BỆNH CÂY CAO SU

GIӞI THIӊU ¾Cây cao su (Hevea brasiliensis Mull.-Arg) có nguӗn gӕc tӯ vùng nhiӋt ÿӟi, lѭu vӵc sông Amazone (Nam Mӻ), ÿѭӧc H. Wickham du nhұp vào Châu Á năm 1876. ¾Hai cây cao su ÿҫu tiên ÿѭa vào ViӋt Nam năm 1877 do Pierre trӗng tҥi Thҧo Cҫm Viên (Sài Gòn), nhѭng sau ÿó bӏ chӃt. Ông Seeligmann gӣi vӅ Sài Gòn 50 cây cao su vào năm 1881, tiӃp theo ÿӧt 2 vào năm 1883, nhѭng tҩt cҧ cây cao su nói trên ÿӅu không tӗn tҥi do nhiӅu nguyên nhân. ¾ĈӃn năm 1897, Bác sƭ Yersin ÿã thành công, vѭӡn cao su ÿҫu tiên ÿѭӧc ông trӗng tҥi Suӕi Dҫu - Nha Trang. Du nhұp cây cao su vào ViӋt Nam 1 2 3 4 5 1. 1876 - Wickham thu 70 000 hҥt cao su tҥi Amazon Brazil 2. Wickham mang 2000 hҥt cao su vӅ Kew Gardens (Anh) 3. Hҥt cao su ÿѭa ÿӃn Ceylon, 1877 4. 22 cây thӵc sinh chuyӇn ÿӃn Singapore 5. Năm 1897, cây cao su lҫn ÿҫu tiên du nhұp thành công vào ViӋt Nam. H. Wickham H. Redley 1. Hevea brasiliensis 2. H. nitida 3. H. benthamniana 4. H. rigidifolia 5. H. spruceana 6. H. pauciflora 7. H. guianensis 8. H. camargoana 9. H. camporum 10.H. microphylla Các loài Hevea ¾Ngành cao su ÿóng vai trò không nhӓ trong nӅn kinh tӃ nѭӟc ta nhѭ: lao ÿӝng, môi sinh, nguӗn gӛ, phӫ xanh ÿҩt trӕng ÿӗi trӑc... ¾Cây cao su ÿѭӧc trӗng ÿӝc canh và tұp trung trong vùng có khí hұu nóng ҭm và mѭa nhiӅu, cho nên sӵ thiӋt hҥi do cӫa bӋnh và cӓ dҥi cNJng tăng là ÿiӅu không thӇ tránh khӓi. ¾Sҧn lѭӧng cao su toàn thӃ giӟi khoҧng 9 triӋu tҩn và tiӃp tөc gia tăng hàng năm. Sӵ thiӋt hҥi do bӋnh, côn trùng và cӓ dҥi không nhӳng trӵc tiӃp gia tăng giá thành sҧn xuҩt mà còn gián tiӃp ҧnh hѭӣng tӟi ÿӡi sӕng cӫa ngѭӡi trӗng cao su. ¾Vào ÿҫu thӃ kӹ 20, nhiӅu ngѭӡi cho rҵng “Cây cao su không bӏ mӝt loҥi bӋnh và côn trùng nào ÿe dӑa”. Tuy nhiên, sau thӡi gian các loҥi bӋnh và côn trùng dҫn xuҩt hiӋn và gây thiӋt hҥi không nhӓ cho vѭӡn cao su. ¾Tҥi ViӋt Nam, ÿӃn ÿҫu thӃ kӹ 20 ÿѭӧc trӗng thành ÿӗn ÿiӅn tҥi Ĉông Nam Bӝ, ÿҫu thұp niên 50 mӝt sӕ diӋn tích cao su cNJng ÿӏnh hình tҥi Tây Nguyên và miӅn Trung. ¾HiӋn nay, cây cao su ÿѭӧc trӗng trên trên nhiӅu vùng khác nhau tѭҒҒ Nam ra Bҳc, cho nên công BVTV ngày càng ÿóng trò cҫn thiӃt nhҵm giҧm thҩp nhҩt thiӋt hҥi do bӋnh, côn trùng và cӓ gây ra. LӎCH SӰ PHÁT TRIӆN CAO SU TҤI VIӊT NAM 1897 Cây cao su du nhұp vào ViӋt Nam 1907 Trӗng thành ÿӗn ÿiӅn 1920 7,077 ha 1945 138,400 ha 1975 75,200 ha 2006 490,200 ha Vùng trӗng cao su SҦN LѬӦNG CAO SU TRONG NѬӞC N. suҩt (tҩn/ha) Năm Tәng diӋn tích (ha) DiӋn tích khai thác (ha) Sҧn lѭӧng (tҩn) Cҧ nѭӟc VRG 1985 180.200 63.650 47.900 0,75 1990 211.700 81.083 57.900 0,71 1995 278.400 146.885 124.700 0,85 2000 412.000 238.000 290.800 1,22 1,37 2006 490.200 374.500 540.000 1,44 1,86 Tҩp huҩn vӟi tiêu chí cung cҩp nhӳng thông tin cҫn thiӃt vӅ công tác BVTV trong ngành cao su, giúp nҳm rõ hѫn công viӋc. Nӝi dung chӫ ÿҥo tӯ Quy trình kӻ thuұt kӃt hӧp vӟi nhӳng thông tin mӟi và phân tích sâu hѫn. Tài liӋu tұp huҩn này gӗm 5 phҫn: ¾ Phҫn I: BӋnh cây cao su. ¾ Phҫn II: Côn trùng gây hҥi cây cao su. ¾ Phҫn III: Cӓ dҥi trong vѭӡn cao su, ¾ Phҫn IV: Phân loҥi hóa chҩt