Các tiền đề cho sự ra đời một cách tất yếu của triết học Mác

Më ®Çu TriÕt häc M¸c xuÊt hiÖn vµo nh÷ng n¨m gi÷a vµ cuèi thÕ kØ XIX. Sù xuÊt hiÖn cña triÕt häc M¸c lµ mét tÊt yÕu lÞch sö, mét hiÖn t­îng hîp qui luËt biÖn chøng, kh¸ch quan vµ qui luËt ph¸t triÓn t­ duy víi sù s¸ng t¹o thiªn tµi cña c¸c nhµ s¸ng lËp - M¸c vµ ¨ngghen. Nã ra ®êi lµ do nh÷ng ®ßi hái bøc thiÕt cña ®iÒu kiÖn vÒ kinh tÕ - x· héi, lý luËn vµ khoa häc trong x· héi t­ b¶n lóc bÊy giê chø hoµn toµn kh«ng ph¶i lµ mét ®iÒu g× ®Æc biÖt hay mét sù ®éc tho¹i vµ tù dµnh cho m×nh quyÒn ®­îc ¸p ®Æt sù ph¸t ng«n ch©n lý cuèi cïng nh­ c¸c häc gi¶ t­ s¶n th­êng tuyªn truyÒn. Chóng ta thÊy r»ng ®· cã sù hiÖn diÖn cña c¸c tiÒn ®Ò vÒ mÆt kinh tÕ - x· héi, lý luËn vµ khoa häc tù nhiªn t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi vµ cÊp thiÕt cho sù ra ®êi cña triÕt häc M¸c. TriÕt häc M¸c thùc sù ®· lµ sù kÕt tinh tÊt c¶ nh÷ng gi¸ trÞ cao quý cña t­ duy triÕt häc, v¨n häc vµ c¸c khoa häc kh¸c cña lÞch sö nh©n lo¹i vµo thêi ®iÓm ra ®êi ®ã. §Æc biÖt triÕt häc M¸c - kh¸c víi c¸c triÕt häc tr­íc nã - lµ sù tiÕp thô vµ kÕ thõa mét c¸ch cã chän läc, cã tÝnh phª ph¸n nh÷ng t­ t­ëng triÕt häc cña nh©n lo¹i nãi chung vµ cña nÒn triÕt häc §øc nãi riªng, ®ång thêi tiÕp thu kÕ thõa c¶ c¸c di s¶n cña c¸c khoa häc kh¸c mét c¸ch hÕt søc s¸ng t¹o. H¬n thÕ n÷a sù ra ®êi cña triÕt häc M¸c cßn lµ mét b­íc ngoÆt c¸ch m¹ng, lµ ®Ønh cao trong sù ph¸t triÓn lý luËn triÕt häc. ChÝnh triÕt häc M¸c ®· më ra mét thÕ giíi quan vµ ph­¬ng ph¸p luËn hoµn toµn míimÎ, tiÕn bé vµ khoa häc cho toµn nh©n lo¹i nãi chung vµ cho giai cÊp v« s¶n nãi riªng. Vµ tiÕp theo ®Õn l­ît nã triÕt häc M¸c l¹i t¹o ra nh÷ng tiÒn ®Ò míi cho sù ph¸t triÓn toµn diÖn cña c¸c lÜnh vùc khoa häc vµ ®êi sèng x· héi, ®­a nh©n lo¹i b­íc vµo mét kû nguyªn míi - kû nguyªn ph¸t triÓn “sau triÕt häc M¸c”. D­íi ®©y chóng ta sÏ ®i vµo lµm s¸ng tá nh÷ng luËn ®iÓm chøng minh cho sù ra ®êi mét c¸ch tÊt yÕu cña triÕt häc M¸c tõ c¸c tiÒn ®Ò vÒ kinh tÕ-x· héi, lý luËn, khoa häc tù nhiªn ®ång thêi chØ râ thùc chÊt b­íc ngoÆt c¸ch m¹ng vµ ý nghÜa cña nã ®em l¹i trong triÕt häc do C.M¸c vµ Ph.¨ngghen thùc hiÖn. 1- C¸c tiÒn ®Ò cho sù ra ®êi mét c¸ch tÊt yÕu cña triÕt häc M¸c. 1.1 - C¸c tiÒn ®Ò vÒ mÆt kinh tÕ - x· héi: Chñ nghÜa M¸c ra ®êi vµo nh÷ng n¨m 40 cña thÕ kû XIX ë T©y ©u. §ã chÝnh lµ thêi kú chñ nghÜa t­ b¶n (CNTB) b­íc sang giai ®o¹n ph¸t triÓn míi nhê t¸c ®éng cña cuéc c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp. N­íc Anh ®· trë thµnh c­êng quèc TBCN lín nhÊt víi lùc l­îng c«ng nghiÖp hïng m¹nh. Cuéc c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp ë Ph¸p ®ang ®­îc hoµn thµnh, ë §øc còng nh­ ë t¹i mét sè n­íc T©y ©u kh¸c, cuéc c¸ch m¹ng còng lµm cho ph­¬ng thøc s¶n xuÊt TBCN lín lªn nhanh chãng trong lßng x· héi phong kiÕn. Nhê vËy, tÝnh h¬n h¼n cña CNTB so víi chÕ ®é phong kiÕn ®­îc thÓ hiÖn mét c¸ch râ rÖt h¬n lóc nµo hÕt. Giai cÊp t­ s¶n trong qu¸ tr×nh thèng trÞ x· héi ch­a ®Çy mét thÕ kû ®· t¹o ra mét lùc l­îng s¶n xuÊt lín h¬n vµ ®å sé h¬n lùc l­îng s¶n xuÊt cña tÊt c¶ c¸c thÕ hÖ tr­íc kia gép l¹i. MÆt kh¸c, sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña CNTB ®· lµm cho c¸c m©u thuÉn x· héi vèn cã cña