Bài giảng Phân tích thiết kế hệ thống thông tin - Bài 4: Mô hình nghiệp vụ

BÀI GIẢNG PHÂN TÍCH THIẾT KẾ HỆ THỐNG THÔNG TIN Nguyễn Văn Vỵ - Nguyễn Thị Nhật Thanh Khoa Công nghệ thông tin, Đại học Công nghệ Oct-2007 Khoa Công nghệ thông tin - Đại học Công nghệ 2 Nguyễn Văn Vỵ – Nguyễn thị Nhật Thanh Bài 4 - Mô hình nghiệp vụ ‹ Khái niệm mô hình nghiệp vụ ‹Các thành phần mô hình vụ ‹Các bước để xây dựng ‹ Sử dụng mô hình nghiệp vụ để phân tích ‹ Ví dụ Nội dung Oct-2007 Khoa Công nghệ thông tin - Đại học Công nghệ 3 Nguyễn Văn Vỵ – Nguyễn thị Nhật Thanh Tài liệu tham khảo 1. Nguyễn Văn Vy. Giáo trình phân tích thiết kế HTTT. Đại học Công nghệ, 2007. 2. Nguyên Văn Vỵ. Phân tích thiế kế HTTT. Hướng cấu trúc và hướng đối tượng. NXB Thống kê, 2002. 3. Nguyễn Văn Vy. Phân tích và thiết kế HTTT quản lý. NXB Khoa học Tự nhiên và Công nghệ, Hà nội, 2007. 4. Nguyễn văn Vy, Nguyễn Việt Hà. Giáo trình Kỹ nghệ phần mềm. Đại học Công nghệ, 2006. 5. Grady Booch, James Rumbaugh, Ivar Jacobson. The Unified Modeling language User Guid. Addison-Wesley, 1998. 6. Jeffrey A.Hoffer, Joey F.Gorge, Joseph S.Valacich. Modern Systems Analysis and Design. 2th Edition, Addison Wesley Longman, Inc. 1999. 7. Sommerville. Software Engineering. 6th Edition, Addison- Wasley, 2001. Oct-2007 Khoa Công nghệ thông tin - Đại học Công nghệ 4 Nguyễn Văn Vỵ – Nguyễn thị Nhật Thanh Mô hình nghiệp vụ - Vận dụng Câu hỏi Mô hình nghiệp vụ là gì?  Các bộ phận cấu thành? Vai trò?  Các bước phát triển mô hình nghiệp vụ?  Các mô hình và phương pháp sử dụng?  Sử dụng mô hình nghiệp làm gì? Oct-2007 Khoa Công nghệ thông tin - Đại học Công nghệ 5 Nguyễn Văn Vỵ – Nguyễn thị Nhật Thanh Mô hình nghiệp vụ Mô hình nghiệp vụ (business model)- (MHNV): là 1 mô tả về các hoạt động chức năng nghiệp vụ của 1 tổ chức và những mối quan hệ giữa chúng, và với môi trường.  Nó được sử dụng: ƒ để nắm bắt yêu cầu của hệ thống cần xây dựng, giao tiếp ƒ đầu vào cho pha phân tích Oct-2007 Khoa Công nghệ thông tin - Đại học Công nghệ 6 Nguyễn Văn Vỵ – Nguyễn thị Nhật Thanh Các phần cấu thành MHNV 1. Biểu đồ ngữ cảnh 2. Biểu đồ phân rã chức năng 3. Mô tả chi tiết các chức năng lá 4. Ma trận thực thể dữ liệu - chức năng 5. Danh sách các hồ sơ dữ liệu sử dụng 6. Các biểu đồ hoạt động Oct-2007 Khoa Công nghệ thông tin - Đại học Công nghệ 7 Nguyễn Văn Vỵ – Nguyễn thị Nhật Thanh 1. Biểu đồ ngữ cảnh  Biểu đồ ngữ cảnh (context diagram) mô tả hệ thống trong môi trường của nó  Các