Bài giảng Phương pháp nghiên cứu khoa học - Vũ Công Thương

Hà Nội, 2013TS. VŨ CÔNG THƯƠNGTRƯỜNG ĐẠI HỌC SÀI GÒNTS. Vũ Công Thương1.1Khái quát về nghiên cứu khoa học1.21.3GIỚI THIỆUPHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU KHOA HỌCPhương pháp nghiên cứu khoa họcQuy trình nghiên cứu khoa học2TS. Vũ Công Thương1Khái quát về nghiên cứu khoa họcKhái quát về nghiên cứu khoa họcCác loại hình nghiên cứu khoa họcCấp độ của nghiên cứu khoa họcĐặc điểm của nghiên cứu khoa họcVai trò của nghiên cứu khoa học1.11.21.31.41.53TS. Vũ Công ThươngKhái quát về nghiên cứu khoa họcHoạt động xã hội, hướng vào việc tìm kiếm những điều khoa học chưa biết:Nghiên cứu khoa họcNhằm mục đíchKhám phá bản chất sự vật, phát triển nhận thức khoa học về thế giới 1.1Vận dụng qui luật để sáng tạo giải pháp tác động vào sự vậtPhát hiện qui luật vận động của sự vật 4TS. Vũ Công ThươngPhươngphápTìm hiểu bản chất của đối tượng NC Phát triển tri thức mới(Những tri thức này phải mang tính phổ quát hay có thể khái quát hóa)MụctiêuLà một cuộc điều tra, hay khảo sát có hệ thống, được thực hiện theo những qui trình chuẩn gồm nhiều bướcHai điều kiện của nghiên cứu khoa học5TS. Vũ Công ThươngMột công trình nghiên cứu khoa học chỉ hoàn tất khi kết quả được công bố, hoặc được hội đồng khoa học thẩm định, đánh giá, nghiệm thu. 6TS. Vũ Công ThươngNhằm phát hiện bản chất, qui luật của sự vật, hiện tượng Được thực hiện trên cơ sở những nghiên cứu thuần túy lý thuyết hoặc những quan sát, thí nghiệmSản phẩm là các phát kiến, nguyên lý, phát minh Nghiên cứu cơ bảnVận dụng các qui luật từ nghiên cứu cơ bản để giải thích sự vậtĐưa ra các giải pháp giải quyết các vấn đề thực tế (Chưa thể ứng dụng trực tiếp vào cuộc sống) Nghiên cứu ứng dụngVận dụng các quy luật (thu được từ NCCB) và các nguyên lý (thu được từ NCƯD) để sáng tạo các hình mẫu khả thi, các sản phẩm mới, công nghệ mới Tạo tiền đề áp dụng kết quả nghiên cứu vào cuộc sốngNghiên cứu triển khaiCác loại hình nghiên cứu khoa học1.2 Theo mục đích nghiên cứu7TS. Vũ Công ThươngVí dụ: Các đề tài nghiên cứu khoa họcNghiên cứu cơ bảnNghiên cứu ứng dụngNghiên cứu triển khaiDấu ấn vùng miền trong các tác phẩm truyện ngắn của Nguyễn Ngọc Tư Giá trị thẩm mỹ và kiến trúc của chùa Hà NộiGiải pháp quản lý trò chơi trực tuyếnPhát triển du lịch bền vững vùng Đồng bằng Sông HồngXây dựng hệ thống quản lý thư viện đa ngôn ngữ phục vụ tra cứu trên diện rộngHệ thống hỗ trợ phát triển giáo dục điện tử và ĐT từ xa Ứng dụng công nghệ thực tại ảo trong bảo tàng8TS. Vũ Công Thương9TS. Vũ Công ThươngCác loại hình nghiên cứu khoa học1.2NC định tínhNC định lượngNC tính chất, đặc điểm của đối tượng Thu thập những thông tin bằng lời hoặc văn bản (ý kiến, quan điểm, nhận xét) Chủ yếu mô tả, phân tích, không chứng minhTrả lời câu hỏi “ như thế nào?”, “tại sao?”NC quy mô, phạm vi, tần suất của đối tượng Thu thập những thông tin bằng số hoặc văn bản (ý kiến, quan điểm, nhận xét) NC thực chứng, dùng số liệu, minh chứng để chứng minhTrả lời câu hỏi “bao nhiêu?”, “mức độ nào?”Theo phương pháp nghiên cứu10TS. Vũ Công Thương11TS. Vũ Công ThươngCấp độ của nghiên cứu khoa họcMô tả Đưa ra hệ thống tri thức về