Cổ phần hoá một bộ phận doanh nghiệp Nhà nước

Lêi nãi ®Çu §Êt n­íc ta trong tiÕn tr×nh chuyÓn ®æi kinh tÕ tõ c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp sang c¬ chÕ thÞ tr­êng th× sù ®a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc së h÷u ®· trë thµnh ®ßi hái tÊt yÕu vµ ngµy cµng phæ biÕn trong toµn x· héi. Thùc tÕ cho thÊy r»ng bªn c¹nh h×nh thøc së h÷u Nhµ n­íc, th× c¸c h×nh thøc së h÷u kh¸c (t­ nh©n hay hçn hîp) nÕu ®­îc t¹o ®iÒu kiÖn tån t¹i thuËn lîi, còng ph¸t huy vai trß tÝch cùc trong ®êi sèng kinh tÕ. Dùa trªn c¬ së nµy c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc ViÖt Nam víi t­ c¸ch lµ nßng cèt chñ chèt ë nÒn kinh tÕ còng ®ang tõng b­íc ®æi míi vµ t×m h­íng ®i biÖn ph¸p kinh doanh phï hîp ®· t×m ra gi¶i ph¸p thÝch hîp lµ Cæ phÇn ho¸, thµnh tùu ë c«ng cuéc ®æi míi n­íc ta ®¹t ®­îc nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®· chøng tá h­íng ®Èy m¹nh " Cæ phÇn ho¸ mét bé phËn doanh nghiÖp Nhµ n­íc" lµ hoµn toµn ®óng ®¾n vµ phï hîp v¬i quy luËt ph¸t triÓn kinh tÕ. I. Mét sè vÊn ®Ò lý luËn chung vÒ Cæ phÇn ho¸ Doanh nghiÖp Nhµ n­íc 1. Kh¸i niÖm cæ phÇn ho¸ 1.1. Ph©n biÖt Cæ phÇn ho¸ vµ t­ nh©n ho¸ Khi xem xÐt vÊn ®Ò Cæ phÇn ho¸, tr­íc hÕt cÇn ph©n biÖt Cæ phÇn ho¸ vµ t­ nh©n ho¸, ®ã lµ hai kh¸i niÖm riªng rÏ. T­ nh©n ho¸ theo nghÜa réng (®Þnh nghÜa cña Liªn Hîp Quèc) "lµ sù biÕn ®æi t­¬ng quan gi÷a Nhµ n­íc vµ thÞ tr­êng trong ®êi sèng kinh tÕ cña mét n­íc theo h­íng ­u tiªn thÞ tr­êng". Theo nghÜa hÑp t­ nh©n ho¸ lµ qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi h×nh thøc së h÷u tõ Nhµ n­íc -> t­ nh©n ®ång thêi chuyÓn c¸c lÜnh vùc kinh doanh s¶n xuÊt tõ Nhµ n­íc ®éc quyÒn sang cho t­ nh©n ®¶m nhiÖm theo nguyªn t¾c thÞ tr­êng (cung cÇu, chiÕn tranh….). Nh­ vËy mÆc nhiªn Cæ phÇn ho¸ chØ lµ mét trong nhiÒu c¸ch ®Ó t­ nh©n ho¸ mét phÇn tµi s¶n cña Doanh nghiÖp Nhµ n­íc. Cæ phÇn ho¸ lµ mét kh¸i niÖm hÑp h¬n t­ nh©n ho¸. VËy vÒ h×nh thøc: Cæ phÇn ho¸ lµ viÖc Nhµ n­íc b¸n mét phÇn vµ toµn bé gi¸ trÞ cæ phÇn ho¸ cña m×nh trong c¸c xÝ nghiÖp cho c¸c ®èi t­îng tæ chøc vµ t­ nh©n trong vµ ngoµi n­íc hoÆc cho c¸c bé qu¶n lý, c«ng x­ëng cña xÝ nghiÖp b»ng ®Êu gi¸ c«ng khai vµ th«ng qua thÞ tr­êng chøng kho¸n ®Ó thµnh c«ng ty TNHH vµ c«ng ty cæ phÇn. VÒ thùc chÊt: Cæ phÇn ho¸ lµ ph­¬ng thøc thùc hiÖn x· héi ho¸ së h÷u, cña h×nh thøc kinh doanh mét chñ víi së h÷u Nhµ n­íc trong doanh nghiÖp thµnh c«ng ty cæ phÇn, víi nhiÒu chñ së h÷u ®Ó t¹o m« h×nh doanh nghiÖp phï hîp víi nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, ®Çu t­, yªu cÇu cña nÒn kinh doanh hiÖn ®¹i. 1.2. C«ng ty cæ phÇn Sau khi Cæ phÇn ho¸, c¸c doanh nghiÖp sÏ trë thµnh c¸c c«ng ty cæ phÇn ®ã lµ mét lo¹i doanh nghiÖp trong ®ã c¸c thµnh viªn chØ chÞu tr¸ch nhiÖm nî vµ c¸c nghÜa vô tµi s¶n kh¸c cña doanh nghiÖp trong ph¹m vi sè vèn (tøc lµ sè cæ phÇn) cña m×nh gãp vµo doanh nghiÖp. C«ng ty cæ phÇn cã c¸c ®Æc ®iÓm VÒ mÆt ph¸p lý: C«ng ty cæ phÇn lµ mét tæ chøc kinh doanh cã t­ c¸ch ph¸p nh©n mµ vèn kinh doanh do nhiÒu ng­êi ®ãng gãp d­íi h×nh thøc cæ phÇn. C¸c cæ ®«ng trong c«ng ty chØ cã TNHH ®èi víi phÇn vèn gãp cña m×nh. Nhê ®Æc ®iÓm nµy mµ c«ng ty lµ mét h×nh thøc ph¸p lý ®Çy ®ñ, thuËn lîi ®Ó kinh doanh 2. Sù cÇn thiÕt ph¶i Cæ phÇn ho¸ mét bé phËn Doanh nghiÖp Nhµ n­íc 2.1. Cæ phÇn ho¸ lµ xu h­íng chung ë nhiÒu n­íc Trong nh÷ng n¨m 1980, qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi së h÷u Nhµ n­íc ®· trë thµnh hiÖn t­îng kinh tÕ chñ yÕu trªn toµn thÕ giíi. ChØ tÝnh tõ n¨m 1984 - 1991, trªn thÕ giíi ®· cã 250 tû USD tµi s¶n Nhµ n­íc ®em b¸n vµ chØ tÝnh riªng 1991 ®· chiÕm 50 tû USD. Lµn sãng Cæ phÇn ho¸ ®­îc khëi ®Çu tõ V­¬ng quèc Anh cuèi nh÷ng n¨m 1970 víi hµng chôc xÝ nghiÖp quèc doanh ®­îc Cæ phÇn ho¸ ®Õn 1991 Nhµ n­íc thu ®­îc 34 tû b¶ng. Sau ®ã qu¸ tr×nh nµy ®· lÇn l­ît chuyÓn ra ë tÊt c¶ c¸c n­íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn víi nhiÒu h×nh thøc phong phó trong ®ã Cæ phÇn ho¸ ®­îc lùa chän nhiÒu nhÊt vµ trë thµnh hiÖn t­îng phæ biÕn. Sau ®ã c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn còng gia nhËp vµo xu h­íng Cæ phÇn ho¸ ®ang diÔn ra phæ biÕn trªn thÕ giíi nµy vµ ®Õn nay cã trªn 80 ®ang Cæ phÇn ho¸ 1 c¸ch tÝch cùc. Trung Quèc còng lµ mét quèc gia ®i tõ qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi nh­ng khi ë sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng Trung Quèc còng ®· chän gi¶i ph¸p Cæ phÇn ho¸ nh÷ng thµnh tùu mµ Trung Quèc ®· vµ ®ang ®¹t ®­îc tho¸t khái t×nh tr¹ng nghÌo nµn l¹c hËu, ph¸t triÓn kinh tÕ v÷ng m¹nh vµ hiÖn ®¹i. ViÖc Doanh nghiÖp Nhµ n­íc n­íc ta Cæ phÇn ho¸ chøng tá ®ang héi nhËp cïng víi nÒn kinh tÕ thÕ giíi vµ Cæ phÇn ho¸ lµ mét ®ßi hái kh¸ch quan khi ViÖt Nam chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cã sù ®iÒu tiÕt cña Nhµ n­íc vµ vÉn theo con ®­êng x· héi chñ nghÜa. 2.2. XuÊt ph¸t tõ thùc tr¹ng ho¹t ®éng kÐm hiÖu qu¶ cña Doanh nghiÖp Nhµ n­íc C¸c Doanh nghiÖp Nhµ n­íc ®ù¬c h×nh thµnh trong c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp kÐo dµi hµng chôc n¨m, trªn c¬ së nguån vèn cÊp ph¸t cña ng©n s¸ch Nhµ n­íc vµ do ®ã tÊt c¶ ho¹t ®éng ®Òu chÞu sù kiÓm so¸t vµ chi phèi trùc tiÕp cña Nhµ n­íc. Khi chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, th× c¶ mét khu vùc kinh tÕ Nhµ n­íc ®å sé, cång kÒnh béc lé tÊt c¶ nh÷ng yÕu kÐm vÒ hiÖu qu¶ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp, chÊp v¸, kh«ng ®ång bé vµ x¬ cøng trong viÖc thÝch øng víi c¬ chÕ míi. C¸c Doanh nghiÖp Nhµ n­íc tõ l©u ®· kh«ng ®­îc ®Æt trong m«i tr­êng c¹nh tranh, do ®ã chËm ®æi míi c«ng nghÖ vµ n©ng cao chÊt l­îng s¶n phÈm. ChÕ ®é bao cÊp bï lç trµn lan lµm cho h¹ch to¸n kinh tÕ trong c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc chØ lµ gi¶ t¹o, s¶n xuÊt kh«ng tÝnh chi phÝ, nh­ hiÖn t­îng l·i gi¶, lç thËt l¹i hÕt søc phæ biÕn. Cã thÓ kÓ ra mét sè d÷ liÖu: trong sè 12.084 cã së quèc doanh th× cã tíi 4.584 ®¬n vÞ s¶n xuÊt kinh doanh thua lç, chiÕm trªn 30% tæng sè c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc. Trong ®ã quèc doanh trung ­¬ng cã 501 c¬ së thua lç = 29,6% sè c¬ së do trung ­¬ng qu¶n lý, quèc doanh ®Þa ph­¬ng cã 4.083 thua lç = 39,9% sè ®¬n vÞ do ®Þa ph­¬ng qu¶n lý vµ víi viÖc bï gi¸, bï l­¬ng, bï chªnh lÖch ngo¹i th­¬ng vµ hµng lo¹t kho¶n bao cÊp chuyÓn Nhµ n­íc kh¸c cho c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc lµm cho g¸nh nÆng tµi chÝnh vµ kho¶n vay nî chuyÓn Nhµ n­íc ngµy cµng nÆng nÒ trÇm träng, trong kho¶ng 85-90 tû lÖ thiÕu hôt ng©n s¸ch lµ > 30%. Tæ chøc bé m¸y trong c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc kh«ng phï hîp do quan niÖm vÒ së h÷u trong doanh nghiÖp kh«ng râ rµng, kh«ng cã sù ph©n biÖt ®Çy ®ñ quyÒn së h÷u Nhµ n­íc vµ quyÒn kinh doanh. ViÖc ph©n phèi vÒ tÝnh chÊt kh«ng dùa trªn nguyªn t¾c ph©n phèi theo lao ®éng mµ mang nÆng tÝnh b×nh qu©n kh«ng kÝch thÝch ng­êi qu¶n lý vµ c«ng nh©n trong c¸c Doanh nghiÖp Nhµ n­íc n©ng cao hiÖuq ña c«ng t¸c vµ n¨ng suÊt lao ®éng. Ngoµi ra ®éi ngò c¸n bé víi kiÕn thøc vµ tr×nh ®é qu¶n lý kh«ng phï hîp, thiÕu n¨ng ®éng. Nh­ vËy t×nh tr¹ng …. kÐm hiÖu qu¶ cña c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc lµm cho nÒn kinh tÕ kh«ng thÓ ph¸t triÓn ®­îc, chÕ ®é quan liªu bao cÊp k×m h·m sù ph¸t triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt, ®Èy nÒn kinh tÕ vµo khñng ho¶ng. Do ®ã khi ë sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, ph¸t triÓn Nhµ n­íc kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn th× viÖc Cæ phÇn ho¸ mét bé doanh nghiÖp Nhµ n­íc lµ cÇn thiÕt vµ cÊp thiÕt. 2.3. XuÊt ph¸t tõ sù thay ®æi nhËn thøc vÒ vai trß chñ ®¹o cña kinh tÕ Nhµ n­íc Héi nghÞ Trung ­¬ng lÇn thøc VI th¸ng 3/1989 ®· nªu râ vai trß chñ ®¹o cña kinh tÕ Nhµ n­íc kh«ng ph¶i cã mÆt víi tû träng lín ë tÊt c¶ mäi ngµnh mµ chØ chiÕm gi÷a nh÷ng vÞ trÝ then chèt trong nÒn kinh tÕ gi¶i ph¸p ®­îc ®Æt ra ®Ó ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa ®­îc ®­a ra lµ: tËp trung nguån lùc ph¸t triÓn cã hiÖu qu¶ kinh tÕ Nhµ n­íc trong nh÷ng lÜnh vùc doanh nghiÖp Nhµ n­íc, thùc hiÖn tèt chñ tr­¬ng Cæ phÇn ho¸ vµ ®a d¹ng ho¸ së h÷u ®èi víi nh÷ng doanh nghiÖp mµ Nhµ n­íc kh«ng cÇn n/gi÷ 100% vèn. 2.4. Cæ phÇn ho¸ lµ sù lùa chän tèt nhÊt cña c¸c Doanh nghiÖp a. ChÕ ®é Cæ phÇn lµ s¶n phÈm tÊt yÕu cña x· héi ho¸ s¶n xuÊt vµ cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. Lµ mét h×nh thøc quyÒn TS, chÕ ®é cæ phÇn lµ biÓu hiÖn h×nh thøc vËn hµnh ë gãc ®é quan hÖ s¶n xuÊt cña sù x· héi ho¸ s¶n xuÊt, theo c¸ch nãi cña M¸c nã lµ "t­ b¶n x· héi", t­ b¶n tù nã vèn dùa trªn ph­¬ng thøc s¶n xuÊt x· héi vµ ®ßi hái ph¶i cã sù tËp trung x· héi vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt vµ søc lao ®éng, ë ®©y trùc tiÕp mang h×nh th¸i t­ b¶n x· héi (t­ b¶n cña nh÷ng c¸ nh©n trùc tiÕp liªn hiÖp l¹i víi nhau), Mac coi ®ã lµ "h×nh th¸i qu¸ ®é tõ ph­¬ng thøc s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa sang ph­¬ng thøc s¶n xuÊt tËp thÓ" lµ "sù phñ ®Þnh", lµ h×nh thøc phñ ®Þnh cao nhÊt" ®èi víi t­ b¶n t­ nh©n. b. Doanh nghiÖp Nhµ n­íc ¸p dông chÕ ®é cæ phÇn ho¸ sÏ cã lîi cho gi¶i phãng vµ thuËn lîi s¶n xuÊt ®­îc thÓ hiÖn Ph©n ®Þnh ranh giíi rµnh m¹ch vÒ quan hÖ vÒ quyÒn TS tøc lµ quyÒn së h÷u cuèi cïng. Nh­ vËy doanh nghiÖp sÏ thùc sù lµ s¶n xuÊt kinh doanh. ThÓ hiÖn sù thèng nhÊt vÒ vai trß song trïng võa lµ ng­êi lao ®éng võa lµ ng­êi së h÷u. Khi ®ã quyÒn lîi cña c«ng nh©n sÏ g¾n chÆt víi vËn mÖnh cña c«ng ty. V× vËy gióp cho c«ng nh©n vµ c«ng ty trë thµnh mét khèi v÷ng ch¾c, ®oµn kÕt. T¸ch quyÒn së h÷u ra khái