phần tử: ƒ 1 tiến trình duy nhất mô tả hệ thống ƒ Các tác nhân - môi trường ƒ Các tương tác giữa hệ thống & tác nhân KHÁCH HÀNG NHÀ BẾP NHÀ QLÝ KHÁCH SẠN Hệ thống đặt bữa ăn đơn hàng thực đơn hoá đơn thu tiền báo cáo Oct-2007 Khoa Công nghệ thông tin - Đại học Công nghệ 8 Nguyễn Văn Vỵ – Nguyễn thị Nhật Thanh 1.1 Biểu đồ ngữ cảnh-Các phần tử Khái niệm Ký pháp Tên gọi Đối tượng mô tả tiến trình HT Hệ thống + (động từ +bổ ngữ) 1bộ phân, 1tổ chức được nghiên cứu tác nhân Danh từ 1 người, bộ phận, tổchức, hệ khác tương tác – luồng dữ liệu Danh từ (hay tên 1 hồ sơ) dữ liệu trên vật mang & di chuyển tên tên tên Oct-2007 Khoa Công nghệ thông tin - Đại học Công nghệ 9 Nguyễn Văn Vỵ – Nguyễn thị Nhật Thanh 2. Biểu đồ phân rã chức năng Mô tả chức năng nghiệp vụ của toàn hệ thống phân thành các mức # ở dạng cây phân cấp „ Nắm hiểu tổ chức và hoạt động của nó „ Hỗ trợ xác định miền nghiên cứu „ Thể hiện vị trí công việc trong hệ thống „ Cơ sở để cấu trúc hệ thống chương trình Oct-2007 Khoa Công nghệ thông tin - Đại học Công nghệ 10 Nguyễn Văn Vỵ – Nguyễn thị Nhật Thanh 2.1 Các phần tử của biểu đồ Khái niệm Ký pháp Tên gọi Đối tượng mô tả Chức năng – Công việc động từ +bổ ngữ x: số thứ tự tập hoạt động tổ chức thực hiện trong một phạm vi Liên kết Mối quan hệ giữa chức năng 2 mức x.tên ƒ Chức năng mức cao nhất: chức năng gốc (mức 0) ƒ Chức năng mức thấp nhất: chức năng lá ƒ Số chức năng gồm 2 phần: m.n, m- số chức năng cha, n - số thứ tự chức năng con Oct-2007 Khoa Công nghệ thông tin - Đại học Công nghệ 11 Nguyễn Văn Vỵ – Nguyễn thị Nhật Thanh 2.2 Xây dựng biểu đồ  Xây dựng biểu đồ tương ứng với tiếp cận: ƒ Từ trên xuống: phân rã mỗi chức năng nhận được thành các chức năng mức thấp hơn nếu có thể ƒ Từ dưới lên: gộp dần các chức năng cùng mức có quan hệ với nhau thành 1 chức năng mức trên  Nguyên tắc phân rã đảm bảo: ƒ Tính thực chất: mỗi chức năng con thực sự tham gia thực hiện chức năng cha ƒ Tính đầy đủ: mọi chức năng con được thực hiện đảm bảo thực hiện chức năng cha Oct-2007 Khoa Công nghệ thông tin - Đại học Công nghệ 12 Nguyễn Văn Vỵ – Nguyễn thị Nhật Thanh 2.3 Biểu diễn biểu đồ  Đặt tên chức năng: ƒ Tên duy nhất ƒ Là mệnh đề động từ: động từ +bổ ngữ  Bố trí cân đối, cùng mức nếu cùng kiểu  Đánh số chức năng: „ Số của 1 chức năng gồm 2 phần: m.n • m là số chức năng cha • n là số tứ tự của chức năng con đó Oct-2007 Khoa Công nghệ thông tin - Đại học Công nghệ 13 Nguyễn Văn Vỵ – Nguyễn thị Nhật Thanh 2.4 Các dạng biểu đồ Có 2 dạng: ƒ Dạng chuẩn: hình cây ƒ Dạng bảng: mỗi dòng 1 chức năng, chức năng 2 mức khác nhau thuộc 2 cột khác nhau Biểu đồ dạng cây 1. Bộ phận kế hoạch 1.1. Lập kế hoach chiến lược 1.2, Lập kế hoạch hàng năng … 2. Bộ phận tài chính 2.1. Lập kế hoạch ngân sách …… 3. …… Kinh doanh bán hàng 1. Mua hàng 2. Bán hàng 1.1 Lập đơn mua 1.2 2.1 Nhận đơn đặt 2.2 … Biểu đồ dạng bảng Oct-2007 Khoa Công nghệ thông tin - Đại học Công nghệ 14 Nguyễn Văn Vỵ – Nguyễn thị Nhật Thanh 2.4 Xây dựng biểu đồ từ dưới lên  Áp dụng cho hệ thống nhỏ, qua khảo sát có thể biết ngay nội dung công việc cụ thể  Cách làm: „ Liệt kê các chức năng nghiệp vụ chi tiết „ Nhóm dần các chức năng từ dưới lên theo ngữ nghĩa, đặt tên thích hợp cho mỗi nhóm „ Vẽ biểu đồ cây phân rã chức năng Oct-2007 Khoa Công nghệ thông tin - Đại học Công nghệ 15 Nguyễn Văn Vỵ – Nguyễn thị Nhật Thanh 2.4 Nhóm chức năng từ dưới lên Các chức năng chi tiết (lá) Nhóm lần 1 Nhóm lần 2 1. Nhận dạng loại xe vào gửi 2. Kiểm tra chỗ trống trong bãi 3. Ghi vé cho khách 4. Ghi sổ xe vào, cho xe vào 5. Kiểm tra vé 6. Đối chiếu vé với xe 7. Thanh toán tiền, cho xe ra 8. Ghi sổ xe ra 9. Kiểm tra xe sự cố trong sổ 10. Kiểm tra sự cố hiện trường 11. Lập biên bản sự cố 12. Giải quyết hay bồi thường Giải quyết sự cố Trả xe cho khách Nhận xe vào bãi Trông gửi xe ở bãi Oct-2007 Khoa Công nghệ thông tin - Đại học Công nghệ 16 Nguyễn Văn Vỵ – Nguyễn thị Nhật Thanh 3 Mô tả chức năng lá Mô tả chi tiết chức năng lá: „ Tên chức năng „ Các sự kiện kích hoạt „ Trình tự thực hiện „ Yêu cầu giao diện „ Dữ liệu vào „ Công thức (thuật toán) „ Dữ liệu ra „ Qui tắc nghiệp vụ nội dung, trình tự xử lý hồ sơ DL vào hồ sơ DL ra Giao diện Quy tắc nghiệp vụ Sư kiện kích hoạt Oct-2007 Khoa Công nghệ thông tin - Đại học Công nghệ 17 Nguyễn Văn Vỵ – Nguyễn thị Nhật Thanh 4. Ma trận dữ liệu - chức năng  Ma trận thể hiện mối quan hệ (tác động) giữa các chức năng và hồ sơ dữ liệu (nguyên liệu/sản phẩm)  Cấu trúc: gồm các dòng, các cột: ƒ Mỗi cột ghi tên 1 thực thể dữ liệu ƒ Mỗi dòng ghi tên 1 chức năng ƒ Mỗi Ô ghi chữ R(Read)/ U(Update)/ C(Create) ™Dòng/cột không có chữ chỉ ra thực thể dữ liệu/ chức năng cô lập  Phân tích & loại đi dòng chức năng hay cột thực thể dữ liệu cô lập. Ma trận nhận được là một thành phần của MHNV  Ma trận: 1 công cụ phân tích phạm vi – mô tả tương tác Oct-2007 Khoa Công nghệ thông tin - Đại học Công nghệ 18 Nguyễn Văn Vỵ – Nguyễn thị Nhật Thanh Các thực thể dữ liệu a. Kế hoạch chiến lược b. Kế hoạch hàng năm c. Kế hoạch điều hành … h Nguyên liệu Các chức năng nghiệp vụ a b c … h 1.1. Lập kế hoạch chiên lược C 1.2. Lập kế hoạch hàng năm C 1.3. Lập kế hoạch tác nghiệp C ….. … 9.2. Ký hợp đồng mua nguyên liệu R R 4. Ví dụ: Ma trận DL- chức năng Oct-2007 Khoa Công nghệ thông tin - Đại học Công nghệ 19 Nguyễn Văn Vỵ – Nguyễn thị Nhật Thanh 5. Danh sách hồ sơ DLsử dụng  Sau khi lập được ma trận thực thể chức năng (đã loại các thực thể cô lập), các hồ sơ dữ liệu trong các cột cho ta danh dách hồ sơ dữ liệu được sử dụng  Nếu bài toán đặt ra cần thêm các chức năng mới thì cần bổ sung vào danh sách này nhưng hồ sơ dữ liệu liên quan còn chưa có Oct-2007 Khoa Công nghệ thông tin - Đại học Công nghệ 20 Nguyễn Văn Vỵ – Nguyễn thị Nhật Thanh 6. Biểu đồ hoạt động Biểu đồ hoạt động được xây dựng từ việc tổng hợp dữ liệu khảo sát sẽ chuyển sang đây sau khi: „ Chọn lọc cái thích hợp „ Sửa đổi, hoàn thiện Oct-2007 Khoa Công nghệ thông tin - Đại học Công nghệ 21 Nguyễn Văn Vỵ – Nguyễn thị Nhật Thanh Các bước xây dựng MHNV  Đầu vào: các dữ liệu mô tả bài toán từ khảo sát  Các bước tiến hành: 1. Lập bảng phân tích • Bảng gồm 3 cột: ¾ Cột 1: “Động từ + bổ ngữ”nhận xét: ¾ Cột 2” “Danh từ” ¾ Cột 3: “Nhận xét” (1) Động từ + bổ ngữ (2) Danh từ (3) Nhận xét Oct-2007 Khoa Công nghệ thông tin - Đại học Công nghệ 22 Nguyễn Văn Vỵ – Nguyễn thị Nhật Thanh Các bước xây dựng MHNV 1.Lập bảng phân tích (tiêp) z Gạch chân các danh từ, động tư+bổ ngữ (bỏ qua nếu mệnh đề bắt đầu bằng từ “khi”,”để”, “nếu”) z Ghi động tư+bổ ngữ vào cột 1, danh từ vào cột 2 z Ghi vào cột 3 từ: Š “Tác nhân”: danh từ cột 2 chỉ người, bộ phận, tổ chức, Š “Hồ sơ DL”: danh từ cột 2 chỉ đối tượng mang dữ liệu ™Bảng này sẽ là đầu vào để xác định các thành phần của mô hình nghiệp vụ Oct-2007 Khoa Công nghệ thông tin - Đại học Công nghệ 23 Nguyễn Văn Vỵ – Nguyễn thị Nhật Thanh Mô tả bài toán Mét b·i tr«ng göi xe cã 2 cæng: Mét cæng xe vµo, mét cæng xe ra. B·i chia thµnh 4 khu dµnh cho 4 lo¹i xe kh¸c nhau: Xe m¸y, xe buýt, xe t¶i vµ c«ng- ten-n¬. Khi kh¸ch ®Õn göi xe, ng−êi coi xe nhËn d¹ng xe theo b¶ng ph©n lo¹i, sau ®ã kiÓm tra chç trèng trong b·i. NÕu chç dµnh cho lo¹i xe ®ã ®· hÕt th× th«ng b¸o cho kh¸ch. Ng−îc l¹i th× ghi vÐ ®−a cho kh¸ch vµ h−íng dÉn xe vµo b·i, ®ång thêi ghi nh÷ng th«ng tin trªn vÐ vµo sæ xe vµo. Khi kh¸ch lÊy xe, ng−êi coi xe kiÓm tra vÐ xem vÐ lµ thËt hay gi¶, ®èi chiÕu vÐ víi xe. NÕu vÐ gi¶ hay kh«ng ®óng xe th× kh«ng cho nhËn xe. Ng−îc l¹i th× viÕt phiÕu thanh to¸n vµ thu tiÒn cña kh¸ch, ®ång thêi ghi c¸c th«ng tin cÇn thiÕt vµo sè xe ra..v.v..