng­êi, mäi ngµnh vµ mäi c¬ quan xÝ nghiÖp ®Òu ph¶i thùc hiÖn. Theo Hå ChÝ Minh : tiÕt kiÖm tr­íc tiªn ®Ó tÝch luü vèn vµ cã thÓ thùc hiÖn trªn nhiÒu mÆt nh­: tiÕt kiÖm thêi gian, tiÕt kiÖm søc lao ®éng, tiÕt kiÖm tiÒn cña… Mét h×nh thøc tiÕt kiÖm mµ Ng­êi rÊt quan t©m trong ®iÒu kiÖn n­íc ta cßn nghÌo vµ Ýt vèn ®ã lµ quay vßng vèn. Ng­êi nãi: “ t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, tiÕt kiÖm nguyªn liÖu, vËt liÖu quy ®Õn cïng ®Òu lµ tiÕt kiÖm vèn. Nh­ng cßn mét c¸ch tiÕt kiÖm vèn n÷a lµ c«ng nh©n ta cßn Ýt ng­êi nghÜ ®Õn lµ lµm cho vèn quay vßng nhanh” Khi vèn quay vßng nhanh sÏ gióp cho ®Êt n­íc cã nhiÒu c¬ héi ®Çu t­ vµ còng gióp cho nguån ®Çu t­ t¨ng nhanh. §©y lµ ®iÒu kiÖn ®Ó gióp ®Êt n­íc cã thªm vèn ®Ó ®Çu t­ ph¸t triÓn. Ngoµi ra Ng­êi cßn nhÊn m¹nh nÕu s¶n xuÊt nhiÒu mµ kh«ng biÕt tiÕt kiÖm th× kh¸c nµo giã vµo nhµ trèng. V× vËy Ng­êi ®­a ra khÈu hiÖu “tiÕt kiÖm lµ quèc s¸ch”. Cïng víi tiÕt kiÖm Ng­êi cho r»ng ph¶i ra søc chèng tham «, l·ng phÝ. Theo Hå ChÝ Minh tham « lµ hµnh ®éng xÊu nhÊt, téi lçi, ®ª tiÖn nhÊt trong x· héi, tham « lµ trém c¾p cña c«ng, chiÕm cña c«ng lµm cña t­. Nã lµm h¹i ®Õn sù nghiÖp x©y dùng n­íc nhµ, h¹i ®Õn c«ng viÖc c¶i thiÖn ®êi sèng nh©n d©n, h¹i ®Õn ®¹o ®øc c¸ch m¹ng cña ng­êi c¸n bé vµ c«ng nh©n”. Cßn nãi vÒ l·ng phÝ, Ng­êi còng nhÊn m¹nh, l·ng phÝ còng lµ bÖnh nguy hiÓm, tæn h¹i to lín ®Õn chÕ ®é h¹ch to¸n kinh tÕ. Nã còng lµm cho nÒn kinh tÕ cña n­íc ta bÞ tr× trÖ. Ng­êi nãi: “l·ng phÝ vµ tham « tuy kh¸c nhau ë chç l·ng phÝ th× kh«ng ¨n c¾p trùc tiÕp cña c«ng nh­ng kÕt qu¶ tai h¹i ®Õn tµi s¶n cña Nhµ n­íc, cña tËp thÓ th× l·ng phÝ còng cã téi. VÝ dô: Tªn A tham « 1000 ®ång, tªn B l·ng phÝ 1.000 ®ång ® kÕt qu¶ t¸c h¹i ®Õn cña c«ng th× B còng ch¼ng kh¸c g× A”. * Quan ®iÓm cña §CS ViÖt Nam: Nh×n nhËn mét c¸ch ®óng ®¾n vÒ t­ t­ëng cña B¸c vÒ vÊn ®Ò tiÕt kiÖm, chèng tham «, tham nhòng, l·ng phÝ. T¹i §¹i héi §¶ng IX §¶ng ®· tiÕp tôc kh¼ng ®Þnh: “g¾n víi chèng tham nhòng víi chèng l·ng phÝ, quan liªu, bu«n lËu, ®Æc biÖt lµ chèng c¸c hµnh vi lîi dông chøc quyÒn ®Ó lµm giµu bÊt chÝnh”. ChØ thùc hiÖn tèt nh÷ng ®iÒu nµy chóng ta míi ®©û nhanh sù ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt n­íc, tr¸nh ®­îc t×nh tr¹ng tôt hËu ngµy cµng xa s¬ víi c¸c n­íc. Qua c¸c quan ®iÓm cña c¸c tr­êng ph¸i kinh tÕ trªn thÕ giíi va t­ t­ëng cña Hå ChÝ Minh, quan ®iÓm cña §¶ng chóng ta thÊy râ vai trß cña tiÕt kiÖm trong viÖc thóc ®Èy nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn v× tiÕt kiÖm lµ nÒn c¬ b¶n h×nh thµnh nªn vèn ®Çu t­. §èi víi n­íc ®ang ph¸t triÓn nh­ ViÖt Nam, do thu nhËp cña c¸c n­íc nµy cßn thÊp nªn dÉn ®Õn tÝch luü thÊp, trong khi yªu cÇu vÒ vèn ®Ó ®Çu t­ ph¸t triÓn ë c¸c quèc gia nµy rÊt lín. ChÝnh v× vËy viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch tiÕt kiÖm ë c¶ trong vµ ngoµi n­íc ®· trë thµnh môc tiªu hµng ®©ï trong c¸c ch­¬ng tr×nh ph¸t triÓn ë c¸c quèc gia nµy. 7. M« h×nh Harrod – Domar. Theo m« h×nh nµy tèc ®é t¨ng tr­ëng cña nÒn kinh tÕ phô thuéc vµo tû sè vèn/ s¶n l­îng vµ n¨ng sót cña vèn ®Çu t­: Tõ ®©y chóng ta cã thÓ x¸c ®Þnh ®­îc vèn ®Çu t­ cÇn thiÕt cña nÒn kinh tÕ ®Ó ®¹t ®­îc møc t¨ng tr­ëng nµo ®ã víi hÖ sè ICOR. Ng­êi ta còng cã thÓ viÕt tû lÖ t¨ng tr­ëng dù kiÕn (g) cña nÒn kinh tÕ nh­ sau: bëi VÝ dô nh­: ®Ó tèc ®é t¨ng tr­ëng cña ViÖt Nam ®¹t 8% n¨m 2004 víi hÖ sè ICOR = 5 th× tû lÖ tÝch luü cña ®Êt n­íc lµ: Qua m« h×nh trªn cho ta thÊy ®Ó tèc ®é t¨ng tr­ëng t¨ng th× ph¶i t¨ng tiÕt kiÖm. 1. Kh¸i niÖm vÒ tiÕt kiÖm: lµ sö dông nguån lùc tµi chÝnh, lao ®éng vµ cã nguån lùc kh¸c ë møc thÊp h¬n ®Þnh møc, chÕ ®é quy ®Þnh nh­ng vÉn ®Æt ®­îc môc tiªu ®· x¸c ®Þnh hoÆc sö dông ®Þnh møc, tiªu chuÈn, chÕ ®é quy ®Þnh nh­ng ®Æt ®­îc hiÖu qu¶ cao h¬n môc tiªu ®· x¸c ®Þnh. Ch­¬ng II: Thùc tr¹ng cña vÊn ®Ò tiÕt kiÖm ë ViÖt Nam 1. Nh÷ng thµnh tùu cña nÒn kinh tÕ ViÖt Nam trong thêi kú ®æi míi (1986 ®Õn nay) Tõ khi §¹i héi §¶ng IV thùc hiÖn chinh s¸ch ®æi míi, ®Êt n­íc ta ®· cã nh÷ng b­íc ph¸t triÓn râ rÖt, ®­a ®Êt n­íc tõng b­íc tho¸t ra khái khñng ho¶ng vµ tiÕn vµo ph¸t triÓn æn ®Þnh. B¶ng sè liÖu §Ó cã nh÷ng thµnh c«ng trªn lµ do chóng ta thùc hiÖn nÒn kinh tÕ më, tõ ®ã thu hót ®­îc nguån vèn ®Çu t­. Tõ ®ã t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó ®Çu t­ ph¸t triÓn. T×nh h×nh huy ®éng vèn ®­îc thÓ hiÖn qua b¶ng. B¶ng 1: N¨m GDP Tiªu dïng cuèi cïng TiÕt kiÖm trong n­íc TiÕt kiÖm/GDP (%) 1986 599 592 7 1,2 1990 41.955 40.736 1.219 2,9 1995 228.892 187.233 41.659 18,2 2000 441.646 321.853 119.793 27,1 S¬ bé 2001 484.493 344.840 139.653 28,8 Bªn c¹nh viÖc huy ®éng vèn, t×nh h×nh tiÕt kiÖm trong n­íc còng t¨ng nhanh c¶ vÒ tuyÖt ®èi lÉn t­¬ng ®èi. §iÒu nµy ®­îc thÓ hiÖn qua mét sè n¨m nh­ sau: B¶ng 2: N¨m Tæng vèn ®µu t­ ph¸t triÓn (tû ®ång) Tû lÖ so víi GDP (%) 1991 13.471 17,6 1992 24.737 22,4 1993 42.177 30,1 1994 54.296 30,4 1995 72.447 31,7 1996 87.394 32,1 