Bệnh thương hàn gà (salmonellosis)

Bệnh Thương hàn gà (Salmonellosis)Giới thiệu chungBệnh thương hàn gà (Salmonellosis) là một bệnh truyền nhiễm cấp tính của gà do vi khuẩn Salmonella gallinarum pullorum gây raBệnh thường xảy ra thể cấp tính ở gà con và thể mạn tính ở gà lớnĐặc điểm chủ yếu là gây viêm tích nước, gây viêm hoại tử niêm mạc đường tiêu hoá và các cơ quan phủ tạng. Giới thiệu chungTrước đây người ta chia Salmonellosis thành hai loại bệnh:Bệnh bạch lỵ (Pullorosis hay Pullorum Disease) ở gà con.Bệnh được Rettger phát hiện và mô tả lần đầu tiên vào năm 1899 ở Mỹ, lỳc đầu gọi là bệnh ỉa chảy bại huyết, sau là bạch lỵ ở gà conMầm bệnh Salmonella pullorum được phân lập vào năm 1907.Bệnh thương hàn gà lớn (Typhus hay Fowl Typhoid) Bệnh do vi khuẩn Salmonella gallinarum gây ra Bệnh được Smith phát hiện năm 1888 trên 400 gà đẻ bố mẹ ở Anh.Tuy nhiên căn bệnh của hai bệnh này lại giống nhau về hình thái, tính chất nuôi cấy, cấu tạo kháng nguyên nên hiện nay người ta coi hai bệnh này là một và gọi tên chung là Salmonellosis do trực khuẩn Salmonella enterica subsp. enterica serovar pullorum - gallinarum gây ra cho gà mọi lứa tuổi.Lịch sử và địa dư bệnhBệnh được phát hiện lần đầu tiên ở Anh năm 1891Hiện nay bệnh đã tìm thấy ở tất cả các nước trên thế giới. Năm 1925 tại Liên Xô lần đầu tiên phát hiện bệnh ở gà con, bệnh lây lan dần và hiện nay bệnh đã có ở nhiều cơ sở chăn nuôi gia cầm lớnBệnh thường có tính chất cố định và lâu dài tại các cơ sở này.Ở Việt Nam, bằng phản ứng ngưng kết nhanh trên phiến kính cho thấy các đàn gà đều bị nhiễm bệnh với mức độ khác nhau.Tại XN gà Nhân Lễ năm 1968 tỷ lệ gà có phản ứng dương tính là 40%Trại gà của Tổng cục hậu cần năm 1986 là 5%.Theo kết quả điều tra của Cục thú y TW, hàng năm các trại gà công nghiệp tại miền Bắc có tỷ lệ nhiễm Salmonella là 3 – 7%, cá biệt có đàn nhiễm tới 15 – 20%. Căn bệnhS. gallinarum-pullorum là lµ lo¹i trùc khuÈn ng¾n hai ®Çu trßn, b¾t mµu gram ©mVK kh«ng cã l«ng, kh«ng di ®éng, kh«ng h×nh thµnh nha bµo vµ gi¸p m«KÝch th­íc 0,3 – 1,5  1 – 2,5 mSalmonella pullorum gallinarum lµ lo¹i vi khuÈn hiÕu khÝ hoặc yếm khí không bắt buộc; dÔ nu«i cÊy trªn c¸c m«i tr­êng th«ng th­êng. Trªn m«i tr­êng th¹ch sau 24 giê nu«i cÊy vi khuÈn h×nh thµnh nh÷ng khuÈn l¹c trßn, nhá trong gièng nh­ giät s­¬ng, r×a gän, h¬i låi ë gi÷a, khuÈn l¹c ­ít l¸ng bãng.Căn bệnhKhác với Salmonella pullorum, Salmonella gallinarum lờn men cỏc loại đường glucose, galactose, mannitol, mannose, arabinose, rhamnose, dextrose, xylose nhưng không sinh hơi.Cả hai khụng lờn men đường lactose, sucrose và salicinSalmonella gallinarum lên men đường maltose, nhưng đặc tính này chỉ có ở một vài type Salmonella pullorum và quá trình len men chậm từ 24 giờ đến vài ngày.Tuy nhiên sự khác biệt giữa Salmonella gallinarum và Salmonella pullorum về đặc tính sinh hoá và