BVTV, phân loҥi các thuӕc trӯ sâu, cӓ và nҩm, ngoài ra cNJng giӟi thiӋu vӅ ÿӝc tính, cách bҧo quҧn và sѫ cҩp cӭu khi xҧy ra ngӝ ÿӝc. ¾ Phҫn V: Mӝt sӕ hóa chҩt dùng cho cây cao su. BӊNH CÂY CAO SU BӊNH CÂY CAO SU Khác vӟi cây trӗng khác, hҫu hӃt các bӋnh quan trӑng cӫa cây cao su ÿӅu do nҩm gây ra và ÿӇ tiӋn lӧi trong viӋc phân loҥi, chúng ÿѭӧc chia ra: bӋnh lá, thân cành, mһt cҥo và rӉ trình bày theo nhӳng phҫn: ¾Phân bӕ: giӟi thiӋu phҥm vi và mӭc ÿӝ gây hҥi cӫa bӋnh. ¾Tác nhân gây bӋnh: tên khoa hӑc và mӝt sӕ ÿһc tính sinh hӑc cӫa nҩm bӋnh cNJng nhѭ mӝt sӕ ký chӫ khác ngoài cây cao su. ¾Các yӃu tӕ ÿӇ bӋnh phát sinh: Các yӃu tӕ cҫn cho bӋnh xuҩt hiӋn và gây hҥi cho cây cao su. ¾TriӋu chӭng: vӏ trí xuҩt hiӋn và các dҩu hiӋu ÿӇ nhұn diӋn bӋnh. ¾Phòng trӏ: giӟi thiӋu mӝt sӕ biӋn pháp: giӕng kháng bӋnh và hóa hӑc nhҵm hҥn chӃ thiӋt hҥi do bӋnh. NGUYÊN NHÂN NÀO BӊNH CAO SU XUҨT HIӊN Tác nhân gây bӋnh (nҩm) Cây cao su YӃu tӕ môi trѭӡng BӋnh YӂU TӔMÔI TRѬӠNG Mӛi loҥi nҩm bӋnh ÿӅu cҫn có nhӳng ÿiӅu kiӋn môi trѭӡng thích hӧp riêng biӋt cho sӵ phát sinh và phát triӇn • NhiӋt ÿӝ: Mӛi loҥi có phҥm vi riêng • Ҭm ÿӝ: Ĉa sôғғ cҫn ҧm ÿôҕҕ cao • Ánh sáng: Giҧm tác hҥi kyғғ sinh • Lѭӧng mѭa: Tùy thuӝc tӯng loҥi nҩm • Tuәi cây: Mӝt sô ғғ gây hҥi trong mӑi giai ÿoҥn, sôғғ còn lҥi chӍ thích hӧp ӣ lӭa tuәi riêng. CÁC LOҤI BӊNH CHÍNH • BӋnh phҩn trҳng: Cao su khai thác. • BӋnh héo ÿen ÿҫu lá: KTCB năm 1-2, ѭѫm. • Corynespora: KTCB, ѭѫm, nhân • Botryodiplodia: KTCB, ѭѫm, nhân • Nҩm hӗng: 3-8 năm tuәi, ĈNB. PHѬѪNG HѬӞNG • Quҧn lyғғ tәng hӧp (các biӋn pháp giӕng, chăm sóc, tàn dѭ thӵc vұt…) • Phӕi hӧp nhiӅu loҥi thuӕc cùng bám dính ÿê ѴѴ xѭѴѴ lyғғ. • Phân vùng va ҒҒ khuyӃn cáo giӕng thích hӧp… RÚT NGҲN THӠI GIAN KTCB CÒN 4-5 NĂM VÀ NĂNG SUҨT BÌNH QUÂN 2,3 T/ha/NĂM BӋnh Phҩn Trҳng 1. Phân bӕ Gây hҥi cho cây cao su ӣ mӑi lӭa tuәi tӯ vѭӡn nhân, ѭѫm ÿӃn vѭӡn cây cao su khai thác và nһng nhҩt vào giai ÿoҥn ra lá mӟi (1-3 hàng năm). Vùng có cao trình trên 300 m bӋnh trӣ nên nһng hѫn do nhiӋt ÿӝ thҩp và thѭӡng xuyên có sѭѫng mù (Tây Nguyên xҧy ra tӯ tháng 11-4 hàng năm). Gây rөng lá nhiӅu lҫn làm chұm thӡi gian khai thác và giҧm sҧn lѭӧng ӣ vѭӡn cao su khai thác, chұm sinh trѭӣng và làm chӃt cây ӣ vѭӡn cao su kiӃn thiӃt cѫ bҧn (KTCB) cNJng nhѭ ӣ vѭӡn nhân và ѭѫm. 2. Tác nhân gây bӋnh Do nҩm Oidium heveae Steinm, hӑ Moniliales, có tên khác Acrosporium heveae (Steinm.) Subramanian. Loҥi ký sinh bҳt buӝc (chӍ sӕng và phát triӇn trên cây ký chӫ). Ngoài cây cao su, nҩm còn ký sinh trên cӓ mӵc (Euphorbia hirta), cây xà bông (Jastropha curcas) và cây song, mây. Hѫn nӳa, nҩm còn tҩn công chӗi non và hoa gây chӃt chӗi và giҧm tӹ lӋ ÿұu trái. 3. Các yӃu tӕ ÿӇ bӋnh phát sinh NhiӋt ÿӝ và ҭm ÿӝ là hai yӃu tӕ thӡi tiӃt quan trӑng nhҩt ҧnh hѭӣng trӵc tiӃp ÿӃn sӵ phát sinh và phát triӇn cӫa bӋnh phҩn trҳng. NhiӋt ÿӝ tӕi thích là 23-25oC, cùng vӟi ҭm ÿӝ trên bӅ mһt lá không thҩp hѫn 90%. Bào tӱ cӫa nҩm sӁ nhanh chóng bӏ chӃt nӃu nhiӋt ÿӝ vѭӧt qua ngѭӥng 32-35oC, bӏ ánh sáng mһt chiӃu trӵc tiӃp trong thӡi gian ngҳn hay bӏ úng nѭӟc. Dӵa