Chế độ bảo hiểm y tế ở Trung Quốc

ChÕ ®é b¶o hiÓm y tÕ... Nghiªn cøu trung quèc sè 8(78)-2007 29 NCV. NguyÔn Mai Ph−¬ng ViÖn Nghiªn cøu Trung Quèc ¶o hiÓm y tÕ lµ mét chÕ ®é trong ®ã nhµ n−íc, doanh nghiÖp cung cÊp sù b¶o ®¶m mét c¸ch b×nh ®¼ng vÒ vËt chÊt vµ phÝ ch÷a bÖnh, dÞch vô ch÷a bÖnh cÇn thiÕt cho ng−êi lao ®éng (c«ng d©n) bÞ èm ®au ,bÖnh tËt, th−¬ng tËt, giµ yÕu, sinh ®Î, thÊt nghiÖp ph¶i ®Õn bÖnh viÖn ®Ó chÈn ®o¸n, kiÓm tra vµ ch÷a trÞ(1). B¶o hiÓm y tÕ cã liªn quan mËt thiÕt ®Õn sinh ho¹t b×nh th−êng cña mçi ng−êi d©n, b¶o ®¶m søc khoÎ vµ n©ng cao chÊt l−îng cuéc sèng cña ng−êi d©n. §Æc biÖt ë mét quèc gia ®«ng d©n nh− Trung Quèc, viÖc b¶o ®¶m søc khoÎ cho ng−êi d©n lu«n ®−îc ChÝnh phñ ®Æt lªn hµng ®Çu. Ngµnh y tÕ n−íc nµy lu«n quan t©m tíi viÖc c¶i tiÕn vµ hoµn thiÖn chÕ ®é b¶o hiÓm y tÕ. GÇn ®©y, c«ng t¸c thÝ ®iÓm c¶i c¸ch b¶o hiÓm y tÕ ®· ph¸t huy hiÖu qu¶ tèt, Trung Quèc ®ang dÇn h×nh thµnh mét chÕ ®é b¶o hiÓm y tÕ míi hiÖu qu¶ h¬n, c«ng b»ng h¬n vµ phï hîp víi tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ. I. sù h×nh thµnh chÕ ®é b¶o hiÓm y tÕ ë trung quèc ChÕ ®é b¶o hiÓm y tÕ ë Trung Quèc ra ®êi ®−îc ®¸nh dÊu bëi “§iÒu lÖ b¶o hiÓm lao ®éng n−íc CHND Trung Hoa” n¨m 1953, gåm b¶o hiÓm y tÕ thµnh phè vµ b¶o hiÓm y tÕ n«ng th«n. Trong ®ã, chÕ ®é b¶o hiÓm y tÕ n«ng th«n cã h×nh thøc chñ yÕu lµ hîp t¸c y tÕ n«ng th«n. B¶o hiÓm y tÕ c¬ b¶n c«ng nh©n viªn thµnh phè, thÞ trÊn ®−îc h×nh thµnh tõ sù më réng cña chÕ ®é y tÕ b¶o hé lao ®éng c«ng nh©n viªn doanh nghiÖp vµ chÕ ®é ch÷a bÖnh c«ng phÝ cña nh©n viªn ®¬n vÞ c¬ quan, sù nghiÖp. §èi t−îng cña lo¹i b¶o hiÓm nµy bao gåm c«ng nh©n viªn doanh nghiÖp nhµ n−íc, doanh nghiÖp thuéc chÕ ®é së h÷u tËp thÓ ë thµnh phè, thÞ trÊn tõ cÊp huyÖn trë lªn. B¾t ®Çu tõ nh÷ng n¨m 80 cña thÕ kû XX, b¶o hiÓm y tÕ b−íc vµo giai ®o¹n c¶i c¸ch, khai th«ng nh÷ng bÕ t¾c ®Ó hoµn thiÖn chÕ ®é b¶o hiÓm y tÕ nh− diÖn bao phñ cña b¶o ®¶m y tÕ hÑp, møc ®é x· héi ho¸ vÒ qu¶n lý vµ phôc vô thÊp, chi phÝ B NguyÔn mai Ph−¬ng Nghiªn cøu trung quèc sè 8(78)-2007 30 kh¸m ch÷a t¨ng nhanh, thiÕu c¬ chÕ tÝch luü c¸ nh©n vµ c¬ chÕ dù trï kinh phÝ ch÷a bÖnh... C«ng cuéc c¶i c¸ch chia ba giai ®o¹n: Giai ®o¹n mét lµ thö nghiÖm c¶i c¸ch (tõ gi÷a nh÷ng n¨m 80 ®Õn ®Çu nh÷ng n¨m 90). Ph−¬ng h−íng c¶i c¸ch lµ x©y dùng chÕ ®é b¶o hiÓm y tÕ c¬ b¶n c«ng nh©n viªn trong ®ã nhµ n−íc, ®¬n vÞ vµ c¸ nh©n cïng nhau g¸nh v¸c tr¸ch nhiÖm hîp lý. Träng ®iÓm c¶i c¸ch giai ®o¹n nµy lµ thùc thi chÕ ®é c«ng nh©n viªn g¸nh v¸c mét phÇn chi phÝ ch÷a bÖnh. Giai ®o¹n hai lµ ®i s©u c¶i c¸ch (tõ n¨m1993- 1998). Träng t©m c¶i c¸ch thêi kú nµy lµ ®i tõ khèng chÕ chi phÝ ch÷a bÖnh t¨ng qu¸ nhanh qu¸ ®é ®Õn m« h×nh chÕ ®é b¶o hiÓm y tÕ kÕt hîp dù trï x· héi vµ tµi kho¶n c¸ nh©n. Quèc vô viÖn ®· quyÕt ®Þnh chän hai thµnh phè Cöu Giang (Giang T©y) vµ TrÊn Giang (Giang T«) ®Ó tiÕn hµnh thÝ ®iÓm, sau ®ã tiÕp tôc chän h¬n 50 thµnh phè trªn toµn quèc ®Ó tiÕn hµnh më réng thÝ ®iÓm. Giai ®o¹n ba lµ thóc ®Èy toµn diÖn c¶i c¸ch (tõ n¨m 1998 ®Õn nay). Dùa