nuôi cấy là không cố định.Sự khỏc nhau cơ bản của S. gallinarum và S. pullorum là S. pullorum sản sinh nhanh sản phẩm decarboxylase của ornithin, trong khi đú S. gallinarum khụng cú phản ứng nàyCăn bệnhSức đề kháng :S. gallinarum bị diệt ở nhiệt độ 60°C/10´Ánh sáng mặt trời chiếu trực tiếp diệt VK sau vài phútVi khuÈn cã thÓ tån t¹i trong ph©n gµ ®Õn 100 ngµy, trong n­íc 200 ngµy, trong chÊt ®én chuång tõ 30 – 360 ngµy, ë vá trøng 80 ngµyỞ m«i tr­êng thuËn lîi VK cã thÓ tån t¹i vµi n¨m.C¸c chÊt s¸t trïng th«ng th­êng (KMnO4 Phenol, Formol ) ®Òu cã thÓ tiªu diÖt vi khuÈn nhanh chãng. Truyền nhiễm họcLoài vật mắc bệnhTrong thiªn nhiªn gµ, gµ t©y, gµ sao c¶m thô bÖnhC¸c loµi thuû cÇm hay c¸c loµi chim hoang nh­ gµ g«, chim sÎ ®Òu cã thÓ m¾c bÖnh nh­ng kh«ng ph¸t thµnh dÞch lín.Trong phßng thÝ nghiÖm cã thÓ g©y bÖnh cho thá hoặc chuột bạchTiêm vào xoang phúc mạc. Sau 3 – 7 ngày ĐVTN chết, có hiện tượng thủy thũng và hoại tử chỗ tiêm.Chất chứa căn bệnhỞ gµ con bÞ bÖnh vi khuÈn cã trong m¸u, phñ t¹ng, tuû x­¬ng vµ tói lßng ®á ch­a tiªu hÕt.Ở gµ lín mầm bÖnh cã trong buång trøng, dÞch hoµn vµ c¸c æ bÖnh tÝch.Truyền nhiễm họcTính lây lanBÖnh tù nhiªn th­êng l©y lan theo hai ®­êng chÝnh lµ l©y lan gi¸n tiÕp vµ l©y trực tiếp qua trứng.BÖnh hay x¶y ra ë nh÷ng tr¹i gµ lín, ®iÒu kiÖn vÖ sinh ch¨m sãc, nu«i d­ìng kÐm; gµ ®­îc b¾t tõ nh÷ng tr¹i gµ Êp trøng tõ nhiÒu n¬i kh¸c nhau hay trøng kh«ng râ nguån gèc.L©y lan gi¸n tiÕp do gµ mang c¨n bÖnh bµi ra ngoµi råi nhiÔm vµo thøc ¨n n­íc uèng, chÊt ®én chuång råi l©y cho gµ khoÎ. Ngoµi ra dông cô vËn chuyÓn, m¸y Êp bÞ nhiÔm mÇm bÖnh còng cã vai trß truyÒn bÖnh ®¸ng kÓ.Ph­¬ng thøc l©y trùc tiÕp qua phôi trứng lµ nguy hiÓm nhÊt v× khã tæ chøc phßng chèng bÖnh.Gµ mÑ cã bÖnh mang trïng ë buång trøng, gµ trèng mầm bệnh ë dÞch hoµn.Gµ trèng bÞ bÖnh kh«ng nh÷ng lµm cho trøng ®­îc thô tinh m¾c bÖnh mµ cßn lµm cho gµ m¸i m¾c bÖnh. Sơ đồ lây lan bệnh THGGà khỏeTrứng khỏeTrứng bệnhGà bệnh(mang trùng) Gà con khỏePhôi chếtGà chết ngạtGà chếtGà yếuTruyền ngang (gián tiếp)Truyền dọc (trực tiếp)Triệu chứngTuỳ theo tuổi của gà mắc bệnh và tuỳ theo độc lực của vi khuẩn Salmonella gallinarum pullorum mà triệu chứng và thời gian ủ bệnh của bệnh khác nhau.Thời gian ủ bệnh trong điều kiện thí nghiệm từ 4 – 5 ngàyTG ủ bệnh cũng có thể 8 – 12 giờ hoặc 2 – 4 ngày.Triệu chứngTriệu chứng ở gà con:Trong quỏ trỡnh ấp, nếu theo dừi cú thể phỏt hiện đàn gà bị bệnh hay khụngCuối ngày 18, khi chuyển gà từ mỏy ấp sang mỏy nở, dấu hiệu đầu tiờn là gà mổ mỏ nhưng phụi chết nhiềuNếu phụi khụng chết thỡ yếu ớt, cũi cọcCuối ngày 21, dấu hiệu đầu tiờn là nhiều gà con bị chết do quỏ yếu khụng đạp vỡ vỏ chui ra đượcTỷ lệ nở thấp, những con nở được thường yếu ớtTriệu chứngNếu để nuụi quan sỏt sẽ thấy :Trờn nền chuồng xuất hiện nhiều bói phõn trắng như cứt cũ, như vụi, dớnh đớtLụng xung quanh