Bài giảng Phân tích thiết kế hệ thống thông tin - Chương 2: Khởi tạo dự án và thu thập yêu cầu - Lê Thị Tú Kiên

Chương 2 Khởi tạo dự án và thu thập yêu cầu PHÂN TÍCH VÀ THIẾT KẾ HỆ THỐNG THÔNG TIN ------ Giảng viên: Lê Thị Tú Kiên Bộ môn HTTT- CNTT – ĐHSPHN Email: kienltt@hnue.edu.vn Website: Nội dung 1. Tổng quan về yêu cầu hệ thống 2. Quá trình khảo sát và thu thập yêu cầu 3. Các phương pháp thu thập yêu cầu 4. Tài liệu hóa và quản lý yêu cầu 5. Xác lập và khởi tạo dự án 2 LTTKiên- PTTKHTTT 1. Tổng quan về yêu cầu hệ thống • Định nghĩa yêu cầu • Phân loại yêu cầu • Các tiêu chuẩn đánh giá yêu cầu 3 LTTKiên- PTTKHTTT Định nghĩa yêu cầu • Định nghĩa: một yêu cầu đơn giản là một phát biểu cái mà hệ thống phải làm hoặc đặc tính mà hệ thống phải có. • VD hệ thống quản lý bán hàng, hệ thống phải có tính năng xuất ra hóa đơn tính tiền mua hàng cho khách hàng khi thanh toán 4 LTTKiên- PTTKHTTT Phân loại yêu cầu • Phân loại yêu cầu: ▫ Yêu cầu chức năng ▫ Yêu cầu phi chức năng • Yêu cầu chức năng: liên quan trực tiếp tới một tiến trình mà hê ̣ thống phải thực hiện hoặc thông tin mà hê ̣ thống cần phải chứa. • VD hê ̣ thống phải có tính năng: ▫ Tìm kiếm danh sách hàng tồn kho, ▫ In hóa đơn bán hàng, ▫ Thông tin khách hàng được lưu trữ gồm: Mã khách hàng, tên, sô ́ điện thoại, 5 LTTKiên- PTTKHTTT Phân loại yêu cầu • Yêu cầu phi năng: các tính chất hành vi mà hê ̣ thống phải có như khả năng thực hiện, hiệu suất sử dụng. 6 LTTKiên- PTTKHTTT Yêu cầu phi chức năng 7 Yêu cầu phi chức năng Miêu tả Ví dụ Operational (Hoạt động) Các môi trường vật lý, kỹ thuật mà hê ̣ thống sẽ vận hành trong nó Hê ̣ thống chạy ổn định trên 3 trình duyệt web phô ̉ biến: IE, Firefox, Chrome, Performance (Hiệu suất) Tốc độ, kha ̉ năng, độ tin cậy hê ̣ thống Hê ̣ thống đảm bảo vận hành liên tục 24 giờ/ ngày Security (Bảo mật) Ai được phép truy cập hê ̣ thống, trong hoàn cảnh nào Chỉ người quản lý trực tiếp mới được phép xem hô ̀ sơ nhân viên họ quản lý. Cultural and political (Văn hóa và chính trị) Các yếu tô ́ chính trị, văn hóa va ̀ yêu cầu pháp lý tác động lên hê ̣ thống Hê ̣ thống tính lương, thưởng va ̀ các chê ́ độ phu ̣ cấp lao động theo đúng luật hiện hành của bô ̣ Lao động va ̀ thương binh xa ̃ hội LTTKiên- PTTKHTTT Phân loại yêu cầu • Làm bài tập muc YOUR TURN trang 114 – sách tài liệu tham khảo [1] (Alan Dennis, Barbara H. Wixom, and Roberta M.Roth, Systems Analysis And Design with UML Version 2.0—An Object-Oriented Approach, 3nd edition, John Wiley & Sons, Inc., 2009) 8 LTTKiên- PTTKHTTT Các tiêu chuẩn đánh giá yêu cầu hệ thống • Nhất quán – các yêu cầu không mâu thuẫn hay nhập nhằng lẫn nhau • Đầy đủ - các yêu cầu mô tả mọi đầu vào và khả năng đáp ứng có thể của hệ thống • Khả thi – các yêu cầu có thể được thỏa mãn dựa trên các tài nguyên và ràng buộc sẵn có • Cần thiết – các yêu cầu là thực sự cần thiết và đáp ứng mục đích của hệ thống LTTKiên- PTTKHTTT 9 Các tiêu chuẩn đánh giá yêu cầu hệ thống • Chính xác – các yêu cầu được phát biểu chính xác • Dễ theo dõi – các yêu cầu ánh xạ trực tiếp với các chức năng và đặc trưng của hệ thống • Có thể kiểm tra – các yêu cầu đã được vạch rõ nên có thể kiểm tra được trong giai đoạn kiểm thử hệ thống LTTKiên- PTTKHTTT 