Bệnh tự kỷ

Bệnh tự kỷ Các bà mẹ đừng vội mừng khi thấy đứa con 2-3 tuổi của mình đọc sách vanh vách hay biết làm toán. Các dấu hiệu được cho là "thần đồng" này có thể là một triệu chứng tự kỷ - hội chứng rối loạn phát triển ở trẻ em. Tiến sĩ Trần Thị Thu Hà, Phó trưởng khoa Phục hồi chức năng Bệnh viện Nhi Trung ương, cho biết, cơ sở này từng tiếp nhận một số ca tự kỷ có dấu hiệu "thần đồng". Gần đây là một bệnh nhân 15 tuổi. Hồi 2-3 tuổi, cháu đã biết đọc vanh vách các dòng chữ trên sách báo, trên tường, biển quảng cáo... và được báo chí nêu tên như một hiện tượng kỳ diệu. Do quá tự hào về con, bố mẹ không để ý đến những biểu hiện khác lạ, khi nhận ra thì cháu đã lớn. Hiện cháu học lớp 8 nhưng không theo kịp chúng bạn, bố mẹ cho đi học chỉ để cháu không khóc đòi mà thôi. Những dấu hiệu như sớm biết đọc, biết làm toán... ở trẻ nhỏ được gọi là "khả năng bất thường". 10% số trẻ tự kỷ có đặc điểm này. Tuy nhiên, sự thông minh kỳ lạ này thường chỉ biểu hiện ở một khía cạnh, còn về tổng thể, trẻ vẫn bị rối loạn phát triển. Nếu không điều trị, những khả năng ấy cũng có thể mất đi, chỉ còn lại một đứa trẻ không có khả năng hòa nhập với cuộc sống. Theo tiến sĩ Hà, khoảng 30% trẻ tự kỷ có chỉ số IQ bình thường, 10% là thần đồng, số còn lại là chậm phát triển trí tuệ. Mặt khác, nếu những trẻ "thần đồng" được khám ngay hồi nhỏ, bác sĩ sẽ phát hiện ra những bé tuy đọc vanh vách nhưng lại không hiểu gì. Nhiều bệnh nhân của tiến sĩ Hà biết hết bảng cửu chương, nhưng không làm được phép tính 1+ 1. Có cháu thuộc làu làu cả bảng nội quy mấy chục điều dài dằng dặc, nhưng khi bác sĩ hỏi có hiểu gì không thì cháu cũng lặp lại một cách dập khuôn: "Có hiểu gì không?". Nhiều trẻ tự kỷ biết đọc sớm và có sự ham thích kỳ lạ với chữ và số. Cha mẹ vui mừng và tự hào, đem rất nhiều sách báo cho con xem, khiến trẻ càng vùi mình vào các đồ vật này và bệnh ngày càng nặng. Vì vậy, các bà mẹ nên để ý đến con nhiều hơn khi có biểu hiện "thần đồng", và nếu có các dấu hiệu tự kỷ thì nên đưa đi khám. Tự kỷ có triệu chứng gì? Trẻ gần như không có giao tiếp bằng mắt hay các giao tiếp không lời như gật đầu, lắc đầu, chỉ tay. Khi muốn yêu cầu vật gì, trẻ không biết chỉ mà cầm tay bố mẹ đặt lên vật đó. Không chơi với ai, chỉ một mình. Trẻ cũng không biết chia sẻ niềm vui, mối quan tâm với người khác, chẳng hạn như khoe áo đẹp, mang cho xem đồ chơi mình thích. Trẻ không quan tâm, biểu lộ tình cảm với người khác, nhìn người như nhìn đồ vật. Chậm hoặc hoàn toàn không có khả năng nói; có nói nhưng đảo lộn cấu trúc câu, hoặc ngôn ngữ dập khuôn trùng lặp (người lớn hỏi gì, trẻ không trả lời được mà lặp lại chính câu hỏi). Không biết chơi đồ chơi, chỉ cầm lên đập đập rồi ném. Trẻ thường chỉ chọn chơi vài thứ nhưng không dùng đúng chức năng, chẳng hạn với ô tô thì chỉ lật lên, quay bánh xe. Nhiều trẻ bận tâm dai dẳng đến các chi tiết của vật, có thể "nghiên cứu" các chi tiết một cách say sưa mê mải, bà mẹ không biết lại nghĩ con mình có phong thái bác học. Có sự ham thích kỳ lạ đối với một số đồ vật, chẳng hạn như lon sữa, cái que, viên sỏi... Trẻ tự kỷ thường bị cuốn hút bởi những vận động khác thường (như vào phòng là nhìn ngay quạt trần, đèn); và đặc biệt rất thích quảng cáo trên truyền hình. Có những cử chỉ tay chân bất thường, dập khuôn như vê tay, xoắn vặn tay. Do không quan tâm đến ngoại cảnh nên trẻ tự kỷ gần như không biết sợ. Cháu có thể lao ra đường, xe cộ qua lại vẫn ngồi yên. Trẻ tự kỷ không bắt chước như mọi trẻ em khác, không thích nghi với sự thay đổi. Đang chơi một đồ chơi, nếu lấy đi hoặc thay đổi vị trí, cháu