Bài giảng Tài chính tiền tệ - Chương 2: Đại cương tiền tệ - Sử Đình Thành

9/7/2009 PGS.TS. Su Dinh Thanh 1 ĐẠI CƯƠNG TIỀN TỆ PGS.TS. SỬ ĐÌNH THÀNH 9/7/2009 PGS.TS. Su Dinh Thanh 2 Nội dung nghiên cứu ƒ SỰ RA ĐỜI TIỀN TỆ ƒ CÁC CHẾ ĐỘ TIỀN TỆ ƒ CHỨC NĂNG TIỀN TỆ 9/7/2009 PGS.TS. Su Dinh Thanh 3 ƒ Tiền tệ ra đời và phát triển gắn liền với nền sản xuất hàng hóa: sản xuất sản phẩm => Trao đổi qua mua bán = > cần phải có tiền. SỰ RA ĐỜI VÀ PHÁT TRIỂN TIỀN TỆ 9/7/2009 PGS.TS. Su Dinh Thanh 4 Các giai đoạn phát triển nền sản xuất hàng hóa: ƒ Sản xuất tự cung – tự cấp ƒ Sản xuất hàng hóa: H-H. ƒ Sản xuất hàng hóa - tiền tệ: H-T-H SỰ RA ĐỜI VÀ PHÁT TRIỂN TIỀN TỆ 9/7/2009 PGS.TS. Su Dinh Thanh 5 ƒ Các hình thức phát triển tiền tệ: ƒ Tiền tệ dưới dạng hàng hóa ƒ Phi kim loại . ƒ Kim loại. ƒ Tiền giấy (paper money) ƒ Tiền giấy có thể chuyển đổi ra vàng. ƒ Tiền giấy không chuyển đổi ra vàng (tiền pháp định – Fiat money) . ƒ Tờ séc (checks) ƒ Thẻ thanh toán (E-money) TIỀN TỆ LÀ GÌ ? 9/7/2009 PGS.TS. Su Dinh Thanh 6 ƒ Theo dòng lịch sử: ƒ Xuất hiện nhu cầu trao đổi (H-H): 9000 -6000 BC (Before Christ). ƒ Khoảng 1200 BC (thời kỳ đồ đá), ở Trung quốc đã dùng vỏ sò như là phương tiện trao đổi. ƒ Tiền kim loại đầu tiên xuất hiện vào 1000 BC ở Trung quốc (Cuốc xuổng, dao) ƒ Kim loại bạc xuất hiện vào 500 BC ở các nước vùng Trung đông – Vịnh Persian (Thổ Nhĩ Kỳ, Hy lạp). ƒ Tiền da thú - dạng tiền giấy ngân hàng đầu tiên xuất hiện 118 BC ở Trung quốc. TIỀN TỆ LÀ GÌ ? 9/7/2009 PGS.TS. Su Dinh Thanh 7 ƒ Tiền giấy xuất hiện từ thế kỷ thứ 9 AD (Anno Domini) ở Trung Quốc. Đến năm 1455 tiền giấy biến mất ở Trung quốc. Khi đó tiền giấy xuất hiện ở Châu âu. ƒ Thế kỷ 16 ở vùng Bắc Mỹ vẫn sử dụng vỏ sò, đồ trang sức như là tiền tệ. ƒ Bản vị vàng xuất hiện vào 1826 ở Châu âu. Mỹ vào năm 1900. ƒ Sau cuộc Đại khủng hoảng 29-33 => các nước từ bỏ vàng chuyển sang tiền giấy. TIỀN TỆ LÀ GÌ ? 9/7/2009 PGS.TS. Su Dinh Thanh 8 ƒ Các nhà kinh tế hiện đại (Friedman) định nghĩa tiền tệ như là tất cả những gì được chấp nhận thanh toán cho việc mua bán hàng hóa, dịch vụ hoặc thanh toán các khoản nợ. TIỀN TỆ LÀ GÌ ? 9/7/2009 PGS.TS. Su Dinh Thanh 9 ƒ Cần phân biệt tiền tệ (Money) và đồng tiền (Currency): ƒ Đồng tiền bao gồm tiền giấy và tiền kim loại của 1 quốc gia. ƒ Các giấy tờ có giá được xem như là tiền khi nó có thể chuyển thành tiền giấy và tiền kim loại. TIỀN TỆ LÀ GÌ ? 9/7/2009 PGS.TS. Su Dinh Thanh 10 ƒ Tiền và của cải (wealth): ƒ Tiền – đồng tiền ƒ Của cải biểu hiện sự giàu có gồm tiền, nhà cửa, xe hơi, chứng khoán. => Tiền và của cải đáp ứng nhu cầu cất trữ giá trị. ƒ Tiền và thu nhập (income): ƒ Thu nhập phản ảnh dòng tiền kiếm được trên 1 đơn vị thời gian. ƒ Ngược lại, tiền phản ảnh lượng giá trị tồn trữ hiện có . TIỀN TỆ LÀ GÌ ? 