nã béc lé ngµy cµng gay g¾t (m©u thuÉn gi÷a lùc l­îng s¶n xuÊt víi quan hÖ s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa). NhiÒu cuéc ®Êu tranh cña c«ng nh©n ®· mang ý nghÜa cña cuéc ®Êu tranh giai cÊp. Cuéc khëi nghÜa cña thî dÖt Li«ng (Ph¸p) n¨m 1831 vµ l¹i næ ra n¨m 1834 ®· v¹ch ra mét ®iÒu bÝ mËt quan träng - ®ã lµ cuéc ®Êu tranh bªn trong, diÔn ra trong x· héi, gi÷a giai cÊp cña nh÷ng ng­êi cã cña vµ giai cÊp cña nh÷ng kÎ kh«ng cã g× hÕt... ë Anh cã phong trµo HiÕn ch­¬ng (vµo cuèi nh÷ng n¨m 30) ®©y lµ phong trµo c¸ch m¹ng v« s¶n to lín ®Çu tiªn, thùc sù cã tÝnh chÊt quÇn chóng vµ tÝnh chÊt chÝnh trÞ. N­íc §øc cßn ®ang ë vµo ®ªm tr­íc cña cuéc c¸ch m¹ng t­ s¶n, song phong trµo v« s¶n còng ®· ®­îc ph¸t triÓn: Tõ cuéc khëi nghÜa tù ph¸t cña thî dÖt ë Xilªdi n¨m 1844 ®Õn sù xuÊt hiÖn cña “§ång minh nh÷ng ng­êi chÝnh nghÜa” - mét tæ chøc v« s¶n c¸ch m¹ng. C¸c cuéc ®Êu tranh nµy ®· chøng tá sù tr­ëng thµnh, lín m¹nh cña giai cÊp v« s¶n vµ phong trµo c«ng nh©n c¶ vÒ qui m« vµ tÝnh chÊt vµ hä ®· trë thµnh lùc l­îng ®èi kh¸ng víi giai cÊp t­ s¶n. §ång thêi nã còng chøng tá mét ®iÒu hÕt søc quan träng lµ vai trß lÞch sö cña giai cÊp t­ s¶n nh­ lµ mét lùc l­¬ng c¸ch m¹ng vµ tiÕn bé cña x· héi ®· ®Õn håi kÕt. Nh­ng kh¸ch quan nh×n nhËn chóng ta thÊy r»ng phong trµo ®Êu tranh cña giai cÊp c«ng nh©n ë c¸c n­íc t­ b¶n ph¸t triÓn lóc nµy vÉn cßn mang tÝnh tù ph¸t, thiÕu tæ chøc do ch­a cã ®­îc mét nhËn thøc ®Çy ®ñ vÒ c¬ së, môc ®Ých, b¶n chÊt cña cuéc ®Êu tranh vµ sø mÖnh cao c¶ cña giai cÊp v« s¶n. TÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã ®· ®Æt ra mét ®ßi hái hÕt søc kh¸ch quan vµ cÊp thiÕt lµ ph¶i cã mét vò khÝ lÝ luËn khoa häc cã tÝnh dÉn ®­êng cho phong trµo c¸ch m¹ng ®Ó giai cÊp v« s¶n thùc sù trë thµnh giai cÊp tiÕn bé, c¸ch m¹ng ®­îc trang bÞ lý luËn vµ cã kh¶ n¨ng thùc tiÔn thùc hiÖn triÖt ®Ó môc ®Ých cuéc ®Êu tranh giai cÊp cña hä lµ tù gi¶i phãng m×nh vµ toµn thÓ quÇn chóng lao ®éng bÞ ¸p bøc bãc lét . C.M¸c vµ Ph.¡ng-ghen sèng trong thêi ®¹i ®ã ®· nghiªn cøu tiÕp thu cã chän läc trªn tinh thÇn phª ph¸n tÊt c¶ nh÷ng g× mµ t­ t­ëng loµi ng­êi ®· s¸ng t¹o ra. H¬n thÕ n÷a chÝnh hai «ng ®· thùc sù chiÕn ®Êu trong phong trµo c¸ch m¹ng cña giai cÊp c«ng nh©n, kh¸i qu¸t nh÷ng kinh nghiÖm ®Êu tranh cña phong trµo c«ng nh©n. ChÝnh tõ ®ã triÕt häc M¸c ra ®êi vµ nã võa g¾n víi lý luËn võa mang h¬i thë cña thùc tiÔn. V× vËy triÕt häc M¸c ®· ph¶n ¸nh ®óng ®¾n lÞch sö kh¸ch quan phong trµo ®Êu tranh c¸ch m¹ng, nguyÖn väng vµ lîi Ých ch©n chÝnh cña giai cÊp v« s¶n vµ quÇn chóng lao ®éng bÞ ¸p bøc bãc lét trªn toµn thÕ giíi. TriÕt häc M¸c ra ®êi vµo lóc ®ã ®· ®¸p øng kÞp thêi yªu cÇu cÊp b¸ch vµ kh¸ch quan cho phong trµo ®Êu tranh c¸ch m¹ng cña giai cÊp c«ng nh©n vµ thùc sù trë thµnh mét häc thuyÕt khoa häc cã tÝnh chÊt dÉn ®­êng ®­a phong trµo ®Êu tranh c¸ch m¹ng ®ã ®i tõ tù ph¸t ®Õn tù gi¸c. Víi sù hiÖn diÖn cña triÕt häc M¸c, giai cÊp c«ng nh©n ®· t×m thÊy ë ®ã vò khÝ tinh thÇn ®óng nh­ M¸c ®· nãi: “Còng gièng nh­ triÕt häc thÊy giai cÊp v« s¶n lµ vò khÝ vËt chÊt cña m×nh, giai cÊp v« s¶n thÊy triÕt häc lµ vò khÝ tinh thÇn cña m×nh”. 