hậu mụn bết lại, dớnh cựng phõnGà con biểu hiện ủ rũ, bụng to, lụng xơ xỏc, mắt lim rim, yếu ớt, giảm tính thèm ăn, xã cánh, đứng tụm lại 1 chỗ, gà kêu liên tục. Bệnh phát triển mạnh vào lúc 5 – 10 ngày sau khi nở. Tỷ lệ chết cao thường ở hai thời kỳ: Thời kỳ đầu : ngày thứ 5 – 7 sau khi nở, gà con chết do nở từ trứng bị nhiễm bệnhThời kỳ 2 : cuối tuần lễ thứ 2 (ngày 13 – 15), đây là những gà bị nhiễm bệnh từ trong mỏy ấpTriệu chứngTriệu chứng ở gà lớnThường hay mắc bệnh ở thể ẩn tớnhGà bệnh thường có biểu hiện ỉa chảy khát nước, mào nhợt nhạt, phân loãng màu xanh.Gà mái bị bệnh xoang bụng tích nước do viêm buồng trứng và phúc mạc, bụng gà trễ xuống do vậy gà đứng trông như chim cánh cụt.Với gà đẻ, tỷ lệ đẻ giảmQuan sát trứng gà bị bệnh thấy xuất hiện trứng dị hình, méo mó, vấy máu ở vỏ và lòng trắng.Gà trống bị bệnh thường viêm ruột ỉa chảy và chết đột ngột do viêm và hoại tử các cơ quan phủ tạng trong cơ thể.Gà cú biểu hiện viờm khớpGà chết sau 4, hoặc 5 – 10 ngày sau khi triệu chứng xuất hiệnBệnh cấp tính cũng có thể xảy ra ở gà lớn với thể nhiễm trùng huyết, ỉa chảy, thời gian nung bệnh dao động từ vài ngày đến 3 tuần, tỷ lệ chết ở gà lớn có thể từ 30 – 90%.Bệnh tíchBệnh tích ở phôi và gà conBệnh tích ở phôi: thường thấy viêm túi lòng đỏ, trong có chứa chất nhày màu vàng.Gan sưngMật sưng và thoái hoáCó thể thấy bệnh tích ở phổi.Bệnh tích ở gà con: Gan sưng to, cứng, màu vàng có sọc và vệt máuTúi mật sưng toTúi lòng đỏ không tiêuThường thì sau khi nở ra từ 7 – 10 ngày lòng đỏ sẽ tiêu hếtVới gà bệnh mở ra lúc 15 – 20 ngày lòng đỏ vẫn chưa tiêu (có thể là do vi khuẩn làm cản trở việc tiêu huỷ lòng đỏ), kớch thước to nhỏ khỏc nhauCục lũng đỏ này được bao bọc bởi nước nhớt, mựi thối khắmBệnh tíchNhìn chung bệnh tích khi mổ khám gà con mắc bệnh có các biểu hiện chính sau:Gan sưng màu vàng nhạt, cứng, có vệt máu, có thể có các điểm hoại tử trên mặt gan.Phổi viêm, các vùng tổn thường ứ máu.Lách sưng to, có các hạt hoặc nốt hoại tử tạo ra các u cục.Thận sưng có ure, đôi khi xuất huyết.Cơ tim có những điểm hoại tử như hạt kê.Một số trường hợp gà bị viêm bao hoạt dịch của các khớp xương.Ruột viêm dày lên, viêm phúc mạc, đôi khi có các u cục ở manh tràng và mề.Bệnh tíchBệnh tích ở gà lớnXác chết gầyGan sưng có các nốt hoại tử màu trắng xámLách sưng to 3 – 5 lần, túi mật sưng to. Tim gà lớn bị bệnh có các u, cục hoại tử, đạt đến mức làm thay đổi hình dạng của tim, xoang bao tim tích nước có fibrin.Ruột viêm, hoại tử và loét thành từng vệt trên niêm mạc.Buồng trứng viêm và thoái hoá, vòi trứng có thể chứa dịch nhày làm cho trứng to lênCác nang trứng bị biến dạng, bị phủ một lớp dịch màu vàng, xanh hoặc đen, có hiện tượng xơ cứng.Nhiều trường hợp noãn nang vỡ, được bao bọc bởi lớp dịch nhày, nhớt, thối.Gà trống bị bệnh thì bệnh tích chủ yếu là viêm dịch hoàn SalmonellosisViêm khớp6. SalmonellosisHoại