Bài giảng Nghiệp vụ ngân hàng thương mại - Chương I: Tổng quan về ngân hàng thương mại

08/01/2018 1 1. Khái niệm 2. Chức năng của ngân hàng thương mại 3. Hệ thống ngân hàng thương mại 4. Các hoạt động kinh doanh của ngân hàng thương mại 5. Cơ cấu tổ chức bộ máy 6. Vai trò của ngân hàng thương mại 7. Đánh giá hoạt động của ngân hàng thương mại 1. Khái niệm ngân hàng i) Theo Fitch (2012): Ngân hàng là tổ chức, thường là một công ty, nhận tiền gửi, thực hiện cho vay, thanh toán séc, và thực hiện các dịch vụ liên quan cho công chúng. ii) Theo Pháp lệnh ngân hàng, Hợp tác xã tín dụng cà Công ty tài chính (1990): NHTM là một tổ chức kinh doanh tiền tệ mà hoạt động chủ yếu và thường xuyên là nhận tiền gửi của khách hàng với trách nhiệm hoàn trả và sử dụng số tiền đó để cho vay, thực hiện các nghiệp vụ chiết khấu và làm phương tiện thanh toán. 1. Khái niệm ngân hàng (tt) iii) Theo Luật các TCTD năm 2010: Ngân hàng là loại hình tổ chức tín dụng có thể được thực hiện tất cả các hoạt động ngân hàng theo quy định của Luật này. Theo tính chất và mục tiêu hoạt động, các loại hình ngân hàng bao gồm ngân hàng thương mại, ngân hàng chính sách, ngân hàng hợp tác xã. (Khoản 2, Điều 4) Hoạt động ngân hàng là việc kinh doanh, cung ứng thường xuyên một hoặc một số các nghiệp vụ sau đây: a) Nhận tiền gửi; b) Cấp tín dụng; c) Cung ứng dịch vụ thanh toán qua tài khoản. (Khoản 12, Điều 4) 1. Khái niệm ngân hàng (tt) iv) Theo Rose & Hudgins (2008): Ngân hàng là một loại hình tổ chức tài chính cung cấp một danh mục các dịch vụ tài chính đa dạng nhất – đặc biệt là tín dụng, tiết kiệm và dịch vụ thanh toán và thực hiện nhiều chức năm tài chính nhất so với bất kỳ tổ chức kinh doanh nào trong nền kinh tế. Tóm lại, Ngân hàng là một tổ chức kinh doanh tiền tệ, cung cấp một danh mục dịch vụ tài chính tổng hợp, với ba loại hình chủ yếu là nhận tiền gửi, cấp tín dụng và làm dịch vụ thanh toán. 1. Khái niệm ngân hàng (tt) NHẬN XÉT: Phải có vốn ban đầu (vốn tự có) đạt mức tối thiểu theo quy định . Có cơ cấu bộ máy quản trị và điều hành. Tự chủ hoàn toàn trong hoạt động kinh doanh. Tìm kiếm lợi nhuận một cách hợp pháp. 1 NHTM là một loại hình DN 08/01/2018 2 1. Khái niệm ngân hàng (tt) Lĩnh vực kinh doanh tiền tệ - tín dụng và dịch vụ ngân hàng liên quan đến mọi ngành. Cơ cấu tài chính khác với các DN khác (chủ yếu là tài sản nợ). Tài sản có chủ yếu là tài sản vô hình (tín dụng, tài sản tài chính). Hoạt động của NHTM bị chi phối rất mạnh bởi chính sách tiền tệ của NHTW. 2 NHTM là một loại hình DN đặc biệt 1. Khái niệm ngân hàng (tt) 3 NHTM là một trung gian tín dụng Doanh nghiệp, tổ chức kinh tế, hộ gia đình, cá nhân Doanh nghiệp, tổ chức kinh tế, hộ gia đình, cá nhân Huy động vốn Cấp tín dụng 2. Các loại hình ngân hàng 2.1. Căn cứ vào tính chất và mục tiêu hoạt động Ngân hàng trung ương NH Chính sách xã hội NH Phát triển NH Đầu tư NH Thương mại NH Hợp tác 2. Các loại hình ngân hàng (tt) 2.2. Căn cứ vào hình thức sở hữu i) NHTM Nhà nước ii) NHTM cổ phần iii) NHTM liên doanh iv) Chi nhánh NHTM nước ngoài v) NHTM 100% vốn nước ngoài 2. Các loại hình ngân hàng (tt) 2012 2013 2014 2015 2016 NHTM Nhà nước 5 1 1 7 4 NHTM cổ phần 34 37 37 28 31 NHTM liên doanh 4 4 4 3 2 Chi nhánh NHNNg 50 51 51 50 51 NHTM 100% vốn nước ngoài 5 5 5 5 8 Tổng cộng 98 98 98 93 96 Nguồn: sbv.gov.vn 2. Các loại hình ngân hàng (tt) 2.3. Căn cứ vào tính đa dạng dịch vụ i) Ngân hàng đơn năng ii) Ngâng hàng đa năng iii) Ngân hàng bán buôn và bán lẻ 08/01/2018 3 2. Các loại hình ngân hàng (tt) Ngân hàng bán buôn và bán lẻ Tiêu chí Ngân hàng bán buôn Ngân hàng bán lẻ Số lượng và giá trị giao dịch Số lượng ít, nhưng giá trị lớn Số lượng lớn, nhưng giá trị nhỏ Đặc điểm khách hàng Khách hàng lớn, nhưng ít. Tập trung tại các trung tâm thương mại và công nghiệp Khách hàng nhỏ, nhưng nhiều. Phân tán rải rác ở mọi nơi Đặc điểm vốn Vốn lớn, tập trung Vốn nhỏ, phân tán Đơn vị cung cấp dịch vụ Thường là Hội sở Mạng lưới rộng khắp của ngân hàng Phạm vi dịch vụ Thường hẹp Đa dạng, phong phú Phương thức giao dịch Chủ yếu là theo phương thức truyền thống Phương thức giao dịch ngày càng hiện đại (E-banking..) Chức năng của NHTM  Trung gian tín dụng  Trung gian thanh toán  Tạo tiền  Cung cấp dịch vụ tài chính Trung gian tín dụng Trung gian thanh toán Người trả tiền Người mua (Công ty, xí nghiệp, tổ chức kinh tế, cá nhân) Người thụ hưởng Người bán (Công ty, xí nghiệp, tổ chức kinh tế, cá nhân) Lệnh trả tiền qua tài khoản Giấy báo có Tạo tiền NH 1 1.000 DTBB: 100 Cho vay (A): 900 NH 2 900 DTBB: 90 Cho vay (B): 810 NH 3 810 DTBB: 81 Cho vay (C): 729 NH n Lượng bút tệ được tạo ra: 900(A)+810(B)+729(C)+ >>>> 1.000 Cung cấp dịch vụ tài chính • Dịch vụ ngân quỹ và chuyển tiền • Dịch vụ kiều hối • Dịch vụ tư vấn đầu tư • Dịch vụ ngân hàng điện tử .. 08/01/2018 4 Quaûn trò ñieàu haønh vaø kieåm soaùt trong NHTM Hoäi Ñoàng Quaûn Trò • Chöùc naêng: Quaûn trò ngaân haøng theo quy ñònh cuûa luaät phaùp • Tieâu chuaån: Uy tín; ñaïo ñöùc ngheà nghieäp; am hieåu ngaân haøng • Cô caáu vaø cô cheá boå nhieäm: + NHQD: HÑQT töø 5–7 ngöôøi, do Thoáng ñoác NHNN boå nhieäm vôùi nhieäm kyø 5 naêm, trong ñoù coù 3 thaønh vieân chuyeân traùch: - Chuû tòch HÑQT - UÛy vieân kieâm Toång giaùm ñoác - UÛy vieân kieâm Tröôûng ban kieåm soaùt Caùc thaønh vieân coøn laïi laø thaønh vieân kieâm nhieäm Thaønh vieân