1.2 TiÒn ®Ò vÒ lÝ luËn . Sù xuÊt hiÖn triÕt häc M¸c nãi riªng vµ chñ nghÜa M¸c nãi chung kh«ng chØ lµ mét tÊt yÕu do c¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ - x· héi ®ßi hái nh­ ®· chøng minh ë phÇn trªn mµ cßn lµ mét tÊt yÕu do ®ßi hái vÒ lý luËn cña thêi ®¹i. Lý luËn M¸cxÝt xuÊt hiÖn kh«ng t¸ch rêi con ®­êng v¨n minh chung cña nh©n lo¹i mµ trùc tiÕp lµ nh÷ng trµo l­u t­ t­ëng vµ lý luËn ë ch©u ©u. §ã lµ nÒn triÕt häc cæ ®iÓn §øc (mµ ®¹i biÓu lµ Cant¬, PhÝcht¬, Sªlinh, Hªghen, Ph¬bach), nÒn kinh tÕ chÝnh trÞ häc Anh (víi c¸c ®¹i biÓu lµ §.Ricac®« vµ A.Smith) còng nh­ c¸c häc thuyÕt vÒ chñ nghÜa x· héi kh«ng t­ëng Ph¸p - ®¹i biÓu lµ Xanh Xim«ng vµ Anh - ®¹i biÓu lµ ¤oen. Tr¸i l¹i toµn bé thiªn tµi cña M¸c vµ ¡ng ghen lµ ë chç c¸c «ng ®· tiÕp thu, kÕ thõa mét c¸ch cã chän läc trªn tinh thÇn phª ph¸n nh÷ng t­ t­ëng lý luËn ®ã ®Æc biÖt lµ t­ t­ëng duy vËt cña Ph¬bach vµ phÐp biÖn chøng cña Hªghen. PhÐp biÖn chøng cña Hª ghen vµ chñ nghÜa duy vËt cña Ph¬b¸ch nh­ M¸c vµ ¡ngghen ®· thõa nhËn lµ mét trong nh÷ng tiÒn ®Ò lý luËn trùc tiÕp cña triÕt häc M¸c: Hai «ng ®· ®¸nh gi¸ rÊt cao vai trß triÕt häc cña Hªghen - ng­êi ®Çu tiªn trong lÞch sö triÕt häc trªn c¬ së triÕt häc duy t©m ®· x©y dùng hÖ thèng c¸c ph¹m trï, quy luËt cña phÐp biÖn chøng. §ång thêi hai «ng phª ph¸n quyÕt liÖt chñ nghÜa duy t©m cña Hª ghen trong häc thuyÕt vÒ "ý niÖm tuyÖt ®èi”, trong quan niÖm vÒ nhµ n­íc ph¸p quyÒn, chØ ra m©u thuÉn gi÷a hÖ thèng triÕt häc duy t©m vµ ph­¬ng ph¸p biÖn chøng. Tõ ®ã hai «ng ®· rót ra ®­îc h¹t nh©n quÝ b¸u trong triÕt häc cña Hªghen lµ phÐp biÖn chøng vµ ®· c¶i t¹o, gi¶i phãng cho nã tõ ®ã x©y dùng nªn phÐp biÖn chøng duy vËt, thùc sù t¹o ra mét b­íc ngoÆt c¸ch m¹ng trong triÕt häc. Ngoµi Hªghen th× Ph¬b¸ch còng cã ¶nh h­ëng lín ®Õn sù h×nh thµnh c¸c quan ®iÓm triÕt häc cña M¸c vµ ¡ngghen. Ph¬b¸ch ®· tõ bá chñ nghÜa duy t©m cña Hª ghen mét c¸ch triÖt ®Ó, «ng phª ph¸n m¹nh mÏ t«n gi¸o, b¸c bá quan niÖm sai lÇm cña ph¸i Hªghen trÎ ®· lÉn lén tù nhiªn víi ý thøc. Ph¬bach kh¼ng ®Þnh tù nhiªn lµ tÝnh thø nhÊt kh«ng phô thuéc vµo con ng­êi vµ tån t¹i vÜnh viÔn kh«ng do ai s¸ng t¹o ra. Con ng­êi còng lµ s¶n phÈm cña giíi tù nhiªn. ThÇn th¸nh kh«ng s¸ng t¹o ra con ng­êi mµ chÝnh con ng­êi s¸ng t¹o ra thÇn th¸nh theo h×nh mÉu cña m×nh tuú thuéc vµo nh÷ng ®iÒu kiÖn sèng nhÊt ®Þnh. Chñ nghÜa duy vËt cña Ph¬ b¸ch vÒ tù nhiªn ®· ®­îc thÓ hiÖn kh¸ triÖt ®Ó. M¸c vµ ¡ngghen ®· kÕ thõa vµ ph¸t triÓn nã lªn thµnh mét triÕt häc khoa häc. Tuy vËy hai «ng còng phª ph¸n nh÷ng sai lÇm cña Ph¬b¸ch nh­: Quan ®iÓm siªu h×nh trùc quan, duy t©m vÒ mÆt x· héi, «ng kh«ng nhËn thøc ®­îc b¶n chÊt cña x· héi cña con ng­êi, b¶n chÊt ®Æc thï ®­îc quy ®Þnh bëi ho¹t ®éng lao ®éng s¶n suÊt vµ do ®ã trong triÕt häc cña m×nh Ph¬bach chØ thÊy con ng­êi vÒ mÆt sinh häc, coi con ng­êi chØ lµ con ng­êi chung chung, trõu t­îng, siªu giai cÊp, phi lÞch sö, t¸ch rêi khái nh÷ng mèi quan hÖ x· héi. §iÒu ®ã chøng tá r»ng «ng ch­a hiÓu ®óng vµ cßn cã nh÷ng quan niÖm sai lÇm vÒ c¸c vÊn ®Ò thùc tiÔn x· héi. Ngoµi ra khi tõ bá chñ nghÜa duy t©m cña Hªghen, Ph¬b¸ch ®· vøt bá lu«n cïng víi nã h¹t nh©n hîp lý lµ phÐp biÖn chøng. V× vËy khi nãi vÒ Ph¬b¸ch, M¸c vµ ¡ngghen ®· chØ ra r»ng: “Khi Ph¬b¸ch lµ nhµ duy vËt th× «ng kh«ng bao giê vËn dông ®óng lÞch sö, cßn khi «ng cã tÝnh ®Õn lÞch sö th× «ng kh«ng ph¶i lµ nhµ duy vËt, ë Ph¬b¸ch lÞch sö vµ chñ nghÜa duy vËt hoµn toµn t¸ch rêi nhau”. Tuy nhiªn sù ra ®êi cña triÕt häc M¸c cßn lµ kÕt qu¶ cña sù tiÕp thu c¸c tinh hoa t­ t­ëng triÕt häc cña nh©n lo¹i. Mét c¬ së n÷a kh«ng thÓ thiÕu ®­îc ®Ó t¹o ra c¸c quan ®Óm duy vËt vÒ lÞch sö trong triÕt häc M¸c vµ kh¾c phôc tÝnh chÊt duy t©m trong c¸c quan niÖm vÒ x· héi cña chñ nghÜa duy vËt tr­íc M¸c lµ viÖc nghiªn cøu vµ c¶i t¹o c¸c häc thuyÕt kinh tÕ chÝnh trÞ häc cña Anh víi c¸c ®¹i biÓu lµ A.XmÝt vµ §.Ricac®«. M¸c vµ ¡ngghen kÕ thõa qui luËt gi¸ trÞ TiÒn-Hµng-TiÒn cña kinh tÕ chÝnh trÞ häc Anh, vµ t×m ra quy luËt gi¸ trÞ thÆng d­ trong ph­¬ng thøc s¶n suÊt t­ b¶n chñ nghÜa. Gi¸ trÞ thÆng d­ lµ mét trong hai ph¸t kiÕn vÜ ®¹i nhÊt cña M¸c vµ ¡ngghen. M¸c vµ ¡ngghen còng nghiªn cøu vµ phª ph¸n nh÷ng t­ t­ëng x· héi chñ nghÜa vµ céng s¶n chñ nghÜa kh«ng t­ëng tõ n¨m 1843 ®Æc biÖt lµ qua c¸c ®¹i biÓu Xanh Xim«ng, Phuriª vµ ¤oen. C¸c nhµ x· héi chñ nghÜa kh«ng t­ëng muèn x©y dùng mét x· héi céng s¶n nh­ kiÓu mét x· héi tån t¹i hoµn toµn t¸ch rêi khái x· héi hiÖn thùc, muèn c¶m ho¸ con ng­êi b»ng t×nh th­¬ng ®Ó lµm g­¬ng cho giai cÊp t­ s¶n. Mét “èc ®¶o” m¬ ­íc nh­ vËy gi÷a trïng kh¬i cña x· héi t­ b¶n hoµn toµn lµ ®iÒu kh«ng t­ëng vµ kh«ng chãng th× chÇy nã sÏ bÞ biÓn kh¬i hung d÷ vµ b¹o tµn kia nhÊn ch×m, nuèt chöng. Theo quan ®iÓm cña M¸c vµ ¡ng ghen trong x· héi cã ®èi kh¸ng giai cÊp th× ®Êu tranh giai cÊp lµ ®éng lùc ph¸t triÓn trùc tiÕp cña x· héi cã giai cÊp. §Êu tranh giai cÊp tÊt nhiªn dÉn ®Õn chuyªn chÝnh v« s¶n. Chuyªn chÝnh v« s¶n lµ tiÕp tôc ®Êu tranh giai cÊp ®Ó xo¸ bá ¸p bøc bãc lét tiÕn tíi xo¸ bá giai cÊp, x©y dùng mét x· héi kh«ng cßn giai cÊp - x· héi céng s¶n v¨n minh. Nghiªn cøu vµ phª ph¸n t­ t­ëng x· héi chñ nghÜa kh«ng t­ëng ®· gióp M¸c vµ ¡ngghen hiÓu mét c¸ch duy vËt biÖn chøng vÒ ®êi sèng x· héi vµ dù b¸o ®­îc sù ph¸t triÓn t­¬ng lai cña h×nh th¸i kinh tÕ x· héi céng s¶n chñ nghÜa. 1.3 TiÒn ®Ò khoa häc tù nhiªn Ngoµi hai ®iÒu kiÖn kh¸ch quan t¹o tiÒn ®Ò cho sù xuÊt hiÖn triÕt häc M¸c vÒ ph­¬ng diÖn kinh tÕ-x· héi vµ lý luËn nh­ ®· dÉn, chóng ta cßn cÇn ph¶i thÊy râ r»ng triÕt häc M¸c lµ mét h×nh thøc lÞch sö míi vµ cao nhÊt cña chñ nghÜa duy vËt còng ®­îc chuÈn bÞ bëi mét tiÒn ®Ò kh¸ch quan n÷a vÒ ph­¬ng diÖn khoa häc .§ã chÝnh lµ nh÷ng thµnh tùu míi ®¹t ®­îc cña khoa häc trªn nÒn t¶ng cña khoa häc tù nhiªn ë vµo thêi ®iÓm ®ã. Nh­ ®· biÕt sù ph¸t triÓn cña khoa häc tù nhiªn trong c¸c thÕ kû XVII vµ XVIII lµ sù ph¸t triÓn cña c¸c khoa häc cô thÓ, nghiªn cøu c¸c vÊn ®Ò riªng rÏ cña tù nhiªn theo ph­¬ng ph¸p siªu h×nh. Nh­ng cho ®Õn cuèi thÕ kû XVIII vµ ®Çu thÕ kû XIX th× sù ph¸t triÓn cña khoa häc tù nhiªn ®· chuyÓn sang mét giai ®o¹n míi - giai ®o¹n ph¸t triÓn khoa häc tù nhiªn lý luËn. ChÝnh sù ph¸t triÓn nµy ®· ®ßi hái vµ thóc ®Èy viÖc ph¶i chuyÓn ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu tõ siªu h×nh, m¸y mãc, chia c¾t vµ ng­ng ®äng c¸c ®èi t­îng nghiªn cøu sang ph­¬ng ph¸p biÖn chøng nghÜa lµ tr×nh bµy sù ph¸t triÓn cña tù nhiªn nh­ mét qu¸ tr×nh vËn ®éng, liªn hÖ vµ thèng nhÊt. Vµo nh÷ng n¨m 40 cña thÕ kû XIX, khoa häc tù nhiªn ph¸t triÓn rÊt m¹nh ®em l¹i nhiÒu thµnh