Chẩn đoán và điều trị bệnh do liên cầu lợn ở người

CHẨN ĐOÁN VÀ ĐIỀU TRỊ BỆNH DO LIÊN CẦU LỢN Ở NGƯỜI Viện Các bệnh Truyền nhiễm và Nhiệt đới Quốc gia Đại cương • Streptococcus suis, còn gọi là liên cầu lợn là tác nhân gây bệnh quan trọng ở lợn và đôi khi gây bệnh trên người • Bệnh ở lợn – viêm màng não, – nhiễm khuẩn huyết, – viêm phổi, – viêm nội tâm mạc – viêm khớp • Ở người có hai bệnh cảnh chính – Viêm màng não – Nhiễm khuẩn huyết có sốc nhiễm khuẩn Đại cương • Bệnh do S. suis ở người – xuất hiện tản phát – có khi bùng phát • liên quan đến các vụ bùng phát ở lợn – hội chứng sinh sản và hô hấp ở lợn (PRRS, bệnh lợn tai xanh) • Người bị nhiễm vi khuẩn thường do – tiếp xúc trực tiếp với lợn ốm, chết – ăn thịt lợn ốm, chết chưa nấu chín Lâm sàng • Thời gian ủ bệnh thường trong vòng một tuần • Bệnh khởi phát thường cấp tính – sốt cao, rét run, – đau đầu, buồn nôn và nôn, chóng mặt. – đau mỏi các bắp thịt – tăng cảm giác đau ngoài da – đôi khi có đau bụng và tiêu chảy Lâm sàng • Viêm màng não đơn thuần – Hội chứng màng não rõ – Rối loạn ý thức • Sảng, kích thích • Lơ mơ • Hôn mê – Giảm thính lực, thậm chí điếc nặng hai tai, thất điều, rối loạn điều hợp tư thế-động tác, run đầu chi, liệt thần kinh sọ – Có thể kèm theo • Suy thận nhẹ • Phát ban kèm theo xuất huyết – Diễn biến thường kéo dài – Có thể có di chứng giảm thính lực và giảm vận động Lâm sàng • Nhiễm khuẩn huyết có sốc nhiễm khuẩn – Ủ bệnh thường ngắn – Khởi phát nhanh chóng vào sốc – Dễ nhận thấy: tử ban – Suy thận – Rối loạn đông máu – ARDS Tử ban giai đoạn sớm Tử ban giai đoạn sớm Tử ban giai đoạn sớm Tử ban ở mặt Hoại thư và tử ban Xét nghiệm • Công thức máu: – Số lượng bạch cầu máu ngoại vi tăng, chủ yếu là bạch cầu đa nhân trung tính. – Tiểu cầu có thể hạ trong những trường hợp nặng. • Xét nghiệm đông máu: – Tỷ lệ prothrombin giảm. – Fibrinogen giảm. – APTT kéo dài. – Tình trạng đông máu nội mạch rải rác (DIC): • Tăng FDP hoặc D-dimer, • Tiểu cầu giảm < 100.000/mm3, • Fibrinogen < 1 g/lít. Xét nghiệm • Sinh hoá máu: – Tăng ure, tăng creatinin. – Tăng men gan (AST, ALT), CK. – Tăng bilirubin. – Giảm albumin. – Toan chuyển hoá (pH giảm, HCO3 - giảm), tăng lactat Xét nghiệm • Xét nghiệm dịch não tuỷ – Sinh hoá: • Protein tăng, thường trên 1g/lít, • Glucose giảm, • Phản ứng Pandy dương tính. – Tế bào: • Tăng cao, • Thường trên 500 tế bào/mm3, • Chủ yếu bạch cầu đa nhân trung tính. Xác định vi khuẩn • Kinh điển: soi – cấy – định danh – Rất dễ nhầm với các liên cầu viridans • Aerococcus viridans • PCR – Nhanh, nhạy và đặc hiệu – Dựa trên các vùng ARN ribosome 16S – Các gen cps2A, mrp, gapdh, sly, ef • Phản ứng huyết thanh – Định typ Chẩn đoán • Các căn cứ chẩn đoán – Các yếu tố dịch tễ học: Khai thác tiền sử có phơi nhiễm trong vòng 