kieâm nhieäm khoâng phaûi laø ngöôøi ñang giöõ caùc chöùc vuï laõnh ñaïo trong boä maùy nhaø nöôùc. + NHCP: Töø 3–11 ngöôøi do ñaïi coå ñoâng baàu , vaø ñöôïc SBV chuaån y vôùi nhieäm kyø 2–5 naêm. Nhöõng ngöôøi ñöôïc öùng cöû vaøo HÑQT phaûi laø coå ñoâng lôùn (hoaëc ñaïi bieåu cuûa nhoùm coå ñoâng). + Ngaân haøng lieân doanh: do 2 beân thoûa thuaän soá thaønh vieân HÑQT + NH nöôùc ngoaøi : Töø 3 – 5 ngöôøi , do boå nhieäm, ñöôïc SBV chuaån y Ban ñieàu haønh: (Toång giaùm ñoác, giaùm ñoác) Ñieàu haønh hoaït ñoäng ngaân haøng laø Toång giaùm ñoác, giuùp vieäc toång giaùm ñoác laø moät soá phoù toång giaùm ñoác, keá toaùn tröôûng vaø boä maùy chuyeân moân nghieäp vuï. • Chöùc naêng: Ñieàu haønh haøng ngaøy caùc maët hoaït ñoäng nghieäp vuï cuûa NHTM theo nhieäm vuï vaø quyeàn haïn, phuø hôïp vôùi phaùp luaät vaø ñieàu leä cuûa ngaân haøng. • Tieâu chuaån + Coù söùc khoeû, ñaïo ñöùc ngheà nghieäp, trung thöïc, lieâm khieát, hieåu bieát phaùp luaät vaø coù yù thöùc chaáp haønh phaùp luaät. + Coù trình ñoä chuyeân moân, coù naêng löïc ñieàu haønh moät NHTM + Coù kinh nghieäm ñieàu haønh vaø quaûn lyù + Phaûi cö nguï taïi VN trong thôøi gian ñöông nhieäm • Cô caáu cuûa ban ñieàu haønh: + Ñieàu haønh trong toaøn heä thoáng: – Toång giaùm ñoác, caùc phoù toång giaùm ñoác – Caùc tröôûng phoøng ban tröïc thuoäc Hoäi sôû (boä maùy chuyeân moân) + Ñieàu haønh caáp cô sôû: – Caùc giaùm ñoác, phoù giaùm ñoác chi nhaùnh – Caùc tröôûng phoù phoøng thuoäc chi nhaùnh (boä maùy chuyeân moân caáp cô sôû) • Boå nhieäm ban ñieàu haønh: + Toång giaùm ñoác, phoù toång giaùm ñoác, keá toaùn tröôûng caùc NHTM quoâc doanh do thoáng ñoác NHTM boå nhieäm, rieâng keá toaùn tröôûng phaûi coù thoûa thuaän vôùi Boä taøi chính. + Toång giaùm ñoác, phoù toång giaùm ñoác vaø keá toaùn tröôûng caùc NHTM coå phaàn do Hoäi ñoàng quaûn trò boå nhieäm vaø ñöôïc thoáng ñoác NHNN chuaån y. + Caùc giaùm ñoác, phoù giaùm ñoác chi nhaùnh, tröôûng phoù phoøng... Do Hoäi ñoàng quaûn trò boå nhieäm theo ñeà nghò cuûa Toång giaùm ñoác, hoaëc toång giaùm ñoác ñöôïc uûy quyeàn boå nhieäm. + Giaùm ñoác sôû giao dòch chi nhaùnh vaên phoøng ñaïi dieän do HÑQT quyeát ñònh. + Caùc chöùc danh khaùc ôû caáp cô sôû ñöôïc boå nhieäm theo phaân caáp quaûn lyù caùn boä Ban kieåm soaùt: • Chöùc naêng: + Kieån tra hoaït ñoäng taøi chính cuûa NHTM + Giaùm saùt vieäc chaáp haønh cheá ñoä haïch toaùn + Giaùm saùt hoaït ñoäng cuûa heä thoáng kieåm tra vaø kieåm toaùn noäi boä. • Tieâu chuaån cuûa KS vieân: + Coù trình ñoä chuyeân moân + Coù ñaïo ñöùc ngheà nghieäp • Soá löôïng KS vieân: Ban kieåm soaùt cuûa moät NHTM toái thieåu laø 03 ngöôøi, trong ñoù coù 1 tröôûng