Các hình thức phân phối ở nước ta hiện nay

Lêi më ®Çu Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ph©n phèi thu nhËp gi÷ mét vai trß hÔt søc quan träng. Nã lµ mét kh©u kh«ng thÓ thiÕu ®­îc cña qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt. Ph©n phèi thu nhËp nèi liÒn s¶n xuÊt víi s¶n xuÊt, s¶n xuÊt víi tiªu dïng, nèi liÒn thÞ tr­êng hµng ho¸ tiªu dïng vµ dÞch vô víi thÞ tr­êng c¸c yÕu tè s¶n xuÊt lµm cho sù vËn ®éng cña c¬ chÕ thÞ tr­êng diÔn ra th«ng suèt. Mét x· héi muèn æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn th× cÇn ®¶m b¶o ®­îc nh÷ng lîi Ých cña c¸ nh©n trong x· héi, trong ®ã ph©n phèi ®¶m nhËn vai trß ph©n chia lî Ých cho tõng c¸ nh©n. Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ph©n phèi thu nhËp cã ý nghÜa to lín ®èi víi sù æn ®Þnh, t¨ng tr­ëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ cña mçi quèc gia.Thùc tiÔn ë ViÖt Nam ®· chØ râ, trong qu¸ tr×nh ®i tíi æn ®Þnh vµ t¨ng tr­ëng nÒn kinh tÕ, tr­íc hÕt chóng ta ph¶i c¶i c¸ch l­u th«ng, ph©n phèi. Nhê th¸o gì nh÷ng ¸ch t¾c trong lÜnh vùc nµy mµ nÒn kinh tÕ n­í ta ®· vµ ®ang dÇn tho¸t khái t×ng tr¹ng khñng ho¶ng, l¹m ph¸t tõng b­íc cã sù t¨ng tr­ëng ph¸t triÓn.Tuy nhiªn khi chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng XHCN th× hµng lo¹t c¸c vÊn ®Ò thuéc lÜnh vùc ph©n phèi thu nhËp nh­ tiÒn l­¬ng, lîi nhuËn, lîi tøc ... ®· n¶y sinh, ®ßi hái ph¶i cã nh÷ng c¶i c¸ch th­êng xuyªn, liªn tôc ®Ó phï hîp víi nh÷ng nguyªn lý kinh tÕ kinh tÕ thÞ tr­êng còng nh­ nh÷ng ®ßi hái cÊp thiÕt cña x· héi ®ang ®Æt ra. V× vËy viÖc nghiªn cøu quan hÖ ph©n phèi trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng vµ vËn dông vµo ViÖt Nam lµ hÕt søc cÊp thiÕt, cÊp b¸ch vµ cã ý nghÜa quan träng c¶ vÒ lý luËn vµ thùc tiÔn. H¬n thÕ n÷a, trong chÆng ®­êng ®Çu cña thêi kú qu¸ ®é ë níc ta, do nÒn kinh tÕ cã nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ vËn ®éng trong c¬ chÕ thÞ tr­êng nªn còng cã nhiÒu lîi Ých kinh tÕ kh¸c nhau vµ tÊt yÕu còng xuÊt hiÖn m©u thuÉn gi÷a c¸c lîi Ých kinh tÕ. ViÖc ph¸t hiÖn vµ gi¶i quyÕt c¸c quan hÖ vÒ lîi Ých kinh tÕ ®­îc thùc hiÖn qua ph©n phèi. Do ®ã viÖc nghiªn cøu quan hÖ ph©n phèi ®­îc xem lµ ch×a kho¸ ®Ó th¸o gì cho c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn viÖc ph©n chia c¸c lîi Ých trong x· héi. XuÊt ph¸t tõ nh÷ng yªu cÇu mang tÝnh cÊp b¸ch ®ã ®ßi hái mçi c¸ nh©n ph¶i nhËn thøc râ vai trß vµ tÇm quan träng cña ph©n phèi trong x· héi. Bµi luËn nµy víi môc ®Ých nghiªn cøu quan hÖ ph©n phèi ë ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m võa qua tõ ®ã ®­a ra mét sè kiÕn nghÞ gi¶i ph¸p nh»m hoµn thiÖn quan hÖ ë n­íc ta ta thêi gian tíi, ®· thÓ hiÖn râ quan ®iÓm cña c¸ nh©n em trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu quan hÖ ph©n phèi. Hy väng r»ng nã sÏ gãp phÇn nhá bÐ vµo qu¸ tr×nh hoµn thiÖn quan hÖ ph©n phèi ë n­íc ta nh»m ®¹t ®­îc môc tiªu ‘’ T¨ng tr­ëng kinh tÕ ph¶i g¾n víi tiÕn bé x· héi vµ c«ng b»ng x· héi ngay trong tõng b­íc ph¸t triÓn,,.