trên hai yӃu tӕ thӡi tiӃt trên, tóm tҳt sӵ phát sinh cӫa bӋnh “Trong giai ÿoҥn cây cao su thay lá hàng năm, nӃu ba ngày liên tiӃp có sѭѫng mù cӝng vӟi nhiӋt ÿӝ gây cҧm giác lҥnh (23- 25oC), thì ngày thӭ 4 bӋnh phҩn trҳng sӁ xuҩt hiӋn”. Mӭc ÿӝ bӋnh sӁ nһng hѫn nӃu thӡi gian cӫa sѭѫng mù và nhiӋt ÿӝ thҩp kéo dài. 3. Các yӃu tӕ ÿӇ bӋnh phát sinh ¾ Vào mùa thay lá, vӟi nhiӋt ÿӝ ban ÿêm lҥnh cùng vӟi buәi sáng trӡi âm u và có sѭѫng mù kéo dài hay có mѭa phùn nhҽ sӁ là ÿiӅu kiӋn lý tѭӣng cho nҩm xâm nhiӉm và gây bӋnh. ¾ NӃu có mѭa lӟn trong giai ÿoҥn ra lá mӟi lҥi giҧm tác hҥi, tӯ ÿó dӵ ÿoán rҵng “Tác hҥi cӫa bӋnh sӁ nghiêm trӑng hѫn ӣ nhӳng vùng cây cao su có thӡi tiӃt khô hҥn trong giai ÿoҥn ra lá mӟi”. ¾ Ĉӏa bàn trong cao su có cao trình trên 300 m so vӟi mӵc nѭӟc biӇn, thì tác hҥi cӫa loҥi bӋnh này tăng và thӡi gian xuҩt hiӋn bӋnh có thӇ xҧy ra quanh năm, do nhiӋt ÿӝ thҩp và thѭӡng xuyên có sѭѫng mù. 3. Các yӃu tӕ ÿӇ bӋnh phát sinh ¾ Lá cây cao su trong giai ÿoҥn 1-14 ngày tuәi (màu nâu ÿӗng – xanh nhҥt) là mүn cҧm nhҩt ÿӃn sӵ xâm nhiӉm và gây bӋnh cӫa nҩm. Dvt PB 86 tuy mүn cҧm vӟi bӋnh, nhѭng ӣ giai ÿoҥn khai thác thѭӡng nhiӉm bӋnh nhҽ do qua ÿông và ra lá mӟi sӟm, nên tán lá mӟi tҥo thành ÿã әn ÿӏnh khi vào giai ÿoҥn thӡi tiӃt thuұn lӧi cho nҩm bӋnh. ¾ Dӵa trên kӃt quҧ này, mӝt phѭѫng pháp phòng trӯ bӋnh ÿѭӧc thӵc hiӋn bҵng cách gây rөng lá nhân tҥo sӟm ÿӇ cây cao su hình thành tán lá nhanh và ÿã әn ÿӏnh khi vào mùa cao ÿiӇm cӫa bӋnh. 4. TriӋu chӭng Lá có màu nâu và xanh nhҥt là giai ÿoҥn mүn cҧm nhҩt (1- 10 ngày), sӁ bӏ rөng hàng loҥt nӃu gһp thӡi tiӃt lҥnh và có sѭѫng mù, sau giai ÿoҥn này lá không bӏ rөng mà ÿӇ lҥi các vӃt bӋnh vӟi nhiӅu dҥng loang lӛ có màu nâu trên phiӃn lá. Sau khi bӏ nҩm xâm nhiӉm 7-10 ngày, nhiӅu bào tӱ hình thành trên vӃt bӋnh có bӝt màu trҳng ӣ hai mһt lá và nhiӅu trên mһt dѭӟi lá. Lá rөng tӯng lá chét mӝt ÿӇ trѫ cuӕng, sau ÿó nhӳng cuӕng này cNJng bӏ rөng. NӃu lá không bӏ rөng, toàn bӝ phiӃn lá bӏ biӃn dҥng và chuyӇn qua màu vàng nhҥt. BӋnh làm rөng lá nhiӅu lҫn gây chӃt cành nhҩt là ÿӕi vӟi vѭӡn ѭѫm và vѭӡn KTCB, cNJng nhѭ giҧm sinh trѭӣng và sҧn lѭӧng, do viӋc cҥo lҥi chұm bӣi mҩt diӋn tích quang hӧp và cây tұp trung dinh dѭӥng ÿӇ tái tҥo tҫng lá mӟi. 4. Phòng trӏ ¾Ĉӕi vӟi vѭӡn nhân, vѭӡn ѭѫm và vѭӡn cây KTCB: sӱ dөng 1 trong hai loҥi thuӕc sau: bӝt lѭu huǤnh thҩm nѭӟc (Kumulus, Sulox) nӗng ÿӝ 0,3% hoһc hexaconazole (Anvil 5SC, Callihex 50SC) nӗng ÿӝ 0,15%. ¾Phun lên tán lá khi có 10% lá non nhú chân chim trên vѭӡn và ngӯng khi 80% lá ÿã già. Thӵc hiӋn phun thuӕc 3 lҫn, mӛi lҫn cách nhau 5 - 7 ngày vào buәi sáng ít gió. ¾Ĉӕi vӟi vѭӡn cây khai thác áp dөng biӋn pháp xӱ lý gián tiӃp nhѭ tăng cѭӡng phân bón vào cuӕi mùa mѭa. Gây rөng lá nhân tҥo và trӵc tiӃp cҫn ÿѭӧc thӱ nghiӋm trѭӟc khi áp dөng. Phun khói (fogging) trӏ bӋnh lá Nhұn xét biӋn pháp phòng trӏ ÿang áp dөng ¾SѭѴѴ dөng Sulox 3-5 kg/ha va ҒҒ máy phun (loҥi rӳa xe). Có hiӋu quҧ va ҒҒ năng suҩt không cao. ¾Dùng Sulox 75 WP trӝn vӟi bӝt phuҕҕ gia ÿê ѴѴ phun: Sai cѫ bҧn trong viӋc sѭѴѴ dөng thuӕc BVTV. Có