1997 108.370 34,6 1998 117.134 32,5 1999 131.171 32,8 2000 145.333 32,9 S¬ bé 2001 163.000 33,8 Khu vùc nhµ n­íc tõ nh÷ng n¨m 1992 trë vÒ tr­íc gÇn nh­ kh«ng cã tÝch luü v× tiªu dïng cuèi cïng v­ît thu nhËp cu«Ý cïng (n¨m 1989 v­ît gÊp 2 lÇn, n¨m 1992 v­ît 16,9%) nh­ng tõ n¨m 1995 trë ®i, khu vùc nµy míi b¾t ®Çu cã tiÕt kiÖm thuÇn (tiÕt kiÖm thuÇn lµ phÇn tiÕt kiÖm ®· trõ ®i khÊu hao tµi s¶n cè ®Þnh th­êng chiÕm 6,7% - 9,5% GDP). Khu vùc doanh nghiÖp tiÕt kiÖm ®· chiÕm trªn d­íi 20% thu nhËp cuèi cïng. Tuy vËy, quy m« tiÕt kiÖm cña khu vùc nµy cßn nhá do hiÖu qu¶ vµ søc c¹nh tranh cßn thÊp, tû suÊt lîi nhuËn thÊp (cã khi cßn thÊp h¬n c¶ l·i suÊt ng©n hµng). Khu vùc tµi chÝnh, phÇn tiÕt kiÖm tuy cã t¨ng lªn nh­ng tèc ®é chËm vµ quy m« cßn thÊp. Nguyªn nh©n chÝnh lµ do nguån vèn tù cã thÊp, chi phÝ cßn cao, trong khi ®Çu ra mÊy n¨m liÒn gÆp khã kh¨n nªn tèc ®é t¨ng d­ nî thÊp h¬n nhiÒu so víi tèc ®é t¨ng huy ®«ng. Khu vùc hé gia ®×nh vµ c¸c tæ chøc phi lîi nhuËn (c¸ thÓ, kinh tÕ hé gia ®×nh, hiÖp héi…) PhÇn tiÕt kiÖm ®· ®¹t trªn d­íi 12% so víi thu nhËp cuèi cïng. Tuy nhiªn phÇn tiÕt kiÖm cña khu vùc nµy cßn nhá vÒ c¶ tuyÖt ®èi lÉn t­¬ng ®èi. Nguyªn nh©n lµ do thu nhËp cña chóng ta cßn thÊp. Cïng víi tiÕt kiÖm trong n­íc t¨ng, ChÝnh phñ ®· cã c¸c chÝnh s¸ch ®Ó thu hót vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi. ®iÒu nµy ®· gióp cho vèn ®Çu t­ t¨ng c¶ vÒ l­îng tuyÖt ®èi vµ c¶ vÒ tû lÖ s¬ víi GDP. §©y lµ mét trong nh÷ng kÕt qu¶ tÝch cùc tõ cña viÖc chuyÓn ®æi tõ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung sang c¬ chÕ thÞ tr­êng, më cña héi nhËp, khai th¸c kh¶ n¨ng tiÒm tµng, ph¸t huy néi lùc, tranh thñ ngo¹i giao. §©y lµ mét trong nh÷ng yÕu tè quan träng lµ cho t¨ng tr­ëng kinh tÕ vµ gióp ®Êt n­íc tho¸t ra khái khñng ho¶ng ngay c¶ khi Liªn X« vµ c¸c n­íc §«ng ¢u sôp ®æ vµ cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ (1997 – 1998). Tuy nhiªn chóng ta còng kh«ng bÞ lÖ thuéc hoµn toµn vµo nguån vèn n­íc ngoµi. §iÒu nµy ®­îc thÓ hiÖn qua b¶ng 4. B¶ng 3: N¨m Trong n­íc (tû ®ång) Tû träng (%) N­íc ngoµi (tû ®ång) Tû träng (%) 1990 6.591 86,9 990 13,1 1991 11.545 85,7 1.926 14,3 1992 19.552 79,0 5.185 21,0 1993 27.170 64,4 15.007 35,6 1994 29.788 54,9 24.508 45,1 1995 42.340 58,4 30.107 41,6 1996 54.771 62,7 32.623 37,3 1997 66.365 61,2 38,8 1998 76.027 64,9 35,1 1999 89.581 68,3 41.690 31,7 2000 94.906 65,3 50.427 34,7 S¬ bé 2001 107.968 66,2 55.032 