(1) Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n thÇy gi¸o TrÇn ViÖt TiÕn ®· tËn t×nh chØ b¶o ®Ó em hoµn thµnh ®Ò ¸n nµy. Hy väng r»ng nh÷ng kiÕn thøc nµy sÏ cã Ých cho cho ®Êt n­íc trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸. ------------------------------------------ (1): B¸o c¸o chÝnh trÞ cña BCH.TW gi÷a nhiÖm kú kho¸ VII Ch­¬ng 1 Lý luËn vÒ quan hÖ ph©n phèi vµ c¸c h×nh thøc ph©n phèi ë n­íc ta hiÖn nay. TÝnh tÊt yÕu vµ b¶n chÊt cña quan hÖ ph©n phèi. TÝnh tÊt yÕu cña viÖc nghiªn cøu quan hÖ ph©n phèi. Qua qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña lÞch sö ®· chØ ra r»ng: ph¸t triÓn s¶n xuÊt lµ c¸ch thøc duy nhÊt ®Ó t¹o nªn sù phån thÞnh bÒn v÷ng cña mçi quèc gia, trong ®ã qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt ®­îc xem lµ trung t©m cña mäi ho¹t ®éng. Qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt x· héi theo nghÜa réng bao gåm bèn kh©u: S¶n xuÊt,ph©n phèi, trao ®æi vµ tiªu dïng. C¸c kh©u nµy cã quan hÖ chÆt chÏ víi nhau trong ®ã s¶n xuÊt ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh, c¸c kh©u kh¸c phô thuéc vµo s¶n xuÊt vµ còng cã t¸c ®éng ng­îc trë l¹i víi qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, ®ång thêi còng cã t¸c ®éng qua l¹i víi nhau. Trong guång m¸y ®ã ph©n phèi lµ mét kh©u kh«ng thÓ thiÕu ®­îc, nã nèi liÒn s¶n xuÊt víi tiªu dïng, nã phôc vô vµ thóc ®Èy s¶n xuÊt, phôc vô tiªu dïng. H¬n thÕ n÷a quan hÖ ph©n phèi cßn lµ mét mÆt cña quan hÖ s¶n xuÊt, nã ph¶n ¸nh mèi quan hÖ lîi Ých cña mçi thµnh viªn vµ lîi Ých cña toµn x· héi. S¶n xuÊt t¹o ra nh÷ng vËt phÈm thÝch hîp víi nhu cÇu, ph©n phèi chia c¸c s¶n phÈm (®­îc quy ra gi¸ trÞ) ®ã theo nh÷ng quy luËt x· héi, nèi tiÕp ®ã lµ qu¸ tr×nh trao ®æi, ph©n phèi c¸c s¶n phÈm ®É ®­îc ph©n phèi theo nh÷ng nhu cÇu c¸ biÖt. Qu¸ tr×nh ®­îc kÕt thóc khi s¶n phÈm ®­îc tiªu dïng vµ lóc ®ã s¶n phÈm tho¸t ra khái sù vËn ®éng mang tÝnh kÕ thõa, trùc tiÕp trë thµnh ®èi t­îng phôc vô cho nhu cÇu c¸ biÖt vµ tho¶ m·n nhu cÇu ®ã trong qu¸ tr×nh tiªu dïng. Nh­ vËy ph©n phèi ®­îc xem lµ yÕu tè xuÊt ph¸t tõ x· héi cßn trao ®æi lµ yÕu tè xuÊt ph¸t tõ c¸ nh©n. Trong s¶n xuÊt con ng­êi ®­îc kh¸ch thÓ ho¸, trong tiªu dïng ®ß vËt ®­îc chñ thÓ ho¸,trong ph©n phèi díi h×nh th¸i nh÷ng quy ®Þnh phæ biÕn cã t¸c dông chi phèi th× x· héi ®¶m nhiÖm vai trß trung gian gi÷a s¶n xuÊt vµ tiªu dïng.Ph©n phèi x¸c ®Þnh tû lÖ vÒ l­îng s¶n phÈm dµnh cho c¸ nh©n. Trao ®æi x¸c ®Þnh nh÷ng s¶n phÈm trong ®ã c¸ nh©n ®ßi hái phÇn ph©n phèi dµnh cho m×nh. Mac ®· nhËn ®Þnh r»ng: ‘’ Mét nÒn s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh quyÕt ®Þnh mét chÕ ®é tiªu dïng nhÊt ®Þnh, mét chÕ ®é trao ®æi nhÊt ®Þnh còng ¶nh h­ëng ®Õn ph©n phèi.,, (1)Trªn thùc tÕ nÕu ta chØ nhËn ®Þnh r»ng c¸c kh©u ®ã chØ lµ c¸c b­íc kÕ tiÕp cña nhau th× ch­a ph¶n ¸nh hÕt ®­îc b¶n chÊt bªn trong mang tÝnh kh¸ch quan cña qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt. S¶n xuÊt chôi ¶nh h­ëng bëi c¸c quy luËt cña tù nhiªn vµ ph©n phèi còng chôi ¶nh h­ëng bëi c¸c quy luËt ngÉu nhiªn cña x· héi, nªn nã cã ¶nh h­ëng Ýt nhiÒu thuËn lîi ®Õn s¶n xuÊt. KÕ tiÕp ®ã lµ qu¸ tr×nh trao ®æi ®­îc xem nh­ sù vËn ®éng x· héi cã tÝnh h×nh thøc, cßn hµnh vi cuèi cïng lµ tiªu dïng, kh«ng nh÷ng ®­îc coi lµ ®iÓm kÕt thóc mµ ------------------------------------ (1): C.Mac- Angghen VI tËp, tËp IV, NXB Sù ThËt, Hµ Néi 1983 trg 300-301 cßn lµ môc ®Ých cuèi cïng. Nh­ vËy ph©n phèi ®­îc xem lµ c«ng cô ®¶m b¶o cho c¸c qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt ho¹t ®éng mét c¸ch tr«i ch¶y, lµ ®éng lùc cho c¸c thµnh viªn trong nÒn kinh tÕ ho¹t ®éng mét c¸ch cã hiÖu qu¶. B¶n chÊt cña quan hÖ ph©n phèi. TÝnh chÊt cña quan hÖ ph©n phèi do quan