tùu rùc rì víi nhiÒu ph¸t minh mang tÝnh v¹ch thêi ®¹i. Trong ®ã ®Æc biÖt lµ ba ph¸t minh vÜ ®¹i trong khoa häc tù nhiªn ®· cã ý nghÜa rÊt lín ®èi víi sù h×nh thµnh triÕt häc M¸c vµ lµ tiÒn ®Ò khoa häc trùc tiÕp cho sù kh¸i qu¸t lý luËn cña triÕt häc duy vËt biÖn chøng. §ã lµ: §Þnh luËt b¶o toµn vµ chuyÓn ho¸ n¨ng l­îng cña M©y¬, Giul¬, C«ndinh (1842); häc thuyÕt vÒ tÕ bµo cña Svan, Sl©y®en vµ thuyÕt tiÕn ho¸ cña §¸cuyn (1859). Víi nh÷ng ph¸t minh lín cña khoa häc tù nhiªn ®· lµm cho “quan niÖm míi vÒ giíi tù nhiªn” ®· ®­îc hoµn thµnh trªn nh÷ng nÐt c¬ b¶n: TÊt c¶ nh÷ng c¸i g× , lµ cøng nh¾c ®Òu tan ra, tÊt c¶ nh÷ng c¸i g× lµ cè ®Þnh ®Òu biÕn thµnh m©y khãi, vµ tÊt c¶ nh÷ng g× ®Æc biÖt mµ ng­êi ta cho lµ tån t¹i vÜnh cöu th× trë thµnh nhÊt thêi. H¬n thÕ n÷a, ng­êi ta ®· chøng minh ®­îc r»ng: toµn bé giíi tù nhiªn ®Òu vËn ®éng theo mét dßng tuÇn hoµn vÜnh cöu. Ph¸t minh thø nhÊt cho phÐp v¹ch ra mèi liªn hÖ thèng nhÊt gi÷a c¸c h×nh thøc vËn ®éng kh¸c nhau cña thÕ giíi vËt chÊt. Mäi sù vËt vµ hiÖn t­îng tån t¹i trong vËn ®éng vµ g¾n liÒn víi vËn ®éng; trong tù nhiªn cã nhiÒu h×nh thøc vËn ®éng vµ c¸c h×nh thøc nµy cã thÓ chuyÓn ho¸ lÉn nhau, khi chuyÕn ho¸ lÉn nhau n¨ng l­îng cña nã ®­îc b¶o toµn. Ph¸t minh thø hai chøng minh cho sù thèng nhÊt, sù ph¸t triÓn tõ thÊp ®Õn cao, tõ gi¶n ®¬n ®Õn phøc t¹p cña thÕ giíi sinh vËt. Nã cung cÊp quan ®iÓm DVBC t¹o tÝnh kh¸i qu¸t thèng nhÊt vÒ thÕ giíi vËt chÊt. Ph¸t minh thø ba gi¶i thÝch tÝnh chÊt biÖn chøng cña sù ph¸t triÓn phong phó ®a d¹ng cña c¸c gièng loµi trong thÕ giíi tù nhiªn h÷u sinh. Chøng minh con ng­êi lµ kÕt qu¶ cña sù tiÕn ho¸ cña vËt chÊt chø kh«ng ph¶i lµ do th­îng ®Õ hay mét ®Êng tèi cao nµo sinh ra. Ba ph¸t minh nµy cïng víi nhiÒu thµnh tùu lín kh¸c cña khoa häc tù nhiªn ®· gi¸ng mét ®ßn rÊt m¹nh vµo chñ nghÜa duy t©m t«n gi¸o vµ ph­¬ng ph¸p siªu h×nh trong quan niÖm vÒ thÕ giíi, nã ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho M¸c vµ ¡ngghen kh¸i qu¸t lªn nh÷ng luËn ®iÓm c¬ b¶n cña triÕt häc duy vËt biÖn chøng. M¸c vµ ¡ng ghen ®· x©y dùng chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng vµ chñ nghÜa duy vËt lÞch sö nh­ mét triÕt häc phï hîp víi sù ph¸t triÓn cña c¸c khoa häc cô thÓ (c¶ c¸c khoa häc tù nhiªn vµ vµ khoa häc x· héi), ®ång thêi trë thµnh thÕ giíi quan vµ ph­¬ng ph¸p luËn cho c¸c khoa häc ®ã. 1-4 Nh©n tè chñ quan trong sù h×nh thµnh triÕt häc M¸c TriÕt häc M¸c xuÊt hiÖn kh«ng chØ lµ kÕt qu¶ cña sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn tÊt yÕu tõ c¸c nh©n tè cã tÝnh chÊt tiÒn ®Ò kh¸ch quan vÒ ph­¬ng diÖn kinh tÕ-x· héi, lý luËn vµ khoa häc tù nhiªn nh­ ®· dÉn ë trªn mµ cßn lµ kÕt qu¶ cña sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña nh©n tè chñ quan. §ã lµ thiªn tµi cña M¸c vµ ¡ng ghen, lËp tr­êng giai cÊp v« s¶n vµ t×nh b¹n vÜ ®¹i cña hai «ng. Lª nin chØ râ r»ng: “Thiªn tµi cña M¸c chÝnh lµ ë chç «ng ®· gi¶i ®¸p ®­îc nh÷ng vÊn ®Ò mµ t­ t­ëng tiªn tiÕn cña nh©n lo¹i ®· nªu ra”. C.M¸c ngoµi víi t­ c¸ch lµ mét nhµ khoa häc vÜ ®¹i cßn lµ mét nhµ c¸ch m¹ng nång nhiÖt. «ng coi khoa häc tr­íc hÕt lµ mét ®éng lùc c¸ch m¹ng, triÕt häc ph¶i gãp phÇn thóc ®Èy sù nghiÖp tæ chøc phong trµo c«ng nh©n vµ cuéc ®Êu tranh c¸ch m¹ng nh»m