trªn nh÷ng kinh nghiÖm ®· ®¹t ®−îc cña qu¸ tr×nh thÝ ®iÓm, th¸ng 12-1998, Trung Quèc c«ng bè “QuyÕt ®Þnh cña Quèc vô viÖn vÒ x©y dùng chÕ ®é b¶o hiÓm y tÕ c¬ b¶n c«ng nh©n viªn thµnh phè, thÞ trÊn”. NhiÖm vô chñ yÕu lµ x©y dùng mét chÕ ®é b¶o hiÓm y tÕ b¶o ®¶m nhu cÇu ch÷a bÖnh c¬ b¶n cña c«ng nh©n viªn, dùa vµo kh¶ n¨ng tiÕp nhËn cña ban ngµnh tµi chÝnh, cña doanh nghiÖp vµ c¸ nh©n, phï hîp víi nhu cÇu kinh tÕ thÞ tr−êng. Môc tiªu c¶i c¸ch lµ møc ®é thÊp, diÖn bao phñ réng, hai bªn cïng g¸nh v¸c, kÕt hîp dù trï x· héi vµ tµi kho¶n c¸ nh©n. Néi dung c¶i c¸ch chÕ ®é b¶o hiÓm y tÕ lµ x©y dùng chÕ ®é b¶o hiÓm y tÕ c¬ b¶n c«ng nh©n viªn thµnh phè, thÞ trÊn, phï hîp víi yªu cÇu kinh tÕ thÞ tr−êng XHCN; møc ®é b¶o hiÓm y tÕ c¬ b¶n ph¶i phï hîp víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l−îng s¶n xuÊt trong giai ®o¹n ®Çu cña CNXH, mäi ®¬n vÞ vµ nh©n viªn ®Òu tham gia vµ g¸nh v¸c phÝ b¶o hiÓm; ph¹m vi bao phñ tíi mäi doanh nghiÖp thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ vµ c¬ quan, ®¬n vÞ sù nghiÖp, xÝ nghiÖp h−¬ng trÊn; kÕt hîp dù trï x· héi vµ tµi kho¶n c¸ nh©n, x¸c ®Þnh hîp lý møc ®é dù trï ng©n s¸ch; x©y dùng hÖ thèng b¶o hiÓm y tÕ nhiÒu cÊp ®é, ph¸t huy vai trß cña b¶o hiÓm y tÕ th−¬ng nghiÖp, x©y dùng b¶o hiÓm y tÕ bæ sung mang tÝnh qu¸ ®é cho ngµnh nghÒ ®Æc thï vµ hç trî y tÕ cho c«ng vô viªn; c¶i c¸ch ®ång bé thÓ chÕ qu¶n lý thuèc men ch÷a bÖnh, thay thÕ viÖc kinh doanh thuèc nu«i bÖnh viÖn b»ng x©y dùng c¬ chÕ c¹nh tranh lµnh m¹nh vÒ l−u th«ng thuèc, dÞch vô y tÕ, qu¶n lý tiÖm thuèc, c¬ së ch÷a bÖnh, khèng chÕ møc ®é chi phÝ thuèc men…(2) II. HiÖn tr¹ng c¶i c¸ch chÕ ®é b¶o hiÓm y tÕ ë Trung Quèc ChÕ ®é b¶o hiÓm y tÕ... Nghiªn cøu trung quèc sè 8(78)-2007 31 1. Kh¸i qu¸t chung t×nh h×nh c¶i c¸ch chÕ ®é b¶o hiÓm y tÕ hiÖn nay ë Trung Quèc HiÖn nay, ë Trung Quèc, ®a sè ng−êi d©n kh«ng ®−îc h−ëng bÊt kú sù b¶o ®¶m y tÕ nµo. Theo kÕt qu¶ ®iÒu tra dÞch vô vÖ sinh mang tÝnh quèc gia lÇn thø ba, n¨m 2003, 64,5% c− d©n thµnh phè, n«ng th«n ph¶i tù phÝ hoµn toµn khi t×m ®Õn dÞch vô y tÕ. VÒ vÊn ®Ò diÖn bao phñ cña b¶o hiÓm y tÕ thµnh phè, n«ng th«n: y tÕ c«ng phÝ, b¶o hé lao ®éng chiÕm 2,3%, hîp t¸c y tÕ chiÕm 8%, b¶o hiÓm y tÕ c¬ b¶n chiÕm 8,2%, b¶o hiÓm th−¬ng nghiÖp chiÕm 7%, c¸c lo¹i b¶o hiÓm y tÕ x· héi kh¸c chiÕm 10%(3). Theo mét kÕt qu¶ ®iÒu tra kh¸c vµo th¸ng 2-2005 ë 7 thµnh phè vµ 7 tØnh cña Trung Quèc cho thÊy, sè ng−êi kh«ng ®−îc h−ëng lîi Ých tõ bÊt kú h×nh thøc b¶o hiÓm y tÕ nµo lªn tíi 65,7%, cho dï lµ b¶o hiÓm y tÕ c«ng phÝ hay b¶o hiÓm th−¬ng nghiÖp tù phÝ. 1/4 trong sè ®ã do kh«ng ®ñ kh¶ n¨ng chi tr¶ phÝ ch÷a bÖnh ®· chÊp nhËn th«i kh«ng ch÷a n÷a(4). Nh− vËy, so víi n¨m 2003, t×nh h×nh diÖn bao phñ cña b¶o hiÓm y tÕ n¨m 2005 còng chuyÓn biÕn kh«ng tèt l¾m. Cho ®Õn nay, chÝnh phñ Trung Quèc ®· cã nh÷ng ®iÒu chØnh míi ®èi víi chÕ ®é b¶o hiÓm y tÕ. ë thµnh phè, chÝnh phñ ra søc thóc ®Èy ph¸t triÓn b¶o hiÓm y tÕ x· héi, chÕ ®é b¶o hiÓm y tÕ x· héi dÇn thay thÕ cho b¶o hiÓm y tÕ thuéc doanh nghiÖp, ®¬n vÞ hµnh chÝnh sù nghiÖp (bao gåm chÕ ®é y tÕ c«ng phÝ vµ chÕ ®é y tÕ b¶o hé lao ®éng). Cßn ë n«ng th«n, chÝnh quyÒn c¸c cÊp ®ang nç lùc x©y dùng mét hÖ thèng b¶o hiÓm y tÕ míi- b¶o hiÓm y tÕ tù nguyÖn c«ng lËp cã sù hç trî cña nhµ n−íc. 1.1. VÒ chÕ ®é b¶o hiÓm y tÕ x· héi ë thµnh phè C«ng t¸c x©y dùng chÕ ®é b¶o hiÓm y tÕ c¬ b¶n c«ng nh©n viªn b¾t ®Çu thùc thi tõ th¸ng 1-1999, ®Õn cuèi n¨m 1999 th× c¬ b¶n hoµn thµnh. Qua h¬n 10 n¨m c¶i c¸ch víi gÇn 5 n¨m t×m tßi thÝ ®iÓm m« h×nh b¶o hiÓm y tÕ “kÕt hîp dù trï x· héi vµ tµi kho¶n c¸ nh©n”, Trung Quèc ®· c¬ b¶n h×nh thµnh khu«n khæ míi cña chÕ ®é b¶o hiÓm y tÕ phï hîp víi mäi c«ng nh©n viªn thµnh phè, thÞ trÊn trªn toµn quèc nh−ng còng gÆp kh«ng Ýt khã kh¨n. Ch¼ng h¹n nh− trë ng¹i tõ thµnh phÇn kinh tÕ d©n doanh, ®Æc biÖt lµ doanh nghiÖp ®Çu t− n−íc ngoµi. V× kÕt cÊu tuæi cña lao ®éng ë nh÷ng doanh nghiÖp nµy t−¬ng ®èi trÎ, kh¶ n¨ng èm ®au, bÖnh tËt kh«ng nhiÒu, nªn hoÆc ng−êi chñ sÏ trùc tiÕp ®Çu t− vµo b¶o hiÓm y tÕ mang tÝnh th−¬ng nghiÖp víi gi¸ thµnh thÊp, hoÆc kh«ng mua bÊt cø b¶o hiÓm nµo cho lao ®éng. Hay trë ng¹i tõ sù chËm trÔ tiÕn hµnh thay chÕ ®é b¶o hiÓm y tÕ c«ng phÝ cò b»ng chÕ ®é míi trong ®¬n vÞ c¬ quan, sù nghiÖp khiÕn quyÒn lîi tõ b¶o hiÓm y tÕ cña lao ®éng hîp ®ång ë ®©y bÞ ¶nh h−ëng. Ngoµi ra, khi doanh nghiÖp kinh doanh kh«ng ph¸t ®¹t trong mét thêi gian dµi nh−ng v× nh÷ng lý do nµo ®ã kh«ng ph¸ NguyÔn mai Ph−¬ng Nghiªn cøu trung quèc sè 8(78)-2007 32 s¶n th× khã b¶o ®¶m lîi Ých tõ b¶o hiÓm y tÕ cho nh©n viªn. VÒ diÖn bao phñ cña b¶o hiÓm y tÕ, tõ khi thùc hiÖn chÕ ®é b¶o hiÓm y tÕ x· héi c¬ b¶n ë thµnh phè, thÞ trÊn, sè ng−êi tham gia b¶o hiÓm ngµy mét t¨ng, diÖn bao phñ ngµy mét më réng. Tõ n¨m 1999, ®Ó thùc hiÖn môc tiªu më réng diÖn bao phñ, chÝnh quyÒn c¸c cÊp ®· nç lùc hÕt m×nh, nhiÒu n¬i ®· ®−a lao ®éng lµm thuª ë thµnh phè, thËm chÝ lao ®éng n«ng th«n vµo diÖn bao phñ cña b¶o hiÓm y tÕ c«ng nh©n viªn thµnh phè, thÞ trÊn. Cã n¬i, lao ®éng tù do, ng−êi lµm thuª trong hé c¸ thÓ còng n»m trong diÖn b¶o hiÓm y tÕ c«ng nh©n viªn. §Õn th¸ng 9-2005, sè ng−êi tham gia lo¹i h×nh b¶o hiÓm y tÕ nµy trªn toµn quèc t¨ng m¹nh, lªn tíi 133,41 triÖu ng−êi, t¨ng 9,37 triÖu ng−êi so víi cuèi n¨m 2004 (5). Tuy diÖn bao phñ ®−îc më réng nh−ng vÉn ch−a ®¹t tíi môc tiªu më réng diÖn bao phñ mµ chÝnh phñ ®Ò ra. Nguyªn nh©n: thø nhÊt, ngay tõ ®Çu, môc tiªu cña chÕ ®é míi chØ lµ më réng chø ch−a phæ cËp diÖn bao phñ. MÊy n¨m gÇn ®©y, mét sè ®Þa ph−¬ng ®· ®−a ra quy ®Þnh míi më réng diÖn bao phñ cña b¶o hiÓm y tÕ c¬ b¶n ë thµnh phè tíi mäi lao ®éng ®ang lµm viÖc, bao gåm lao ®éng lµm thuª vµ lao ®éng n«ng th«n, tõ ®ã x¸c lËp môc tiªu chÝnh s¸ch cña chÕ ®é lµ më réng diÖn bao phñ. Thø hai, ®èi t−îng thuéc diÖn bao phñ trong chÝnh s¸ch hiÖn hµnh lµ c«ng nh©n viªn, mµ trªn thùc tÕ c«ng nh©n viªn chØ lµ mét bé phËn thuéc giíi lao ®éng. Do vËy, nh÷ng lao ®éng kh«ng thuéc thµnh phÇn “c«ng nh©n viªn” th× kh«ng n»m trong diÖn bao phñ cña lo¹i b¶o hiÓm y tÕ nµy. Thø ba, träng t©m cña chÕ ®é hiÖn hµnh lµ b¶o ®¶m cho c«ng nh©n viªn, nh−ng kh«ng ®Ò cËp ®Õn c¸c thµnh viªn trong gia ®×nh hä, v× thÕ ng−êi giµ vµ trÎ em kh«ng lµ ®èi t−îng cña hÖ thèng b¶o hiÓm y tÕ. Thø t−, c¬ chÕ vËn hµnh cña chÕ ®é ch−a kiÖn toµn nh−: tÝnh c−ìng chÕ kh«ng m¹nh, mét sè quy ®Þnh cña b¶o hiÓm y tÕ kh«ng quy ph¹m nh− quy ®Þnh vÒ c¬ sè phÝ giao nép kh¸ phøc t¹p, lç hæng trong quy ph¹m ho¹t ®éng cña b¶o hiÓm nhiÒu... ViÖc c¶i c¸ch thÓ chÕ qu¶n lý b¶o hiÓm x· héi c«ng nh©n viªn thµnh phè, thÞ trÊn ë Trung Quèc còng ®ang diÔn ra m¹nh mÏ. Ph−¬ng h−íng c¶i c¸ch cô thÓ lµ: 1. C¶i c¸ch thÓ chÕ qu¶n lý lÊy thuèc nu«i bÖnh viÖn, bÖnh viÖn chiÕt khÊu mét kho¶n tõ viÖc kinh doanh thuèc ®Ó bæ sung vµo ng©n s¸ch bÖnh viÖn. Do ®ã, ®Ó t¨ng kho¶n thu mµ nhiÒu bÖnh viÖn ®· kinh doanh c¸c lo¹i thuèc ®¾t tiÒn, thuèc nhËp khÈu, thuèc cao cÊp, thËm chÝ lµ hµng ho¸ kh«ng ph¶i thuèc, dïng nh÷ng biÖn ph¸p kh«ng ®óng ®¾n kÝch thÝch nh©n viªn b¸n nhiÒu thuèc. 2. C¶i c¸ch thÓ chÕ vÖ sinh y tÕ, thùc hiÖn chÕ ®é ph©n t¸ch bÖnh viÖn vµ chÝnh quyÒn. ViÖc x· héi ho¸, më réng thÞ tr−êng, h¹n chÕ sù can thiÖp cña chÝnh quyÒn trong lÜnh vùc y tÕ, thóc ®Èy c¬ chÕ c¹nh tranh ChÕ ®é b¶o hiÓm y tÕ... Nghiªn cøu trung quèc sè 8(78)-2007 33 theo h−íng thÞ tr−êng sÏ lµm cho viÖc qu¶n lý b¶o hiÓm y tÕ h¹ thÊp ®−îc gi¸ thµnh, ng¨n chÆn t¨ng chi phÝ kh¸m ch÷a bÖnh. 3. §a nguyªn ho¸ hÖ thèng dÞch vô y tÕ. Khi c¬ chÕ kh¸m ch÷a bÖnh ®−îc thÞ tr−êng ho¸, nhµ n−íc cho phÐp dïng vèn ®Çu t− trong vµ ngoµi n−íc x©y dùng bÖnh viÖn. Sù më cöa ®ã sÏ lµm cho c¬ chÕ c¹nh tranh dÞch vô y tÕ ngµy cµng m¹nh mÏ vÒ c¸c mÆt nh− phÝ kh¸m ch÷a bÖnh, n»m viÖn, gi¸ thuèc..., ng−êi bÖnh ®−îc phôc vô tèt h¬n, gi¸ thµnh gi¶m, chÊt l−îng dÞch vô ®−îc n©ng cao, tiªu cùc trong bÖnh viÖn gi¶m... 1.2. VÒ chÕ ®é hîp t¸c y tÕ n«ng th«n lo¹i h×nh míi Nh»m c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn y tÕ, gi¶m g¸nh nÆng kh¸m, ch÷a bÖnh cho n«ng d©n, tõ th¸ng 7-2003, ngµnh y tÕ Trung Quèc ®· triÓn khai thÝ ®iÓm hîp t¸c y tÕ n«ng th«n lo¹i h×nh míi theo h×nh thøc nhµ n−íc vµ nh©n d©n cïng thùc hiÖn, thµnh lËp quü y tÕ trong ®ã n«ng d©n ®ãng gãp 20%, nhµ n−íc ®ãng gãp 80%. ChÕ ®é hîp t¸c y tÕ n«ng th«n lo¹i h×nh míi ®−îc x©y dùng trªn nguyªn t¾c n«ng d©n tù nguyÖn tham gia, nhµ n−íc, tËp thÓ vµ c¸ nh©n cïng gãp vèn, chó träng ®Õn nh÷ng bÖnh hiÓm nghÌo, n©ng cao ®iÒu kiÖn vÖ sinh y tÕ cña ng−êi d©n n«ng th«n. ChÝnh phñ Trung Quèc ®· tiÕn hµnh thÝ ®iÓm chÕ ®é nµy ë mét sè ®Þa ph−¬ng víi c¸ch lµm cô thÓ lµ thµnh lËp quü hîp t¸c y tÕ ®Ó thanh to¸n toµn bé c¸c chi phÝ kh¸m ch÷a bÖnh cña n«ng d©n. Nh÷ng n«ng d©n tù nguyÖn ®ãng gãp sÏ ®−îc cÊp mét thÎ chøng nhËn ®Ó khi ®i kh¸m ch÷a bÖnh ë nh÷ng n¬i ®Þnh s½n trong huyÖn, thÞ x· sÏ ®−îc thanh to¸n toµn bé chi phÝ kh¸m vµ thuèc ch÷a bÖnh. Nguån vèn cña quü nµy gåm ba phÇn, mét phÇn do n«ng d©n tham gia chÕ ®é nµy h»ng n¨m ®ãng gãp lµ 10 NDT, hai phÇn cßn l¹i lµ nhµ n−íc vµ chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng mçi n¨m tµi trî 10 NDT cho mçi n«ng d©n tham gia chÕ ®é