Bài giảng Xử lý tình huống chính trị - Xã hội trong quản lý nhà nước ở cấp cơ sở

XỬ LÝ TÌNH HUỐNG CHÍNH TRỊ - XÃ HỘI TRONG QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC Ở CẤP CƠ SỞ **********I. Những nhận thức cơ bản về tình huống chính trị - xã hội 1. Quan niệm a. Tình huống là gì? Là những sự kiện, những biến cố diễn ra không bình thường, có vấn đề phức tạp đòi hỏi con người (trong quản lý là các nhà quản lý) phải nhận thức và xử lý bằng những giải pháp không bình thường, giải pháp đặc biệt thì được gọi là tình huống.I. Những nhận thức cơ bản về tình huống chính trị - xã hội 1. Quan niệm b. Tình huống chính trị - xã hội là gì? Là những sự kiện, biến cố trong đời sống chính trị - xã hội diễn ra không bình thường gây nên sự bất ổn định chính trị - xã hội, đòi hỏi các nhà lãnh đạo, quản lý phải áp dụng những giải pháp đặc biệt. Tình huống chính trị - xã hội thể hiện các dấu hiệu cơ bản sau:- Sự bất mãn, chống đối của một bộ phận nhân dân với một số đại diện chính quyền nhà nước.- Sự xung đột giữa các phe phái trong lực lượng cầm quyền.- Bộ máy chính quyền bất lực, tê liệt hoặc có khoảng trống quyền lực.- Những chuẩn mực luật pháp, đạo đức, văn hóa có thể không được tuân thủ.- Khủng hoảng về tư tưởng, niềm tin gây tổn hại đến ý thức hệ chủ đạo của xã hội.- Các lực lượng tiêu cực, phản động có điều kiện trỗi dậy gây mất an ninh xã hội, làm tăng nguy cơ đối sự bền vững của chế độ xã hội. c. Điểm nóng chính trị - xã hội là gì? Là một dạng tình huống chính trị - xã hội, là một hiện tượng xã hội không bình thường, căng thẳng mất ổn định, rối loạn. Trong đó, diễn ra sự xung đột, chống đối giữa các lực lượng xã hội. Chủ thể tham gia có thể là cơ quan quyền lực nhà nước hoặc các lực lượng chính trị, lực lượng xã hội khác nhau. Hành vi của các chủ thể tham gia đã vượt ra ngoài hoặc có khả năng vượt ra ngoài khuôn khổ pháp luật hiện hành và chuẩn mực đạo đức xã hội. Sự chống đối của đám đông quần chúng hoặc có các lực lượng chính trị, các tầng lớp xã hội đã hướng trực tiếp vào cơ quan quyền lực nhà nước, đe dọa cơ cấu quyền lực hiện tồn. Nó có khả năng ảnh hưởng và lan tỏa sang nơi khác rất lớn. 2. Nguồn gốc và quá trình của vấn đề - Bắt đầu từ những biểu hiện có tính quy luật của đời sống xã hội là xuất hiện các mâu thuẫn nội tại và chính các mâu thuẫn này đã tạo ra động lực của sự vận động và phát triển xã hội.- Các biểu hiện có tính quy luật đó chuyển hóa thành hình thức các quan hệ xã hội cụ thể và hình thức thông thường là những hình thức xung đột, đấu tranh.- Nếu quá trình giải quyết các mâu thuẫn được tiến hành sớm, các xung đột, đấu tranh sẽ không phát triển đến mức độ căng thẳng, các điểm nóng xã hội hoặc điểm nóng chính trị - xã hội sẽ xuất hiện. 2. Nguồn gốc và quá trình của vấn đề - Cùng với nhiều nguyên nhân chủ quan và khách quan đã làm cho các xung đột, đấu tranh trở thành căng thẳng đối đầu hoặc không tương dung. Như vậy, xung đột xã hội, chính trị xã hội ở mức độ cao được giới truyền