33,8 §©y lµ nh÷ng tû träng thÓ hiÖn vai trß quyÕt ®Þnh cña vèn trong n­íc, vai trß quan träng cña vèn n­íc ngoµi vµ chñ ch­¬ng ph¸t huy néi lùc tranh thñ ngo¹i lùc lµ ®óng ®¾n. Nguån vèn n­íc ngoµi ®­îc huy ®éng thÓ hiÖn qua b¶ng sau: B¶ng 4: N¨m FDI ODA Céng 1990 152 152 1991 432 432 1992 478 478 1993 871 413 1284 1994 1.936 725 2.661 1995 2.363 737 3.100 1996 2.447 900 3.347 1997 2.768 1.000 3.768 1998 2.062 1.242 3.304 1999 1.758 1.350 3.108 2000 1.900 1.650 3.550 S¬ bé 2001 2.100 1.711 3.811 ¦íc 8 th¸ng 2002 1.450 836 2.286 Tæng céng 20.717 10.564 31.281 §©y lµ nguån vèn quan träng gãp phÇn gi¶i quyÕt viÖc lµm, t¨ng tr­ëng c«ng nghiÖp, t¨ng tr­ëng GDP. HiÖn nay nguån vèn nµy chiÕm 13% GDP, trªn 36% gi¸ trÞ s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, 46% kim ng¹ch xuÊt khÈu…Nguån vèn n­íc ngoµi gióp cho chóng ta cã thÓ x©y dùng c¬ së h¹ tÇng vµ tiÕp tôc ph¸t triÓn æn ®Þnh khi nguån vèn trong n­íc ch­a ®ñ ®Ó thùc hiÖn ®iÒu nµy. 2. Nh÷ng h¹n chÕ vµ bÊt c©p trong vÊn ®Ò tiÕt kiÖm. Tuy ®· ®¹t ®­îc nh÷ng thµnh c«ng nhÊt ®Þnh nh­ng bªn c¹nh ®ã chóng ta cßn thÓ hiÖn nhiÒu h¹n chÕ trong vÊn ®Ò tiÕt kiÖm. §iÒu ®ã ®­îc thÓ hiÖn qua c¸c néi dung sau: 2.1. §èi víi khu vùc nhµ n­íc. Tuy ®ãng mét vai trß lín trong nÒn kinh tÕ nh­ ®ãng gãp vµo xuÊt khÈu 40%, c«ng nghiÖp 37,8%, ng©n s¸ch 39%. Nh­ng nî cña c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc còng lµ rÊt lín chiÕm 74,8% tæng sè nî qu¸ h¹n. §©y còng lµ khu vùc g©y ra thÊt tho¸t, l·ng phÝ lín nhÊt, mµ ®iÓn h×nh cho sù thÊt tho¸t l·ng phÝ nµy lµ ngµnh x©y dùng c¬ b¶n. §©y lµ ngµnh cã sè vèn ®Çu t­ tõ ng©n s¸ch nhµ n­íc lµ lín nhÊt th­êng chiÕm h¬n 20% GDP, tuy vËy tû lÖ l·ng phÝ thÊt tho¸t trong ngµnh nµy còng rÊt cao th­êng h¬n 20% cã khi lªn tíi 30%. ¦íc tÝnh mçi n¨m thÊt tho¸t l·ng phÝ do x©y dùng c¬ b¶n lµ vµo kho¶ng 20.000 – 25.000 tû ®ång. Víi 60% vèn trong n­íc 40% vèn vay tõ n­íc ngoµi th× ®øng tr­íc t×nh tr¹ng thÊt tho¸t l·ng phÝ nh­ vËy chóng ta cã thÓ sÏ ®øng tr­íc nguy c¬ nî quèc gia mµ kh«ng cã c¸ch gi¶i quyÕt. Nguyªn nh©n cña t×nh tr¹ng trªn lµ do: 2.1.1. ThiÕu tr¸ch nhiÖm trong viÖc lËp kÕ ho¹ch vµ thÈm ®Þnh dù ¸n ®Çu t­. §©y ®­îc xem lµ nguyªn nh©n d©x ®Õn thÊt tho¸t l·ng phÝ nhiÒu nhÊt. Nguyªn nh©n nµy chñ yÕu lµ do n¨ng lùc qu¶n lý cña c¸c c¸n bé cßn kÐm vµ do c¸c c¸n bé xem vèn ®Çu t­ nhµ n­íc nh­ “cña chïa”. ViÖc thiÕu tr¸ch nhiÖm trong viÖc lËp kÕ ho¹ch ®· dÉn ®Õn viÖc thiÕu c¸c chiÕn l­îc ®Çu t­ cô thÓ, hµng n¨m viÖc ph©n phèi vèn th­êng mang tÝnh chÊt “chia phÇn” dÉn ®Õn bè trÝ kÕ ho¹ch bÞ ph©n t¸n, kh«ng theo tiÕn ®é thùc hiÖn dù ¸n ®­îc phª duyÖt. Cïng víi ®ã lµ kh«ng thÓ hiÖn râ viÖc bè trÝ vèn theo tr×nh tù ­u tiªn. §iÒu nµy dÉn ®Õn c¸c doanh nghiÖp trong lÜnh vùc x©y dùng c¬ b¶n ngµy cµng khã kh¨n vÒ vèn v× khèi l­îng c«ng viÖc lµm ra kh«ng ®­îc thanh to¸n, ®Õn lóc ®­îc thanh to¸n th× l·i thi c«ng kh«ng ®ñ tr¶ l·i ng©n hµng. Nh­ vËy lµ lµm thÊt tho¸t vèn trªn c¶ nghÜa réng vµ hÑp. Cßn viÖc thiÕu tr¸ch nhiÖm trong viÖc thÈm ®Þnh dù ¸n vµ trong chñ tr­¬ng ®Çu t­ ®· g©y ra thÊt tho¸t l¬n trong ®Çu t­ vµ x©u dùng. §iÒu ®ã ®­îc chøng minh qua hµng lo¹t c¸c c«ng tr×nh nh­ nhµ m¸y läc dÇu Tuy H¹ sau khi ®· ®­îc ®Çu t­ 20 tû ®ång theo gi¸ 1989 – 1992 ®· bÞ dõng x©y dùng. Nguyªn nh©n lµ do sù lùa chän ®Þa ®iÓm vµ c«ng nghÖ khong thÝch hîp. Cßn mét sè c«ng tr×nh thuéc khu trung c­ cao tÇng ë Linh §µm vµ §Þnh C«ng, do tr­íc khi tiÕn hµnh x©y dùng ®· kh«ng cã viÖc kh¶o s¸t ®Þa h×nh mét c¸ch kü cµng nªn sau khi x©y mét thêi gian ng¾n ®· xuÊt hiÖn hiÖn t­îng lón nhµ vµ nghiªng. §iÒu nµy lµm cho c¸c c«ng tr×nh nµy bÞ xuèng cÊp mét c¸ch nghiªm träng vµ dÊn ®Õn ph¶i tèn kÐm mét chi phÝ kh¸ lín nh»m söa l¹i c¸c sù cè trªn. ViÖc ph©n bæ nguån vèn chËm vµ thiÕu tr¸ch nhiÖm trong viÖc lËp kÕ ho¹ch vµ thÈm ®Þnh dù ¸n ®· lµm cho 10% dù ¸n bÞ chËm tiÕn ®é, 28% sè dù ¸n ph¶i ®iÒu chØnh néi dung chØ cã 21,4% sè dù ¸n cã thÓ kÕt thóc trong kú. Mét sè ®Þa ph­¬ng x¶y ra t×nh tr¹ng thÊt tho¸t cao lµ H­ng Yªn: 21,2%, L¹ng S¬n 31,3%, Cµ Mau 70%. Cã nh÷ng dù ¸n nh­ x©y dùng ®­êng Yªn S¬n (Kiªn Giang) thÊt tho¸t tíi 56,8%. Ngoµi ra do viÖc ®¸nh gi¸ tÝnh kh¶ thi cña dù ¸n ch­a ®­îc coi träng dÉn ®Õn c¸c c«ng tr×nh sau khi x©y dùng xong ®i vµo ho¹t ®éng th× hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kÐm. VÝ dô nh­ cã mét thêi kú ChÝnh phñ cã chñ ch­¬ng ®Çu t­ ph¸t triÓn xim¨ng lß ®øng. V× vËy mét lo¹t c¸c nhµ m¸y xim¨ng ®­îc x©y dùng ë c¸c ®Þa ph­¬ng. Còng t­¬ng tù nh­ vËy ®èi víi ngµnh mÝa ®­êng, khi chÝnh phñ cã chñ ch­¬ng th× còng ®­îc x©y dùng hµng lo¹t. tuy c¸c nhµ m¸y trªn còng gãp phÇn ®¸p ÷ng nhu cÇu thÞ tr­êng vµ gi¶i quyÕt c«ng ¨n viÖc lµm cho hµng ngh×n ng­êi nh­ng xÐt vÒ hiÖu qu¶ trùc tiÕp th× c¸c nhµ m¸y nµy cã hiÖu qu¶ rÊt thÊp, nhiÒu nhµ m¸y kh«ng ®ñ kh¶ n¨ng tr¶ nî khi ®Õn h¹n. §iÒu nµy còng g©y ra l·ng phÝ rÊt lín nguån vèn ®Çu t­ trong ®iÒu kiÖn chóng ta ®ang thiÕu