lËt ®æ chñ nghÜa t­ b¶n, dµnh th¾ng lîi cho chñ nghÜa x· héi. ¤ng cã mét trÝ tuÖ uyªn b¸c ®Æc biÖt, cã sù nh¹y c¶m chÝnh trÞ vµ tÇm nh×n réng lín bao qu¸t mäi lÜnh vùc vµ ë nhiÒu lÜnh vùc «ng ®· ®­a ra ®­îc nh÷ng kÕt luËn thiªn tµi. C.M¸c ®· t×m ®­îc ë ¡ngghen mét ng­êi cïng t­ t­ëng, mét ng­êi b¹n, ng­êi ®ång chÝ trung thµnh, ng­êi trî lùc g¾n bã mËt thiÕt trong sù nghiÖp khoa häc vµ ®Êu tranh c¸ch m¹ng. Nãi vÒ t×nh b¹n vÜ ®¹i nµy Lªnin viÕt: "Giai cÊp v« s¶n ch©u ©u cã thÓ nãi r»ng khoa häc cña m×nh lµ t¸c phÈm s¸ng t¹o cña hai nhµ b¸c häc kiªm chiÕn sÜ mµ t×nh b¹n ®· v­ît xa tÊt c¶ nh÷ng g× lµ c¶m ®éng nhÊt trong nh÷ng truyÒn thuyÕt cña ®êi x­a kÓ vÒ t×nh b¹n cña con ng­êi”. Tr­íc khi häc thuyÕt cña M¸c vµ ¡ngghen xuÊt hiÖn phong trµo c«ng nh©n ch©u ©u cßn mang tÝnh chÊt tù ph¸t, kh«ng cã tæ chøc. Giai cÊp v« s¶n ch­a gi¸c ngé vÒ ®Þa vÞ thùc sù cña m×nh, ch­a thÊy con ®­êng vµ biÖn ph¸p ®Êu tranh ®óng ®¾n chèng ¸p bøc bãc lét t­ b¶n. Sèng trong phong trµo c«ng nh©n ®­îc tËn m¾t chøng kiÕn sù bÊt c«ng gi÷a «ng chñ t­ b¶n vµ ng­êi lao ®éng vµ th«ng c¶m víi hä nªn M¸c vµ ¡ngghen ®· ®øng vÒ phÝa nh÷ng ng­êi cïng khæ, ®Êu tranh kh«ng mÖt mái v× lîi Ých cña hä, trang bÞ cho hä mét c«ng cô s¾c bÐn ®Ó nhËn thøc vµ c¶i t¹o thÕ giíi víi thiªn tµi khoa häc, lËp tr­êng giai cÊp v« s¶n kiªn ®Þnh vµ t×nh b¹n vÜ ®¹i. M¸c vµ ¡ngghen ®· lµm cho t­ t­ëng x· héi chñ nghÜa tõ kh«ng t­ëng trë thµnh khoa häc. Tãm l¹i: TriÕt häc M¸c còng nh­ toµn bé chñ nghÜa M¸c ®· ra ®êi nh­ mét tÊt yÕu lÞch sö, kh«ng nh÷ng v× nã lµ lµ sù ph¶n ¸nh thùc tiÔn x· héi, nhÊt lµ thùc tiÔn c¸ch m¹ng cña giai cÊp c«ng nh©n mµ cßn lµ sù ph¸t triÓn hîp l«gÝc cua rlichj sö t­ t­ëng nh©n lo¹i. 2 - Thùc chÊt b­íc ngoÆt c¸ch m¹ng do M¸c vµ ¨ngghen thùc hiÖn trong lÜnh vùc triÕt häc. Sù ra ®êi cña triÕt häc M¸c t¹o nªn sù biÕn ®æi cã ý nghÜa c¸ch m¹ng trong lÞch sö ph¸t triÓn cña nh©n lo¹i. M¸c vµ ¨ngghen ®· kÕ thõa mét c¸ch cã phª ph¸n nh÷ng thµnh tùu cña t­ duy nh©n lo¹i, s¸ng t¹o nªn chñ nghÜa duy vËt triÕt häc triÖt ®Ó, kh«ng ®iÒu hoµ víi chñ nghÜa duy t©m siªu h×nh. TriÕt häc M¸c ®· kh¾c phôc sù t¸ch rêi thÕ giíi quan duy vËt vµ phÐp biÖn chøng trong lÞch sö ph¸t triÓn cña triÕt häc. Cè nhiªn, trong c¸c häc thuyÕt triÕt häc duy vËt tr­íc M¸c ®· chøa ®ùng kh«ng Ýt nh÷ng luËn ®iÓm riªng biÖt thÓ hiÖn tinh thÇn biÖn chøng, song do sù h¹n chÕ cña ®iÒu kiÖn x· héi vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña khoa häc nªn tÝnh siªu h×nh vÉn lµ mét nh­îc ®iÓm chung cña chñ nghÜa duy vËt triÕt häc tr­íc M¸c. Trong khi ®ã, phÐp biÖn chøng l¹i ®­îc ph¸t triÓn trong c¸i vá duy t©m thÇn bÝ cña mét sè ®¹i biÓu triÕt häc cæ ®iÓn §øc, ®Æc biÖt lµ trong triÕt häc cña Hªghen. Tuy nhiªn, chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng kh«ng ph¶i lµ sù “l¾p ghÐp” gi÷a phÐp biÖn chøng cña Hªghen víi chñ nghÜa duy vËt cña Ph¬bach, mµ ®Ó x©y dùng nªn triÕt häc duy vËt biªn chøng, M¸c ®· ph¶i c¶i t¹o c¶ chñ nghÜa duy vËt cò lÉn phÐp biÖn chøng duy t©m cña Hªghen, ®óng nh­ M¸c nãi: “Ph­¬ng ph¸p biÖn chøng cña t«i kh«ng nh÷ng kh¸c víi ph­¬ng ph¸p cña Hªghen vÒ c¬ b¶n, mµ cßn ®èi lËp h¼n víi ph­¬ng ph¸p Êy n÷a...”