hÖ së h÷u vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh. Khi ta xÐt nã trong mèi quan hÖ gi÷a ng­êi vµ ng­êi th× ph©n phèi do quan hÖ s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh. Quan hÖ s¶n xuÊt nh­ thÕ nµo th× quan hÖ ph©n phèi nh­ thÕ ®ã vµ trong x· héi lu«n tån t¹i mèi quan hÖ qua l¹i gi÷a s¶n xuÊt vµ s¶n phÈm. B¶n th©n cña h©n phèi lµ s¶n phÈm cña nÒn s¶n xuÊt. C¬ cÊu cña ph©n phèi hoµn toµn do c¬ cÊu cña s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh. NÕu ta chØ hiÓu r»ng ph©n phèi ®­îc biÓu hiÖn lµ ph©n phèi s¶n phÈm tiªu dïng cho c¸ nh©n vµ c¸c thµnh viªn trong x· héi th× d­êng nh­ ph©n phèi ®· c¸ch xa víi s¶n xuÊt vµ tùa hå nh­ lµ ®éc lËp víi s¶n xuÊt. Nh­ng tr­íc khi ph©n phèi lµ ph©n phèi s¶n phÈm th× nã ®· xuÊt hiÖn ngay trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ( ®ã lµ ph©n phèi c¸c nguån lùc ®Çu vµo, c¸c yÕu tè cña s¶n xuÊt) vµ ®Æc biÖt nã cßn tham gia trùc tiÕp trong viÖc ph©n phèi c¸c thµnh viªn x· héi theo nh÷ng lo¹i s¶n xuÊt kh¸c nhau. Nh­ vËy ph©n phèi s¶n phÈm chØ lµ kÕt qu¶ cña sù ph©n phèi tr­íc ®ã, sù ph©n phèi nµy ®· bao hµm trong b¶n th©n qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ quyÕt ®Þnh trong c¬ cÊu s¶n xuÊt. Xem xÐt s¶n xuÊt ®éc lËp víi ph©n phèi ®ã th× râ rµng lµ m¬ hå bëi thùc chÊt ph©n phèi ®· n»m ngay trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, cßn ph©n phèi s¶n phÈm ®­îc coi lµ bÒ næi vµ lµ biÓu hiÖn quan träng nhÊt cña ph©n phèi. Vµ ®iÒu quan träng, chóng ta ph¶i thÊy ®­îc nã kh«ng hoµn toµn t¸ch rêi víi s¶n xuÊt. Khi nãi vÒ c¬ së kinh tÕ cña sù ph©n phèi ë ®©y bao hµm ý nghÜa nãi ®Õn ph©n phèi vËt phÈm tiªu dïng cho c¸c thµnh viªn trong x· héi. Nh­ng v× sù ph©n phèi bao giê còng bao hµm c¶ sù ph©n phèi cho s¶n xuÊt ®­îc xem lµ yÕu tè cña s¶n xuÊt vµ ph©n phèi cho tiªu dïng ®­îc xem lµ kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, cho nªn kh«ng ph¶i toµn bé s¶n phÈm mµ x· héi t¹o ra ®Òu ®ùc ph©n phèi cho tiªu dïng c¸ nh©n.Tr­íc hÕt x· héi cÇn ph¶i mét phÇn ®Ó: Bï ®¾p nh÷ng t­ liÖu s¶n xuÊt ®· hao phÝ. Më réng s¶n xuÊt. LËp quü dù phßng. C¸c kho¶n ®­îc trÝch trªn ®­îc xem lµ mét ®iÒu tÊt tÕu vÒ kinh tÕ, v× nÕu kh«ng kh«i phôc vµ më réng s¶n xuÊt th× kh«ng thÓ ®¸p øng ®­îc nhu cÇu ngµy cµng cao cña x· héi. PhÇn cßn l¹i cña tæng san phÈm x· héi th× ®Ó tiªu dïng. Nh­ng tr­íc khi tiÕn hµnh ph©n phèi trùc tiÕp cho tiªu dïng c¸ nh©n, cßn ph¶i trÝch mét phÇn ®Ó: Chi phÝ vÒ qu¶n lý hµnh chÝnh vµ b¶o vÖ tæ quèc. Chi cho c¸c ch­¬ng tr×nh phóc lîi vµ cøu tÕ x· héi. Cuèi cïng phÇn vËt phÈm tiªu dïng cßn l¹i míi ®­îc trùc tiÕp ph©n phèi cho tiªu dïng c¸ nh©n cña nh÷ng ng­êi lµm viÖc trong nÒn s¶n xuÊt x· héi phï hîp víi chÊt l­îng vµ sè l­îng cña lao ®éng còng nh­ sè l­îng vèn vµ tµi s¶n mµ hä ®ãng gãp cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. 1.2 Vai trß cña quan hÖ ph©n phèi Bµn vÒ vai trß cña ph©n phèi trong nÒn s¶n xuÊt x· héi, F.