ban, vaø ít nhaát phaûi coù moät nöûa soá thaønh vieân laø chuyeân traùch. • Ñoái vôùi NHTMNN : Trong caùc thaønh vieân phaûi do Boä tröôûng boä taøi chính giôùi thieäu 1 ngöôøi, thoáng ñoác NHTM Vieät Nam giôùi thieäu 1 ngöôøi. Soá löôïng thaønh vieân coøn laïi vaø vieäc boå nhieäm ñeàu do HÑQTquyeát ñònh • Ñoái vôùi NHCP, Ban kieåm soaùt do ñaïi hoäi coå ñoâng baàu vôùi soá löôïng toái thieåu laø 03 ngöôøi. Tröôûng ban phaûi laø coå ñoâng cuûa ngaân haøng. 08/01/2018 5 08/01/2018 6 Các hoạt động kinh doanh 1 NGHIỆP VỤ HUY ĐỘNG VỐN 2 NGHIỆP VỤ TÍN DỤNG 3 DỊCH VỤ THANH TOÁN & NGÂN QUỸ 4 HOẠT ĐỘNG KHÁC Các hoạt động kinh doanh 1 NGHIỆP VỤ HUY ĐỘNG VỐN  Tiền gửi không kỳ hạn  Tiền gửi có kỳ hạn  Các loại tiền gửi khác  Chứng chỉ tiền gửi  Trái phiếu  Các giấy tờ có giá khác  Vay vốn các TCTD khác  Vay vốn ngắn hạn của NHNN Các hoạt động kinh doanh  Cho vay  Bảo lãnh  Chiết khấu  Cho thuê tài chính  Bao thanh toán  Tài trợ xuất nhập khẩu  Cho vay đồng tài trợ 2 NGHIỆP VỤ TÍN DỤNG Các hoạt động kinh doanh  Cung cấp các phương tiện thanh toán  Thực hiện các dịch vụ thanh toán trong nước  Thực hiện dịch vụ thu và chi hộ  Thực hiện dịch vụ thu và phát tiền mặt  Tổ chức thanh toán nội bộ và tham gia hệ thống thanh toán liên ngân hàng  Tham gia hệ thống thanh toán quốc tế khi được NHNN cho phép 3 DỊCH VỤ THANH TOÁN & NGÂN QUỸ Các hoạt động kinh doanh  Góp vốn và mua cổ phần  Tham gia thị trường tiền tệ  Kinh doanh ngoại hối  Uỷ thác và nhận uỷ thác  Cung ứng dịch vụ bảo hiểm  Tư vấn tài chính  Bảo quản vật quý giá 4 HOẠT ĐỘNG KHÁC 08/01/2018 7 Cơ cấu tổ chức hoạt động Cơ cấu tổ chức hoạt động Đại hội đồng cổ đông Hội đồng quản trị Tổng Giám đốc Khối Phát triển kinh doanh Khối Giám sát Điều hành Khối Quản trị Nguồn lực Khối CNTT Khối Ngân quỹ Khối Khách hàng Doanh nghiệp Khối Khách hàng Cá nhân Ban định giá tài sản Ban kiểm tra kiểm soát Ban đảm bảo chất lượng Ban chiến lược Phòng Quan hệ Quốc tế Ban chính sách và quản lý rủi ro tín dụng Sở giao dịch, trung tâm thẻ, các chi nhánh và phòng giao dịch; Các công ty trực thuộc: Công ty chứng khoán, Công ty Quản lý nợ và khai thác tài sản Ban kiểm soát Các Hội đồng Văn phòng HĐQT Đánh giá hoạt động của NHTM Bảng cân đối kế toán là báo cáo tài chính tổng hợp, phản ánh tổng quát toàn bộ giá trọ tài sản hiện có và nguồn vốn hình thành tài sản đó của TCTD tại một thời điểm nhất định. Số liệu trên bảng CĐKT cho biết toàn bộ giá trị tài sản hiện có của TCTD theo cơ cấu tài sản, cơ cấu nguồn vốn hình thành tài sản đó. Có thể nhận xét, đánh giá khái quát tình hình tài chính của TCTD tại thời điểm báo cáo. Bảng cân đối kế toán Đánh giá hoạt động của NHTM Bảng cân đối kế