Bài giảng Môi trường và bảo vệ môi trường - Chương 1: Những vấn đề cơ bản về môi trường

ải thải vµo m«i tr­êng. Cßn xử lý « nhiÔm cã nghÜa lµ thu gom, t¸i chế các chất thải hoặc loại bỏ c¸c chÊt g©y « nhiÔm khỏi chất thải. Chi phÝ cho viÖc lµm giảm thiÓu c¸c chÊt thải bao giê còng rÎ vµ dÔ h¬n viÖc thu gom vµ xö lý c¸c chÊt thải nµy.2. Néi dung cña kiÓm so¸t « nhiÔm - KiÓm so¸t « nhiÔm lµ khèng chÕ ®­îc « nhiÔm, ®Æt vÊn ®Ò « nhiÔm thuéc quyÒn chi phèi cña mình bao gåm viÖc ngăn ngõa ®Ó m«i tr­êng kh«ng bÞ « nhiÔm vµ nÕu cã « nhiÔm xảy ra thì phải cã c¸c biÖn ph¸p lµm s¹ch vµ phôc håi l¹i phÇn thiÖt h¹i cña m«i tr­êng do « nhiÔm g©y nªn. Cã thÓ chia c¸c lÜnh vùc ®Ó viÖc kiÓm so¸t « nhiÔm ®¹t kÕt qña nh­: kiÓm so¸t « nhiÔm n­íc, kiÓm so¸t « nhiÔm kh«ng khÝ, kiÓm so¸t « nhiÔm ®Êt, kiÓm so¸t chÊt thải ®Æc biÖt lµ c¸c chÊt thải nguy h¹i... - KiÓm so¸t « nhiÔm lµ mét lÜnh vùc quan träng nhÊt trong c«ng t¸c quản lý m«i tr­êng.Các công cụ trợ giúp cho KSON- Công cụ pháp lý: T¹o ra c¸c qui ®Þnh, mµ dùa vµo ®ã kiÓm so¸t « nhiÔm sÏ cã c¸c hµnh ®éng thÝch hîp ®Ó ®¹t ®­îc môc ®Ých m×nh ®­a ra.§ã lµ LuËt BVMT vµ c¸c v¨n b¶n d­íi luËt, c¸c tiªu chuÈn m«i tr­êng, tiêu chuẩn hệ thống QLMT, các hướng dẫn kỹ thuật “Tiªu chuÈn m«i tr­êng lµ giíi h¹n cho phÐp cña c¸c th«ng sè vÒ chÊt l­îng m«i tr­êng xung quanh, vÒ hµm l­îng cña chÊt g©y « nhiÔm trong chÊt th¶i ®­îc c¬ quan nhµ n­íc cã thÈm quyÒn quy ®Þnh lµm c¨n cø ®Ó qu¶n lý vµ b¶o vÖ m«i tr­êng”. - §o ®¹c vµ Quan tr¾c m«i tr­êng:“Quan tr¾c m«i tr­êng lµ qu¸ tr×nh theo dâi cã hÖ thèng vÒ m«i tr­êng, c¸c yÕu tè t¸c ®éng lªn m«i tr­êng nh»m cung cÊp th«ng tin phôc vô ®¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng, diÔn biÕn chÊt l­îng m«i tr­êng vµ c¸c t¸c ®éng xÊu ®èi víi m«i tr­êng”§o ®¹c/ lÊy mÉu ph©n tÝch c¸c th«ng sè m«i tr­êng vµ quan tr¾c m«i tr­êng gióp cho viÖc ph¸t hiÖn vµ dù b¸o c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn sù thay ®æi chÊt l­îng m«i tr­êng ®Ó cã c¸c biÖn ph¸p kiÓm so¸t « nhiÔm phï hîp. - C«ng cô vÒ c«ng nghÖ:Cã 2 lo¹i c«ng nghÖ gióp cho c«ng t¸c KSON- C«ng nghÖ s¶n xuÊt: ViÖc ¸p dông c¸c c«ng nghÖ tiªn tiÕn, c«ng nghÖ s¹ch sÏ dÉn ®Õn gi¶m tiªu tèn nguyªn vËt liÖu vµ n¨ng l­îng, do ®ã gi¶m thiÓu chÊt th¶i vµ h¹n chÕ c¸c kh¶ n¨ng g©y « nhiÔm (biÖn ph¸p h÷u hiÖu cña viÖc ng¨n ngõa « nhiÔm).- C«ng nghÖ m«i tr­êng: §­a ra c¸c gi¶i ph¸p kü thuËt ®Ó xö lý chÊt th¶i ®¹t tiªu chuÈn m«i tr­êng. - C«ng cô kinh tÕ KhuyÕn khÝch ¸p dông c«ng nghÖ s¹ch, khuyÕn khÝch t¸i chÕ chÊt th¶i b»ng c¸c biÖn ph¸p kinh tÕBuéc ng­êi g©y ra « nhiÔm ph¶i bá tiÒn ®Ó xö lý « nhiÔm hoÆc ph¶i tr¶ tiÒn cho viÖc th¶i chÊt th¶i ra m«i tr­êngXö ph¹t c¸c vi ph¹mCác nguồn gây ô nhiễmCó 2 loại nguồn gây ô nhiễm: - Nguån cè ®Þnh (point source): lµ c¸c nguån g©y « nhiÔm cã thÓ x¸c ®Þnh ®­îc vÞ trÝ, kÝch th­íc, b¶n chÊt, l­u l­îng phát th¶i c¸c t¸c nh©n g©y « nhiÔm. C¸c nguån cố định chñ yÕu lµ các cơ sở sản xuất, kinh doanh, dịch vụ- Nguån kh«ng cè ®Þnh (non-point source): lµ c¸c nguån g©y « nhiÔm kh«ng cã ®iÓm cè ®Þnh, kh«ng x¸c ®Þnh ®­îc vÞ trÝ, b¶n chÊt, l­u l­îng c¸c t¸c nh©n g©y « nhiÔm: ô nhiễm do giao thông, ô nhiễm xuyên biên giới, mưa axit 3. Những hoạt động KSON hiện nay KSON các