hiӋu quҧ va ҒҒ năng suҩt không cao ¾Ĉӕi vӟi vѭӡn cây khai thác áp dөng biӋn pháp xӱ lý gián tiӃp nhѭ tăng cѭӡng phân bón vào cuӕi mùa mѭa. Gây rөng lá nhân tҥo và trӵc tiӃp cҫn ÿѭӧc thӱ nghiӋm trѭӟc khi áp dөng. BӋnh Héo Ĉen Ĉҫu Lá 1. Phân bӕ: ¾ Gây hҥi trong mӑi giai ÿoҥn phát triӇn cӫa cây cao su. Trong ÿiӅu kiӋn tҥi ViӋt Nam, bӋnh chӍ xuҩt hiӋn vào mùa mѭa và gây hҥi cho vѭӡn nhân, ѭѫm và KTCB, nhҩt là tҥi các vùng trӗng cao su ӣ Tây Nguyên. ¾ Tuy nhiên, do xҧy ra vào mùa mѭa (tháng 6-10) khi lá ÿã әn ÿӏnh nên ít có tác hҥi cho cây cao su khai thác. BӋnh gây hҥi chӗi và lá non, làm rөng lá và chӃt chӗi (die back) dүn ÿӃn chұm sinh trѭӣng, giҧm chҩt lѭӧng gӛ ghép và tӹ lӋ ghép sӕng thҩp. 2. Tác nhân gây bӋnh: ¾ Do nҩm Colletotrichum gloeosporioides (Penz.) Sacc., hӑ Melanconiales. Bào tӱ ÿѫn, màu vàng cam dҥng ellip, kích thѭӟc 8 x 12 Pm. ¾ Ngoài cây cao su, nҩm còn ký sinh nhiӅu cây khác: ca cao, cam chanh, sҫu riêng, xoài, mӝt sӕ loài cӓ dҥi. Ĉã có ghi nhұn nҩm tӯ cây cao su có khҧ năng gây hҥi cho cây khác và ngѭӧc lҥi. 3. Các yӃu tӕ ÿӇ bӋnh phát sinh ¾Vùng thѭӡng xuyên có mѭa kéo dài là rҩt lý tѭӣng cho loҥi bӋnh này gây hҥi, và có sӵ tѭѫng quan chһt giӳa lѭӧng mѭa và mӭc ÿӝ thiӋt hҥi cӫa bӋnh trên cây cao su. Khi ҭm ÿӝ tuyӋt ÿӕi (100%) trên bӅ mһt lá, sӵ xâm nhiӉm cӫa nҩm chӍ trong vòng 1-2 giӡ và kéo dài hѫn khi ҭm ÿӝ giҧm xuӕng còn 95%. ¾Sӵ khác biӋt cӫa tính kháng bӋnh cӫa dvt cao su là sӵ cô lұp cӫa các tӃ bào lá tҥi vӏ trí bào tӱ nҩm xâm nhiӉm. TӃ bào này phҧn ӭng lҥi bҵng cách tӵ hӫy và tӯ ÿó hình thành ÿiӇm cô lұp không cho nҩm phát triӇn sang vùng khác, hiӋn tѭӧng này không có hay yӃu ӣ các dvt mүn cҧm 3. Các yӃu tӕ ÿӇ bӋnh phát sinh ¾Nҩm cҫn nѭӟc tӵ do ÿӇ hình túi bào tӱ (stomata) trên nhӳng phҫn non cӫa cây cao su cNJng nhѭ phát tán và gây bӋnh. ¾NhiӋt ÿӝ thích hӧp cho hình thành và nҧy mҫm cӫa bào tӱ tӯ 26-32oC, và tӕi thích ӣ 28oC, trên 50oC làm chӃt bào tӱ và khuҭn ty. ¾Bào tӱ có khҧ năng năng nҧy mҫm ӣ ҭm ÿӝ 80-100% và thích hӧp nhҩt khi ÿҥt tuyӋt ÿӕi và có nѭӟc tӵ do trên bӅ mһt lá. ¾Ánh sáng mһt trӡi và tia cӵc tím làm giҧm sinh trѭӣng và hình thành bào tӱ, nҩm phát tán bҵng bào tӱ, ÿҥt cao ÿiӇm vào nӱa ÿêm. 4. TriӋu chӭng ¾ Lá cao su 1-10 ngày tuәi mүn cҧm nhҩt, vӃt bӋnh ÿҫu tiên trên lá non có ÿӕm màu nâu nhҥt và xuҩt hiӋn ӣ ÿҫu lá, sau ÿó lan rӝng tҥo vùng thâm ÿen tҥi ÿҫu lá và rөng tӯng lá chét, sau cùng cҧ cuӕng lá bӏ rөng. ¾ Lá trên 14 ngày tuәi, không bӏ rөng mà ÿӇ lҥi nhӳng ÿӕm u lӗi trên phiӃn lá có chӭa nhiӅu bào tӱ (do triӋu chӭng trên lá già, mӝt sӕ nѫi còn gӑi là ÿӕm mҳt cua). Ngoài ra, nҩm còn có khҧ năng gây hҥi cho trái và chӗi non, vӃt bӋnh có màu nâu ÿӃn nâu ÿұm dүn ÿӃn chӃt chӗi và khô trái. 4. Phòng trӏ Sӱ dөng mӝt trong các loҥi thuӕc sau: carbendazim (Vicarben 50SC, Carbenzim 500FL) nӗng ÿӝ 0,2%. hexaconazole (Anvil 5SC, Callihex 50SC) nӗng ÿӝ 0,15%. ChӍ phun trên tán lá non, chu kǤ phun 7 - 10 ngày/lҫn. BӋnh Ĉӕm Mҳt Chim 1. Phân bӕ Xҧy ra trong vѭӡn ѭѫm do có mұt ÿӝ cao và gây hҥi nһng trong mùa mѭa do nҩm cҫn ҭm ÿӝ cao. Trên vùng ÿҩt nghèo dinh dѭӥng bӋnh trӣ nên nһng hѫn. 2. Tác nhân gây bӋnh Do nҩm Drechslera heveae (Petch) M.B. Ellis, hӑ Moniliales, nҩm còn có tên Helminthosporium heveae (Petch) M.B. Ellis, Bipolaris heveae (Petch) Von Arx. Nҩm chӍ gây hҥi cho cây cao su và chѭa ghi nhұn trên cây khác. 3. Các yӃu tӕ ÿӇ bӋnh phát sinh ¾Bào tӱ nҩm phát tán theo gió có khҧ năng xuҩt hiӋn mӑi thӡi ÿiӇm trong năm. ¾Cây cao su sinh trѭӣng kém, ít ÿѭӧc chăm sóc và bón phân sӁ bӏ bӋnh gây hҥi nһng hѫn. ¾Cây thӵc sinh thѭӡng nhiӉm bӋnh nһng hѫn so vӟi các dvt (cây ghép). 4. TriӋu chӭng VӃt bӋnh ÿһc trѭng nhѭ mҳt chim, có kích thѭӟc 1-3 mm vӟi màu trҳng ӣ trung tâm và viӅn màu nâu rõ rӋt bên ngoài, các vӃt luôn xuҩt hiӋn trên phiӃn lá. Trên lá non gây biӃn dҥng và rөng tӯng lá chét mӝt, trong khi trên lá già vӃt bӋnh tӗn tҥi trong suӕt giai ÿoҥn phát triӇn cӫa lá. BӋnh ít khi gây chӃt toàn bӝ cây, nhѭng làm giҧm sinh trѭӣng, gây ҧnh hѭӣng ÿӃn tӹ lӋ cây ÿѭa vào ghép và tӹ lӋ ghép sӕng. 4. Phòng trӏ ¾ Làm sҥch cӓ tҥo cho vѭӡn cây thông thoáng giҧm ÿiӅu kiӋn lây lan. ¾Bón phân cân ÿӕi và ÿҫy ÿӫ. ¾ Phòng trӏ bҵng Dithane M45 (80% mancozeb) 0,2-0,3%, Zineb 80WP 0,5%, Daconil 80WP 0,2-0,3% phun ӣ chu kǤ 1 tuҫn/lҫn. ¾Nên xӱ lý trên lá non là giai ÿoҥn mүn cҧm nhҩt. BӋnh rөng lá mùa mѭa và thӕi trái 1. Phân bӕ BӋnh này xuҩt hiӋn vào nhӳng tháng mѭa dҫm ӣ vùng ÿҩt ÿӓ Ĉông Nam Bӝ, Tây Nguyên (8-10) và mӝt sӕ vùng miӅn Trung (12-2), gây hҥi nһng cho vѭӡn cây khai thác. 2. Tác nhân gây bӋnh: ¾Do ṋm: Phytophthora botryosa Chee và P. palmivora (Bult.) Bult. ¾Ngoài cây cao su, nҩm còn ký sinh rҩt nhiӅu cây thuӝc các hӑ khác nhau, chѭa ghi nhұn nҩm gây hҥi trên cây ngNJ cӕc (lúa, bҳp, lúa mì...) 3. Các yӃu tӕ ÿӇ bӋnh phát sinh ¾ Xuҩt hiӋn ӣ vùng mѭa dҫm vӟi nhiӋt ÿӝ 26r2qC, cѭӡng ÿӝ ánh sáng yӃu và ӣ giai ÿoҥn trái gҫn chín. Có tѭѫng quan thuұn giӳa bӋnh RLMM và LSMC và tѭѫng quan nghӏch giӳa RLMM và PT và dӵ báo xuҩt hiӋn bӋnh RLMM dӵa theo ÿiӅu kiӋn khí hұu. ¾ Vѭӡn cao su gҫn nguӗn nѭӟc (ao, hӗ, thung lNJng…) thѭӡng bӏ bӋnh gây hҥi nһng hѫn so vӟi vùng cao ráo. ¾ Nҩm tӗn tҥi trong ÿiӅu kiӋn bҩt lӧi trong trái bӏ nhiӉm bӋnh dѭӟi dҥng hҥch. Khi mùa mѭa ÿӃn, nҩm tái hoҥt ÿӝng và phát tán qua lá. Phát tán bҵng bào tӱ nhӡ gió và hҥt mѭa mang ÿi và xâm nhұp vào lá chӫ yӃu qua khí khәng và thӫy khәng. 3. Các yӃu tӕ ÿӇ bӋnh phát sinh ¾ Nҩm tӗn tҥi ӣ phҥm vi nhiӋt ÿӝ tӯ 5-35oC, thích hӧp nhҩt ӣ 24-28oC. Ҭm ÿӝ và nѭӟc tӵ do là hai yӃu tӕ quan trӑng cho sӵ phát sinh và phát triӇn, nҩm không thӇ tӗn tҥi dѭӟi tác ÿӝng cӫa tia cӵc tím và ánh sáng mһt trӡi trong thӡi gian ngҳn. ¾ Vào thӡi gian mѭa dҫm, có sѭѫng mù buәi sáng kӃt hӧp vӟt nhiӋt ÿӝ thҩp (26r2oC) trong khoҧng ba ngày, bӋnh sӁ xuҩt nһng 5-7 ngày sau ÿó . ¾ Thông thѭӡng nhӳng dvt bӏ phҩn trҳng nһng thì bӏ rөng lá mùa mѭa nhҽ, do phҩn trҳng gây hҥi cho hoa làm giҧm tӹ lӋ ÿұu trái, là nѫi nҩm Phytophthora xâm nhiӉm cNJng nhѭ tӗn tҥi trong ÿiӅu kiӋn bҩt lӧi. 4. TriӋu chӭng: ¾ Ĉһc trѭng trên cuӕng lá có cөc mӫ màu ÿen hoһc trҳng tҥi trung tâm vӃt bӋnh màu nâu hoһc xám, và rөng còn xanh. Ĉҫu cuӕng