nµy. N¨m 2004, c¸c ban ngµnh h÷u quan ®· huy ®éng ®−îc gÇn 3,3 tû NDT cho quü hîp t¸c y tÕ n«ng th«n, thanh to¸n tiÒn thuèc vµ kh¸m ch÷a bÖnh cho h¬n 6 triÖu l−ît ng−êi, tiÕn hµnh kiÓm tra søc khoÎ cho 8,1 triÖu ng−êi (6). ViÖc båi d−ìng, ®µo t¹o, n©ng cao chÊt l−îng ®éi ngò c¸n bé y tÕ n«ng th«n còng lµ nhiÖm vô träng t©m cña qu¸ tr×nh hoµn thiÖn c¬ chÕ hîp t¸c y tÕ n«ng th«n. N¨m 2003, Trung Quèc ph¶i ®èi mÆt víi th¸ch thøc nghiªm träng do dÞch bÖnh viªm ®−êng h« hÊp cÊp SARS l©y lan nhanh chãng t¹i nhiÒu ®Þa ph−¬ng, g©y hËu qu¶ lín. Tõ thùc tÕ nµy khiÕn Bé Y tÕ Trung Quèc cµng chó träng vµo c«ng t¸c triÓn khai tËp huÊn cho c¸c b¸c sü vÒ bÖnh truyÒn nhiÔm, h−íng dÉn cho l·nh ®¹o c¸c c¬ së y tÕ vÒ kiÕn thøc qu¶n lý vµ b¸c sü ®Þa ph−¬ng vÒ kiÕn thøc c¬ b¶n cña bÖnh truyÒn nhiÔm t¹i c¸c khu vùc miÒn Trung vµ miÒn T©y Trung Quèc. ChÝnh phñ sÏ dµnh riªng mét kho¶n kinh phÝ ®Ó tËp huÊn tr×nh ®é chuyªn m«n cho nh©n viªn vµ c¸n bé kü thuËt y NguyÔn mai Ph−¬ng Nghiªn cøu trung quèc sè 8(78)-2007 34 tÕ n«ng th«n cÊp x· vµ th«n. Hµng n¨m, kho¶ng 10 ngh×n b¸c sü cã tr×nh ®é cao sÏ thay phiªn nhau xuèng c¸c khu vùc n«ng th«n phôc vô kh¸m ch÷a bÖnh cho n«ng d©n, h−íng dÉn chuyªn m«n cho ®éi ngò y tÕ ®Þa ph−¬ng. VÊn ®Ò n−íc s¹ch còng ®−îc chÝnh phñ Trung Quèc quan t©m trong viÖc hoµn thiÖn c¬ chÕ nµy. ChÝnh phñ sÏ huy ®éng hµng chôc tû nh©n d©n tÖ ®Ó x©y dùng nhiÒu hÖ thèng n−íc s¹ch ë n«ng th«n, cung cÊp n−íc sinh ho¹t cho kho¶ng 100 triÖu n«ng d©n ®ang sèng ë vïng s©u, vïng xa7. Trung Quèc ®ang quyÕt t©m ®Èy m¹nh h¬n n÷a c«ng t¸c x©y dùng chÕ ®é y tÕ hîp t¸c kiÓu míi ë n«ng th«n, dù tÝnh ®Õn n¨m 2007, diÖn bao phñ cña hîp t¸c y tÕ n«ng th«n sÏ ®¹t 60%, phÊn ®Êu ®Õn n¨m 2008 sÏ c¬ b¶n më réng ra c¶ n−íc, vµ ®Õn n¨m 2010 sÏ thùc hiÖn môc tiªu phæ cËp toµn vïng n«ng th«n. Ngoµi ra, chÝnh phñ cßn quyÕt ®Þnh t¨ng c−êng tµi trî cho hîp t¸c y tÕ n«ng th«n, t¨ng møc trî cÊp h»ng n¨m cho mçi n«ng d©n tham gia chÕ ®é nµy. §Õn n¨m 2010, Trung Quèc dù kiÕn sÏ thùc hiÖn toµn diÖn chÕ ®é nµy víi kho¶n ng©n s¸ch h»ng n¨m lªn tíi 30 tû NDT, dù kiÕn sÏ mang l¹i lîi Ých cho kho¶ng 700 triÖu n«ng d©n8. Bªn c¹nh ®ã, chÝnh phñ dù kiÕn sÏ nç lùc gi¶i quyÕt døt ®iÓm t×nh tr¹ng bÖnh tËt g©y ra nghÌo khã ë n«ng th«n, t¨ng ®Çu t− ®Ó c¶i thiÖn c¬ së vËt chÊt kh¸m ch÷a bÖnh, x©y dùng m¹ng l−íi phßng chèng, kiÓm so¸t bÖnh tËt ë n«ng th«n nh»m t¨ng c−êng c«ng t¸c phßng chèng c¸c bÖnh nguy hiÓm nh− HIV/AIDS, bÖnh lao, bÖnh s¸n... 2. Thµnh tùu vµ vÊn ®Ò tån t¹i 2.1. Thµnh tùu - DiÖn bao phñ kh«ng ngõng më réng. §Õn nay, c«ng cuéc c¶i c¸ch chÕ ®é b¶o hiÓm y tÕ ®· thùc sù ®−îc ®Èy m¹nh, b¶o hiÓm y tÕ ®· bao phñ tíi c¸c c¬ quan, ®¬n vÞ sù nghiÖp, doanh nghiÖp. Theo thèng kª, tõ n¨m 1999-2002, sè c«ng nh©n viªn tham gia b¶o hiÓm y tÕ trong c¶ n−íc t¨ng lÇn l−ît lµ: 14,313 triÖu; 43,33 triÖu; 76,3 triÖu; 94 triÖu. §Õn th¸ng 10-2004, sè ng−êi tham gia b¶o hiÓm y tÕ ®¹t 120,74 triÖu ng−êi, t¨ng 11,72 triÖu ng−êi so víi n¨m tr−íc9,10. Cuèi th¸ng 9-2005, sè c«ng nh©n viªn ë thµnh phè, thÞ trÊn tham gia b¶o hiÓm y tÕ lµ 133,41 triÖu ng−êi, t¨ng 9,37 triÖu so víi cïng kú n¨m tr−íc11. C«ng t¸c thÝ ®iÓm hîp t¸c y tÕ n«ng th«n lo¹i h×nh míi ®Õn nay ®· ®¹t nh÷ng thµnh qu¶ to lín, b−íc ®Çu h×nh thµnh lo¹i h×nh míi cña chÕ ®é b¶o hiÓm y tÕ c¬ b¶n ë n«ng th«n. Tõ khi triÓn khai thÝ ®iÓm th¸ng 6-2003, 21% huyÖn (thµnh phè, khu tù trÞ) trªn toµn quèc ®· thùc hiÖn thÝ ®iÓm chÕ ®é nµy. Cuèi th¸ng 6- 2005, 641 huyÖn (thµnh phè, khu tù trÞ) thùc thi thÝ ®iÓm víi 163 triÖu ng−êi tham gia, chiÕm 72,6% d©n sè vïng thÝ ®iÓm, sè n«ng d©n c¶ n−íc h−ëng lîi Ých tõ hîp t¸c y tÕ lµ 119 triÖu ng−êi, ng©n s¸ch chi 5,038 tû NDT. Th¸ng 3-2006, cã tíi 1.369 quËn, huyÖn ®· triÓn khai thÝ ChÕ ®é b¶o hiÓm y tÕ... Nghiªn cøu trung quèc sè 8(78)-2007 35 ®iÓm, chiÕm 47,8% tæng sè quËn, huyÖn trªn c¶ n−íc. Dù ®Þnh møc hç trî cho mçi ng−êi d©n tham gia hîp t¸c y tÕ sÏ n©ng tõ 10 NDT lªn 20 NDT mçi n¨m12. HiÖn nay mçi x· ®· cã mét phßng kh¸m y tÕ c«ng céng vµ cã m¹ng l−íi dÞch vô y tÕ theo h−íng nhÊt thÓ ho¸ dÞch vô qu¶n lý. TÝnh ®Õn th¸ng 6-2007, c¶ n−íc ®· cã gÇn 2.500 huyÖn, thÞ, quËn, chiÕm 85% huyÖn, thÞ, quËn trong c¶ n−íc triÓn khai chÕ ®é hîp t¸c y tÕ n«ng th«n kiÓu míi, sè ng−êi tham gia lªn tíi 720 triÖu, chiÕm 83% d©n sè n«ng nghiÖp c¶ n−íc13. - ChÊt l−îng dÞch vô kh¸m ch÷a bÖnh vµ tr×nh ®é tay nghÒ cña ®éi ngò y b¸c sü ngµy mét t¨ng cao. ChÝnh phñ ®Èy m¹nh c«ng t¸c tæ chøc c¸c ch−¬ng tr×nh thóc ®Èy ch¨m sãc søc khoÎ ban ®Çu ë ®Þa ph−¬ng nh»m phæ cËp, tuyªn truyÒn kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ y tÕ vµ søc khoÎ cho mçi ng−êi d©n ®Ó hä cã ý thøc tù b¶o vÖ søc khoÎ tr−íc khi ph¶i ®i kh¸m bÖnh. §ång thêi chÝnh phñ còng coi träng c«ng t¸c tËp huÊn, ®µo t¹o cho c¸c b¸c sü ®Ó n©ng cao tr×nh ®é chuyªn m«n vµ ®¹o ®øc ng−êi thÇy thuèc. T¨ng ®Çu t− cho c«ng t¸c ®µo t¹o chuyªn m«n trong vµ ngoµi n−íc ®Ó chuyªn nghiÖp ho¸ ®éi ngò y b¸c sü, ®Æc biÖt chó träng n©ng cao nghiÖp vô cho nh÷ng b¸c sü cã tay nghÒ giái. Bªn c¹nh ®ã, Trung Quèc còng kh«ng ngõng hiÖn ®¹i ho¸ dÞch vô kh¸m ch÷a bÖnh b»ng c¸ch t¨ng c−êng trang thiÕt bÞ m¸y mãc kh¸m ch÷a bÖnh hiÖn ®¹i, x©y dùng nhiÒu bÖnh viÖn cã chÊt l−îng cao, ®Æc biÖt më réng nhiÒu bÖnh viÖn t− nh©n, liªn doanh n−íc ngoµi. ThÊy ®−îc tÇm quan träng cña b¶o hiÓm y tÕ ®èi víi cuéc sèng ng−êi d©n, chÝnh phñ Trung Quèc ®· t¨ng c−êng ®Çu t− vµo ng©n s¸ch b¶o hiÓm y tÕ. §Õn th¸ng 10-2004, ng©n s¸ch b¶o hiÓm y tÕ trªn toµn quèc lµ 85,87 tû NDT, t¨ng 16,8 tû NDT so víi cïng kú, trong ®ã chi 66,4 tû NDT14. Tõ th¸ng 1 ®Õn th¸ng 9-2005, ®Çu t− ng©n s¸ch b¶o hiÓm y tÕ c¬ b¶n lªn tíi 98,2 tû NDT, trong ®ã chi 75,5 tû NDT. N¨m 2004, c¸c ban ngµnh h÷u quan ë n«ng th«n Trung Quèc ®· huy ®éng ®−îc gÇn 3,3 tû NDT cho quü y tÕ hîp t¸c n«ng th«n. ChÝnh phñ còng sÏ ®Çu t− h¬n 20 tû NDT ®Ó c¶i t¹o h¬n 1.200 bÖnh viÖn, ®ång thêi mua thiÕt bÞ kh¸m ch÷a bÖnh, n©ng cao chÊt l−îng dÞch vô t¹i h¬n 20 ngh×n phßng kh¸m cÊp x·. Trong 5 n¨m tíi, chÝnh phñ sÏ ®Çu t− thªm 20 tû NDT ®Ó x©y dùng m¹ng l−íi phßng chèng, kiÓm so¸t bÖnh tËt ë n«ng th«n15. 2.2. VÊn ®Ò tån t¹i -B¶o hiÓm y tÕ thiÕu tÝnh c«ng b»ng. BiÓu hiÖn ë ph©n phèi gi÷a thµnh phè, n«ng th«n kh«ng b»ng nhau, nhãm yÕu thÕ trong x· héi kh«ng ®−îc b¶o hiÓm ch÷a bÖnh c¬ b¶n cÇn thiÕt. B¶o hiÓm y tÕ c¬ b¶n chØ phï hîp víi c«ng nh©n viªn c¬ quan, khã phï hîp víi nhu cÇu b¶o hiÓm y tÕ cña mçi ng−êi lao ®éng, ®Æc biÖt lµ n«ng d©n. Theo Tæ chøc Y tÕ thÕ giíi (WHO), n¨m 2000 Trung Quèc ®øng thø 4 tÝnh tõ d−íi lªn trong 191 quèc gia trªn thÕ giíi vÒ tÝnh c«ng b»ng vÖ sinh y NguyÔn mai Ph−¬ng Nghiªn cøu trung quèc sè 8(78)-2007 36 tÕ, nguyªn nh©n do n«ng d©n chiÕm sè l−îng lín trong d©n sè kh«ng ®−îc b¶o ®¶m vÒ y tÕ. Theo thèng kª, chi phÝ thùc tÕ cña b¶o hiÓm y tÕ Trung Quèc n¨m 2000 chØ chiÕm kho¶ng 1/4 tæng kinh phÝ y tÕ, tæng phÝ b¶o hiÓm y tÕ cña c«ng nh©n viªn doanh nghiÖp, ®¬n vÞ hµnh chÝnh sù nghiÖp −íc kho¶ng 116,8 tû NDT, nh−ng chØ b¶o ®¶m ®−îc cho 70 triÖu c− d©n thµnh phè, trung b×nh 1.670 NDT/ng−êi, chiÕm kh«ng ®Õn 6% d©n sè Trung Quèc (1,3 tû ng−êi). Cã ®Õn 87,32% n«ng d©n hoµn toµn kh«ng ®−îc h−ëng mét sù b¶o ®¶m nµo tõ y tÕ x· héi, trë thµnh nhãm tù phÝ ch÷a bÖnh kh«ng ®−îc b¶o ®¶m. Tæng chi phÝ y tÕ b×nh qu©n ®Çu ng−êi ë thµnh phè lµ 710,2 NDT, n«ng th«n lµ 118,6 NDT, chØ b»ng 1/4 thµnh phè16. - HiÖu qu¶ thÊp. HiÖu qu¶ cña hÖ thèng dÞch vô vÖ sinh y tÕ thÊp, hiÖu qu¶ b¶o ®¶m vµ sö dông tµi nguyªn cña vÖ sinh y tÕ ë Trung Quèc kh«ng t−¬ng xøng. N¨m 2000, tæng chi phÝ vÖ sinh y tÕ t¨ng tõ trªn 70 tû NDT (n¨m 1990) lªn 476,4 tû NDT, tøc lµ t¨ng gÇn 7 lÇn, chiÕm 5,7% GDP, v−ît møc 5%- tiªu chuÈn thÊp nhÊt mµ Tæ chøc Y tÕ thÕ giíi quy ®Þnh vµ 5,3% møc trung b×nh trªn thÕ giíi. Còng møc ®é chi phÝ nh− vËy, mét sè n−íc vµ khu vùc trªn thÕ giíi ®· v−ît xa Trung Quèc vÒ hiÖu qu¶ y tÕ. Nh− ë Anh, tæng chi phÝ y tÕ chiÕm 7,3% tæng s¶n phÈm quèc néi, hÇu nh− miÔn phÝ dÞch vô ch÷a bÖnh vµ thuèc men cho toµn d©n. Trong khi ®ã, tÝnh vÒ møc ®é b¶o ®¶m b×nh qu©n trªn thÕ giíi th× chØ gÇn 10% nh©n viªn nghØ h−u vµ nh©n viªn thuéc chÕ ®é së h÷u toµn d©n ë c¸c thµnh phè Trung Quèc ®−îc b¶o ®¶m, cßn 90% sè d©n kh«ng hÒ nhËn ®−îc mét sù b¶o ®¶m nµo17. Theo kÕt qu¶ ®iÒu tra dÞch vô y tÕ lÇn thø 3 cña Bé Y tÕ, hiÖn nay cã kho¶ng 1/2 c− d©n thµnh phè vµ 87% n«ng d©n kh«ng cã bÊt kú sù b¶o ®¶m vÒ y tÕ nµo, hoµn toµn tù phÝ, n«ng th«n cã kho¶ng 40-60% ng−êi nghÌo khæ v× bÖnh tËt18. HiÖu qu¶ qu¶n lý, gi¸m s¸t ch−a cao. Chi phÝ n»m viÖn vµ mua thuèc mÊy n¨m gÇn ®©y t¨ng theo cÊp sè nh©n. MÆc dï Trung Quèc ®· 17 lÇn ®iÒu chØnh gi¶m gi¸ thuèc nh−ng hiÖu qu¶ kh«ng cao, nhiÒu lo¹i thuèc t¨ng tõ mÊy NDT lªn mÊy chôc NDT. Trong t×nh h×nh ®ã, møc tù phÝ chi cho y tÕ b×nh qu©n ®Çu ng−êi cña c− d©n thµnh phè, thÞ trÊn t¨ng 12 lÇn tõ 42 NDT n¨m 1992 lªn 528 NDT n¨m 2004, cña c− d©n n«ng th«n t¨ng 7 lÇn tõ 16,4 NDT n¨m 1989 lªn 130,6 NDT n¨m 2004. Theo ®iÒu tra vÒ c¸c vÊn ®Ò x· héi, ngoµi thùc phÈm, y tÕ kh¸m ch÷a bÖnh lµ vÊn ®Ò ®−îc x· héi quan t©m nhÊt, chiÕm 11,8% cña kinh tÕ gia ®×nh19. ChÕ ®é hîp t¸c y tÕ n«ng th«n hiÖn nay ë Trung