vèn. HiÖn t­îng phæ biÕn lµ nhiÒu cÊp cã thÈm quyÒn khi ra c¸c quyÕt ®Þnh liªn quan ®Õn chñ ch­¬ng ®Çu t­ l¹i thiÕu chÝnh x¸c ph¶i ®iÒu chØnh bæ xung, thËm trÝ nhiÒu dù ¸n lín võa thiÕt kÕ võa thi c«ng, võa lªn dù ¸n. §©y lµ kÏ hë trong qu¶n lý dÉn ®Õn bÞ c¸c nhµ thÇu lîi dông tõ ®ã lµm thÊt tho¸t vèn. MÆc dï nhµ n­íc ®· cã nhiÒu quyÕt ®Þnh nh»m n©ng cao tr¸ch nhiÖm trong viÖc lËp vµ qu¶n lý dù ¸n ®Çu t­ nh­ng do ch­a cã quy ®Þnh b¾t buéc ng­êi cã thÈm quyÒn ph¶i bè trÝ kÕ ho¹ch ®ñ vèn ®Ó hßan thµnh theo tiÕn ®é dù ¸n vµ còng kh«ng cã chÕ tµi sö ph¹t khi c¸c dù ¸n kh«ng hoµn thµnh ®óng thêi h¹n mµ míi chØ cã viÖc quy ®Þnh khèng chÕ dù ¸n nhãm C ph¶i hoµn thµnh kh«ng qu¸ 2 n¨m vµ dù ¸n nhãm B hoµn thµnh kh«ng qu¸ 4 n¨m. V× vËy mét sè c«ng tr×nh c¸c nhµ thÇu cè t×nh kÐo dµi thêi gian thi c«ng ®Ó “ c©u” vèn. Mét ®iÓm n÷a khiÕn cho c¸c c¸n bé qu¶n lý thiÕu tr¸ch nhiÖm trong viÖc lËp vµ qu¶n lý dù ¸n lµ do l­¬ng, thu nhËp chÝnh ®¸ng cña hä cßn thÊp s¬ víi thu nhËp cña c¸n bé c«ng t¸c doanh nghiÖp. 2.1.2. §Êu thÇu còng lµ nguyªn nh©n dÉn ®Õn thÊt tho¸t l·ng phÝ vèn. V× ë n­¬c ta theo quy ®Þnh cã 3 h×nh thøc ®Êu thÇu ®ã lµ; ®Êu thÇu kh«ng h¹n chÕ, ®Êu thÇu h¹n chÕ, chØ ®Þnh thÇu. Trong khi ë c¸c n­íc kh¸c ®Êu thÇu réng r·i lµ h×nh thøc ®­îc sö dông nhiÒu nhÊt th× ë n­íc ta hai h×nh thøc: ®Êu thÇu h¹n chÕ vµ chØ ®Þnh thÇu l¹i lµ nh÷ng h×nh thøc sö dông phæ biÕn. MÆc dï nhµ n­íc ®· quy ®Þnh ®èi víi nh÷ng c«ng tr×nh cã yªu cÇu cao hoÆc lµ cã gi¸ trÞ nhá h¬n 1 hoÆc 2 tû th× míi ®­îc chØ ®Þnh thÇu hoÆc ®Êu thÇu h¹n chÕ. Nh­ng lîi dông sù qu¶n lý kh«ng chÆt chÏ cña nhµ n­¬c vµ c¸c c¬ quan qu¶n lý, c¸c gãi thÇu ®¸ng lÏ ph¶i ®Êu thÇu réng r·i l¹i trë thµnh chØ ®Þnh thÇu bªn mêi thÇu thùc hiÖn ®iÒu nµy nhê chia c¸c dù ¸n thµnh c¸c gãi thÇu cã gi¸ trÞ nhá h¬n quy ®Þnh cña nhµ n­íc. §iÒu nµy võa lµm cho chóng ta kh«ng cã ®­îc gi¶i ph¸p tèt nhÊt cho dù ¸n võa g©y ra l·ng phÝ. Theo ®¸nh gi¸ cña héi X©y Dùng ViÖt Nam th× hai h×nh thøc ®Êu thÇu h¹n chÕ vµ chØ ®Þnh thÇu chØ tiÕt kiÖm ®­îc 1% tæng dù to¸n, cßn ®Êu thÇu réng r·i tiÕt kiÖm ®­îc 15% tæng dù to¸n ®iÒu nµy còng g©y ra thÊt tho¸t lín cho ng©n s¸ch nhµ n­¬cs. Ngoµi ra hiÖn nay trong ®Êu thÇu cßn x¶y ra hiÖn t­îng bá thÇu qu¸ thÊp d­íi c¶ gi¸ sµn quy ®Þnh. T×nh tr¹ng c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh trong ®Êu thÇu ngµy mét ph¸t triÓn. C¸c c«ng ty lín sau khi th¾ng thÇu ®· chia nhá dù ¸n thµnh nhiÒu c«ng tr×nh råi giao cho