9/7/2009 PGS.TS. Su Dinh Thanh 11 ƒ Chế độ tiền tệ là hình thức tổ chức lưu thông tiền tệ của một quốc gia, được quy định bằng luật pháp => Chế độ tiền tệ hình thành kể từ khi có sự can thiệp của nhà nước vào lĩnh vực tiền tệ. ƒ Chế độ tiền tệ bao gồm các quy định: ƒ Bản vị tiền tệ (cơ sở định giá đồng tiền của quốc gia hay chọn vật ngang giá chung). ƒ Đơn vị tiền tệ (tên gọi của đồng tiền ). ƒ Quy định về sử dụng phương tiện thanh toán. CÁC CHẾ ĐỘ TIỀN TỆ 9/7/2009 PGS.TS. Su Dinh Thanh 12 ƒ Đồng tiền của quốc gia được định bằng một trọng lượng cố định của hai kim loại là vàng và bạc. Aùp dụng phổ biến đầu thế kỷ 19 ở Pháp, Thụy sĩ, Mỹ và Ý. ƒ Ví dụ: ở Mỹ năm 1792, 1 đô la vàng = 1,603 gram vàng; 1 đô la bạc= 24,06 gram bạc. ƒ Ở Mỹ, từ 1792 đến 1834, vàng rút ra khỏi lưu thông. Nhưng từ từ năm 1834 đến 1893 bạc rút ra khỏi lưu thông, chỉ còn vàng. Câu hỏi: tại ra xảy ra hiện tượng này? CÁC CHẾ ĐỘ TIỀN TỆ (Chế độ bản vị song song) 9/7/2009 PGS.TS. Su Dinh Thanh 13 ƒ Đồng tiền của quốc gia được định giá bằng vàng => Tiền giấy của quốc gia được bảo đảm bằng vàng. ƒ Nhà nước không hạn chế đúc vàng. ƒ Tiền vàng tự do lưu thông. ƒ => Nhận xét: chế độ bản vị vàng là chế độ đặc trưng của nền kinh tế thị trường trong giai đoạn tư do cạnh tranh. CÁC CHẾ ĐỘ TIỀN TỆ (Chế độ bản vị vàng (từ cuối thế kỷ 19 - đầu thế kỷ 20) 9/7/2009 PGS.TS. Su Dinh Thanh 14 ƒ Tiền giấy là tiền dấu hiệu (đại diện giá trị) ƒ Tiền giấy xuất hiện bắt nguồn từ yêu cầu trao đổi và lưu thông hàng hóa. ƒ Tiền giấy khả hoán ƒ Chế độ bản vị đồng bảng Anh ƒ Chế độ bản vị đồng đô la Mỹ ƒ Tiền giấy bất khả hoán gắn liền tiền pháp định. CÁC CHẾ ĐỘ TIỀN TỆ (Chế độ lưu thông tiền giấy) 9/7/2009 PGS.TS. Su Dinh Thanh 15 ƒ Sau chiến tranh thế giới lần 1, tại hội nghị Gie- nơ (Ý), các nước trong hệ thống TBCN nhất trí sử dụng đồng bảng Anh làm đồng tiền thanh toán và dự trữ quốc tế . ƒ Đồng bảng Anh được đảm bảo bằng vàng. ƒ Đồng tiền các nước phát hành và lưu thông ngoài việc đảm bảo bằng vàng còn có thể dựa vào đồng bảng Anh. ƒ Nhận xét: chế độ đồng bảng Anh được xem là chế độ bản vị vàng bị cắt xén ( vàng thỏi) ƒ Ở Anh, 1925 một thỏi vàng = 1500 bảng Anh ƒ Ở pháp 1928, một thỏi vàng = 225.000 Francs. CÁC CHẾ ĐỘ TIỀN TE (Chế độ bản vị bảng Anh (sau chiến tranh lần 1) 9/7/2009 PGS.TS. Su Dinh Thanh 16 ƒ Trong chế độ bản vị đồng bảng Anh, đồng USD được xem là đồng tiền có vị trí thứ 2 ƒ Cuộc khủng hoảng kinh tế (1929-1933) làm phá sản chế độ đồng bảng Anh và đồng USD. ƒ Ngày 21/9/1931: Chính phủ Anh tuyên bố đình chỉ đổi đồng