sẽ lăn ra khóc, đập đầu, giật tóc... 10% trẻ tự kỷ bị điếc nhưng vẫn nghe được một số loại âm thanh. Nhiều trẻ "giả điếc", bố mẹ gọi thì như không nghe, nhưng lại rất thính với một số tiếng nhạc. Khứu giác, vị giác cũng bất thường, có trẻ không chịu ăn cơm, chỉ ăn chất bẩn, phân. Phần lớn trẻ tự kỷ rất hiếu động, chạy nhảy, phá phách không biết mệt. Một số khác lại lờ đờ, không hoạt động. Tiến sĩ Thu Hà cho biết, tự kỷ chỉ có thể chẩn đoán sau 18 tháng tuổi, nhưng trước đó đã có những dấu hiệu sớm như: khóc nhiều, nhận biết kém, ít quan tâm đến bố mẹ, không biết lạ quen, mắt nhìn xa vắng. Nếu nghi ngờ, nên tư vấn với bác sĩ nhi khoa để theo dõi. Tự kỷ có thể chữa khỏi không? Theo bà Hà, khả năng phục hồi của trẻ tự kỷ phụ thuộc vào 3 yếu tố: Thời điểm can thiệp (tốt nhất là 18-36 tháng tuổi, khi trẻ đang học nói, cũng là lúc não phát triển nhanh nhất), sau đó là nội dung can thiệp và sự kiên trì của bố mẹ. Nếu đảm bảo cả 3 yếu tố này, tỷ lệ trẻ trở lại bình thường là 30%; số còn lại đều có tiến bộ rõ rệt. Theo chuẩn mực thế giới, trẻ tự kỷ phải được phục hồi chức năng bằng chương trình can thiệp thường xuyên liên tục: 8 giờ mỗi ngày, 22 ngày mỗi tháng, kéo dài tối thiểu 6 tháng. Mỗi kỹ thuật viên phụ trách một cháu. Khoa Phục hồi chức năng Bệnh viện Nhi Trung ương đang trị liệu cho các cháu theo chương trình hiện đại của thế giới, nhưng do bệnh nhân quá đông nên phải rút ngắn liệu trình. Mỗi cháu được can thiệp nửa tiếng mỗi ngày trong 2-3 tuần, rồi nghỉ 1 tháng trước khi bắt đầu liệu trình mới. Tiến sĩ Thu Hà cho biết, việc điều trị trẻ tự kỷ ở Việt Nam còn rất hạn chế vì các trung tâm phục hồi chức năng cho đối tượng này chỉ có ở 2 thành phố lớn là Hà Nội và TP HCM. Trong khi đó, tỷ lệ tự kỷ là 0,2%. Việc điều trị cần liên lục và lâu dài nên phần lớn bệnh nhi ở các tỉnh không có điều kiện ra thành phố. Việc phát hiện trẻ tự kỷ cũng rất khó khăn vì hiện rất ít bác sĩ có hiểu biết về hội chứng này. Nhiều trường hợp phụ huynh phát hiện thấy biểu hiện khác lạ của con như chậm nói, hiếu động... nhưng bác sĩ lại bảo không sao cả, cháu vẫn bình thường. Đến khi các biểu hiện quá rõ ràng, bệnh mới được phát hiện. Khó khăn nhiều khi lại đến từ các bậc cha mẹ. Nhiều người nhận ra các bất thường của con từ rất sớm nhưng không muốn tin con mình bị tự kỷ. Tiến sĩ Thu Hà cho biết, trong số trẻ có chẩn đoán tự kỷ, chỉ 1/3 được bố mẹ cho can thiệp, số còn lại chữa bằng châm cứu, bấm huyệt hoặc Đông dược. Một số phụ huynh khác cho con điều trị sớm nhưng không đủ kiên trì, thấy có tiến bộ đã ngừng, sau đó đưa trẻ quay lại bệnh viện trong tình trạng nặng, phải can thiệp lâu hơn. Tiến sĩ Thu Hà khuyên các bậc cha mẹ có con tự kỷ dành nhiều thời gian chơi với con hơn so với đứa trẻ bình thường. Trẻ cần được đưa đến nơi công cộng, nơi có đông người để học nói, học giao tiếp, rèn luyện khả năng tập trung chú ý. Nếu không có điều kiện trị liệu, việc cho trẻ đi học mẫu giáo cũng đem lại nhiều lợi ích. Y học chưa tìm được nguyên nhân gây tự kỷ. Tuy nhiên, 3 yếu tố sau được coi là có liên quan đến hội chứng này: - Tổn thương não thực thể: Tổn thương này có thể xảy ra ở thời kỳ bào thai (mẹ bị nhiễm virus, sản giật, nhiễm độc thai nghén, suy dinh dưỡng bào thai), khi sinh (đẻ non, ngạt khi sinh, can thiệp sản khoa) hoặc sau sinh (vàng da bệnh lý, suy hô hấp phải thở máy). - Di truyền: Trẻ tự kỷ có một số mẫu hành vi khá giống nhau như động tác vặn tay, được cho là do một nhóm gene quy định. Nhiều trẻ tự kỷ có thân nhân bị tâm thần phân liệt. - Môi trường: Nhiễm độc kim loại nặng như thuỷ ngân, chì.