c¸c c«ng ty nhá thùc hiÖn vµ thu phÇn chªnh lÖch do hai bªn tho¶ thuËn, th­êng lµ 10% gi¸ trÞ gãi thÇu. §iÒu nµy lµm cho khi thùc hiÖn gi¸ trÞ cña dù ¸n kh«ng ®óng víi gi¸ trÞ ®­îc phª duyÖt. V× vËy c¸c c«ng tr×nh sÏ cã chÊt l­îng thÊp vµ g©y ra thÊt tho¸t vèn. Cã hiÖn t­îng nhiÒu nhµ thÇu tham gia ®Êu thÇu víi gi¸ chµo thÇu thÊp. NÕu tÝnh ®óng th× nhµ thÇu nµy sÏ bÞ lç khi thùc hiÖn dù ¸n, nh­ng hä vÉn t×m mäi c¸ch ®Ó th¾ng thÇu. Sau khi th¾ng thÇu th× nhµ thÇu nµy sÏ t×m c¸ch ®Ó “m¾c ngoÆc”… §Ó cã thÓ gian lËn ®Ó cã thÓ thùc hiÖn dù ¸n víi gi¸ trÞ thÊp h¬n rÊt nhiÒu. MÆt kh¸c nguyªn nh©n dÉn ®Õn sù thÊt tho¸t cßn do c¸c chÝnh s¸ch cña chÝnh phñ kh«ng râ rµng. VÝ dô nh­ Bé quèc phßng quy ®Þnh nh÷ng dù ¸n cã gi¸ trÞ d­íi 7 tû th× Thñ tr­ëng c¸c c¬ quan cã quyÒn ký duyÖt. ChÝnh ®iÒu nµy t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c c¬ së phÝa d­íi chia nhá dù ¸n ®Ó tr¸nh ph¶i ®­a lªn bé ký duyÖt. §iÒu nµy lµ nguyªn nh©n g©y ra l·ng phÝ lín trong x©y dùng cña bé quèc phßng. 2.1.3. Mét lý do n÷a lµ do sö dông nguyªn vËt liÖu kÐm chÊt l­îng hoÆc trén kh«ng ®óng tû lÖ yªu cÇu còng g©y ra l·ng phÝ thÊt tho¸t. ViÖc sö dông c¸c nguyªn vËt liÖu nµy ®· dÉn ®Õn c¸c c«ng tr×nh kh«ng ®¶m b¶o chÊt l­îng, chØ sau mét thêi gian sö dông ng¾n c¸c c«ng tr×nh nµy ®· xuèng cÊp nghiªm träng thËm trÝ cßn kh«ng thÓ ®­a vµo sö dông. §iÓn h×nh lµ viÖc x©y dùng c«ng tr×nh A5 t¹i khu chung c­ §Þnh C«ng sau khi hoµn thµnh th× míi ph¸t hiÖn thiÕu 219 tÊn thÐp. Ngoµi ra cã nh÷ng toµ nhµ míi ®­a vµo sö dông ®· x¶y ra hiÖn t­îng nøt trÇn, t­êng g©y nguy hiÓm nghiªm träng cho d©n c­ vµ còng g©y ra mét chi phÝ lín cho viÖc söa ch÷a vµ tu bæ nh÷ng sù cè trªn. 2.1.4. ThÊt tho¸t do tham nhòng. C¸c nhµ thÇu khi muèn th¾ng thÇu cña mét dù ¸n th× th­êng hä ph¶i tèn mét chi phÝ gäi lµ chi phÝ ®iÒu hoµ c¸c mèi quan hÖ, v× vËy sau khi th¾ng thÇu c¸c nhµ thÇu ®· thùc hiÖn dù ¸n víi gi¸ trÞ trõ ®i phÇn chi phÝ Êy, cïng víi mét phÇn chi phÝ kh¸c. §iÒu nµy ®· dÉn ®Õn c¸c c«ng tr×nh chØ ®­îc thùc hiÖn víi 50 – 60% gi¸ trÞ ®· ®­îc phª duyÖt, ®iÒu nµy ®· g©y ra thÊt tho¸t lín cho nhµ n­íc vµ ¶nh h­ëng nghiªm träng tíi c¸c c«ng tr×nh. 2.2. §èi víi khu vùc kinh tÕ t­ nh©n. §©y lµ khu vùc ®ang t¨ng nhanh vÒ sè l­îng c¸c doanh nghiÖp nh­ng c¸c doanh nghiÖp trong khu nµy chØ lµ c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá nªn quy m« vèn ®Çu t­ cña nã còng ch­a lín. MÆt kh¸c ®©y còng lµ khu vùc thùc hiÖn vÊn ®Ò tiÕt