lá tiӃp xúc vӟi chӗi không có mӫ và các lá dӉ dàng rӡi ra khi lҳc nhҽ, khác vӟi trѭӡng hӧp lá rөng do gió. Tán lá bӏ rөng không ra lҥi mà phҧi ÿӃn mùa ra lá sinh lý hàng năm, làm giҧm sҧn lѭӧng. ¾ Trên chӗi xanh, ÿӕm bӋnh hình bҫu dөc và có màu nâu ÿen, nӃu bӏ nһng có thӇ dүn ÿӃn chӃt chӗi. ¾ Trên trái xanh gҫn khô, vӃt thâm màu nâu xuҩt hiӋn tҥi phҫn dѭӟi cӫa trái sau ÿó lan rӝng toàn bӝ. Trái bӏ bӋnh khô lҥi và treo trên cây vӟi nhӳng ÿám nҩm màu trҳng, ÿây là nѫi nҩm tӗn tҥi qua mùa khô và nguӗn bӋnh ban ÿҫu. ¾ Hҥt bӏ nhiӉm bӋnh không thӇ nҧy mҫm. 4. Phòng trӏ: ¾Các dòng vô tính cao su nhiӉm bӋnh nһng RRIM 600, GT1, PR 261... ¾Trѭӡng hӧp vѭӡn cao su non bӏ bӋnh thì sӱ dөng metalaxyl + mancozeb (Ridomil MZ-72) nӗng ÿӝ 0,1-0,2%. ¾NӃu chӗi non nhiӉm bӋnh phҧi cҳt bӓ phҫn bӏ thӕi và bôi thuӕc Ridomil MZ-72 nӗng ÿӝ 2% sau ÿó bôi vaseline. ¾Trên vѭӡn cây khai thác, khi bӋnh rөng lá mùa mѭa xuҩt hiӋn thì bôi thuӕc Ridomil MZ-72 nӗng ÿӝ 2% phòng trӏ bӋnh loét sӑc mһt cҥo. ¾BiӋn pháp dùng acid phosporous trung tính chích vào thân ÿaѺѺ ÿѭӧc thӵc hiӋn tҥi Malaysia có hiӋu quҧ trӏ bӋnh tӕt, nhѭng không thêѴѴ áp dөng rӝng do chi phí cao. BӋnh Rөng Lá Corynespora 1. Phân bӕ ¾BӋnh xuҩt hiӋn lҫn ÿҫu tiên trên cây cao su tҥi Sierra Leone (1936), tiӃp theo bӋnh lҫn lѭӧt tҥi Ҩn Ĉӝ (1958); Malaysia (1961); Nigeria (1968); Indonesia (1980); Thái Lan (1985); Sri Lanka, Brazil và Cameroon năm (1985); Bangladesh (1988), ViӋt Nam (1999) va ҒҒ Trung Quӕc (2007). ¾Gây hҥi quanh năm và mӑi giai ÿoҥn sinh trѭӣng cӫa cây cao su, nhҩt là các dvt cao su mүn cҧm. BӋnh Rөng Lá Corynespora 1. Phân bӕ ¾Xuҩt hiӋn tҥi ViӋt Nam vào tháng 8 năm 1999, gây hҥi nһng cho dvt RRIC 103, RRIC 104 và LH 88/372. ¾HiӋn nay, sӕ lѭӧng dvt bӏ nhiӉm bӋnh tăng lên nhiӅu và cNJng ÿã hiӋn diӋn ӣ nhiӅu vùng trӗng cao su. ¾Gây hҥi quanh năm và mӑi giai ÿoҥn sinh trѭӣng cӫa cây cao su, nhҩt là các dvt cao su mүn cҧm. 9 Corynespora là loҥi bӋnh nguy hiӇm nhҩt cӫa cây cao su khu vӵc châu Á và Phi. 9 BӋnh có khҧ năng gây hҥi cho tҩt cҧ các bӝ phұn cӫa cây cao su nҵm trên mһt ÿҩt. 9 Mӑi giai ÿoҥn sinh trѭӣng cӫa cây cao su ÿӅu bӏ nҩm tҩn công, và xҧy ra quanh năm. 9 NhiӅu dvt cao su trӣ nên mүn cҧm do nҩm hình thành nhiӅu nòi sinh lý mӟi. 9 Nҩm có sӭc sӕng cao (2 năm trên lá cao su khô và 1 năm trong ÿҩt). 9 BiӋn pháp phòng trӏ bҵng hoá chҩt khó áp dөng và ít mang lҥi hiӋu quҧ kinh tӃ. 9 Nҩm tiӃt ra ÿӝc chҩt nên có tác hҥi lӟn hѫn so nhӳng loҥi bӋnh thông thѭӡng khác. 9 TriӋu chӭng cӫa bӋnh có sӵ biӃn thiên lӟn, nhҩt là trong 3 năm trӣ lҥi ÿây, gây trӣ ngҥi cho các nhà quҧn lý kӻ thuұt. 9 HiӋn nay, Corynespora xuҩt hiӋn tҥi hҫu hӃt các vùng trӗng cao su truyӅn thӕng và có khuynh hѭӟng gia tăng mӭc ÿӝ gây hҥi, nhҩt là các dvt mӟi. 9 TriӋu chӭng cӫa bӋnh hiӋn có sӵ biӃn ÿәi lӟn, dӉ gây nhҫm lүn vӟi mӝt sӕ loҥi bӋnh cây cao su khác 9 TriӋu chӭng thay ÿәi tùy vào mӭc ÿӝ mүn cҧm cӫa dvt, trong ÿó toxin ÿóng vai trò quan trӑng. Màu ÿen cӫa vӃt bӋnh do toxin tҥo ra. 9 Xác ÿӏnh ÿúng triӋu chӭng giúp cho biӋn pháp phòng trӏ và nghiên cӭu có hiӋu quҧ hѫn. 9 Do nҩm Corynespora cassiicola (Berk. & Curt.) Wei, thuӝc hӑ Moniliales. 