Chẩn đoán bệnh “khó nói”

Chẩn đoán bệnh “khó nói” Bệnh liệt dương (ED - Erectile dysfunction) đã không được nói đến trong suốt nhiều thế kỷ, từ phương Tây cho đến phương Đông, bởi người ta cho rằng tình dục là chuyện không đứng đắn, mặc dù nó luôn luôn là một vấn đề quan trọng của đời sống. Do vậy, nó trở thành một bệnh “khó nói”. Chính vì không được trao đổi, không được nghiên cứu một cách công khai khoa học. Vì tâm lý của các bệnh nhân ít ai tự nhận mình là kẻ bị liệt dương hay bất lực cho nên những khám phá, nghiên cứu, điều trị căn bệnh này đã không có một tiến bộ đáng kể nào trong nhiều thế kỷ. Truy tìm thủ phạm Ngày nay người ta gọi là bệnh ED là rối loạn cương dương vật thay cho tên gọi các thập kỷ trước là bệnh liệt dương, bất lực hay yếu sinh lý. Có lẽ là bệnh có từ khi loài người xuất hiện, tuy nhiên ở nước ta bệnh được chính thức đề cập đến là chuyện chép lại trong bộ Đại Việt sử ký toàn thư phần bản kỷ toàn thư cuốn VII trang 15b, sử chép năm Thiệu Phong thứ II tức là năm Tân Mão (1351): “… bấy giờ Trâu Canh thấy Vua bị liệt dương dâng thuốc nói rằng…”. -doan-benh-kho-noi.jpg Trong các tác phẩm y học về sau này của Tuệ Tĩnh hay Hải Thượng Lãn Ông (1720) cũng có đề cập đến vấn đề này. Các tác phẩm viết về vấn đề tình dục của Trung Quốc như Tố Nữ Kinh ở thế kỷ thứ V, Kama Soutra của Ấn Độ cũng đã đề cập đến căn bệnh này. Tất cả các phương pháp, thực phẩm, dược phẩm để điều trị bệnh bất lực điều là những điều truyền khẩu có tính chất huyền thoại. Mãi cho đến năm 1970 người ta vẫn cho rằng liệt dương phần lớn là do nguyên nhân tâm lý, còn nếu như là nguyên nhân thực thể thì sự bất thường trong sự biến đổi của testosterone là nguyên nhân chính. Những nguyên nhân cho thấy rằng, sự thiếu hụt testosterone có ảnh hưởng lên ham muốn tình dục nhưng không nhất thiết là nó phải ảnh hưởng lên sự cương dương vật. Về yếu tố tâm lý như là sự lo lắng, phiền muộn, sức ép tâm lý, quan hệ tình dục của người bạn đời hiển nhiên có ảnh hưởng rõ ràng lên chức năng cương dương vật, nhưng những yếu tố tâm lý khác như những “stress môi trường” không phải là nhỏ. Liệt dương hay nói chính xác hơn là rối loạn cương dương vật (ED) có thể phối hợp giữa nhiều yếu tố: tâm lý, thần kinh, mạch máu, cấu trúc dương vật… Các yếu tố này có tác dụng qua lại tương tác lẫn nhau. Ở trong bệnh ED nó có nhiều yếu tố ảnh hưởng lên nhau và một yếu tố nổi bật nhất thường là lý do để bệnh nhân đến với thầy thuốc. Tháng 12/1992, The National Institutes of Health Consensus Development Conference on Impotance đã định nghĩa: liệt dương là một rối loạn cương dương vật, đó là một tình trạng dương vật không cương lên được, không giữ được tình trạng cương cứng cho đến lúc kết thúc cho nên không làm thỏa mãn được. Nếu mô tả một cách chi tiết hơn thì bất lực là một tình trạng mà lòng ham muốn tình dục, khả năng đạt được cực khoái và việc xuất tinh vẫn còn nguyên vẹn, nhưng dương vật không đủ cương hoặc không giữ được sức cương cho đến lúc hoàn thành “chuyện ấy”. Chẩn đoán liệt dương Là phải tìm hiểu thật cặn kẽ các chi tiết và phải biết rõ ràng nguyên nhân gây ra ED. Phải hiểu tại sao dẫn đến tổn thương tâm lý, vì đâu là do tổn thương thực thể, phải xác định được các yếu tố nguy cơ và phải hiểu rằng ED là một dấu hiệu rất sớm của nhiều bệnh tật như đái tháo đường hoặc các bệnh về mạch máu. Chẩn đoán phân biệt giữa nguyên nhân tâm lý và thực thể - Trong bệnh sử do tâm lý tình dục, thường người ta tìm ra những nguyên nhân phát xuất từ những lo lắng hay từ những quan hệ cá nhân bất ổn hoặc do stress là những vấn đề mà người thầy thuốc cần phải làm rõ. - Nguyên nhân do thực thể dễ khám phá ra hơn khi ta tiến hành khám lâm sàng hoặc làm các xét nghiệm. - Cũng có một điều cần phải lưu ý là thuốc men đã được dùng trước đó, vài dược phẩm có thể kéo theo ED ví dụ thuốc điều trị bệnh cao huyết áp như loại - blocker, lợi tiểu…. -Liệt dương ở người còn trẻ thường có nguyên nhân thực thể như trường hợp thiểu năng tuyến sinh dục, bệnh đái tháo đường. Cần chú ý tầm soát lại các nguyên nhân chưa biết, điều tối quan trọng là khai thác bệnh sử tình dục thật kỷ, rõ ràng và chính xác. Khám lâm sàng Đối với ED, sự hiểu biết cặn kẽ về bệnh sử, nhất là bệnh sử tình dục rất quan trọng. 4 cơ quan được đặc biệt chú ý: - Bộ phận sinh dục ngoài: xem xét hình thể, kích thước của dịch hoàn, đặt tính thứ cấp của sự phát triển sinh dục, dương vật, hệ thống lông… NGUYÊN NHÂN TÂM LÝ - Khởi phát đột ngột. - Trong vài trường hợp đặc biệt. - Cương dương vật ban đêm hay gần sáng. - Trong quan hệ có vấn đề. - Có vấn đề nảy sinh trong quan hệ tình dục. NGUYÊN NHÂN THỰC THỂ - Khởi phát dần dần - Trong tất cả các trường hợp. - Không cương dương vật ban đêm hay gần sáng. - Ham muốn và xuất tinh bình thường. - Quan hệ tình dục bình thường. - Hệ thống mạch máu, số đo huyết áp, tình trạng tim, mạch ở chi dưới. - Tuyến tiền liệt. - Hệ thống nội tiết. Xét nghiệm cận lâm sàng Xét nghiệm thường qui: thử nước tiểu tổng quát, đường huyết. Xét nghiệm tổng quát: Serum testosterone, sex hormone binding globulin, prolactin, creatinine các thyroid hormone, fasting lipid profil. Xét nghiệm đặt biệt: doppler màu, X-quang động mạch dương vật… Test cương dương vật ban đêm: đây là một test giúp phân biệt nguyên nhân gây ra liệt dương là tâm lý hay do thực thể. Test được làm rất đơn giản bằng cách dán quanh dương vật một tờ giấy đục lổ rất dễ rách, bệnh nhân sau khi thức dậy nếu thấy tờ giấy bị rách hay bung ra thì điều đó chứng tỏ trong đêm dương vật có cương to ra lúc ngủ, người ta cũng có thể chế ra các thiết bị rất nhạy để xem dương vật có cương lên trong khi ngủ hay không như các test NPT (Nocturnal penile tusmescence), Snap gause hay Regiscan Device.