bảng Anh ra vàng và phá giá đồng bảng Anh 31% so với đồng USD. ƒ Ngày 30/1/1934: Chính phủ Mỹ phá giá đồng USD 41% CÁC CHẾ ĐỘ TIỀN TE (Chế độ bản vị bảng Anh (sau chiến tranh lần 1) 9/7/2009 PGS.TS. Su Dinh Thanh 17 ƒ Chế độ tiền tệ được áp dụng phổ biến trong giai đoạn 1944-1971 dưới tên gọi chế độ bản vị đồng USD (Brettonwoods): ƒ Đồng USD là đồng tiền thanh toán quốc tế. ƒ Đồng USD được đảm bảo bằng vàng, đổi ra vàng (1 USD = 0,8888671 gr vàøng); 35 USD = 1 ounce vàng (28.3495231 grams) ƒ Các nước trong thành viên, phải duy trì một tỷ giá cố định với đồng USD (+/- 1%). ƒ Ngày 12/2/1973, Chính phủ Mỹ chính thức tuyên bố phả sản chế độ tiền tệ Brettonwoods CÁC CHẾ ĐỘ TIỀN TỆ (Chế độ bản vị đồng USD sau chiến tranh thế giới thứ 2) 9/7/2009 PGS.TS. Su Dinh Thanh 18 ƒ Vàng rút ra khỏi quá trình lưu thông => Trên thị trường chủ yếu lưu thông các loại tiền giấy. ƒ Giá trị thực của tiền giấy phụ thuộc vào sức mua thực tế của nó/khối lượng hàng hóa . ƒ Phát hành tiền giấy dựa vào các mục tiêu của chính sách tiền tệ của ngân hàng trung ương. CÁC CHẾ ĐỘ TIỀN TỆ (Chế độ tiền giấy bất khả hoán) 9/7/2009 PGS.TS. Su Dinh Thanh 19 ƒ Thái Bình Hưng Bảo ấn hành vào năm 968, nhà Đinh. ƒ Tiền giấy Nhà Hồ xuất hiện cách đây hơn 600 năm ƒ Đời Nhà Mạc Đặng Dung đúc tiền sắt “Đại Chính Thông Bảo” ƒ Năm 1521, Trần Cao nổi binh chiếm đóng Đông đô 4 ngày đúc tiền Thiên Ưng Thông bảo CÁC CHẾ ĐỘ TIỀN TỆ (Tham khảo lịch sử đồng tiền của Việt nam) 9/7/2009 PGS.TS. Su Dinh Thanh 20 ƒ Năm 1858 Pháp xâm chiến Việt nam, 1875 cho ra đời tiền đông dương. ƒ Năm 1946, Hồ Chí Minh ký sắc lệnh Tiền tài chính ( chưa thành lập NH). ƒ Năm 1951, ngân hàng ra đời và in đồng tiền ngân hàng ƒ Năm 1958 miền bắc đổi tiền, đồng tiền ổn định đến 1978 ƒ 1948-1955 tiền lưu hành ở các tỉnh “ Long Châu Sa” ,“Vĩnh-Trà, bến tre” CÁC CHẾ ĐỘ TIỀN TỆ (Tham khảo lịch sử đồng tiền của Việt nam) 9/7/2009 PGS.TS. Su Dinh Thanh 21 Ba chức năng của tiền tệ: ƒ Phương tiện trao đổi. ƒ Phương tiện tính toán. ƒ Phương tiên cất trữ giá trị. CHỨC NĂNG TIỀN TỆ (Functions of money) 9/7/2009 PGS.TS. Su Dinh Thanh 22 ƒ Tiền là phương tiện trung gian để thực hiện các giao dịch thương mại ( H---T---H’) . ƒ => Góp phần tiết kiệm chi phí giao dịch: ƒ Trong nền kinh tế hàng trao đổi hàng - (barter economy) (H—H’), nếu có N sản phẩm thì phải cần N(N-1)/2 lần trao đổi, chi phí giao dịch cao. ƒ Tiền xuất hiện giảm được số lần trao đổi, giảm chi phí giao dịch. PHƯƠNG TIÊN TRAO ĐỔI (Medium of exchange) 9/7/2009 PGS.TS. Su Dinh Thanh 23 ƒ Tiền làm phương tiện trao đổi có thể là tiền vàng, tiền giấy và phương tiện chuyển tải giá trị khác có thể chuyển đổi ra tiền. ƒ Thực hiện chức năng này, khi đưa tiền vào lưu thông, cần tôn trọng quy luật lưu thông tiền tệ ƒ M khối lượng tiền trong lưu thông ƒ P: Giá cả ƒ Q: Khối lượng hàng hóa ƒ V: Tốc độ vòng quay đồng tiền v QpM ×= PHƯƠNG TIÊN TRAO ĐỔI (Medium of exchange) 9/7/2009 PGS.TS. Su Dinh Thanh 24 ƒ Tiền được sử dụng để đo lường giá trị trong nền kinh tế => Đo lường giá trị hàng hóa, dịch vụ ƒ Thông qua tiền tệ, các doanh nghiệp tính toán chi phí, giá thành sản phẩm, xác định giá cả hàng hóa. ƒ Trên góc độ kinh tế vĩ mô, tiền là công cụ tính toán giá trị GNP và GDP. ĐƠN VỊ TÍNH TOÁN (Unit of account ) 9/7/2009 PGS.TS. Su Dinh Thanh 25 ƒ Tiền cất trữ giá trị thể hiện nó có thể dùng để mua sắm hàng hóa ở tương lai. Tiền cất trữ tạm thời tách ra khỏi quá trình lưu thông. ƒ Cất trữ giá trị không chỉ có tiền mà còn có các loại tài sản khác như chứng khoán, đất đai ƒ Các loại tài sản khác cất trữ theo thời gian có thể làm tăng giá trị còn tiền thì không. ƒ Nhưng tại sao phải chọn tiền cất trữ ? ƒ => đáp ứng nhu cầu thanh khoản CẤT TRỮ GIÁ TRỊ (Store of value) 9/7/2009 PGS.TS. Su Dinh Thanh 26 ƒ Cất trữ của tiền tùy thuộc vào giá cả ƒ Mức giá cao, lạm phát làm cho giá trị cất trữ/ sức mua của đồng tiền bị giảm. ƒ Giá cả tăng 50%, đồng tiền giảm giá 50% CẤT TRỮ GIÁ TRỊ (Store of value) 9/7/2009 PGS.TS. Su Dinh Thanh 27 1. Ba diễn tả dưới đây, cái nào là liên quan đến định nghĩa về tiền: ƒ Tuần vừa rồi bạn kiếm được bao nhiêu tiền. ƒ Khi đến cửa hàng, tôi luôn luôn phải chắc chắn rằng là tôi có đủ tiền. ƒ Tiền là nguồn gốc của xấu xa/quỷ quái BÀI TẬP 9/7/2009 PGS.TS. Su Dinh Thanh 28 2. Xem xét các hoạt động sau đây: a. Chi trả tiềm mua công nghệ 3 tỷ đồng. b. Dự án đầu tư sản xuất mới cần 500 tỷ đồng, trong đó tài trợ như sau; - Tự tài trợ: 100 tỷ đồng; - Vay ngân hàng 100 tỷ đồng; - Phát hành trái phiếu 300 tỷ. Hãy phân biệt hoạt động nào là có tính chất tiền tệ; hoạt động nào có tính chất tài chính. BÀI TẬP 9/7/2009 PGS.TS. Su Dinh Thanh 29 1. Sắp xếp các loại tài sản dưới đây từ tính lỏng cao nhất đến tính lỏng thấp nhất : ƒ Séc ƒ Nhà cửa ƒ Tiền giấy ƒ Máy giặt ƒ Chứng chỉ tiền gởi ƒ Cổ phiếu thường BÀI TẬP 9/7/2009 PGS.TS. Su Dinh Thanh 30 2. Các nhà kinh tế miêu tả rằng trong suốt thời kỳ nền kinh tế xảy ra siêu lạm phát (hyperinflation) tiền như là “củ khoai tây nóng” (hot potato) mà mọi người chuyển nhanh từ tay người này sang người khác. Giải thích. 3. Ở Brazil, trước năm 1994 trải qua nạn lạm phát cao, nhiều giao dịch kinh doanh được thực hiện bằng đồng USD hơn là đồng Real. Tại sao? 4. Bạn có sẵn sàng từ bỏ việc sử dụng séc thay vào đó là sử dụng thẻ tín dụng không? Tại sao không? Tại sao có? BÀI TẬP