nhận dạng sự vật Phân biệt sự khác nhau về bản chất giữa các sự vật Sự mô tả bao gồm định tính và định lượng Giải thích Làm rõ nguyên nhân sự hình thành và qui luật chi phối quá trình vận động của sự vật Đưa ra thuộc tính bản chất của sự vật Dự báo Nhận dạng trạng thái của sự vật trong tương lai: đặc trưng, tính chất, sự vận động và những biểu hiện của sự vật trong tương lai Sáng tạo Tạo ra sự vật mới trên cơ sở vận dụng và kế thừa những kết quả nghiên cứu đã có1.312TS. Vũ Công ThươngVD: Nghiên cứu một lễ hội(NCXH)Mô tả . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Giải thích . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Dự báo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sáng tạo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .13TS. Vũ Công Thương Khoa học không bao giờ dừng lại ở ở cấp độ mô tả và giải thích Sứ mệnh lớn lao của khoa học là dự báo và sáng tạo các giải pháp cải tạo thế giới 14TS. Vũ Công ThươngĐặc điểm của nghiên cứu khoa họcTính mới Thâm nhập thế giới những điều chưa biết Hướng tới những phát hiện mới, những sáng tạoTính tin cậy Kết quả nghiên cứu có thể được kiểm chứng lại trong điều kiện tương tựCần chỉ rõ điều kiện, nhân tố và phương tiện NCTính thông tin Thông tin về qui luật v.động của sự vật, hiện tượng Thông tin về qui trình công nghệ và các tham số kèm theo, v.vTính khách quan Vừa là đặc điểm của NCKH vừa là tiêu chuẩn của người NCKHNgười NCKH cần phải tự kiểm nghiệm lại những kết luận tưởng như đã hoàn toàn được xác nhận1.415TS. Vũ Công ThươngĐặc điểm của nghiên cứu khoa họcTính rủi ro Một nghiên cứu có thể thành công hoặc thất bại Thất bại trong khoa học được xem là một kết quả và được lưu giữ làm bài học kinh nghiệmTính kế thừa Mọi NCKH đều phải kế thừa các kết quả nghiên cứu đã có của các lĩnh vực khoa học khác nhauTính cá nhân Là kết quả là động khoa học của cá nhân tác giả Vai trò của cá nhân trong sáng tạo mang tính quyết định, thể hiện trong tư duy cá nhân và chủ kiến riêngTính phi kinh tế Lao động NCKH hầu như không thể tính định mức Thiết bị chuyên dụng dùng trong NCKH hầu như không thể tính khấu hao Hiệu quả kinh tế của NCKH hầu như kg thể xác định1.416TS. Vũ Công ThươngVai trò của nghiên cứu khoa học1.5ĐỐI VỚI XÃ HỘIVAI TRÒCỦA NCKHĐỐI VỚI SINH VIÊN17TS. Vũ Công Thương2Phương pháp nghiên cứu khoa học“Phương pháp nghiên cứu khoa học là phương pháp nhận thức thế giới, bao gồm những quan điểm tiếp cận, những quy trình, các thao tác cụ thể tác động vào đối tượng để làm bộc lộ bản chất của đối tượng”18TS. Vũ Công Thương2Phương pháp nghiên cứu khoa học2.2. Hệ phương pháp của một khoa học2.1. Phân loại phương pháp NC KH19TS. Vũ Công ThươngPhương pháp nghiên cứu chungPHƯƠNG PHÁP NCKH(Theo phạm vi áp dụng)Phương pháp nghiên cứu riêng2.1. Phân loại phương pháp NC KH20TS. Vũ Công ThươngPhương phápNghiên cứu lý thuyếtPhương pháp nghiên cứu chungPhương phápNC thực nghiệmPhương phápNC phi thực nghiệm21TS. Vũ Công ThươngĐược sử dụng trong cả khoa học tự nhiên, khoa học xã hội và các khoa học khácBao gồm nhiều nội dung khác nhau: Nghiên cứu tư liệuXây dựng khái niệm, phạm trùThực hiện các phán đoán, suy luận,.v.v Không tiến hành bất