Quèc ch−a ph¸t huy hÕt t¸c dông tÝch cùc. HiÖn t−îng bÖnh tËt do nghÌo ®ãi hoÆc kh«ng cã tiÒn ch÷a bÖnh chiÕm 40-50%, thËm chÝ lµ 80% sè hé khã kh¨n trong vïng. So víi mét sè n−íc trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi th× trî cÊp ChÕ ®é b¶o hiÓm y tÕ... Nghiªn cøu trung quèc sè 8(78)-2007 37 y tÕ ë Trung Quèc rÊt thÊp, chØ 3,8% GDP chi cho y tÕ, trong khi c¸c n−íc ph¸t triÓn lµ 9,2%. §iÒu ®ã lµm cho chi phÝ gi÷a n«ng th«n vµ thµnh thÞ lµ kh«ng ®ñ vµ kh«ng c©n b»ng. NÕu tÝnh trªn 1.000 d©n th× ë n«ng th«n chØ cã 75% sè gi−êng bÖnh, 75% sè b¸c sü vµ 80% sè y t¸ so víi thµnh thÞ. TÝnh trªn ®Çu ng−êi th× n«ng th«n chØ nhËn ®−îc 1/5 c¸c kho¶n trî cÊp y tÕ so víi thµnh thÞ20. ChÕ ®é hîp t¸c y tÕ ch−a ph¸t huy ®−îc vai trß trong viÖc chñ ®éng phßng bÖnh vµ ch¨m sãc søc khoÎ c¬ b¶n cho n«ng d©n. Nguyªn nh©n lµ do nhËn thøc cña mét bé phËn n«ng d©n vÒ m« h×nh hîp t¸c y tÕ n«ng th«n cßn kÐm; nhiÒu huyÖn thÞ ch−a x©y dùng ®−îc c¬ chÕ thu phÝ cña n«ng d©n ®¬n gi¶n, hîp lý vµ hiÖu qu¶; mét sè c¬ së y tÕ ë n«ng th«n ch−a ®¹t tiªu chuÈn, gi¸ thuèc cßn cao... Ngoµi ra, t×nh tr¹ng l·ng phÝ thuèc rÊt nghiªm träng, mét sè kÕt qu¶ ®iÒu tra cho thÊy, trong gi¸ thµnh cña bÖnh viÖn, tr¶ l−¬ng cho nh©n viªn kh«ng ®Õn 40%, mµ tiªu hao vËt chÊt l¹i v−ît qu¸ 60%, trong ®ã chñ yÕu chi cho tiÒn thuèc21. - ChÕ ®é b¶o hiÓm y tÕ ch−a kiÖn toµn. HÖ thèng b¶o hiÓm y tÕ thµnh phè, thÞ trÊn ë Trung Quèc chñ yÕu b¶o ®¶m cho c«ng nh©n viªn thµnh phè, thÞ trÊn, thiÕu sù b¶o ®¶m ®èi víi ng−êi giµ, trÎ em, phô n÷, sinh viªn, ng−êi thÊt nghiÖp, lao ®éng lµm thuª. MÆt kh¸c, c¬ chÕ dù trï vèn cña chÕ ®é b¶o hiÓm y tÕ c«ng nh©n viªn thµnh phè, thÞ trÊn cßn ®¬n nhÊt, thiÕu c¬ chÕ bæ sung vèn mét c¸ch linh ho¹t, nÕu doanh nghiÖp kh«ng cã kh¶ n¨ng nép phÝ th× ng−êi lao ®éng trong doanh nghiÖp ®ã mÊt ®i sù b¶o ®¶m, ®Æc biÖt ®èi víi nh©n viªn thuéc nh÷ng doanh nghiÖp lµm ¨n thua lç, ph¶i t¹m ngõng s¶n xuÊt, nh©n viªn nghØ h−u thuéc doanh nghiÖp bÞ ph¸ s¶n. Ngoµi ra, cÊp ®é lËp ph¸p cña chÕ ®é y tÕ hiÖn hµnh thÊp, n¨ng lùc c−ìng chÕ yÕu, doanh nghiÖp cã thÓ c−ìng chÕ kh«ng tham gia b¶o hiÓm, tån t¹i nhiÒu lç hæng vÒ b¶o ®¶m. C«ng t¸c thÝ ®iÓm chÕ ®é hîp t¸c y tÕ n«ng th«n ë Trung Quèc ch−a ®¹t hiÖu qu¶ mong muèn. Sè ng−êi tham gia b¶o hiÓm ch−a nhiÒu, møc ®é dù trï ng©n s¸ch thÊp, n¨ng lùc b¶o ®¶m yÕu. HiÖn nay, cã kho¶ng 50,4% c− d©n thµnh phè vµ 87,4% c− d©n n«ng th«n kh«ng cã bÊt cø sù b¶o ®¶m nµo tõ b¶o hiÓm y tÕ22. III. Mét sè gi¶i ph¸p kh¾c phôc Nh»m kh¾c phôc nh÷ng h¹n chÕ cña qu¸ tr×nh c¶i c¸ch vµ ®¸p øng yªu cÇu hoµn thiÖn chÕ ®é b¶o hiÓm y tÕ hiÖn nay, chÝnh phñ Trung Quèc ®· ®−a ra hµng lo¹t nh÷ng biÖn ph¸p kh¾c phôc nh− : 1. X©y dùng hÖ thèng b¶o hiÓm y tÕ ®a cÊp ®é ViÖc ph¸t triÓn mét hÖ thèng b¶o hiÓm y tÕ ®a cÊp ®é sÏ gióp cho ng−êi d©n cã thÓ ®ång thêi ®−îc h−ëng nhiÒu lîi Ých tõ chÕ ®é b¶o hiÓm y tÕ. HÖ thèng nµy bao gåm: - Y tÕ c«ng céng: lµ mét lo¹i h×nh kh¸m ch÷a bÖnh cã liªn quan trùc tiÕp NguyÔn mai Ph−¬ng Nghiªn cøu trung quèc sè 8(78)-2007 38 tíi