(Chó ý: c¸c chữ nghiªng, mµu ®á lµ ®éng tõ) Ví dụ: Lập bảng phân tích Oct-2007 Khoa Công nghệ thông tin - Đại học Công nghệ 24 Nguyễn Văn Vỵ – Nguyễn thị Nhật Thanh Ví dụ: Lập bảng phân tích Cụm đéng tõ + bæ ngữ Cụm danh tõ NhËn xÐt nhËn d¹ng xe kiÓm tra chç trèng th«ng b¸o cho kh¸ch ghi vÐ cho kh¸ch ghi th«ng tin vÐ vµo sæ xe vμo kiÓm tra vÐ ®èi chiÕu vÐ víi xe viÕt phiÕu thanh to¸n, thu tiÒn ghi sè xe ra kiÓm tra xe trong sæ kiÓm tra xe ë hiÖn tr−êng lËp biªn b¶n viÕt phiÕu chi lËp b¸o c¸o b∙i xe cång khu lo¹i xe kh¸ch ng−êi coi xe b¶ng ph©n lo¹i xe chç trèng vÐ sæ xe vµo sæ xe ra phiÕu thanh to¸n biªn b¶n phiÕu chi c«ng ty bé ph©n qu¶n lý b¸o c¸o l∙nh ®¹o c«ng ty = = = = (t¸c nh©n) (t¸c nh©n) hå s¬ DL = hå s¬ DL hå s¬ DL hå s¬ DL hå s¬ DL hå s¬ DL hå s¬ DL (t¸c nh©n) (t¸c nh©n) hå s¬ (t¸c nh©n) Oct-2007 Khoa Công nghệ thông tin - Đại học Công nghệ 25 Nguyễn Văn Vỵ – Nguyễn thị Nhật Thanh Các bước xây dựng MHNV 2.Lập biểu đồ ngữ cảnh z Xác định tác nhân của hệ thống: Tác nhân có tên là những danh từ ở cột 2 có nhận xét ở cột 3 là “tác nhân”. Cần phân tích thêm hai điều kiện: Š Không thuộc phạm vi hệ thống được xét: không thực hiện chức năng nào của hệ thống Š Có tương tác với HT: nhận hay gửi thông tin vào hệ thống z Xác định các luồng dữ liệu (các hồ sơ) di chuyển giữa mỗi tác nhân và hệ thống z Vẽ biểu đồ Oct-2007 Khoa Công nghệ thông tin - Đại học Công nghệ 26 Nguyễn Văn Vỵ – Nguyễn thị Nhật Thanh Ví dụ: Biểu đồ ngữ cảnh t.t. vÒ xe 0 HÖ thèng qu¶n lý tr«ng göi xe kh¸ch L∙nh ®¹o c«ng ty t.t.ph¶n håi vÐ xe phiÕu t.to¸n vÐ xe y/c b¸o c¸o b¸o c¸o t.t.sù cè biªn b¶n sù cè phiÕu chi Oct-2007 Khoa Công nghệ thông tin - Đại học Công nghệ 27 Nguyễn Văn Vỵ – Nguyễn thị Nhật Thanh Các bước xây dựng MHNV 3. Lập danh sách hồ sơ dữ liệu z Danh sách các hồ sơ dữ liệu được lấy từ các danh từ ở cột 2 (từ bảng phân tích) có nhận xét ở cột 3 là “hồ sơ DL” • Đây chưa phải là danh sách hồ sơ sử dụng của mô hình nghiệp vụ cuối cùng 4. Lập biểu đồ phân rã chức năng z Phương pháp tiếp cận từ dưới: Các chức năng cơ sở được chọn từ cột 1 của bảng phân tích z Khi chọn cần loại đi các chức năng gộp: bao gồm trong nó các chức năng khác Oct-2007 Khoa Công nghệ thông tin - Đại học Công nghệ 28 Nguyễn Văn Vỵ – Nguyễn thị Nhật Thanh Ví dụ: Danh sách hồ sơ dữ liệu a. B¶ng gi¸ (vµ ph©n lo¹i xe) b. VÐ xe c. Sæ ghi xe vµo d. Sæ ghi xe ra e. PhiÕu thanh to¸n f. Biªn b¶n sù cè g. PhiÕu chi h. B¸o c¸o Oct-2007 Khoa Công nghệ thông tin - Đại học Công nghệ 29 Nguyễn Văn Vỵ – Nguyễn thị Nhật Thanh Ví dụ: Biểu đồ phân rã chức năng Các chức năng chi tiết (lá) Nhóm lần 1 Nhóm lần 2 1. Nhận dạng loại xe vào gửi 2. Kiểm tra chỗ trống trong bãi 3. Ghi vé cho khách 4. Ghi sổ xe vào, cho xe vào 5. Kiểm tra vé 6. Đối chiếu vé với xe 7. Thanh toán tiền, cho xe ra 8. Ghi sổ xe ra 9. Kiểm tra xe sự cố trong sổ 10. Kiểm tra sự cố hiện trường 11. Lập biên bản sự cố 12. Giải quyết hay bồi thường Giải quyết sự cố Trả xe cho khách Nhận xe vào bãi Quản lý trông gửi xe ở bãi Oct-2007 Khoa Công nghệ thông tin - Đại học Công nghệ 30 Nguyễn Văn Vỵ – Nguyễn thị Nhật Thanh Ví dụ: Biểu đồ phân rã chức năng Qu¶n lý tr«ng, göi xe ë b∙i 1. NhËn xe 1.2. K.tra chç trèng 1.3. Ghi vÐ 1.4. Ghi sæ xe vµo 1.1. NhËn d¹ng xe 2. Tr¶ xe 2.1. KiÓm tra vÐ 2.3. Thanh to¸n vÐ 2.2. §èi chiÕu vÐ-xe 2.4. Ghi sæ xe ra 3.Gi¶i quyÕt sù cè 3.3. LËp biªn b¶n 3.2. K.tra hiÖn tr−êng 3.1. KiÓm tra sæ göi 3.4. ViÕt phiÕu chi 4. B¸o c¸o 4.1. LËp b¸o c¸o Oct-2007 Khoa Công nghệ thông tin - Đại học Công nghệ 31 Nguyễn Văn Vỵ – Nguyễn thị Nhật Thanh Các bước xây dựng MHNV C¸c thùc thÓ dữ liệu 3. Gi¶i quyÕt sù cè R R C C a Bảng gi¸ (ph©n lo¹i xe) b VÐ xe c Sæ xe vµo d Sæ xe ra e PhiÕu than to¸n f Biªn bản sù cè g PhiÕu chi h B¸o c¸o C¸c chøc năng nghiÖp vô a b c d e f g h 1. NhËn xe R C U R 2. Tr¶ xe R R U C 4. B¸o c¸o l¸nh ®¹o R R R R R R C 5. Lập ma trận thực thể DL- chức năng Oct-2007 Khoa Công nghệ thông tin - Đại học Công nghệ 32 Nguyễn Văn Vỵ – Nguyễn thị Nhật Thanh Các bước xây dựng MHNV 6.Lập các biểu đồ hoạt động (nếu có) Các biểu đồ này có thế nhận được từ kết quả tổng hợp dữ liệu khi khảo sát. Lúc này chỉ cần chuyển sang mô hình nghiệp vụ có chọn lọc và hoàn thiện. Oct-2007 Khoa Công nghệ thông tin - Đại học Công nghệ 33 Nguyễn Văn Vỵ – Nguyễn thị Nhật Thanh Ví du: Biểu đồ hoạt động Sự kiện Nhân viên Bảo vệ Kế toán S¶n phÈm Khách đến báo sự cố Biªn b¶n, PhiÕu chi Kiểm tra sổ đúng Kiểm tra hiện trường đúng Lập biên bản Viết phiếu chi 1 1 0 0 Oct-2007 Khoa Công nghệ thông tin - Đại học Công nghệ 34 Nguyễn Văn Vỵ – Nguyễn thị Nhật Thanh Vận dụng 1. Khi một tổ chức lớn sử dụng tiếp cận nào: từ trên xuống hay từ dưới lên? 2. Hình dung biểu đồ phân rã của nó sẽ như thế nào? 3. Các mô hình/ phương pháp đã sử dụng?