¡ngghen cho r»ng: ‘’ Sù ph©n phèi chõng nµo mµ cßn bÞ nh÷ng lý do thuÇn tuý kinh tÕ chi phèi, th× nã sÏ ®­îc ®iÒu tiÕt bëi lîi Ých cña s¶n xuÊt, r»ng s¶n xuÊt sÏ ®­îc thuËn lîi trªn hÕt trong mäi ph­¬ng thøc ph©n phèi mµ mäi thµnh viªn trong x· héi cã thÓ ph¸t triÓn, duy tr× vµ thùc hiÖn nh÷ng n¨ng khiÕu cña hä mét c¸ch toµn diÖn nhÊt.,, (1) Ta thÊy r»ng mçi mét h×nh th¸i kinh tÕ x· héi ®Òu bao gåm c¶ mét hÖ thèng phøc t¹p c¸c lîi Ých mµ trong ®ã lîi Ých kinh tÕ ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh. C¸c lîi Ých kinh tÕ ®­îc quy ®Þnh bëi quan hÖ s¶n xuÊt cua mçi chÕ ®é x· héi, trong ®ã quan hÖ së h÷u víi t­ liÖu s¶n xuÊt cã vai trß chi phèi hÖ thèng lîi Ých kinh tÕ. B¶n chÊt cña quan hÖ s¶n xuÊt trong mèi ph­¬ng thøc s¶n xuÊt ®­îc thÓ hiÖn qua h×nh thøc së h÷u - ®ã kh«ng ph¶i lµ quan hÖ ®¬n thuÇn nh­ mäi sù viÖc tån t¹i trong x· héi mµ nã lµ mèi quan hÖ phøc t¹p gi÷a con ng­êi víi con ng­êi. Trong lÞch sö kh«ng hÒ cã mét h×nh th¸i së h÷u nµo mµ kh«ng ph¶n ¸nh nh÷ng quan hÖ trong s¶n xuÊt. ‘’N¬i nµo kh«ng cã mét h×nh th¸i së h÷u nµo c¶ th× ë ®ã kh«ng tån t¹i mét nªn s¶n xuÊt nµo c¶, do ®ã còng kh«ng mét x· héi nµo c¶.,, (2) Së h÷u - ®ã lµ nh÷ng quan hÖ vÒ c¸c ®iÒu kiÖn kh¸ch quan cña s¶n xuÊt, ph©n phèi, trao ®æi vµ tiªu dïng nh÷ng cña c¶i vËt chÊt. Së h÷u víi t­ c¸ch lµ nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt, nã lµ c¬ së cña c¸c lîi Ých. HÖ thèng c¸c quan hÖ s¶n xuÊt cña mçi chÕ ®é x· héi sÏ quy ®Þnh hÖ thèng c¸c lîi Ých vèn cã trong giai ®o¹n ph¸t triÓn cña nã. Trong hÖ thèng c¸c lîi Ých th× lîi Ých kinh tÕ gi÷ vai trß chñ ®¹o. Lîi Ých kinh tÕ ®­îc hiÓu lµ nh÷ng quan hÖ kinh tÕ ph¶n ¸nh nh÷ng nhu cÇu, nh÷ng ®éng c¬ kh¸ch quan vÒ sù ho¹t ®éng cña c¸c gia cÊp, nh÷ng nhãm x· héi hoÆc cña tõng ng­êi lµm viªc riªng biÖt do quan hÖ s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh. Nãi lîi Ých kinh tÕ lµ h×nh thøc biÓu hiÖn cña nh÷ng quan hÖ kinh tÕ cña mçi x· héi nhÊt ®Þnh nghÜa lµ lîi Ých kinh tÕ lµ ph¹m trï kinh tÕ kh¸ch quan, nã chØ xuÊt hiÖn khi gi­a nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt cã nh÷ng mèi quan hÖ kinh tÕ kh¸c nhau. Lîi Ých kinh tÕ võa mang tÝnh chÊt kh¸ch quan võa mang tÝnh chñ quan. Nã mang mµu s¾c kh¸ch quan bëi v× nã lu«n tån t¹i vµ vËn ®éng. Th«ng qua sù vËn ®éng cña c¸c quy luËt kinh tÕ do nã trùc tiÕp sinh ra mµ quan hÖ s¶n xuÊt ¶nh h­ëng tíi qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. Cßn nã mang mµu s¾c chñ quan lµ ë chç nã biÕn c¸c t¸c ®éng kh¸ch quan cña c¸c quy luËt kinh tÕ thµnh c¸c ®éng c¬ hµnh ®äng kinh tÕ cö con ng­êi. Lîi Ých kinh tÕ cã vai trß quan träng lµ ®éng lùc m¹nh mÏ ®èi víi sù ph¸t triÓn cña x· héi. Nh÷ng h×nh thøc chñ yÕu cña lîi Ých kinh tÕ trong hÖ thèng nµy lu«n ®­îc ®Æc tr­ng b»ng tÝnh ®¹i diÖn vµ tÝnh thèng nhÊt gi÷a ba nhãm lîi Ých c¬ b¶n. ---------------------------------------- (1): F.Angghen: ‘’chèng §uy- rinh,, NXB Sù ThËt, Hµ Néi 1960 tr 336 §ã lµ lîi Ých nhµ n­íc, lîi Ých tËp thÓ lîi Ých vµ lîi Ých cña b¶n th©n ng­êi lao ®éng. Sù thèng nhÊt gi÷a c¸c h×nh thøc lîi Ých kinh tÕ kh¸c nhau trong x· héi sÏ dÉn ®Õn sù liªn hÖ chÆt chÏ vµ th©m nhËp nhau gi÷a chóng. Trong ®ã lîi Ých c¸ nh©n trùc tiÕp lµ ®éng lùc m¹nh mÏ nhÊt ®èi víi sù ph¸t triÓn cña x· héi. Sù tån t¹i nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn trong thêi kú qu¸ ®é ®· nãi lªn sù kh«ng ®ång nhÊt vÒ lîi Ých kinh tÕ x· héi. Tuy nhiªn ®©y lµ mét xu thÕ tÊt yÕu bëi ®iÓm xuÊt ph¸t ®i lªn lµ thÊp trong khi ®ã yªu cÇu héi nhËp quèc tÕ lµ c¸ch duy nhÊt ®Ó thùc hiÖn môc tiªu c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸. T­¬ng øng víi qu¸ tr×nh ®ã, trong nÒn kinh tÕ sÏ cã nhiÒu quy luËt vËn ®éng. C¸c quy luËt kinh tÕ ph¸t sinh trªn c¬ së nh÷ng quan hÖ kinh tÕa t­¬ng øng vµ còng trùc tiÕp quy ®Þnh sù h×nh thµnh c¸c lîi Ých kinh tÕ cña tõng giai cÊp tõng tÇng líp d©n c­ trong x· héi. Tuy nhiªn bªn c¹nh sù thèng nhÊt gi÷a c¸c lîi Ých kinh tÕ c¬ b¶n, kh«ng lo¹i trõ nh÷ng m©u thuÉn gi÷a chóng còng nh­ trong ph¹m vi mçi nhãm lîi Ých. V× vËy cÇn ph¶i ph¸t hiÖn kÞp thêi c¸c m©u thuÉn gi÷a c¸c lîi Ých vµ t×m c¸ch gi¶i quyÕt c¸c m©u thuÉn ®ã. ViÖc gi¶i quyÕt c¸c quan hÖ vÒ lîi Ých kinh tÕ ®­îc thùc hiÖn th«ng qua quan hÖ ph©n phèi. Khi ph­¬ng thøc s¶n xuÊt cßn phï hîp (lîi Ých cña giai cÊp thèng trÞ cßn phï hîp víi lîi Ých cña x· héi) th× ng­êi ta cßn b»ng lßng víi sù ph©n phèi cña x· héi. Nh­ng khi nã tho¸i trµo th× kh«ng cßn ®iÒu kiÖn ®Ó tån t¹i ph©n phèi bëi ph©n phèi khi ®ã ®· kh«ng cßn lµ c«ng cô ®Èm b¶o cho sù c«ng b»ng x· héi, bÊt c«ng ngµy cµng s©u s¾c ®Én ®Õn ®Êu tranh x· héi vµ cuèi cïng lµ mét ph­¬ng thøc s¶n xuÊt míi ra ®êi. Nh­ v©y quan hÖ ph©n phèi mang tÝnh lÞch sö vµ th­íc ®o møc ®é tiÕn bé cña mét h×nh th¸i x· héi. Nã chØ cã thÓ thay ®æi khi quan hÖ s¶n xuÊt ®Î ra quan hÖ ph©n phèi ®ã mÊt ®i - ®ã lµ th«ng qua c¸ch m¹ng x· héi.Bëi trong mçi h×nh th¸i kinh tÕ th× quan hÖ ph©n phèi gi¶i quyÕt nh÷ng m©u thuÉn vÒ lîi Ých kinh tÕ vµ ®Õn khi nµo nã kh«ng thÓ gi¶i quyÕt ®­îc n÷a th× tÊt yÕu sÏ bÞ thay thÕ b»ng h×nh thøc ph©n phèi kh¸c cho phï hîp. C¸c h×nh thøc ph©n phèi ë n­íc ta hiÖn nay. NÒn kinh tÕ ViÖt Nam tõ sau ®¹i héi VI cña §¶ng ®· chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. Trong mét nÒn kinh tÕ cßn ch­a æn ®Þnh vµ xuÊt hiÖn nhiÒu vÊn ®Ò KT-XH ®ßi hái ph¶i ®­îc lý gi¶i s¸ng tá c¶ vÒ lý luËn vµ thùc tÕ. Mét trong nh÷ng vÊn ®Ò quan träng hiÖn nay lµ x¸c ®Þnh c¸c nguyªn t¾c ph©n ophois ®Ó lµm sao võa ®¶m b¶o c«ng b»ng x· héi võa t¹o ®­îc ®éng thóc ®Èy c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ph¸t triÓn v÷ng b­íc ®i lªn CNXH. Tõng b­íc thùc hiÖn môc tiªu ‘’Lîi Ých cña mçi ng­êi, cña toµn x· héi g¾n bã h÷u c¬ víi nhau, trong ®ã lîi Ých c¸ nh©n lµ ®éng lùc trùc tiÕp.,, (1) Trong nÒn kinh tÕ ë n­íc ta hiÖn nay tån t¹i ba nguyªn t¾c ph©n phèi c¬ b¶n: Ph©n phèi theo lao ®éng, ph©n phèi theo tµi s¶n hay vèn vµ nh÷ng ®èng gãp kh¸c ph©n -------------------------------------- (1): V¨n kiÖn ®¹i héi VII §¶ng céng s¶n ViÖt Nam, NXB Sù ThËt, Hµ Néi 1991, tr 8 phèi ngoµi thï lao lao ®éng th«ng qua c¸c quü phóc lîi x· héi.Trong ®ã lÊy ph©n phèi kÕt qu¶ lao ®éng vµ hiÖu qña kinh tÕ lµ chñ yÕu. Ph©n phèi theo lao ®éng – Mét quy t¾c ph©n phèi cña CNXH. Thùc chÊt cña ph©n phèi theo lao ®éng. Theo Mac trong nguyªn t¾c cña ph©n phèi theo lao ®éng th× ‘’Mçi ng­êi s¶n xuÊt sÏ nhËn ®­îc trë l¹i, mét sè l­îng vËt phÈm tiªu dïng trÞ gi¸ ngang víi sè l­îng lao ®éng mµ anh ta ®· cung cÊp cho x· héi, sau khi ®· khÊu trõ lao ®éng cña anh ta cho c¸c quü x· héi. ,,(1) Mac coi ®©y lµ nguyªn t¾c ph©n phèi c¬ b¶n trong CNXH. V× nã lµ thµnh qu¶ cña lao ®éng, t¸c ®éng trùc tiÕp vµo tÝnh tÝch cùc cña lao ®éng x· héi. §ã lµ nguyªn t¾c ph©n phèi ®¶m b¶o c«ng b»ng cho nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt ngang nhau, tham gia vµo quü tiªu dïng x· héi khi lµm c«ng viÖc ngang nhau. Trong giai ®o¹n ngµy nay ph©n phèi theo lao ®éng ph¶i ®­îc dùa trªn kÕt qu¶ lao ®éng vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ. ViÖc ®¸nh gi¸ th«ng qua hai tiªu chÝ nµy kh«ng nh÷ng ph¶n ¸nh ®­îc ®Çy ®ñ mÆt l­îng cña lao ®éng mµ cßn ph¶n ¸nh ®­îc mÆt chÊt