10 2. Quá trình khảo sát thu thập yêu cầu • Vị trí: khảo sát là giai đoạn đầu tiên của quá trình PTTK hệ thống. • Mục đích: qua quá trình khảo sát từ sơ bộ đến chi tiết hệ thống hiện tại, nhà phát triển phải có được các thông tin về hệ thống cần phát triển, qua đó đề xuất các phương án tối ưu để dự án mang lại tính khả thi cao nhất. 11 LTTKiên- PTTKHTTT 2. Quá trình khảo sát thu thập yêu cầu • Nội dung ▫ Khảo sát sơ bộ nhằm xác định tính khả thi của dự án ▫ Khảo sát chi tiết nhằm xác định chính xác những gì sẽ thực hiện và khẳng định những lợi ích kèm theo 12 LTTKiên- PTTKHTTT Các bước khảo sát • B1: Khảo sát và đánh giá hiện trạng của hệ thống cũ. Tìm hiểu các hoạt động của hệ thống hiện tại nhằm xác định các thế mạnh và các yếu kém của nó • B2: Đề xuất mục tiêu, ưu tiên cho hệ thống mới. Xác định phạm vi ứng dụng và các ưu nhược điểm của hệ thống dự kiến. Cần xác định rõ những gì mà hệ thống mới sẽ làm, những thuận lợi và khó khăn khi cải tiến hệ thống LTTKiên- PTTKHTTT 13 Các bước khảo sát • B3: Đề xuất ý tưởng cho giải pháp mới có cân nhắc tính khả thi. Phác họa các giải pháp thỏa mãn tập yêu cầu của hệ thống, đồng thời đánh giá để đưa ra quyết định cuối cùng • B4: Vạch kế hoạch cho dự án cùng với dự trù tổng quát. Xây dựng kế hoạch triển khai cho các giai đoạn tiếp theo, dự trù các nguồn tài nguyên để triển khai dự án LTTKiên- PTTKHTTT 14 • B5: Lập báo cáo về khảo sát và xác định tính khả thi. Các kết quả khảo sát cần được kiểm tra, tổng hợp, chuẩn hóa và tư liệu hóa lại. Dựa vào kết quả khảo sát thu được để đánh giá lại tính khả thi của dự án. LTTKiên- PTTKHTTT 15 Các bước khảo sát Chú ý: Các bước trên thường không diễn ra một cách tuyến tính mà thường lặp đi lặp lại trong suốt quá trình phát triển hệ thống, mục đích là để quản lý được sự thay đổi về yêu cầu của người dùng và quản lý những biến động xẩy ra trong quá trình phát triển dự án. LTTKiên- PTTKHTTT 16 Các bước khảo sát Hậu quả của việc xác định yêu cầu không chính xác hoặc không đầy đủ • Hệ thống có thể tốn nhiều chi phí hơn so với dự kiến ban đầu • Hệ thống có thể được hoàn thiện muộn hơn thời gian đã định • Hệ thống có thể không phù hợp với những gì người dùng mong muốn và có thể họ sẽ không sử dụng nó LTTKiên- PTTKHTTT 17 Hậu quả của việc xác định yêu cầu không chính xác hoặc không đầy đủ • Chi phí bảo trì và mở rộng hệ thống có thể quá cao • Hệ thống có thể không chắc chắn, dễ có lỗi và thậm chí ngừng hoạt động • Làm giảm danh tiếng của cả đội dự án LTTKiên- PTTKHTTT 18 3. Các phương pháp thu thập yêu cầu • Các nguồn khảo sát yêu cầu • Các phương pháp thu thập yêu cầu ▫ Nghiên cứu tài liệu viết ▫ Quan sát ▫ Phỏng vấn ▫ Phiếu hỏi ▫ Làm bản mẫu thăm dò • Các yêu cầu đối với một cuộc khảo sát • Lưu ý trong quá trình khảo sát yêu cầu LTTKiên- PTTKHTTT 19 Các nguồn điều tra, khảo sát • Người dùng hệ thống • Các sổ sách, tài liệu • Các chương trình máy tính • Các tài liệu mô tả quy trình, chức trách • Các thông báo LTTKiên- PTTKHTTT 20 PP nghiên cứu tài liệu viết • Đây là một phương pháp nghiên cứu dữ liệu cứng để thu thập thông tin • Dữ liệu cứng có thể được thu thập từ ▫ Các loại chứng từ giao dịch như hóa đơn, phiếu thanh toán, ▫ Các loại sổ sách, hồ sơ ▫ Các tài liệu tổng hợp như: báo cáo, thống kê, biên bản, nghị quyết ▫ Các tệp máy tính, cơ sở dữ liệu của hệ thống cũ LTTKiên- PTTKHTTT 21 PP quan sát • Việc quan sát cung cấp sự hiểu biết về những gì các thành viên của tổ chức thực sự đang làm • Có 2 cách quan sát ▫ Quan sát trực tiếp: quan sát bằng mắt, tại chỗ, tỉ mỉ, từng chi tiết công việc của hệ thống cũ, của các nhân viên thừa hành ▫ Quan sát gián tiếp: quan sát từ xa, hay thông qua các phương tiện tổng thể của hệ thống để có được bức tranh khái quát về tổ chức và cách thức hoạt động trong tổ chức đó LTTKiên- PTTKHTTT 22 PP phỏng vấn • Phỏng vấn là một phương pháp quan trọng để thu thập dữ liệu về các yêu cầu của hệ thống thông tin • Việc phỏng vấn nhằm phát hiện thông tin về ▫ Các ý kiến của người được phỏng vấn ▫ Cảm giác của người được phỏng vấn ▫ Trạng thái hiện tại của hệ thống ▫ Các mục tiêu của con người và tổ chức ▫ Các thủ tục nghiệp vụ không chính thức LTTKiên- PTTKHTTT 23 PP phỏng vấn • 5 bước lập kế hoạch phỏng vấn là ▫ Đọc tài liệu cơ bản ▫ Thiết lập các mục tiêu phỏng vấn ▫ Xác định người đi phỏng vấn ▫ Chuẩn bị người được phỏng vấn ▫ Quyết định cấu trúc và kiểu câu hỏi (câu hỏi đóng, câu hỏi mở) LTTKiên- PTTKHTTT 24 PP phỏng vấn LTTKiên- PTTKHTTT 25 26 LTTKiên- PTTKHTTT VD Bảng câu hỏi mẫu cho phân tích viên 27 LTTKiên- PTTKHTTT PP dùng phiếu hỏi • Đây là hình thức phỏng vấn không giáp mặt. Các câu hỏi được liệt kê trong phiếu điều tra và người được hỏi sẽ ghi các trả lời của mình vào đó • Phiếu hỏi có giá trị nếu: ▫ Các thành viên của tổ chức phân tán rộng ▫ Nhiều thành viên tham gia vào dự án ▫ Cần việc có tính thăm dò • Có 2 dạng câu hỏi đóng và mở LTTKiên- PTTKHTTT 28 PP làm bản mẫu thăm dò • PP này thường được sử dụng trong các trường hợp: ▫ Thẩm định các chức năng khó, phức tạp của hệ thống ▫ Giải quyết vấn đề yêu cầu nhập nhằng, chưa thống nhất được giữa khách hàng và nhà phát triển ▫ Làm bản mẫu để hiểu hệ thống LTTKiên- PTTKHTTT 29 Thảo luận • Sử dụng các phương pháp điều tra khảo sát nêu trên để xác định yêu cầu cần cải tiến cho hệ thống thông tin quản lý sinh viên hệ tín chỉ của trường ĐHSPHN. 30 LTTKiên- PTTKHTTT Các yêu cầu đối với một cuộc điều tra khảo sát • Trung thực, khách quan, phản ánh đúng tình hình thực tại • Không bỏ sót thông tin • Các thông tin thu thập phải được đo đếm (số lượng, tần suất, độ chính xác, thời gian sống) • Không trùng lặp, nghĩa là phải tiến hành theo một trật tự. • Không gây cảm giác xấu hay phản ứng tiêu cực ở phía người bị điều tra LTTKiên- PTTKHTTT 31 Những chú ý trong quá trình điều tra • Quá trình điều tra phải hỗ trợ một cách đắc lực nhất cho phương pháp mô hình hóa • Quá trình điều tra phải được tiến hành từ trên xuống: mức quyết định lãnh đạo mức điều phối quản lýmức thao tác, thừa hành • Quá trình điều tra phải được tiến hành lặp đi lặp lại LTTKiên- PTTKHTTT 32 4. Tư liệu hóa và quản lý yêu cầu • Các yêu cầu sau khi thu thập cần được tổng hợp, phân loại sau đó phân tích, xử lý nhằm tránh bỏ sót, xung đột, yêu cầu không khả thi, yêu cầu nhập nhằng hay chồng chéo • Sau khi phân tích các yêu cầu cần được tư liệu hóa theo chuẩn • Quản lý sự thay đổi của yêu cầu trong suốt quá trình phát triển hệ thống. LTTKiên- PTTKHTTT 33 Tư liệu hóa yêu cầu • Tài liệu khảo sát cần viết theo chuẩn và có đầy đủ các thông tin cần thiết để ký kết hợp đồng và triển khai dự án • VD tài liệu hóa yêu cầu theo mẫu chuẩn của IEEE830 LTTKiên- PTTKHTTT 34 5. Xác lập và khởi đầu dự án • Từ kết quả của việc thấy rõ các yếu kém và hiện trạng của hệ thống cũ và xác định được các yêu cầu của người sử dụng cho hệ thống mới, nhà phát triển cần xác lập và khởi đầu một dự án xây dựng hệ thống mới. Nhiệm vụ này gồm các việc sau: - Xác định phạm vi và hạn chế của dự án - Xác định các mục tiêu và ưu tiên cho dự án - Phác họa giải pháp và cân nhắc tính khả thi - Lập kế hoạch triển khai dự án LTTKiên- PTTKHTTT 35 Xác định phạm vi và hạn chế hê ̣ thống • Phạm vi: kích cỡ của hệ thống (phạm vi có thể bao trùm cả cơ quan hay chỉ đụng chạm một vài bộ phận của cơ quan; bao quát công tác quản lý toàn diện hay chỉ giải quyết công tác quản lý riêng biệt nào đó) • Hạn chế: ▫ Hạn chế về nhân lực: những người có thể tham gia dự án cũng như người dùng hệ thống sau này (số lượng, trình độ) ▫ Hạn chế về thiết bị, kỹ thuật: các khả năng về thiết bị và kỹ thuật có thể đáp ứng ▫ Hạn chế về tài chính: mức độ đầu tư và chi phí cho dự án LTTKiên- PTTKHTTT 36 Xác định mục tiêu và ưu tiên cho dự án • Vạch ra các mục tiêu cụ thể cho dự án để có thể kiểm định chất lượng dự án. Các mục tiêu và ưu tiên có thể là: ▫ Mang lại lợi ích nghiệp vụ. Vd tăng khả năng xử lý, độ tin cậy, chính xác,.. ▫ Mang lại lợi ích kinh tế. Vd giảm chi phí hoạt động ▫ Mang lại lợi ích sử dụng. Vd nhanh chóng, thuận tiên ▫ Khắc phục các khiếm khuyết của hệ thống cũ; hỗ trợ cho các chiến lược phát triển lâu dài của cơ quan tổ chức. LTTKiên- PTTKHTTT 37 Phác họa giải pháp thô và cân nhắc tính khả thi • Giải pháp thô là cơ sở cho việc ký kết hợp đồng và đánh giá tính khả thi của dự án. Một giải pháp thô tốt sẽ định hướng tốt cho cả quá trình phát triển hệ thống tiếp theo. • Giải pháp thô bao gồm các quyết định đại lược như: ▫ Chức năng chính của hệ thống, đầu vào, đầu ra, các biện pháp chính để đáp ứng nhu cầu người sử dụng ▫ Kiến trúc tổng thể của hệ thống, bao gồm kiến trúc phần mềm và kiến trúc phần cứng. LTTKiên- PTTKHTTT 38 Phác họa giải pháp thô và cân nhắc tính khả thi • Dựa trên mục tiêu hệ thống, các giải pháp thô tiến hành cân nhắc tính khả thi cho dự án về các vấn đề: ▫ Khả thi về nghiệp vụ ▫ Khả thi về kỹ thuật ▫ Khả thi về kinh tế ▫ Khả thi về kế hoạch thực hiện ▫ Để đưa ra ma trận phân tích tính khả thi LTTKiên- PTTKHTTT 39 Ma trận giải pháp LTTKiên- PTTKHTTT 40 Cân nhắc giữa tính khả thi và lựa chọn giải pháp để đưa ra ma trận phân tích tính khả thi LTTKiên- PTTKHTTT 41 Lập kế hoạch triển khai dự án • Gồm các công việc: ▫ Lập hợp đồng triển khai dự án ▫ Dự trù thiết bị và kinh phí ▫ Tổ chức nhóm thực hiện ▫ Vạch kế hoạch điều hành dự án ▫ Dự kiến tiến trình dự án LTTKiên- PTTKHTTT 42 VD kế hoạch triển khai dự án tổng quát Người Người/ tháng Bắt đầu Kết thúc CB tin học Người dùng Phân tích Thiết kế Xây dựng 1 3 3 1 1 1 4 12 7.5 1/ 11/ 98 15/ 1/ 99 16/ 4/ 99 31/ 12/ 98 15/ 4/ 99 30/ 6/ 99 Tổng cộng số người / tháng 23.5 LTTKiên- PTTKHTTT 43 VD kế hoạch cấu trúc phân việc chi tiết dự án LTTKiên- PTTKHTTT 44