9 Tên khác: Helminthosporium cassiicola Berk. & Curt., apud Berk.; H. papayae H. Syd.; H. vignae Olive, apud Olive, Bain & Lefbvre; Cercospora melonis Cooke; C. vignicola Kawamura; Corynespora melonis (Cooke). 9 Ngoài cây cao su, nҩm còn ký sinh trên 150 loҥi cây thuӝc nhiӅu hӑ khác nhau, trên 80 nѭӟc trên nhiӅu vùng khí hұu tӯ nhiӋt ÿӟi ÿӃn ôn ÿӟi và gây hҥi trên tҩt cҧ bӝ phұn cӫa cây tӯ lá tӟi rӉ. 4. Tác nhân gây bӋnh Corynespora 2. Tác hҥi cӫa bӋnh Corynespora 2.1. Sri Lanka 9 Dvt RRIC 103 do RRISL lai tҥo tӯ năm 1958, ÿѭӧc ÿánh giá có sinh trѭӣng khӓe và sҧn lѭӧng cao, ÿӃn cuӕi thұp niên 70 khuyӃn cáo trӗng ÿҥi trà. 9 Năm 1985, phҧi hӫy và trӗng lҥi trên 5.000 ha, chính phӫ bӗi thѭӡng cho ngѭӡi trӗng cao su bӏ thiӋt hҥi trên 5.000.000 USD. 9 Phҧi sӱ dөng các dvt cNJ (PB 86…) vӟi sҧn lѭӧng thҩp nhѭng kháng bӋnh. 9 Nghiên cӭu vӅ giӕng cӫa RRISL bӏ chӵng lҥi. 1985 Kalutara Ratnapura Galle Matara Kurunegala Gampaha Colombo Kegalle N’Eliya Kalutara Galle Ratnapura Matara Moneragala Kandy Matale 1987 2.2. Ҩn Ĉӝ 9 Dӏch bӋnh lӟn bùng phát năm 1996, nguy hiӇm nhҩt trên dvt RRII 105 chiӃm gҫn 80% diӋn tích cao su trong nѭӟc. 9 BӋnh gây giҧm sҧn lѭӧng ÿӃn 50% ӣ vùng bӏ hҥi nһng. 9 Hàng năm, phun thuӕc ÿҥi trà >10.000 ha ÿӇ hҥn chӃ dӏch bӋnh, và áp dөng ӣ nhӳng vùng có ÿiӅu kiӋn thuұn lӧi cho bӋnh xuҩt hiӋn. 2.3. Indonesia: 9 Vào thұp nên 80, 1.200 ha cao su bӏ nhiӉm bӋnh nһng và phҧi thanh lý 400 ha thiӋt hҥi khoҧng 200 triӋu RP. 9 70% diӋn tích cao su trong nѭӟc bӏ bӋnh gây hҥi ӣ mӭc ÿӝ khác nhau. 9 NhiӅu dvt cao sҧn phҧi rút khӓi bҧng khuyӃn cáo: IAN 873, mӝt sӕ PR 300 series. 9 BӋnh có thӇ làm giҧm sҧn lѭӧng 30-50% và kéo dài thӡi gian KTCB ÿӃn 2 năm. 2.4. Malaysia 9 Dӏch bӋnh bùng phát năm 1985, nhiӅu ngàn ha cao su bӏ hҥi nһng làm ҧnh hѭӣng ÿӃn sҧn lѭӧng và sinh trѭӣng ÿôi khi chӃt toàn bӝ cây. 9 Các dvt GT 1, RRIM 600 và mӝt sӕ RRIM 2000 series, IAN 873 phҧi loҥi bӓ do mүn cҧm vӟi bӋnh. 9 BӋnh hiӋn diӋn trên cҧ nѭӟc và gây hҥi nһng ӣ các vùng phía nam. 2.5. Thái Lan 9 Xuҩt hiӋn năm 1985 và làm chӃt 2% sӕ cây cӫa dvt RRIC 103 và KRS 21 trong vѭӡn thí nghiӋm trao ÿәi giӕng quӕc tӃ. 9 BӋnh gây hҥi nһng ӣ các vùng phía Nam, Tây và Tây Nam. 9 Sӕ lѭӧng dvt mүn cҧm tăng ÿáng kӇ. 2.6. ViӋt Nam: 9 Xuҩt hiӋn vào 8/1999 tҥi RRIV, gây hҥi cho dvt : RRIC 103, RRIC 104, LH 88/372. 9 Cuӕi năm 1999, hiӋn diӋn tҥi Công ty Ĉӗng Nai, Dҫu TiӃng, Phѭӟc Hòa và Ĉӗng Phú. 9 Ĉҫu năm 2000, gây hҥi nһng trên diӋn tích gҫn 200 ha tҥi Công ty Lӝc Ninh ӣ lӭa tuәi cӫa cây cao su và trên lá non, gìa cNJng gӗm nhѭ chӗi. Hұu qӫa, gây rөng lá hàng loҥt và ҧnh hѭӣng ÿӃn sinh trѭӣng và sҧn lѭӧng. 9 Hѫn 3000 cây cao su cӫa các dvt RRIC 103, RRIC 104, LH 88/372 phҧi tiêu hӫy. 9 TiӃp theo nhiӅu diӋn tích cao su trӗng bҵng dvt RRIC 104 phҧi trӗng lҥi. 9 Hӝi thҧo ÿã ÿѭӧc Tәng công ty phӕi hӧp vӟi ViӋn tә chӭc trong ngành vào 9/1999. 9 Tӯ ÿó ÿӃn nay, bӋnh có sӵ thay ÿәi vӅ triӋu chӭng cNJng nhѭ ÿang tích lNJy ÿӇ có cѫ hӝi bùng phát. 2.7. Châu Phi 9 Xuҩt hiӋn hҫu hӃt tҥi các nѭӟc trӗng cao su nhѭ: Cote d’Ivore, Gabon, Cameroon và Nigeria. 