thông gọi là điểm nóng xã hội, điểm nóng chính trị - xã hội và nó đã trở thành thuật ngữ nằm trong phạm trù “xung đột xã hội”.II. Vấn đề xử lý điểm nóng ở nước ta hiện nay 1. Vài nét về điểm nóng chính trị - xã hội ở nước ta a. Một số nhận xét khái quát thông qua một số điểm nóng điển hình ở đồng bằng sông Hồng, miền Trung - Tây Nguyên, khu vực Tây Nam Bộ, Tây Bắc rút ra được như sau: Một là: các điểm nóng chính trị - xã hội có số lượng nhiều, quy mô phạm vi ngày càng lớn. Hai là: Tính phức tạp ngày càng gia tăng. Ba là: Mục tiêu “đấu tranh” của quần chúng rất phức tạp. Bốn là: Thành phần tham gia không thuần nhất. Năm là: Nội dung của những điểm nóng này cũng đa dạng. b. Một số tính chất cơ bản của các điểm nóng chính trị xã hội ở nước ta trong thời gian qua- Ngoại trừ một số vụ phức tạp có tính chất chính trị như hai lần bạo loạn ở Tây Nguyên (2001 và 2004) và vụ Mường Nhé ( Điện biên 2010) đa số điểm nóng chính trị - xã hội ở nước ta là do mâu thuẫn nội bộ nhân dân do chậm giải quyết mà thành.- Diễn biến các điểm nóng chính trị - xã hội diễn biến kéo dài, khó giải quyết triệt để do nhiều nguyên nhân khác nhau, về cơ bản phản ánh những bất cập trong một số chính sách kinh tế - xã hội của nhà nước, sự sa sút về phẩm chất và năng lực của một bộ phận của đội ngũ đảng viên ở cơ sở, hiệu lực và hiệu quả quản lý nhà nước biểu hiện yếu, kém (ở cơ sở) và phần nào phản ánh yêu cầu, nguyện vọng của nhân dân về công bằng và dân chủ.c. Nguyên nhân xảy ra điểm nóng chính trị - xã hội ở nước ta c1. Nguyên nhân khách quan- Tính phức tạp của thời kỳ hội nhập thế giới và toàn cầu hóa.- Từ một nước nông nghiệp với nền sản xuất nhỏ đi lên kinh tế thị trường có định hướng xã hội chủ nghĩa với nguồn lực còn hạn hẹp, kinh nghiệm lãnh đạo, quản lý về kinh tế - xã hội còn thiếu lại phải giải quyết hậu quả nặng nề của chiến tranh (thí dụ: bom mìn, di chứng của thời chiến) và lối sống thời bao cấp còn ảnh hưởng khá dai dẳng đặt ra nhiều thách thức, chắc chắn nảy sinh ra nhiều vấn đề.- Mâu thuẫn giữa trình độ phát triển, thực lực phát triển với yêu cầu phát triển ở nước ta còn là mâu thuẫn cơ bản và cũng là nguyên nhân cơ bản làm nảy sinh ra điểm nóng chính trị - xã hội trong thời gian qua.c. Nguyên nhân xảy ra điểm nóng chính trị - xã hội ở nước ta c2. Nguyên nhân chủ quan- Sự yếu kém trong tổ chức và hoạt động của hệ thống chính trị nói chung và nhà nước nói riêng trong quá trình huy động và phân bổ nguồn lực cho sự phát triển xã hội. Sự lãnh đạo của Đảng như nhận định là chưa ngang tầm với đòi hỏi tình hình mới.- Một bộ phận không nhỏ cán bộ năng lực thoái hóa, biến chất, vi phạm dân chủ làm cho nhiều nơi chưa phát huy được đầy đủ nội lực cho phát triển đất nước.