10 ngày trước khi bệnh khởi phát: • Tiếp xúc trực tiếp với lợn ốm hoặc chết hoặc lợn không rõ nguồn gốc: chăn nuôi, vận chuyển buôn bán, giết mổ, chế biến thịt sống HOẶC • Ăn thịt lợn ốm hoặc chết hoặc thịt lợn không rõ nguồn gốc chưa nấu chín: tiết canh, thịt thủ luộc tái, lòng lợn và nội tạng trần, nem chạo, nem chua... HOẶC • Sống trong khu vực có dịch bệnh ở lợn và gia súc Chẩn đoán • Các căn cứ chẩn đoán – Lâm sàng • Khởi phát cấp tính với các triệu chứng: – Sốt cao có thể kèm theo rét run. – Mệt, đau mỏi người. – Đau đầu, buồn nôn và nôn. – Đau bụng, tiêu chảy. – Có thể mê sảng, ngủ gà, hôn mê. Chẩn đoán • Các căn cứ chẩn đoán – Lâm sàng • Hội chứng sốc nhiễm khuẩn: – Huyết áp tụt hoặc kẹt kèm theo ít nhất 2 biểu hiện sau đây: » Suy thận cấp » Rối loạn đông máu » Suy gan » Hội chứng suy hô hấp cấp tiến triển (ARDS) » Ban xuất huyết hoại tử » Viêm mô tế bào, tắc mạch đầu chi. Chẩn đoán • Các căn cứ chẩn đoán – Lâm sàng • Viêm màng não mủ: – Hội chứng màng não: đau đầu, nôn, cứng gáy, dấu hiệu Kernig dương tính. – Chậm chạp, lú lẫn, hôn mê, hoặc kích động, co giật. – Dịch não tuỷ đục Chẩn đoán • Các căn cứ chẩn đoán – Xét nghiệm công thức máu: • Số lượng bạch cầu máu ngoại vi tăng, chủ yếu là bạch cầu đa nhân trung tính. • Những trường hợp nặng và ở giai đoạn sớm bạch cầu máu ngoại vi có thể không tăng Chẩn đoán • Các căn cứ chẩn đoán – Xét nghiệm vi khuẩn: • Bệnh phẩm: máu, dịch não tuỷ và các bệnh phẩm vô khuẩn khác. • Sau khi nuôi cấy phân lập, xác định về mặt hình thái học, phản ứng sinh vật hoá học và thử nghiệm PCR là Streptococcus suis Chẩn đoán • Chẩn đoán sơ bộ – Có các yếu tố sau: • Yếu tố dịch tễ VÀ • Khởi phát cấp tính với sốt VÀ • Xét nghiệm máu tăng bạch cầu Chẩn đoán • Chẩn đoán lâm sàng – Thể viêm màng não mủ: • Yếu tố dịch tễ VÀ • Biểu hiện viêm màng não mủ – Thể sốc nhiễm khuẩn: • Yếu tố dịch tễ VÀ • Hội chứng sốc nhiễm khuẩn. – Thể hỗn hợp: • Yếu tố dịch tễ VÀ • Hội chứng sốc nhiễm khuẩn VÀ • Biểu hiện viêm màng não Chẩn đoán • Chẩn đoán xác định – Xét nghiệm vi khuẩn có S. suis • Nuôi cấy, phân lập và định danh • Phản ứng PCR • Phản ứng huyết thanh Chẩn đoán phân biệt • Nhiễm não mô cầu – Đặc điểm tử ban • Các căn nguyên gây viêm màng não mủ – Phế cầu – Các liên cầu khác • Các căn nguyên gây sốc nhiễm khuẩn có rối loạn đông máu – Haemophilus influenza – Escherichia coli – Klebsiella pneumoniae • Sốt mò nặng có biến chứng Điều trị • Nguyên tắc: – Kết hợp chặt chẽ giữa điều trị bằng kháng sinh và điều trị hỗ trợ. – Phát hiện sớm các biểu hiện nặng như sốc, rối loạn đông máu, suy đa phủ tạng để xử trí kịp thời. – Cách ly bệnh nhân Điều trị • Điều trị đặc hiệu – Những trường hợp viêm màng não đơn thuần: • Ceftriaxon 2 g/12 giờ tiêm hoặc truyền tĩnh mạch • Ampicillin 