. Gi¶i tho¸t chñ nghÜa duy vËt khái tÝnh h¹n chÕ siªu h×nh, M¸c ®· lµm cho chñ nghÜa duy vËt trë nªn “hoµn bÞ vµ më réng häc thuyÕt Êy tõ chç nhËn thøc giíi tù nhiªn ®Õn chç nhËn thøc x· héi loµi ng­êi, chñ nghÜa duy vËt lÞch sö cña M¸c lµ thµnh tùu vÜ ®¹i nhÊt cña t­ t­ëng khoa häc”. §ã lµ mét cuéc c¸ch m¹ng thùc sù trong triÕt häc vÒ x· héi, yÕu tè chñ yÕu cña b­íc ngoÆt c¸ch m¹ng do M¸c vµ ¨ngghen thùc hiÖn trong lÜnh vùc triÕt häc. Víi sù ra ®êi cña triÕt häc M¸c, Vai trß x· héi cña triÕt häc còng nh­ vÞ trÝ cña triÕt häc trong hÖ thèng tri thøc khoa häc còng biÕn ®æi. LÇn ®Çu tiªn trong lÞch sö triÕt häc cña nh©n lo¹i, triÕt häc M¸c ®· khai ph¸ ra b¶n chÊt cña thùc tiÔn, ®Æc biÖt lµ thùc tiÔn c¸ch m¹ng. ChØ ra vai trß cña thùc tiÔn ®èi víi lý luËn nhËn thøc, ®èi víi sù ph¸t triÓn cña tÊt c¶ c¸c khoa häc, ®èi víi tiÕn tr×nh lÞch sö nãi chung. Cho nªn sù kh¸c nhau c¬ b¶n gi÷a triÕt häc M¸c víi tÊt c¶ nh÷ng häc thuyÕt triÕt häc tr­íc kia lµ ë chç “C¸c nhµ triÕt häc ®· chØ gi¶i thÝch thÕ giíi b»ng nhiÒu c¸ch kh¸c nhau, song vÊn ®Ò lµ c¶i t¹o thÕ giíi”. LuËn ®iÓm nµy cña M¸c ®· nãi lªn sù kh¸c nhau vÒ chÊt gi÷a triÕt häc cña «ng víi c¸c häc thuyÕt triÕt häc tr­íc ®ã, kÕ c¶ nh÷ng häc thuyÕt triÕt häc duy vËt tr­íc M¸c. Tuy nhiªn, M¸c kh«ng hÒ phñ nhËn, mµ tr¸i l¹i M¸c ®¸nh gi¸ cao vai trß cña c¸c nhµ triÕt häc vµ c¸c häc thuyÕt triÕt häc tiÕn bé trong sù ph¸t triÓn cña x· héi. Ch¼ng h¹n, M¸c rÊt kh©m phôc vµ ®¸nh gi¸ rÊt cao chñ nghÜa v« thÇn chiÕn ®Êu cña c¸c nhµ duy vËt Ph¸p thÕ kû XVII-XVIII. Song, khuyÕt ®iÓm chñ yÕu cña mäi häc thuyÕt duy vËt tr­íc M¸c lµ ch­a cã qua ®iÓm ®óng ®¾n vÒ thùc tiÔn vµ ch­a tho¸t khái quan ®iÓm duy t©m vÒ lÞch sö x· héi nªn c¸c häc thuyÕt ®ã ch­a trë thµnh c«ng cô nhËn thøc khoa häc ®Ó c¶i t¹o thÕ giíi b»ng c¸ch m¹ng. TriÕt häc M¸c ®· kh¾c phôc ®­îc nh÷ng h¹n chÕ ®ã, ®i tíi chñ nghÜa duy vËt lÞch sö, lµm cho chñ nghÜa duy vËt trë thµnh triÖt ®Ó. Tõ viÖc thÊy râ vai trß cña thùc tiÔn mµ triÕt häc M¸c cã ®Æc tÝnh s¸ng t¹o. Nã kh¼ng ®Þnh thùc tiÔn lu«n lu«n vËn ®éng vµ biÕn ®æi kh«ng ngõng, do ®ã t­ duy cña con ng­êi ph¶n ¸nh chóng còng ph¶i mÒm dÎo, n¨ng ®éng vµ lu«n lu«n kh«ng ngõng ®æi míi. Ng­ng ®äng tr× trÖ, b¶o thñ, gi¸o ®iÒu ®Òu tr¸i víi tÝnh phª ph¸n cã tÝnh chÊt c¸ch m¹ng cña triÕt häc M¸c. TriÕt häc M¸c lµ thÕ giíi quan khoa häc cña giai cÊp c«ng nh©n, giai cÊp tiÕn bé vµ c¸ch m¹ng nhÊt, mét giai cÊp cã lîi Ých phï hîp víi lîi Ých c¬ b¶n cña nh©n d©n lao ®éng vµ sù ph¸t triÓn cña x· héi . Sù kÕt hîp lý luËn chñ nghÜa M¸c víi phong trµo c«ng nh©n ®· t¹o nªn b­íc chuyÓn biÕn vÒ chÊt cña phong trµo: ®i tõ tù ph¸t lªn tù gi¸c. Vai trß c¸ch m¹ng to lín cña triÕt häc M¸c ®­îc n©ng cao cßn v× sù thèng nhÊt tÝnh khoa häc víi tÝnh c¸ch m¹ng trong b¶n th©n tÝnh lý luËn cña nã. Sù thèng nhÊt h÷u c¬ gi÷a chñ nghÜa duy vËt víi phÐp biÖn chøng lµm cho triÕt häc M¸c xÝt mang tÝnh c¸ch m¹ng s©u s¾c nhÊt, “v× trong quan niÖm tÝch cùc vÒ c¸i hiÖn ®ang tån t¹i, phÐp biÖn chøng ®ång thêi còng bao hµm lu«n c¶ quan niÖm vÒ sù phñ ®Þnh c¸i hiÖn ®ang tån t¹i ®ã, vÒ sù diÖt vong tÊt yÕu cña nã; v× mçi h×nh th¸i ®· h×nh thµnh ®Òu ®­îc phÐp biÖn chøng xÐt ë trong sù vËn ®éng, tøc lµ xÐt c¶ mÆt nhÊt thêi cña h×nh th¸i ®ã; v× phÐp biÖn chøng kh«ng khuÊt phôc tr­íc mét c¸i g× c¶, vµ vÒ thùc chÊt