quyÒn kinh tÕ. Nã cho phÐp chuyªn m«n ho¸ c¸c chøc n¨ng qu¶n lý, sö dông c¸c nhµ qu¶n lý chuyªn nghiÖp, n©ng cao søc c¹nh tranh cña Doanh nghiÖp ®ång thêi t¹o c¬ chÕ ph©n bæ rñi ro ®Æc thï. Cæ phÇn ho¸ gióp cho viÖc kh¬i th«ng nguån vèn xuyªn khu vùc kÕt hîp c¸c yÕu tè s¶n xuÊt xuyªn khu vùc v× vËy mµ g¾n chÆt viÖc x©y dùng vµ më réng thÞ tr­êng vèn. Ngoµi ra Cæ phÇn ho¸ gióp Ých cho viÖc më cña thÞ tr­êng vµ thu hót nguån vèn n­íc ngoµi. Tõ kinh nghiÖm cña nhiÒu n­íc vµ ph©n tÝch trªn cho thÊy Cæ phÇn ho¸ Doanh nghiÖp Nhµ n­íc lµ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn tiÕn lªn phï hîp víi quy luËt cña thêi ®¹i, cã lîi cho viÖc ph¸t triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt x· héi ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ phï hîp víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt. Bëi vËy mµ Cæ phÇn ho¸ lµ bé phËn Doanh nghiÖp Nhµ n­íc ë n­íc ta lµ cÇn thiÕt, t¹o tiÒn ®Ò cho sù ph¸t triÓn ®Êt n­íc thµnh mét trong nh÷ng quèc gia cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn hiÖn ®¹i. II. Thùc tr¹ng Cæ phÇn ho¸ Doanh nghiÖp Nhµ n­íc ë ViÖt Nam 1. TiÕn tr×nh Cæ phÇn ho¸ Doanh nghiÖp Nhµ n­íc ë n­íc ta Cæ phÇn ho¸ Doanh nghiÖp Nhµ n­íc ë n­íc ta tr¶i qua mét quy tr×nh bèn b­íc, ®­îc quy ®Þnh theo NghÞ ®Þnh sè 44/1998/N§-CP ngµy 29/6/1998 vÒ chuyÓn Doanh nghiÖp Nhµ n­íc -> C«ng ty cæ phÇn. B­íc 1: ChuÈn bÞ Cæ phÇn ho¸. Danh môc Doanh nghiÖp Nhµ n­íc chuÈn bÞ ®­a ra Cæ phÇn ho¸ ®­îc chia lµm 2 lo¹i: lo¹i cã vèn 3 tû ®ång ViÖt Nam, lo¹i cã vèn > 3 tû ViÖt Nam ®ång. C¸c Doanh nghiÖp Nhµ n­íc thuéc danh môc nµy ph¶i ®¶m b¶o c¸c ®iÒu kiÖn sau ®©y: Ph¶i lµ ®¬n vÞ h¹ch to¸n phô thuéc tÝnh ®­îc gi¸ thµnh trªn c¬ së ®Þnh møc kinh tÕ - kü thuËt vµ cã b¸o c¸o ho¹t ®éng kinh doanh s¶n xuÊt (Ýt nhÊt mét n¨m cuèi) ph¶i ®éc lËp t­¬ng ®èi vÒ tµi s¶n, tiÒn vèn, c«ng nghÖ, tiªu thô s¶n phÈm vµ ®Þa ®iÓm lµm viÖc. Ph¶i b¶o ®¶m vÒ ®iÒu kiÖn vÒ vèn ph¸p ®Þnh theo ngµnh nghÒ kinh doanh ®èi víi doanh nghiÖp chÝnh sau khi ®· t¸ch mét bé ph¹n ®Ó Cæ phÇn ho¸. B­íc 2: X©y dùng ph­¬ng ¸n Cæ phÇn ho¸. Trong b­íc nµy Bé Tµi chÝnh kÕt hîp víi Bé qu¶n lý ngµnh kinh tÕ - kü thuËt UBND tØnh hoÆc c¸c Héi ®ång Qu¶n trÞ c¸c tæng c«ng ty h­íng dÉn c¸c doanh nghiÖp c¸c kh©u. Ký hîp ®ång víi c¬ quan kiÓm to¸n hîp ph¸p; xö lý nh÷ng vÊn ®Ò tµi chÝnh v­ît qu¸ quyÒn h¹n cña doanh nghiÖp nh­ nî khã ®ßi, tµi s¶n tæn thÊt thuéc mäi nguyªn nh©n. Bé Tµi chÝnh sÏ ban hµnh v¨n b¶n quyÕt ®Þnh gi¸ trÞ thùc tÕ cña doanh nghiÖp ®Ó Cæ phÇn ho¸. B­íc 3: DuyÖt vµ triÓn khai thùc hiÖn ph­¬ng ¸n Cæ phÇn ho¸. Trong b­íc nµy, kho b¹c Nhµ n­íc sÏ b¸n tê phiÕu in s½n ®Ó C«ng ty cæ phÇn ph¸t hµnh cho cæ ®«ng ®ñ ®iÒu kiÖn nhËn cæ phiÕu, chËm nhÊt lµ 30 ngµy kÓ tõ khi kÕt thóc thêi h¹n ph¸t hµnh. B­íc 4: C«ng ty cæ phÇn ®¨ng ký kinh doanh víi së kÕ ho¹ch vµ ®Çu t­ cÊp tØnh vµ lµm lÔ ra m¾t. 2. Thµnh tùu, h¹n chÕ vµ nguyªn nh©n h¹n chÕ sau 10 n¨m Cæ phÇn ho¸ Doanh nghiÖp Nhµ n­íc ë ViÖt Nam 2.1. Thµnh tùu Thùc hiÖn Cæ phÇn ho¸ Doanh nghiÖp Nhµ n­íc tõ 1992, ®Õn nay ®· 14 n¨m, chóng ta ®· ®¹t ®­îc mét sè thµnh tùu ®¸ng kÓ. TÝnh ®Õn n¨m 1992 ®Õn hÕt n¨m 2005 ®· Cæ phÇn ho¸ ®­îc 2900 Doanh nghiÖp Nhµ n­íc. §¹i ®a sè Doanh nghiÖp Cæ phÇn ho¸ 87% ®Òu cho r»ng kÕt qu¶ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh vµ t×nh h×nh tµi chÝnh ®­îc c¶i thiÖn ®¸ng kÓ so víi tr­íc ®æi khi cßn lµ Doanh nghiÖp Nhµ n­íc. C¸c chØ tiªu nh­ doanh thu, lîi nhuËn, gi¸ trÞ gia t¨ng, thu nhËp ng­êi lao ®éng…®Òu t¨ng víi c¸c sè liÖu. TÝnh b×nh qu©n doanh thu t¨ng 13,4%/n¨m, lîi nhuËn tr­íc thuÕ t¨ng trªn 9,4%/n¨m, n¨ng suÊt lao ®éng t¨ng 18,3%/n¨m, ®Çu t­ tµi s¶n cè ®Þnh t¨ng 18,3%/n¨m, l­¬ng b×nh qu©n t¨ng 11,4%/n¨m, gi¸ trÞ tuyÖt ®èi phÇn vèn Nhµ n­íc t¹i c¸c c«ng ty cæ phÇn kh«ng nh÷ng ®­îc ®¶m b¶o mµ cßn t¨ng thªm 46,3%. ViÖc Cæ phÇn ho¸ kh«ng nh÷ng ®· thu hót nhiÒu vèn tõ x· héi mµ cßn t¹o ®iÒu kiÖn ®æi míi c«ng nghÖ, t­¬ng ®èi tæ chøc qu¶n lý, n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña c¸c c«ng ty cæ phÇn. Sau Cæ phÇn ho¸, tæ chøc vµ ®iÒu hµnh ë c«ng ty cæ phÇn ®· nhËn ®­îc nh÷ng t¸c ®éng tÝch cùc cã sù t¸ch biÖt râ chñ doanh nghiÖp víi Doanh nghiÖp, gi÷a së h÷u vµ ®iÒu hµnh ho¹t ®éng kinh doanh gi÷a ®iÒu hµnh vµ kiÓm tra kiÓm so¸t. Tæ chøc cña c«ng ty ®­îc bè trÝ hîp lý vµ tÝnh gi¶n gi¶n h¬n. Ng­êi lao ®éng trë thµnh cæ ®«ng nÒn quyÒn lîi ë hä ®èi víi c«ng ty võa lµ ng­êi chñ võa lµ ng­êi lao ®éng. Theo sè liÖu th× > 90% Doanh nghiÖp ®­îc hái ®Òu kh¼ng ®Þnh tÝnh tù chñ trong ®iÒu hµnh qu¶n lý, tinh thÇn tr¸ch nhiÖm cña c¸n bé qu¶n lý, ý thøc lµm viÖc cña ng­êi lao ®éng. 2.2. H¹n chÕ Bªn c¹nh nh÷n thµnh tùu ®¹t ®­îc th× viÖc Cæ phÇn ho¸ còng cã nh÷ng h¹n chÕ. Tèc ®é tiÕn hµnh Cæ phÇn ho¸ ho¸ cßn chËm. Tèc ®é vµ quy m« tiÕn hµnh Cæ phÇn ho¸ kh«ng ®ång ®Òu gi÷a c¸c ngµnh vµ c¸c ®Þa ph­¬ng. C¸c môc tiªu Cæ phÇn ho¸ ch­a ®¹t ®­îc nh­ mong muèn. N¨m 2003 chØ ®¹t 63% kÕ ho¹ch Cæ phÇn ho¸, 6 th¸ng ®Çu n¨m 2004 ®¹t 20% môc tiªu ®Ò ra. Môc tiªu lµ huy ®éng vèn cña toµn x· héi ®Ó ph¸t triÓn Doanh nghiÖp nh­ng vÉn ch­a thu hót ®­îc ®«ng ®¶o c¸c nhµ ®Çu t­. Trong sè c¸c Doanh nghiÖp ®· Cæ phÇn ho¸ cã kho¶ng 40%, sè Doanh nghiÖp kh«ng cã cæ ®«ng lµ ng­êi ngoµi Doanh nghiÖp. TÝnh b×nh qu©n chØ cã 8% cæ ®«ng ngoµi Doanh nghiÖp. C¸n bé c«ng nh©n viªn chøc ë doanh nghiÖp chiÕm 54%, Nhµ n­íc chiÕm 38%. Thùc chÊt vÉn lµ Cæ phÇn ho¸ khÐp kÝn, ch­a thu hót ®­îc c¸c nhµ ®Çu t­ chiÕn l­îc. Cæ phÇn ho¸ cßn mang tÝnh chÊt chia phÇn ho¸, ch­a thay ®æi ®­îc c¬ b¶n ph­¬ng thøc qu¶n trÞ, ®iÒu hµnh doanh nghiÖp. Sè l­îng doanh nghiÖp cã vèn Nhµ n­íc d­íi 10% ®­îc Cæ phÇn ho¸ n¨m 2003 tíi 84% phÇn lín c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc Cæ phÇn ho¸ ®Òu cã quy m« nhá. T×nh h×nh Doanh nghiÖp sau Cæ phÇn ho¸ cßn gÆp v­íng m¾c vÒ t­ c¸ch ph¸p nh©n trong vÊn ®Ò vay vèn, c¬ chÕ qu¶n lý ®èi víi Doanh nghiÖp vÉn kh«ng thùc sù ®­îc c¶i thiÖn, 2 c¬ chÕ ph©n phèi lîi Ých vÉn cßn phô thuéc vµo quyÕt ®Þnh cña c«ng ty cæ phÇn, vai trß cña Nhµ n­íc vµ c¸c ®oµn thÓ bÞ bu«ng láng. ViÖc ®Þnh gi¸ Doanh nghiÖp cßn gÆp nhiÒu khã kh¨n. NhiÒu Doanh nghiÖp sau khi Cæ phÇn ho¸ ch­a niªm yÕt cæ phiÕu trªn c¸c trung t©m giao dÞch chøng kho¸n. 2.3. Nguyªn nh©n vµ h¹n chÕ Nguyªn nh©n cña nh÷ng h¹n chÕ ®· ®­îc nªu ra ë trªn n­íc ta tiÕn hµnh Cæ phÇn ho¸ Doanh nghiÖp Nhµ n­íc trong bèi c¶nh nÒn kinh tÕ ®ang trong thêi kú qu¸ ®é tõ s¶n xuÊt nhá lªn s¶n xuÊt lín, trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi tõ kinh tÕ kÕ ho¹ch tËp trung sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. V× vËy, c¸c c¬ quan qu¶n lý cßn Ýt nhiÒu lóng tóng trong qu¸ tr×nh ®iÒu hµnh vÜ m« nÒn kinh tÕ. Tr×nh ®é x· héi ho¸ cßn thËt chÝn muåi. C¸c lo¹i thÞ tr­êng cßn ch­a ph¸t triÓn ®ång bé. Tr×nh ®é d©n trÝ vµ yÕu tè x· héi còng lµ nh©n tè kh¸ch quan lµm c¶n trë tiÕn tr×nh Cæ phÇn ho¸. Sù thËn träng vµ hoµi nghi cña c¸c nhµ ®Çu t­ trong vµ ngoµi n­íc. V× hä ch­a thùc sù yªn t©m víi c¸c c¬ chÕ chÝnh s¸ch, ch­a tin t­ëng vµo kh¶ n¨ng ph¸t triÓn cña c¸c Doanh nghiÖp Nhµ n­íc khi Cæ phÇn ho¸. C«ng t¸c tuyªn truyÒn phæ biÕn c¬ chÕ chÝnh s¸ch vÒ Cæ phÇn ho¸ Doanh nghiÖp Nhµ n­íc lµm ch­a tèt dÉn ®Õn tr×nh ®é nhËn thøc cña Doanh nghiÖp Nhµ n­íc, c¬ quan chñ qu¶n, c¸ nh©n ng­êi lao ®éng ch­a s©u. C¸c nhµ qu¶n lý vµ l·nh ®¹o c¸c Doanh nghiÖp t¹o ra lùc c¶n cho qu¸ tr×nh Cæ phÇn ho¸. Thãi quen dùa dÉn vµo c¬ chÕ bao cÊp cña Nhµ n­íc ®· ¨n s©u vµo tiÒm thøc cña nhiÒu ng­êi. Kh«ng Ýt c¸n bé sî ¶nh h­ëng ®Õn quyÒn lîi cña m×nh, ®· khiÕn hä ng¹i cã sù thay ®æi, x¸o trén vµ thay ®æi trong c«ng viÖc. ChÕ ®é chÝnh s¸ch ®èi víi Doanh nghiÖp vµ ng­êi lao ®éng vµ Doanh nghiÖp trong c¸c Doanh nghiÖp Cæ phÇn ho¸ chËm ®­îc ban hµnh vµ ch­a ®ñ søc hÊp dÉn, ch­a tho¶ ®¸ng. C¬ chÕ chÝnh s¸ch ch­a phï hîp. C¸c v¨n b¶n ph¸p lý võa thiÕu võa chång chÐo. Nh­ vËy qua 14 n¨m Cæ phÇn ho¸ Doanh nghiÖp Nhµ n­íc, mÆc dï ®· ®¹t nh÷ng thµnh tùu hÕt søc kh¶ quan nh­ng bªn c¹nh ®ã vÉn cßn nhiÒu h¹n chÕ, v­íng m¾c c¶n trë viÖc Cæ phÇn ho¸, c¶n trë tiÕn tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ cña ®Êt n­íc. Qua viÖc ®­a ra nh÷ng nguyªn nh©n chñ yÕu cña nh÷ng h¹n chÕ ë trªn, mét sè gi¶i ph¸p xin ®­îc nªu ra ë d­íi ®©y ®Ó ®Èy nhanh m¹nh vµ s©u h¬n n÷a viÖc Cæ phÇn ho¸ Doanh nghiÖp Nhµ n­íc ®Ó gãp phÇn ®­a ®Êt nÒn n­íc ta ph¸t triÓn h¬n, héi nhËp nhanh h¬n vµo nÒn kinh tÕ cña thÕ giíi, nhÊt lµ trong bèi c¶nh hiÖn nay khi n­íc ta ®ang chuÈn bÞ gia nhËp WTO. III. Ph­¬ng h­íng vµ c¸c gi¶i ph¸p ®Èy m¹nh Cæ phÇn ho¸ mét bé phËn Doanh nghiÖp Nhµ n­íc trong thêi gian tíi 1. Ph­¬ng h­íng Trong thêi gian tiÕp theo, viÖc ®Èy nhanh Cæ phÇn ho¸ mét bé phËn Doanh nghiÖp Nhµ n­íc vÉn tu©n theo môc tiªu cña viÖc chuyÓn Doanh nghiÖp Nhµ n­íc -> C«ng ty cæ phÇn (®ù¬c quy ®Þnh trong NghÞ ®Þnh sè 64/2002/N§-CP cña ChÝnh phñ) ®ã lµ . Gãp phÇn quan träng n©ng cao hiÖu qu¶ søc c¹nh tranh cña Doanh nghiÖp, ra lo¹i h×nh Doanh nghiÖp cã nhiÒu chñ së h÷u, trong ®ã cã ®«ng ®¶o ng­êi lao ®éng t¹o ra ®éng lùc m¹nh mÏ vµ c¬ chÕ qu¶n lý n¨ng ®éng cho Doanh nghiÖp ®Ó sö dông cã hiÖu qu¶ vèn, tµi s¶n ë doanh nghiÖp vµ Nhµ n­íc. Huy ®éng vèn cña cña toµn x· héi bao gåm: c¸ nh©n, tæ chøc kinh tÕ tæ chøc x· héi trong vµ ngoµi n­íc ®Ó ®Çu t­ ®æi míi c«ng nghÖ, ph¸t triÓn doanh nghiÖp. Ph¸t huy vai trß lµm chñ thùc sù cña ng­êi lao ®éng, cña c¸c cæ ®«ng, t¨ng c­êng sù gi¸m s¸t cña nhµ ®Çu t­ víi Doanh nghiÖp, b¶o ®¶m hµi hoµ lîi Ých ë Nhµ n­íc, Doanh nghiÖp, nhµ ®Çu t­ vµ ng­êi lao ®éng. Ph­¬ng h­íng n¨m 2006, Ban chØ ®¹o ®æi míi vµ ph¸t triÓn Doanh nghiÖp Trung ­¬ng cã kÕ ho¹ch: s¾p xÕp 