2 g/4 giờ tiêm tĩnh mạch • Các thuốc dùng đơn độc hoặc phối hợp. Điều trị • Điều trị đặc hiệu – Những trường hợp NKH có sốc nhiễm khuẩn: • Kết hợp Ceftriaxone 2 g/12 giờ và Ampicillin 2 g/4 giờ • Có thể phối hợp thêm các kháng sinh phổ rộng khác. • Chú ý điều chỉnh liều kháng sinh theo mức lọc cầu thận. Điều trị • Điều trị đặc hiệu – Sau khi phân lập được vi khuẩn cần làm kháng sinh đồ để định hướng dùng kháng sinh trên lâm sàng – Sau 2 ngày điều trị không thấy tiến triển tốt cần cân nhắc thay đổi thuốc kháng sinh. – Chọc lại DNT sau 2-3 ngày – Sau 3 ngày điều trị không thấy tiến triển tốt phải thay đổi thuốc điều trị đặc hiệu. – Dùng kháng sinh cho đủ thời gian ít nhất là 3 tuần Điều trị • Điều trị hỗ trợ – Hỗ trợ hô hấp tích cực: – Xử trí tình trạng sốc – Xử trí suy thận – Truyền chế phẩm máu – Ổn định đường huyết – Chống loét stress – Hạ sốt Điều trị • Viêm màng não: – Chống phù não – Chống co giật – Chống viêm: có thể dùng dexamethasone tiêm tĩnh mạch 8-10 mg/6 giờ trong 48 giờ và nên dùng ngay trước khi dùng kháng sinh. Chăm sóc theo dõi • Theo dõi – Trường hợp nặng: theo dõi tại buồng cấp cứu – Các dấu hiệu: Mạch, nhiệt độ, huyết áp, nhịp thở, SpO2, nước tiểu. – Theo dõi tri giác bằng thang điểm Glasgow. – Tình trạng xuất huyết niêm mạc và nội tạng. – Các trường hợp viêm màng não: theo dõi các dấu hiệu tăng áp lực nội sọ • Đau đầu, nôn vọt, • Tri giác xấu đi, • Mạch chậm, huyết áp tăng, • Đồng tử co giãn bất thường. Chăm sóc theo dõi • Chăm sóc – Tư thế bệnh nhân: – Viêm màng não: tư thế đầu cao 30o. – Sốc: tư thế đầu bằng. – Đảm bảo hô hấp: – Cho bệnh nhân thở oxy nếu có chỉ định. – Hút đờm dãi đảm bảo thông thoáng đường thở. – Đảm bảo dinh dưỡng: Nếu bệnh nhân không ăn được cần chủ động cho ăn qua ống thông dạ dày, đủ năng lượng và cân đối vi chất. – Vệ sinh các hốc tự nhiên và thay đổi tư thế nằm, vận động trị liệu, chống loét. Điều trị • Tiêu chuẩn ra viện: – Không còn biểu hiện sốc, tình trạng nhiễm trùng và viêm màng não. – Hết sốt được 3 ngày. – Các xét nghiệm thường quy máu ngoại vi trở về bình thường. Phòng bệnh • Phối hợp với ngành thú y kiểm soát bệnh trên lợn, kiểm soát chăn nuôi và giết mổ lợn. • Người có vết thương ở chân tay không được tham gia giết mổ lợn. • Sau khi tham gia giết mổ lợn phải rửa sạch tay bằng các loại dung dịch sát khuẩn. • Không tiếp xúc trực tiếp với lợn ốm hoặc chết. – Khi xử lý lợn ốm hoặc chết phải sử dụng trang bị phòng hộ: găng tay, ủng, khẩu trang... – Không làm thịt và ăn thịt lợn ốm hoặc chết và lợn không rõ nguồn gốc. • Không ăn thịt lợn chưa nấu chín như thịt thủ luộc tái, lòng lợn và nội tạng trần, tiết canh, nem chua, nem chạo... • Hiện chưa có vắc xin phòng bệnh cho người. Không có chỉ định dùng kháng sinh dự phòng XIN TRÂN TRỌNG CẢM ƠN