th× nã cã tÝnh phª ph¸n vµ c¸ch m¹ng”. Søc m¹nh “c¶i t¹o thÕ giíi” cña triÕt häc M¸c xÝt chÝnh lµ sù g¾n bã mËt thiÕt víi cuéc ®Êu tranh c¸ch m¹ng cña giai cÊp v« s¶n c¸ch m¹ng vµ quÇn chóng nh©n d©n ®«ng ®¶o, nhê ®ã lý luËn “trë thµnh lùc l­îng vËt chÊt”. TriÕt häc M¸c còng ®· chÊm døt tham väng ë nhiÒu nhµ triÕt häc ®· coi triÕt häc lµ “khoa häc cña c¸c khoa häc”, “®øng trªn mäi khoa häc”. M¸c vµ ¨ngghen ®· x©y dùng lý luËn triÕt häc cña m×nh trªn c­ së kh¸i qu¸t c¸c thµnh tùu cña khoa häc tù nhiªn vµ khoa häc x· héi. ¨ngghen ®· v¹ch ra r»ng, mçi lÇn cã ph¸t minh v¹ch thêi ®¹i (ngay c¶ trong lÜnh vùc khoa häc tù nhiªn) th× chñ nghÜa duy vËt kh«ng thÓ tr¸nh khái ph¶i thay ®æi h×nh thøc cña nã. §Õn l­ît m×nh, triÕt häc M¸c ra ®êi ®· trë thµnh thÕ giíi quan khoa häc vµ ph­¬ng ph¸p luËn chung cÇn thiÕt cho sù ph¸t triÓn cña c¸c khoa häc. Sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña khoa häc ngµy nay cµng ngµy cµng chøng tá sù cÇn thiÕt ph¶i cã t­ duy biÖn chøng duy vËt vµ ng­îc l¹i, ph¶i ph¸t triÓn lý luËn triÕt häc cña chñ nghÜa M¸c dùa trªn nh÷ng thµnh tùu cña khoa häc hiÖn ®¹i. KÕt luËn Sù ra ®êi cña triÕt häc M¸c lµ b­íc ngoÆt c¸ch m¹ng trong lÞch sö ph¸t triÓn triÕt häc nh©n lo¹i. Sù thèng nhÊt h÷u c¬ gi÷a tÝnh c¸ch m¹ng vµ tÝnh khoa häc trong chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng vµ chñ nghÜa duy vËt lÞch sö ®· ®­a triÕt häc M¸c trë thµnh mét häc thuyÕt triÕt häc hoµn mü vµ triÖt ®Ó h¬n tÊt c¶ c¸c trµo l­u triÕt häc tr­íc ®ã. Søc m¹nh tiÒm tµng cña triÕt häc M¸c lµ sù thèng nhÊt gi÷a gi¶i thÝch thÕ giíi trªn quan ®iÓm duy vËt biÖn chøng mét c¸ch triÖt ®Ó vµ chØ ra kh¶ n¨ng c¶i t¹o thÕ giíi th«ng qua ho¹t ®éng thùc tiÔn v× môc tiªu gi¶i phãng giai cÊp, gi¶i phãng nh©n lo¹i tho¸t khái ¸p bøc, bãc lét, bÊt c«ng x· héi. Søc sèng vÜ ®¹i cña triÕt häc M¸c lµ ë chç th­êng xuyªn ®­îc bæ sung vµ ph¸t triÓn s¸ng t¹o phï hîp víi sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña khoa häc hiÖn ®¹i vµ thùc tiÔn c¸ch m¹ng. Mäi biÓu hiÖn duy ý chÝ, b¶o thñ, tr× trÖ, tuyÖt ®èi ho¸ tÝnh vÜnh cöu cña c¸c ch©n lý ®Òu lµ nh÷ng c¶n trë cho sù ph¸t triÓn cña triÕt häc M¸c. M¸c vµ ¡ngghen lu«n nh¾c nhë chóng ta r»ng häc thuyÕt cña hai «ng kh«ng ph¶i lµ gi¸o ®iÒu, mµ lµ kim chØ nam cho hµnh ®éng. VÒ vÊn ®Ò nµy Lªnin viÕt: “Chóng ta kh«ng thÓ coi lý luËn cña M¸c nh­ lµ mét c¸i g× ®· xong xu«i h¼n vµ bÊt kh¶ x©m ph¹m, tr¸i l¹i chóng ta tin r»ng lý luËn ®ã chØ ®Æt nÒn mãng cho c¸c m«n khoa häc mµ nh÷ng ng­êi x· héi chñ nghÜa cÇn ph¶i ph¸t triÓn h¬n vÒ mäi mÆt nÕu hä kh«ng muèn l¹c hËu víi cuéc sèng”. Khi nghiªn cøu triÕt häc M¸c vµ vËn dông vµo thùc tiÔn ®Çy sinh ®éng cña ®êi sèng x· héi ®ßi hái chóng ta kh«ng bao giê ®­îc tho¶ m·n víi nh÷ng nguyªn lý ®· cã s½n mµ ph¶i lu«n lu«n bæ sung ph¸t triÓn cho phï hîp. Nh­ vËy triÕt häc M¸c lµ mét tr­êng ph¸i triÕt häc hiÖn ®¹i trong t­ t­ëng triÕt häc cña nh©n lo¹i. Cïng víi nã, cßn cã c¸c trµo l­u triÕt häc kh¸c, cã thÓ cã nh÷ng nh©n tè hîp lý, chõng mùc nµo ®ã kh¸i qu¸t ®­îc c¸c thµnh tùu khoa häc, nh­ng nÕu xÐt c¶ hÖ thèng c¸c trµo l­u ®ã ch­a hoµn toµn khoa häc. Trong cuéc ®Êu tranh lý luËn t­ t­ëng hiÖn nay, dï c¸c häc gi¶ t­ s¶n vµ chñ nghÜa c¬ héi xÐt l¹i cã xuyªn t¹c nh