Èn s©u trong ph¹m trï lao ®éng ®ãng gãp thùc sù lµ bao nhiªu?. ChÝnh v× viÖc ph¶n ¸nh ®óng vµ ®Çy ®ñ nªn ph©n phèi theo lao ®éng ®­îc coi lµ h×nh thøc ph©n phèi chñ yÕu ë n­íc ta hiÖn nay. Nã kh«ng chØ ®¶m b¶o c«ng b»ng mµ cßn t¹o ®éng lùc cho ng­êi lao ®éng lµm viÖc h¨ng say, kh«ng ngõng n©ng cao kiÕn thøc, tr×nh ®é tay nghÒ. 1.3.1.2 TÝnh tÊt yÕu cña viÖc ph©n phèi theo lao ®éng. Trong thêi kú qu¸ ®é ë n­íc ta hiÖn nay th× ph©n phèi theo lao ®éng lµ h×nh thøc thøc c¨n b¶n, lµ nguyªn t¾c ph©n phèi chñ yÕu thÝch hîp nhÊt víi c¸c thµnh phÇn kinh tÕ dùa trªn chÕ ®é së h÷u c«ng h÷u vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt. Trong thµnh phÇn kinh tÕ nµy tÊt c¶ mäi ng­êi dÒu cã quyÒn b×nh ®¼ng ®èi víi t­ liÖu s¶n xuÊt, th× chØ cã thÓ thùc hiÖn ph©n phèi gi÷a nh÷ng ng­êi lao ®éng víi nhau th«ng qua viÖc l¸y lao ®éng lµm th­íc ®o. §èi víi c¸c thµnh phÇn kinh tÕ th× viÖc ph©n phèi theo lao ®éng lµ mét ®iÒu tÊt yÕu. Bëi nhiÒu nguyªn nh©n: Nhê dùa trªn chÕ ®é c«ng h÷u mµ chÕ ®é ng­êi bãc lét ng­êi bÞ xo¸ bá. QuyÒn lµm chñ vÒ mÆt kinh tÕ ®­îc x¸c lËp. Lao ®éng ®ang trë thµnh c¬ së quyÕt ®Þnh ®Þa vÞ x· héi vµ phóc lîi vËt chÊt cña mçi ng­êi.ChÝnh v× vËy mµ ph©n phèi theo lao ®éng vµ phï hîp víi c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ®ang tån t¹i ë n­íc ta hiÖn nay. Lý do thø hai khiÕn ph©n phèi theo lao ®éng lµ cÇn thiÕt lµ: tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt cßn thÊp, ch­a cã ®ñ s¶n phÈm ®Ó ph©n phèi theo nhu cÇu. TiÕp ®ã lµ sù kh¸c biÖt vÒ tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é lao ®éng .... DÉn ®Õn mçi ng­êi cã cèng hiÕn kh¸c nhau ®Õn kÕt qu¶ lao ®éng do ®ã ph¶i c¨n cø vµo lao ®éng ®· cèng hiÕn cho x· héi ®Ó ph©n phèi. Thªm mét nguyªn nh©n n÷a cho thÊy sù cÇn thiÕt ph¶i ph©n phèi theo lao ®éng --------------------------------------- (1): Mac-Angghen VI tËp, tËp IV, NXB Sù ThËt, Hµ Néi 1983, trg 474-479 lµ lao ®éng ch­a trë thµnh nhu cÇu cña cuéc sèng, nã cßn lµ ph­¬ng tiÖn ®Ó kiÕm sèng, cßn lµ ‘’nghÜa vô,, vµ quyÒn lîi cña mçi c«ng d©n. H¬n n÷a cßn nh÷ng tµn d­ vÒ t­ t­ëng cña x· héi cò nh­ th¸i ®é ‘’muèn trót bá g¸nh nÆng cho ng­êi kh¸c, lµm Ýt h­ëng nhiÒu ,, . Do ®ã cÇn ph¶i cã h×nh thøc ph©n phèi ®Ó c¸c thµnh viªn trong x· héi dùa vµo ®ã lµ c¬ së, ®éng lùc trong c¸c ho¹t ®éng cña m×nh. Nh­ vËy viÖc ph©n phèi theo lao ®éng lµ mét ®iÒu tÊt yÕu vµ phï hîp víi hoµn c¶nh cña ®Êt n­íc ta hiÖn nay, phï hîp víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt trong giai ®o¹n ®Çu cña qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸. Nguyªn t¾c thùc hiÖn ph©n phèi theo lao ®éng. Nguyªn t¾c thùc hiÖn ph©n phèi theo lao ®éng lµ ph¶i lÊy kÕt qu¶ lao ®éng lµm th­íc ®o ®Ó ph©n phèi s¶n phÈm tiªu dïng c¸ nh©n. LÊy sè l­îng lao ®éng vµ chÊt l­îng lao ®éng cña mçi ng­êi lµm c¨n cø tr¶ c«ng. Tuy nhiªn nguyªn t¾c nµy ph¶i g¾n liÒn víi yªu cÇu ®¶m b¶o c«ng ¨n viÖc lµm cho nh÷ng ng­êi cã n¨ng lùc lao ®éng, vµ tÊt yÕu kh«ng thÓ n»m ngoµi yªu cÇu ®¶m b¶o nh÷ng nhu cÇu c¬ b¶n vÒ ®êi sèng vËt chÊt tinh thÇn cña ng­êi lao ®éng. Trong qu¸ tr×nh ph©n phèi theo lao ®éng cÇn chèng hai sai lÇm c¬ b¶n khi thùc hiÖn, ®ã lµ chñ nghÜa b×nh qu©n tiÓu t­ s¶n trong viÖc tr¶ c«ng lao ®éng, v× nã g¹t bá hoµn toµn nuyªn t¾c lîi Ých vËt chÊt, k×m h·m ®éng lùc lao ®éng cña ng­êi lao ®éng. Thø hai lµ khuynh h­íng ®ßi më réng qu¸ møc kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c bËc l­¬ng, thang l­¬ng mét c¸ch kh«ng cã c¨n cø kinh tÕ vµ nh÷ng ®ßi hái cã sù ­u ®·i ®Æc biÖt ®èi víi mét sè ng­êi. Thùc hiÖn tèt ph©n phèi theo lao ®éng sÏ cã nhiÒu t¸c dông to lín ®èi víi x· héi vµ b¶n th©n ng­êi lao ®éng. Bëi lÏ nã ®¸p øng ®­îc nh÷ng ®ßi hái cÊp b¸ch cña sù c«ng b»ng x· héi ®ang ®Æt ra ë n­íc ta, nã kÕt hîp chÆt chÏ lîi Ých cña s¶n xuÊt x· héi víi lîi Ých cña tõng c¸ nh©n lao ®éng. Nã khuyÕn khÝch ng­êi lao ®éng ®i s©u vµo nghÒ nghiÖp chuyªn m«n lµm cho ®éi ngò lao ®éng lµnh nghÒ ngµy cµng ®«ng ®¶o. §iÒu ®ã cßn thóc ®Èy ng­êi lao ®éng ra søc häc tËp v¨n ho¸ kü thuËt, gãp phÇn lµm cho sù kh¸c biÖt gi÷a lao ®éng trÝ ãc vµ lao ®éng b»ng ch©n tay bÞ xo¸ bá dÇn. T¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc ph©n bæ vµ sö dông nguån søc lao ®éng ®­îc æn ®Þnh trong c¶ n­íc ®¶m cho s¶n xuÊt x· héi c©n b»ng vµ cã kÕ ho¹ch. Thªm vµo ®ã nã gãp phÇn gi¸o dôc vÒ quan ®iÓm, th¸i ®é vµ kû luËt lao ®éng ®èi víi mçi thµnh viªn x· héi. Nã lµm cho b¶n th©n ng­êi lao ®éng v× lîi Ých vËt chÊt cña m×nh mµ quan t©m ®Õn kÕt qu¶ lao ®éng cña m×nh , tõ ®ã ra søc mµ ®Èy m¹nh s¶n xuÊt. Tuy nhiªn ®Ó thùc hiÖn ®­îc môc tiªu ‘’lµm theo n¨ng lùc h­ëng theo nhu cÇu,, th× cßn nhiÒu viÖc ph¶i lµm. Bëi theo Mac ph©n phèi theo lao ®éng vÉn lµ mét thø ph¸p quyÒn t­ s¶n, quyÒn b×nh ®¼ng vÉn n»m trong khu«n khæ t­ s¶n, tøc lµ trong x· héi s¶n xuÊt hµng ho¸ ®­îc thùc hiÖn theo nguyªn t¾c trao ®æi ngang gi¸ vµ quyÒn cña ng­êi lao ®éng tû lÖ víi lao ®éng ng­êi Êy cung cÊp th× ®iÒu ®ã vÉn cßn thiÕu xãt. Bëi vëi víi mét c«ng viÖc ngang nhau mét phÇn tham dù nh­ vµo quü tiªu dïng x· héi nh­ng trªn thùc tÕ ng­êi nµy vÉn ®­îc h­ëng nhiÒu h¬n ng­êi kia. ChÕ ®é ph©n phèi theo lao ®éng vÉn cßn nh÷ng thiÕu xãt nh­ng ®ã lµ nh÷ng thiÕu xãt kh«ng thÓ tr¸nh khái trong giai ®o¹n ®Çu cña chñ nghÜa c«ng s¶n. NÕu nh­ trong x· héi t­ b¶n ph©n phèi dùa trªn c¬ së ‘’ng­êi cã cña, kÎ cã c«ng,, th× trong x· héi XHCN ®­îc dùa trªn nguyªn t¾c ‘’ ng­êi lµm nhiÒu h­ëng nhiÒu, ng­êi lµm Ýt h­ëng Ýt, kh«ng lµm kong h­ëng,, ®ã lµ b×nh ®¼ng. MÆc dï cßn tån t¹i thiÕu xãt nh­ng víi t¸c dông cña m×nh th× ph©n phèi theo lao ®éng vÉn lµ h×nh thøc ph©n phèi phï hîp nhÊt trong ®iÒu kiÖn võa thùc hiÖn c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ võa ®¶m b¶o c«ng b»ng cho c¸c thµnh viªn trong nÒn kinh tÕ ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶. Ph©n phèi theo tµi s¶n hay vèn vµ nh÷ng ®ãng gãp kh¸c 1.3.2.1 TÝnh tÊt yÕu cña viÖc ph©n phèi theo vèn vµ nh÷ng ®ãng gãp kh¸c. Mét thùc tr¹ng trong thêi kú qu¸ ®é lªn CNXH ë n­íc ta ®ã lµ nhu cÇu vÒ vèn lµ rÊt lín – nã ®­îc xem lµ mét yÕu tè kh«ng thÓ thiÕu nÕu muèn thùc hiÖn thµnh c«ng qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸. Víi c¬ cÊu nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, nªn tÊt yÕu cã nhiÒu h×nh thøc së h÷u vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt vµ còng sÏ xuÊt hiÖn nhiÒu h×nh thøc kinh doanh kh¸c nhau. Víi nhu cÇu vèn lín nh­ vËy nh­ng nÒn kinh tÕ l¹i xuÊt ph¸t tõ mét nÒn s¶n xuÊt nhá cã ®Æc ®iÓm næi bËt ®ã lµ t×nh tr¹ng thiÕu vèn vµ ph©n t¸n vèn , qu¸ tr×nh s¶n xuÊt , tÝch tô vµ tËp trung vèn ch­a cao, mét phÇn t­¬ng ®èi lín vèn s¶n xuÊt hiÞen nay vÉn cßn n»m r¶i r¸c, ph©n t¸n trong tay nh÷ng ng­êi lao ®éng t­ h÷u nhá, t­ s¶n nhá d­íi