- Một nguyên nhân chủ quan nữa mang tính trực tiếp dẫn đến điểm nóng chính trị - xã hội là sự yếu kém của chính quyền cơ sở và sự bức xúc, bất bình của quần chúng nhân dân.c. Nguyên nhân xảy ra điểm nóng chính trị - xã hội ở nước ta c3. Nguyên nhân trực tiếp- Thứ nhất, nhóm nguyên nhân từ phía quần chúng. Đó là tâm trạng bức xúc, dồn nén và cảm giác mất mát, thiệt thòi vì thấy lợi ích ngày càng giảm mà đóng góp, nghĩa vụ ngày càng nhiều. Đó là nhận thức của người dân còn nhiều hạn chế, văn hóa chính trị chưa cao nên không tìm ra được những hình thức phù hợp để thực hiện quyền dân chủ của mình bị kẻ xấu lôi kéo, kích động để mưu cầu lợi ích riêng.- Thứ hai, nhóm nguyên nhân từ cán bộ chính quyền địa phương và cơ sở. Bao gồm: do trình độ lãnh đạo, chuyên môn yếu, do sa sút về ý thức chính trị, đạo đức, lối sống của một bộ phận không nhỏ cán bộ.c. Nguyên nhân xảy ra điểm nóng chính trị - xã hội ở nước ta c3. Nguyên nhân trực tiếp- Thứ ba, Nhóm nguyên nhân cơ chế chính sách: Không đồng bộ, bất cập chậm thay đổi theo kịp yêu cầu thực tế khách quan, cơ chế “xin – cho”, “chạy dự án” vẫn còn nên dễ nảy sinh tiêu cực.- Thứ tư, nhóm nguyên nhân bên ngoài: ảnh hưởng mặt trái của quá trình toàn cầu hóa, hội nhập; âm mưu “diễn biến hòa bình”, “tự diễn biến” nhằm gây chia rẽ giữa các dân tộc, đe dọa sự thống nhất toàn vẹn lãnh thổ và an ninh quốc gia.II. Vấn đề xử lý điểm nóng ở nước ta hiện nay 2. Quy trình xử lý điểm nóng chính trị - xã hội ở nước ta Bước 1: Nắm tình hình, phân tích nguyên nhân, mâu thuẫn, nhận dạng điểm nóng. Đây là bước có ý nghĩa quyết định vì nó cung cấp những căn cứ cho những giải pháp xử lý.2. Quy trình xử lý điểm nóng chính trị - xã hội ở nước ta. Bước 2: Rút ngòi nổ, hạn chế ảnh hưởng xấu và sự lan tỏa sang nơi khác. - Lập được sự lãnh đạo, chỉ huy thống nhất.- Chọn phương thức giải quyết, những lực lượng và phương tiện phù hợp.- Tuân thủ các nguyên tắc: + Kiên định lập trường, mềm dẻo linh hoạt về phương pháp, biện pháp. + Chọn giải pháp tốt nhất sau mới đến giải pháp ít tốt hơn (thượng sạch, trung sách, hạ sách) + Xây dựng kịch bản cho các tình huống hướng đạt được mục tiêu cơ bản.- Phải đảm bảo sự hợp pháp, hợp lý, hợp tình.- Đảm bảo sự lãnh đạo của Đảng phải tin vào dân và phải dựa vào quần chúng nhân dân.2. Quy trình xử lý điểm nóng chính trị - xã hội ở nước ta. Bước 3: Khắc phục hậu quả sau khi điểm nóng đã dập tắt.- Phải đưa xã hội nơi xảy ra tình huống chính trị - xã hội trở lại bình thường.- Khắc phục những thiệt hại về người và của (nếu có)- Từ bước xác định trách nhiệm của các bên gây ra điểm nóng và tiến hành xử lý vi phạm từ các phía.2. Quy trình xử lý điểm nóng chính trị - xã hội ở nước ta. Bước 4: Rút kinh nghiệm, dự báo tình hình, áp dụng những biện pháp để điểm nóng không tái phát. - Khi rút kinh nghiệm cần chú ý đánh giá một cách toàn diện nhất là năng lực, phẩm chất cán bộ; phương thức lãnh đạo, chỉ đạo; bất cập trong chủ trương, chính sách của Đảng và pháp luật của nhà nước; đánh giá lại cơ sở chính trị - xã hội của Đảng trong quần chúng.- Dự báo tình hình để chuẩn bị kịch bản tình huống và phương thức xử lý và cần nhận thức sâu về vấn đề này vì đây là hiện tượng có tính quy luật của đời sống chính trị - xã hội trong điều kiện mới.