cứ quan sát hoặc thực nghiệm nàoPhương phápNghiên cứu lý thuyếtPhương pháp nghiên cứu chung22TS. Vũ Công ThươngThực hiện bởi những quan sát các sự vật hoặc hiện tượng diễn ra trong những điều kiện có gây biến đổi đối tượng nghiên cứu một cách có chủ địnhĐối tượng nghiên cứu:Đối tượng thực Mô hình do người nghiên cứu tạo raPhương phápNC thực nghiệmPhương pháp nghiên cứu chung23TS. Vũ Công ThươngQuan sát, quan trắc những sự kiện đã hoặc đang tồn tạiThu thập những số liệu thống kê đã tích lũyKhông có bất cứ sự can thiệp nào gây biến đổi trạng thái của đối tượng nghiên cứuPhương phápNC phi thực nghiệmPhương pháp nghiên cứu chung24TS. Vũ Công ThươngPhương pháp nghiên cứu riêngTâm lý họcPhương pháp trắc nghiệm tâm lýPhương pháp đàm thoại. . . Xã hội họcPhương pháp điều tra bằng bảng hỏiPhương pháp phỏng vấn sâu. . .Dân tộc họcPhương pháp điền dã dân tộc họcPhương pháp nghiên cứu thư tịch. . .. . . . . . 25TS. Vũ Công ThươngNhững PP giúp con người tư duy khoa học Được sử dụng để tư duy, tìm hiểu, lý giải thế giớiNhững phương pháp của các môn khoa họcĐược sử dụng để NCKHNhững kỹ thuật, thao tác cụ thểĐược sử dụng để thu thập thông tin phục vụ cuộc NCKHPhương phápthu thập thông tinPhương pháp tư duyPhương pháp nghiên cứu KHCác cấp độ của phương pháp26TS. Vũ Công ThươngPP tổng hợpPP phân tíchPP so sánhPP quy nạpPhương pháp điền dã dân tộc họcPhương pháp điều tra xã hội họcPhương pháp trắc nghiệm tâm lýPhương pháp quan sátPhương pháp dùng bảng hỏiPhương pháp phỏng vấnPhương phápthu thập thông tinPhương pháp tư duyPhương pháp nghiên cứu KHCác cấp độ của phương pháp27TS. Vũ Công ThươngHệ thống lý thuyết về PP nhận thức KHHệ thống quan điểm và nguyên tắc chỉ đạo việc xác định PP và phạm vi NCLà PPNC được sử dụng trong nhiều KHLà PPNC của một khoa học nhưng được nhiều khoa học khác vay mượnLà PPNC đặc trưng của một KH Khi nói tới PP này, người ta nghĩ ngay tới môn KH tương ứngPhương pháp luận (PP chung nhất)Phương pháp chungPhương pháp riêng2.2. Hệ phương pháp của một khoa học28TS. Vũ Công ThươngPhép biện chứng duy vật Phương pháp so sánh lịch sử;Phương pháp thống kê xã hội;Phương pháp mô hình hoá . . .Phương pháp điều tra xã hội họcPhương pháp luận (PP chung nhất)Phương pháp chungPhương pháp riêngVD: Hệ phương pháp của Xã hội học29TS. Vũ Công ThươngPhép biện chứng duy vật Phương pháp .; Phương pháp .;Phương pháp ..Phương pháp .Phương pháp luận (phương pháp chung nhất)Phương pháp chungPhương pháp riêngVD: Hệ phương pháp của 30TS. Vũ Công Thương3Quy trình nghiên cứu khoa học31TS. Vũ Công ThươngCác thao tácNghiên cứu khoa học32TS. Vũ Công ThươngCác thao tác trên thường được chia thành các bước nghiên cứu. Số lượng các bước có thể nhiều ít khác nhau, mỗi bước bao gồm một vài thao tác nghiên cứuCác bước nghiên cứu tập hợp lại theo một trình tự nhất định, tạo thành quy trình nghiên cứu khoa học 3Quy trình nghiên cứu khoa học33TS. Vũ Công ThươngChuẩnbịTriểnkhaiXử lý thông tin và viết báo cáokhoa họcXác lập vấn đề nghiên cứuXây dựng đề cương nghiên cứu Chọn mẫu nghiên cứuChuẩn bị đội ngũ nghiên cứu viênThu thậpthông tinTổng hợp thông tinXử lýthông tinViết báo cáo khoa học 3Quy trình nghiên cứu khoa học34