toán TÀI SẢN CÓ TÀI SẢN NỢ 1. Tiền mặt tại quỹ 1. T/gửi KBNN và TCTD 2. Tiền gửi tại NHNN 2. Vay NHNN, TCTD 3. Tiền gửi tại các TCTD 3. T/gửi của các TCKT, dân cư 4. Cho vay các TCTD khác 4. Vốn tài trợ uỷ thác đầu tư 5. Cho vay các TCKT, cá nhân 5. Phát hành giấy tờ có giá 6. Các khoản đầu tư 6. Tài sản Nợ khác 7. Tài sản 7. Vốn và các quỹ 8. Tài sản Có khác TỔNG CỘNG TÀI SẢN TỔNG CỘNG NGUỒN VỐN 08/01/2018 8 Bảng cân đối kế toán TÀI SẢN CÓ NỢ VỐN CHỦ SỞ HỮU TÀI SẢN = NGUỒN VỐN Đánh giá hoạt động của NHTM Đánh giá hoạt động của NHTM Báo cáo thu nhập chỉ ra tổng các khoảng thu ngân hàng nhận được và tổng các khoản chi phí phát sinh trong một thời kỳ nhất định. Báo cáo thu nhập cho biết thu nhập ròng của ngân hàng sau khi tất cả chi phí được trừ tổng thu. THU NHẬP = TỔNG THU – TỔNG CHI Báo cáo thu nhập Đánh giá hoạt động của NHTM Báo cáo thu nhập THU TỪ HOẠT ĐỘNG SDV CHI CHO HĐV VÀ KHÁC Thu từ cho vay Chi phí cho tiền gửi Thu từ đầu tư chứng khoán Chi phi cho các khoản vốn vay Thu từ các tài sản bằng tiền Chi phí cho nhân viên Thu từ các dịch vụ khác Chi phí thuế Chi khác TỔNG THU TỔNG CHI 08/01/2018 9 Đánh giá hoạt động của NHTM ROE (Tỷ lệ thu nhập trên vốn chủ sở hữu) ROE = Thu nhập sau thuế/Vốn chủ sở hữu  ROE được xem là một thước đo gần như chuẩn mực nhất, phản ánh trình độ của Ban điều hành trong việc tối đa hoá tài sản của chủ sở hữu ngân hàng. Các chỉ tiêu đo lường khả năng sinh lời Đánh giá hoạt động của NHTM ROA (Tỷ lệ thu nhập trên tổng tài sản ROA = Thu nhập sau thuế/Tổng tài sản  ROA phản ánh khả năng của Ban điều hành ngân hàng trong việc tận dụng các nguồn vốn để tạo ra thu nhập. ROA thể hiện hiệu quả kinh doanh của một đồng tài sản có. Các chỉ tiêu đo lường khả năng sinh lời Đánh giá hoạt động của NHTM Tỷ lệ sinh lời hoạt động = Lợi nhuận ròng/Tổng thu nhập  Chỉ số này cho biết hiệu quả của một đồng thu nhập của ngân hàng. Cụ thể chỉ số này cao chứng tỏ ngân hàng đã có biện pháp tích cực trong việc giảm chi phí và tăng thu nhập. Các chỉ tiêu đo lường khả năng sinh lời Đánh giá hoạt động của NHTM Tỷ lệ thu nhập ngoài lãi cận biên = (Thu ngoài lãi – Chi phí ngoài lãi)/(Tổng tài sản hoặc tài sản sinh lời)  Đo lường mức chênh lệch giữa nguồn thu ngoài lãi, chủ yếu là nguồn thu phí từ các dịch vụ với các chi phí ngoài lãi mà ngân hàng phải chịu. Đối với hầu hết các ngân hàng tỷ lệ này thường âm. Các chỉ tiêu đo lường khả năng sinh lời 08/01/2018 10 Đánh giá hoạt động của NHTM Thu nhập trên mỗi cổ phần (EPS) = Thu nhập sau thuế/Tổng số cổ phần thường hiện hành  Đo lường trực tiếp thu nhập của cổ đông ngân hàng tính trên mỗi cổ phiếu hiện đang lưu hành. Các chỉ tiêu đo lường khả năng sinh lời