9 BӋnh gây hҥi cho nhiӅu dvt và làm rөng ÿӃn 50% tán lá dүn ÿӃn giҧm 20-30% sҧn lѭӧng ӣ vùng có ÿiӅu kiӋn khí hұu thuұn lӧi. 3. DVT cao su mүn cҧm 3.1. Sri Lanka 9 1985-1986: RRIC 103, 104, RRIM 600, 725, Tjir 1, IAN 873 FX 25 và RRIC 52. 9 Gҫn ÿây: RRIC 110, 131, 132 và 133. 9 Các con lai cӫa RRIC 52 dӉ nhiӉm bӋnh nhѭ: RRIC 103, 104, 3.2. Ҩn Ĉӝ 9 Ban ÿҫu: RRIM 600, 610, 622 và Tjir 1. 9 Gҫn ÿây: RRII 105, 118, 300, 305, PR 107, 255, 261, PB 86, 217, 235, 255, 260, 311. Bào tӱ trên cây cao su Bào tӱ trên cây cao su Bào tӱ trên môi trѭӡng nhân tҥo Bào tӱ trên môi trѭӡng nhân tҥo Màu sҳc cӫa khuҭn lҥc Sӵ khác biӋt vӅ cҩu trúc di truyӅn cӫa nҩm Corynespora 3.3. Indonesia 9 Ban ÿҫu: RRIC 103, KRS 21, RRIM 600, 725, PPN 2444, 2477 2658, IAN 873 và GT 1. 9 Gҫn ÿây: AVROS 2037, PR 300, 303 và nhiӅu dvt thuӝc series IRR 100 và 200. 3.4. Malaysia 9 Ban ÿҫu: RRIC 103, Fx 25, RRIM 725, KRS 21, PPN 2658, 2444 và 2447 9 Gҫn ÿây: GT 1, PR 107, PBIG, PB 217, PR 261, RRIM 600, 605, 701, 702, 705, 2015 và 2020. 3.5. Thái Lan 9 Ban ÿҫu: RRIC 103, KRS 21. 9 Gҫn ÿây: RRIM 600, GT 1, KRS 225, 226, PR 255, 305, RRIT 251 và Songkhla 36. 3.6. ViӋt Nam 9 Ban ÿҫu: RRIC 103, 104 và LH 88/372. 9 Gҫn ÿây: RRIV 4. 9 NhiӅu dvt nhiӉm bӋnh ӣ mӭc dӝ khác nhau trong ÿó có RRIM 600, GT 1, PB 235, 260, VM 515, RRIC 110… 3.7. Châu Phi 9 RRIC 103, 110, PB 235, 260, 28/59, mӝt sӕ dvt IRCA, MDF 372, RRIM 600, GT 1 và mӝt sӕ dvt NIG 800 series. Mӝt sӕ dvt cao sҧn bӏ nhiӉm Corynespora DVT Phân bӕ và mӭc ÿӝ nhiӉm bӋnh GT 1 (Indonesia ) Trӗng tҥi hҫu hӃt các nѭӟc, rҩt mүn cҧm tҥi Malaysia, Indonesia và Thái Lan, nhiӉm TB tҥi Châu Phi. Bӏ loҥi khӓi bҧng khuyӃn cáo tҥi nhiӅu nѭӟc. IAN 873 (Nam Mӻ) Trӗng phә biӃn tҥi Malaysia, Indonesia nhѭng sau ÿó bӏ nhiӉm bӋnh nһng ÿã loҥi khӓi bҧng khuyӃn cáo. PB 28/59 (Malaysia) Bҧng 1 tҥi Malaysia và Sri Lanka, trӗng phә biӃn tҥi Châu Phi. NhiӉm TB tҥi Cote d’Ivoire, nhҽ tҥi Malaysia, nhѭng kháng tҥi Sri Lanka. PB 217 (Malaysia) Bҧng 1 tҥi Malaysia và Sri Lanka. Bҧng 2 tҥi Indonesia. NhiӉm nhҽ tҥi Malaysia, không bӏ bӋnh tҥi Sri Lanka. PB 235 (Malaysia) Bҧng 2 tҥi Indonesia và Malaysia trӗng phә biӃn tҥi Châu Phi. Rҩt mүn cҧm tҥi Cameroon, nhҽ tҥi Malaysia PB 260 (Malaysia) Trӗng phә biӃn tҥi Malaysia, Indonesia và Châu Phi, Bҧng 1 tҥi ViӋt Nam, Bҧng 2 tҥi Sri Lanka. NhiӉm nһng tҥi Châu Phi, nhiӉm nhҽ tҥi Malaysia, Indonesia và ViӋt Nam, kháng tҥi Thailand và Sri Lanka. PR 261 (Indonesia) Bҧng 1 tҥi Indonesia, Malaysia và ViӋt Nam. Mүn cҧm TB tҥi Malaysia và Indonesia nhҽ ӣ các nѭӟc khác. RRIC 103 (Sri Lanka) Bҧng 1 tҥi Sri Lanka và trӗng thӱ nghiӋm ӣ nhiӅu nѭӟc. Rҩt mүn cҧm ӣ tҩt cҧ các vùng và bӏ hӫy bӓ. RRIM 600 (Malaysia) Trӗng tҥi hҫu hӃt các nѭӟc, rҩt mүn cҧm bӏ loҥi tҥi Malaysia và Indonesia, nhiӉm nhҽ ӣ các nѭӟc khác. RRII 105 (Ҩn Ĉӝ) Trӗng phә biӃn tҥi Ҩn Ĉӝ chiӃm 80% dӏӋn tích, bӏ nhiӉm bӋnh nһng tӯ năm 1996 nhѭng tұp trung ӣ bang Kanataka RRIC 110 (Sri Lanka) 9 KhuyӃn cáo trӗng tҥi nhiӅu nѭӟc tron