tử ở gan gà 4 ngày tuổi6. SalmonellosisGan, ngoại tâm mạc bị viêm6. SalmonellosisHoại tử ở gan gà 7 ngày tuổiSalmonellosisViêm xoang ngực và xoang bụngSalmonellosisPhổi, gan, tim có các điểm hoại tử nhỏ màu trắng xámSalmonellosisViêm buồng trứng, một số quả bị thoái hoá, bên trong chứa chất không màu, đặcSalmonellosisSalmonella typhimurium gây bệnh ở ngỗng : gan sưng to, có điểm hoại tửChẩn đoánChẩn đoán dựa vào DTH và TCChẩn đoán phân biệtBệnh newcastleBệnh Cầu trùngIBChẩn đoán vi khuẩn họcBệnh phẩmGà con : cục lòng đỏ chưa tiêu, gan, láchGà lớn : gan, lách, tim, trứng dị hìnhPhôi chết ngạtChẩn đoán huyết thanh họcPhản ứng ngưng kết nhanh trên phiến kínhKN chuẩn SP nhuộm màu xanhPhản ứng ELISAPCRĐiều trịKhi gà bị mắc bệnh Salmonellosis, công tác điều trị gà bệnh thường ít mang lại kết quả, mà chỉ có ý nghĩa làm giảm tổn thất kinh tế.Trong khi điều trị cần nâng cao sức đề kháng của con vật và loại bỏ các nguyên nhân tiên phát thì công tác điều trị có hiệu quả cao hơn.Người ta không điều trị các đàn gà giống vỡ con vật cú thể khỏi triệu chứng lõm sàng nhưng trở thành con vật mang trựng, cú thể truyền cho thế hệ sau qua trứng  biện phỏp tốt nhất là loại thải.Việc sử dụng kháng sinh để điều trị cho các đàn gà bị bệnh do Salmonella gây ra như Ampixilin, Furazolidon, Tetracyclin, Neotesol...của nhiều công trình nghiên cứu trong và ngoài nước cho thấy thuốc kháng sinh không diệt hết được vi khuẩn.Tuy nhiên cũng có tài liệu cho rằng việc dùng kháng sinh có thể điều trị khỏi hoàn toàn bệnh ở gà con nếu như việc sử dụng thuốc kháng sinh vào thời gian bệnh mới bắt đầu.Dựng dung dịch gentamixin pha nồng độ 400ppm và 800ppm cú thể diệt được mầm bệnh trờn trứng nhiễm bệnhPhòng bệnhVệ sinh phòng bệnh Muèn phßng bÖnh ®¹t kÕt qu¶ tèt th× ph¶i b¾t ®Çu tõ kh©u Êp trøng : trøng Êp ph¶i ®­îc nhËp tõ nh÷ng c¬ së kh«ng cã bÖnh.§Ó kh¼ng ®Þnh ®iÒu nµy th× ph¶i kiÓm tra m¸u cña gµ mÑ ngay tr­íc vô ®Î. NÕu kh«ng cã bÖnh míi ®­îc ®em Êp.Khi ph¸t hiÖn bÖnh ph¶i c¸ch ly con èm, về nguyên tắc phải tiêu diệt toàn đàn (thực tế cho phép tách riêng con có phản ứng (+) nuôi vỗ béo làm thịt)Xử lý phân, rác, độn chuồngTiªu ®éc chuång tr¹i, thay lãt chuång th­êng xuyªn, c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn vÖ sinh, chuång tho¸ng khÝ, kh« r¸oChó ý ®ến mËt ®é nu«i hîp lý theo tõng mïa.CÇn chó ý ®Õn vÖ sinh thøc ¨n, n­íc uèng, bæ sung c¸c nguyªn tè vi l­îng, c¸c lo¹i Vitamin A, B, C ®Ó t¨ng søc ®Ò kh¸ngPhòng bệnhCó thể dùng formol để xông lò ấp trứng nhằm hạn chế bệnh.Có thể điều trị dự phòng bằng cách bổ sung các loại kháng sinh có hoạt phổ rộng vào thức ăn nước uống để hạn chế mầm bệnh.Tiến hành kiểm tra thường xuyên đối với đàn gà giống nhằm loại thải những con bị bệnh, hay con lành bệnh mang trùng.Vacxin phũng bệnhĐó nghiờn cứu chế tạo được vacxin từ chủng VK 9RNhiều nước khụng sử dụng