kiÖm kh¸ tèt chÝnh v× vËy ë ®©y chóng ta chØ bµn vÒ vÊn ®Ò quay vßng vèn cña c¸c doanh nghiÖp nµy. Do tr×nh ®é qu¶n lý cña c¸c doanh nghiÖp nµy cßn thÊp vµ viÖc n¾m b¾t c¸c chñ tr­¬ng chÝnh s¸ch cña nhµ n­íc chËm, chÝnh v× vËy trong qua tr×nh s¶n xuÊt c¸c doanh nghiÖp nµy chËm n¾m b¾t ®­îc nhu cÇu cña thÞ tr­êng. §iÒu nµy lµm cho vèn ®Çu t­ cña doanh nghiÖp quay vßng chËm. §©y còng lµ mét nguyªn nh©n kh«ng tiÕt kiÖm trong sö dông vèn ®Çu t­ ®· ®­îc ®Ò cËp trong t­ t­ëng cña Hå ChÝ Minh vÒ vÊn ®Ò tiÕt kiÖm (ch­¬ng I). Ch­¬ng III Mét sè biÖn ph¸p n©ng cao tiÕt kiÖm ë ViÖt Nam Yªu cÇu ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ x· héi trong 10 n¨m 2001 - 2010 Trong nh÷ng n¨m tíi, trªn c¬ së tiÕp tôc ®Èy m¹nh sù nghiÖp ®æi míi, x©y dùng thÓ chÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa, t¨ng c­êng søc c¹nh tranh cña nÒn kinh tÕ, ViÖt Nam phÊn ®Êu ®¹t tíi sù ph¸t triÓn nhanh vµ bÒn v÷ng, x©y dùng nÒn kinh tÕ ®éc lËp tù chñ vµ chñ ®éng héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. Môc tiªu tæng qu¸t cña chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi 10 n¨m 2001 - 2010 lµ kh«ng ngõng c¶i thiÖn ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cña nh©n d©n trªn c¬ së tiÕp tôc ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ trong ®iÒu kiÖn héi nhËp. KÕ ho¹ch 5 n¨m (2001 - 2005) lµ b­íc quan träng trong thùc hiÖn chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi 10 n¨m (2001 - 2010). Môc tiªu tæng quan nªu trªn ®­îc cô thÓ ho¸ thµnh møc phÊn ®Êu trong thêi kú chiÕn l­îc 10 n¨m vµ kÕ ho¹ch 5 n¨m nh­ sau: - GDP t¨ng b×nh qu©n hµng n¨m tèi thiÓu 7,5% trong 5 n¨m 2001 - 2005, ®Õn n¨m 2010 Ýt nhÊt gÊp ®«i n¨m 2000. TÝch lòy néi bé nÒn kinh tÕ n¨m 2010 ®¹t trªn 30% GDP. - N©ng lªn ®¸ng kÓ chØ sè ph¸t triÓn con ng­êi (HDI) cña n­íc ta trong so s¸nh quèc tÕ. Tèc ®é t¨ng d©n sè ®Õn n¨m 2010 cßn 1,1, - 1,2%. Tuæi thä trung b×nh n¨m 2010 ®¹t 71 tuæi. §Õn n¨m 2010 gi¶i quyÕt c¬ b¶n vÊn ®Ò viÖc lµm ë c¶ thµnh thÞ vµ n«ng th«n, xo¸ hé ®ãi, gi¶m nhanh hé nghÌo. - Tû träng n«ng nghiÖp trong GDP n¨m 2010 kho¶ng 16 - 17%, tû träng ch¨n nu«i trong tæng gi¸ trÞ s¶n xuÊt t¨ng lªn kho¶ng 25%. Thuû s¶n ®¹t s¶n l­îng kho¶ng tõ 3 ®Õn 3,5 triÖu tÊn n¨m 2010. Kim ng¹ch xuÊt khÈu n«ng, l©m thuû s¶n n¨m 2010 ®¹t 10 tû USD trong ®ã thñy s¶n ®¹t kho¶ng 3 - 3,5 triÖu USD. - §Õn n¨m 2010, c«ng nghiÖp vµ x©y dùng chiÕm 40 - 41% GDP vµ sö dông 23 - 24% lao ®éng. G