nhiÒu d¹ng h×nh thøc kh¸c nhau. ®Ó cã thÓ sö dông ®­îc nguån vèn ®ã cho s¶n xuÊt x· héi chóng ta kh«ng thÓ ¸p ®Æt c¸c chÝnh s¸ch nh­ tr­ng thu, tr­ng mua hay ®ãng gãp cæ phÇn mét c¸ch b×nh qu©n. V× tÊt c¶ c¸ch biÖn ph¸p ®ã ®Òu lµ suy yÕu lùc l­îng s¶n xuÊt vèn cã cña x· héi. BiÖn ph¸p ®­îc xem lµ hiÖu qu¶ nhÊt ®ã lµ ph¶i cã chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch cho ng­êi së h÷u tµi s¶n ®Çu t­ vµo viÖc ph¸t triÓn s¶n xuÊt, tõ ®ã kh«ng chØ t¹o lîi nhuËn cho chÝnh b¶n th©n hä mµ cßn ph¸t triÓn ®­îc nÒn s¶n xuÊt, gi¶i quyÕt ®­îc nhu cÇu viÖc lµm ®ang trë nªn ngµy cµng cÊp thiÕt. 1.3.2.2 Qu¸ tr×nh thùc hiÖn ph©n phèi theo tµi s¶n hay vèn vµ nh÷ng ®ãng gãp kh¸c. Tõ sau nghÞ quyÕt Héi nghÞ lÇn thø VI Ban chÊp hµnh trung ­¬ng (kho¸ VI) ë n­íc ta ®· xuÊt hiÖn c¸c biÖn ph¸p huy ®äng vèn nh­ mét sè ®¬n vÞ kinh tÕ quèc doanh vµ tËp thÓ ®· huy ®éng vèn cña d©n c­ d­íi c¸c h×nh thøc vay vèn, hïn vèn vµ gãp vèn cæ phÇn kh«ng h¹n chÕ víi møc l·i hîp lý.... C¸ch lµm nh­ vËy ®· cã t¸c dông ®­a ®­îc vèn nhµn rçi vµo vßng chu chuyÓn. Qua ®ã kinh tÕ quèc doanh vµ kinh tÕ tËp thÓ n¾m quyÒn sö dông mét nguån vèn to lín h¬n nhiÒu nguån vèn tù cã. Nh­ vËy, mÆc dï së h÷u vèn lµ t­ nh©n, nh­ng viÖc sö dông vèn ®· mang tÝnh x· héi. Tr­íc nhu cÇu vèn nh­ hiÖn nay cÇn t¹o ®ñ ®iÒu kiÖn ph¸p lý ®Ó c¸c thµnh phÇn kinh tÕ , t­ nh©n c¸ thÓ vµ tÊt c¶ c¸c thµnh viªn trong x· héi yªn t©m m¹nh d¹n ®Çu t­ vèn vµo s¶n xuÊt kinh doanh ®Ó nguån vèn kh«ng chØ t¹o ra c¬ héi sinh lîi cho c¸c thµnh viªn tham gia ®Çu t­ mµ cßn t¹o ra nh÷ng lîi Ých kinh tÕ x· héi to lín. §¹i héi VI cña §¶ng nhÊn m¹nh: CÇn söa ®æi bæ sung vµ c«ng bè réng r·i c¸c chÝnh s¸ch nhÊt qu¸n ®èi víi c¸c thµnh phÇn kinh tÕ. Nh÷ng quy ®Þnh cã tÝnh chÊt nguyªn t¾c ph¶i trë thµnh ph¸p luËt ®Ó mäi thµnh viªn x· héi yªn t©m ®Çu t­ vèn vaß s¶n xuÊt kinh doanh. Víi quan ®iÓm ®æi míi ®ã, cÇn ph¶i xem xÐt ph©n phèi kÕt qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh theo vèn vµ tµi s¶n cña mçi c¸ nh©n ®ãng gãp vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt x· héi d­íi h×nh thøc ‘’lîi tøc ,, vµ ‘’lîi nhuËn,,, lµ mét h×nh thøc ph©n phèi hîp ph¸p vµ ph¶i ®­îc b¶o hé cña ph¸p luËt ®èi víi nh÷ng thu nhËp hîp ph¸p ®ã . 1.3.3 Ph©n phèi ngoµi thï lao lao ®éng th«ng qua c¸c quü phóc lîi x· héi. 1.3.3.1 TÝnh tÊt yÕu cña viÖc ph©n phèi ngoµi thï lao lao ®éng th«ng qua c¸c quü phóc lîi x· héi. NÕu nh­ ph©n phèi theo lao ®éng vµ ph©n phèi theo vèn hay tµi s¶n vµ nh÷ng ®ãng gãp kh¸c ®­îc xem lµ tÊt yÕu, lµ biÖn ph¸p thóc ®Èy nÒn s¶n xuÊt x· héi ph¸t triÓn vµ t¹o lËp ®­îc sù c«ng b»ng gi÷a mäi thµnh viªn trong x· héi. Tuy nhiªn víi b¶n chÊt nh©n ®¹o tõ ngµn ®êi: ‘’ th­¬ng ng­êi nh­ thÓ th­¬ng th©n ,, th× viÖc chØ thùc hiÖn c¸c h×nh thøc ph©n phèi trªn th× ch­a ph¶n ¸nh ®­îc hÕt nh÷ng g× ­u viÖt cña chñ nghÜa x· héi ®em l¹i. Song trong hoµn c¶nh ®Êt n­íc cßn nhiÒu khã kh¨n, s¶n phÈm s¶n xuÊt ra ch­a thÓ ®¸p øng hÕt mäi nhu cÇu th× viÖc ph©n phèi cho nh÷ng ng­êi v× lÏ nµy hay lÏ kh¸c kh«ng thÓ tham gia vµo lao ®éng ®­îc tr¶ c«ng cña x· héi lµ mét ®iÒu tÊt yÕu. Víi b¶n chÊt cña chÕ ®é XHCN vµ môc tiªu ®¶m b¶o cho c¸c thµnh viªn trong x· héi cã ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn, cïng víi ®ã lµ xu h­íng toµn cÇu v× mét thÕ giíi tèt ®Ñp h¬n th× viÖc ph©n phèi ngoµi thï lao lao ®éng ®ang ngµy cµng ®­îc chó träng qu