900 Doanh nghiÖp trong ®ã kho¶ng 600 Doanh nghiÖp sÏ thùc hiÖn Cæ phÇn ho¸ theo h­íng thu hÑp tèi ®a diÖn Nhµ n­íc ®éc quyÒn, xo¸ bá ®éc quyÒn Doanh nghiÖp. Vµ ®Õn cuèi n¨m 2006 c¶ n­íc cã 1800 Doanh nghiÖp Nhµ n­íc 100% vèn, 900 Doanh nghiÖp Nhµ n­íc ®· chi phèi, cã kho¶ng 500 Doanh nghiÖp cæ phÇn míi thµnh lËp cã vèn ®Çu t­ cña Nhµ n­íc 8 tËp ®oµn vµ 93 tæng c«ng ty Nhµ n­íc. Trong thêi gian tíi ph­¬ng h­íng cña Cæ phÇn ho¸ (ý kiÕn cña Phã Thñ t­íng NguyÔn TÊn Dòng) ®ã lµ tiÕp tôc më réng diÔn Cæ phÇn ho¸ Doanh nghiÖp kÓ c¶ tæng c«ng ty Nhµ n­íc. Nhµ n­íc chØ gi÷ cæ phÇn chi phèi trong c¸c Tæng c«ng ty, c«ng ty cæ phÇn ho¹t ®éng trong nh÷ng ngµnh, nh÷ng lÜnh vùc b¶o ®¶m diÔn tiÕt vÜ m« vµ nh÷ng c©n ®èi lín trong nÒn kinh tÕ, chØ gi÷ 100% vèn ë c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng b¶o ®¶m an ninh, quèc phßng, s¶n xuÊt, cung øng dÞch vô c«ng Ých thiÕt yÕu mµ ch­a ®­îc cæ phÇn ho¸. 2. Gi¶i ph¸p §Ó thùc hiÖn ®­îc c¸c ph­¬ng h­íng ®Ò ra ®Èy m¹nh Cæ phÇn ho¸ mét bé phËn Doanh nghiÖp mét sè biÖn ph¸p ®­a ra lµ: N©ng cao h¬n n÷a nhËn thøc cña c¸n bé §¶ng viªn vÒ sù cÇn thiÕt Cæ phÇn ho¸ Doanh nghiÖp Nhµ n­íc vµ vai trß quyÕt ®Þnh cña chñ së h÷u. Cæ phÇn ho¸ víi nh÷ng kÕt qu¶ thùc tiÔn ®­îc kh¼ng ®Þnh lµ ®óng ®¾n lµ gi¶i ph¸p c¬ b¶n ®Ó t¸i c¬ cÊu vµ n©ng cao hiÖu qu¶ Doanh nghiÖp Nhµ n­íc, ®Èy nhanh t¨ng tr­ëng kinh tÕ, gãp phÇn tÝch cùc vµo c¶i c¸ch hµnh chÝnh vµ ®Êu tranh chèng tham nhòng. Kiªn quyÕt b»ng c¸c ph­¬ng thøc thÞ tr­êng thùc hiÖn x¸c ®Þnh gi¸ Doanh nghiÖp vµ b¸n cæ phÇn, kh¾c phôc cho ®­îc viÖc b¸n cæ phÇn khÐp kÝn trong néi bé doanh nghiÖp vµ thÊt tho¸t tµi s¶n Nhµ n­íc. Thùc hiÖn lµnh m¹nh ho¸ tµi chÝnh ë c¸c c«ng ty Nhµ n­íc tr­íc khi chuyÓn sang c«ng ty cæ phÇn, ph¸t triÓn thÞ tr­êng chøng kho¸n. T¨ng c­êng chØ ®¹o Cæ phÇn ho¸ Doanh nghiÖp Nhµ n­íc. TËp trung chØ ®¹o, kiªn quyÕt thùc hiÖn Cæ phÇn ho¸ c¸c Doanh nghiÖp thuéc diÖn Cæ phÇn ho¸. G¾n tr¸ch nhiÖm hµnh chÝnh cña ng­êi l·nh ®¹o c¸c Bé, Ngµnh ®Þa ph­¬ng, l·nh ®¹o Doanh nghiÖp víi kÕt qu¶ s¾p xÕp vµ Cæ phÇn ho¸ ë ®¬n vÞ m×nh theo lé tr×nh ®· ®­îc Thñ t­íng ChÝnh phñ phª duyÖt. C¬ chÕ, chÝnh s¸ch ®èi víi Cæ phÇn ho¸ Doanh nghiÖp Nhµ n­íc ®­îc söa ®æi bæ sung mét b­íc c¬ b¶n nh»m n©ng cao tÝnh tù chñ, tù chÞu tr¸ch nhiÖm ë Doanh nghiÖp vµ b×nh ®¼ng víi c¸c Doanh nghiÖp thuéc thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c trong c¬ chÕ thÞ tr­êng, t¹o khung ph¸p lý ®ång bé cho viÖc s¾p xÕp nhÊt lµ Cæ phÇn ho¸ Doanh nghiÖp Nhµ n­íc. Ph¶i h×nh thµnh c¸c Doanh nghiÖp lín, c¸c tËp ®oµn kinh tÕ lín, ®a… nßng cèt lµ së h÷u Nhµ n­íc. Thùc hiÖn ®óng nguyªn t¾c thÞ tr­êng trong viÖc Cæ phÇn ho¸ Doanh nghiÖp Nhµ n­íc kh«ng nªn nhËp nh÷ng Doanh nghiÖp Nhµ n­íc ®ang thua lç, trong t×nh tr¹ng ph¸ s¶n vµo Doanh nghiÖp m¹nh, t¹o g¸nh nÆng cho c¸c Doanh nghiÖp nµy, kh«ng nªn ¸p dông c¸c h×nh thøc C«ng ty TNHH mét thµnh viªn lµ Nhµ n­íc ®èi víi nh÷ng Doanh nghiÖp thuéc diÖn Cæ phÇn ho¸, kh«ng nªn Cæ phÇn ho¸ nh÷ng Doanh nghiÖp ®ang thua lç mµ ch­a cã ph­¬ng ¸n kinh doanh míi. ViÖc tiÕn hµnh nhanh chãng Cæ phÇn ho¸ c¸c NHTM Nhµ n­íc ®ang lµ mét m¾t xÝch quan träng ®Èy nhanh tèc ®é Cæ phÇn ho¸ Doanh nghiÖp Nhµ n­íc. ViÖc NHTM m¹nh d¹n chñ ®éng tµi trî vèn cho c¸c doanh nghiÖp ®· hoµn tÊt Cæ phÇn ho¸, kiªn quyÕt kh«ng tµi trî vèn cho nh÷ng Doanh nghiÖp kh«ng cã sù tÝch cùc chñ ®éng trong qu¸ tr×nh Cæ phÇn ho¸ lµ có "huých" m¹nh võa g©y ¸p lùc võa t¹o ®éng lùc thóc ®Èy tiÕn trÝnh Cæ phÇn ho¸ Doanh nghiÖp Nhµ n­íc nhanh h¬n vµ m¹nh h¬n. KÕt luËn Cæ phÇn ho¸ mét bé phËn Doanh nghiÖp Nhµ n­íc d· vµ ®ang diÔn ra ë n­íc ta nh­ lµ mét sù tÊt yÕu kh¸ch quan. Cæ phÇn ho¸ mÆc dï kh«ng ph¶i lµ h×nh thøc duy nhÊt nh­ng ®ã lµ lùa chän tèt nhÊt trong qu¸ tr×nh n­íc ta chuyÓn ®æi sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. Vµ thùc tÕ còng ®· chøng minh cho sù lùa chän ®ã b»ng nh÷ng thµnh tùu cña ViÖt Nam còng nh­ cña c¸c Doanh nghiÖp Nhµ n­íc ®· cæ phÇn ho¸ ®· ®¹t ®­îc, trong thêi gian qua: nÒn kinh tÕ ®· tho¸t khái t×nh tr¹ng l¹c hËu, t¨ng tr­ëng víi tèc ®é ®¸ng kinh ng¹c vµ mÆc dï vÉn cßn nhiÒu h¹n chÕ song nã ®· gãp phÇn quan träng vµo qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ ViÖt Nam giµu m¹nh h¬n, hiÖn ®¹i h¬n, b¾t kÞp víi b¹n bÌ trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi. Qua nh÷ng ph©n tÝch vµ gi¶i ph¸p trong bµi, hy väng r»ng mét phÇn nµo ®ã gióp ®­îc viÖc ®Èy m¹nh Cæ phÇn ho¸ mét bé phËn doanh nghiÖp Nhµ n­íc sÏ ®ù¬c thùc hiÖn quyÕt t©m h¬n víi c¸ch thøc vµ b­íc ®i thÝch hîp h¬n. Tµi liÖu tham kh¶o 1. HÖ thèng v¨n b¶n h­íng dÉn thùc hiÖn Cæ phÇn ho¸ Doanh nghiÖp vµ ®æi míi toµn diÖn Doanh nghiÖp. NXB Tµi chÝnh (Hµ Néi 10/2003) 2. Cæ phÇn ho¸ Doanh nghiÖp Nhµ n­íc c¬ së lý luËn vµ kinh nghiÖm thùc tiÔn. NXB KHXH (Hµ Néi 1996) 3. Gi¸o tr×nh Kinh tÕ chÝnh trÞ NXB ChÝnh trÞ quèc gia (2004) 4. LuËt Doanh nghiÖp 1999 5. Trang web www acbs.com.vn www vis.com.vn www nscerd.org.vn www uneconomy.com.vn 6. C¸c b¸o, t¹p chÝ: ThÞ tr­êng tµi chÝnh tiÒn tÖ, Tµi chÝnh, ph¸t triÓn kinh tÕ, chøng kho¸n ViÖt Nam. Môc lôc Lêi nãi ®Çu 1 I. Mét sè vÊn ®Ò lý luËn chung vÒ Cæ phÇn ho¸ Doanh nghiÖp Nhµ n­íc 2 1. Kh¸i niÖm Cæ phÇn ho¸ 2 1.1. Ph©n biÖt cæ phÇn ho¸ vµ t­ nh©n ho¸ 2 1.2. C«ng ty Cæ phÇn 2 2. Sù cÇn thiÕt ph¶i Cæ phÇn ho¸ 1 bé phËn Doanh nghiÖp Nhµ n­íc 3 2.1. Cæ phÇn ho¸ lµ xu h­íng chung ë nhiÒu n­íc 3 2.2. XuÊt ph¸t tõ thùc tr¹ng ho¹t ®éng kÐm hiÖu qu¶ ë doanh nghiÖp Nhµ n­íc 4 2.3. XuÊt ph¸t tõ sù thay ®æi nhËn thøc vÒ vai trß chñ ®¹o ë kinh tÕ Nhµ n­íc 5 2.4. Cæ phÇn ho¸ lµ sù lùa chän ë c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc 5 a. ChÕ ®é Cæ phÇn ho¸ lµ s¶n phÈm tÊt yÕu ë x· héi ho¸ s¶n xuÊt kinh tÕ thÞ tr­êng 6 b. Doanh nghiÖp Nhµ n­íc ¸p dông chÕ ®é Cæ phÇn ho¸ sÏ cã lîi cho gi¶i phãng vµ s¶n xuÊt 5 II. Thùc tr¹ng Cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp Nhµ n­íc ë ViÖt Nam 6 1. TiÕn tr×nh Cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp Nhµ n­íc ë n­íc ta 6 2. Thµnh tùu, h¹n chÕ vµ nguyªn nh©n cña h¹n chÕ sau 10 n¨m Cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp Nhµ n­íc ë ViÖt Nam 7 2.1. Thµnh Tùu 7 2.2. H¹n chÕ 8 2.3. Nguyªn nh©n cña h¹n chÕ 9 III. Ph­¬ng h­íng vµ c¸c gi¶i ph¸p ®Èy m¹nh Cæ phÇn ho¸ mét bé phËn doanh nghiÖp Nhµ n­íc trong thêi gian tíi .10 1. Ph­¬ng h­íng 10 2. Gi¶i ph¸p 11 KÕt luËn 13 Tµi liÖu tham kh¶o 14