nguồn cố định (cơ sở SXKD): + Kiểm tra giám sát các hoạt động sản xuất sau khi đã thẩm định Báo cáo ĐTM + Quản lý chất thải, đặc biệt là chất thải nguy hạiKSON các nguồn không cố định (ô nhiễm do giao thông)Căn cứ pháp lý cho việc thực hiện kiểm tra công tác bảo vệ môi trường sau thẩm định báo cáo đánh giá tác động môi trườngBộ Khoa học, Công nghệ và Môi trường (trước đây) đã ban hành Thông tư 276/TT-MTg ngày 06 tháng 3 năm 1997 hướng dẫn về kiểm soát ô nhiễm đối với các cơ sở sản xuất, kinh doanh sau khi có Quyết định phê chuẩn báo cáo ĐTM, nhưng ngày 03 tháng 02 năm 2000 Thủ tướng Chính phủ đã ra Quyết định số 19/2000/QĐ-TTg về việc bãi bỏ giấy phép trái với quy định của Luật Doanh nghiệp, trong đó có Giấy xác nhận kiểm soát ô nhiễm, kể từ đó công tác kiểm soát ô nhiễm thực hiện chưa có hiệu quả. Căn cứ pháp lý cho việc thực hiện kiểm tra công tác bảo vệ môi trường sau thẩm định báo cáo đánh giá tác động môi trườngĐiều 49 Luật Bảo vệ môi trường, qui định cụ thể việc xử lý các cơ sở sản xuất, kinh doanh, dịch vụ gây ô nhiễm môi trường.Điều 126 của Luật Bảo vệ môi trường,qui định trách nhiệm thực hiện kiểm tra, thanh tra về bảo vệ môi trườngĐiều 121 Luật BVMT quy định Bộ QP, Bộ CA có trách nhiệm huy đông lực lượng ứng phó, khắc phục sự cố môi trường; chỉ đạo, hướng dẫn, kiểm tra, thanh tra công tác BVMT trong lực lượng vũ trang thuộc thẩm quyền quản lýCăn cứ pháp lý cho việc thực hiện kiểm tra công tác bảo vệ môi trường sau thẩm định báo cáo đánh giá tác động môi trườngĐiều 14 trong Nghị định số 80/2006/NĐ-CP ngày 09 tháng 8 năm 2006 của Chính phủ về việc quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật BVMT đã quy định trách nhiệm của Chủ dự án thực hiện các cam kết trong Báo cáo ĐTM đã được phê duyệt. Tại Điều 15 trong Nghị định số 80/2006/NĐ-CP ngày 09 tháng 8 năm 2006 của Chính phủ về việc quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật BVMT đã quy định trách nhiệm của cơ quan nhà nước sau khi phê duyệt Báo cáo ĐTM. Căn cứ pháp lý cho việc thực hiện kiểm tra công tác bảo vệ môi trường sau thẩm định báo cáo đánh giá tác động môi trườngNghị định số 61/1998/NĐ-CP ngày 15 tháng 8 năm 1998 về công tác thanh tra, kiểm tra đối với các doanh nghiệp. Nghị định số 81/2006/NĐ-CP ngày 09 tháng 8 năm 2006 của Chính phủ về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực bảo vệ môi trường.Quy định về kiểm tra xác nhận đã thực hiện cam kết trong Báo cáo ĐTMThông tư số 08/2006/TT-BTNMT ngày 08 tháng 9 năm 2006 của Bộ Tài nguyên và Môi trường hướng dẫn về đánh giá môi trường chiến lược, đánh giá tác động môi trường và cam kết bảo vệ môi trườngMẫu báo cáo về việc hoàn thành các nội dung của báo cáo và yêu cầu của Quyết định phê duyệt báo cáo đánh giá tác động môi trường (Phụ lục 18 theo Thông tư số 08/2006/TT-BTNMT ngày 08 tháng 9 năm 2006)Quy định về kiểm tra xác nhận đã thực hiện cam kết trong Báo cáo ĐTMMẫu văn bản đề nghị xác nhận về việc đã thực hiện các nội dung của báo cáo và yêu cầu của Quyết định phê duyệt báo cáo ĐTM (Phụ lục 19, theo Thông tư số 08/2006/TT-BTNMT ngày 08 tháng 9 năm 2006).Mẫu Quyết định thành lập đoàn kiểm tra việc thực hiện các nội dung của báo cáo và yêu cầu của Quyết định phê duyệt báo cáo đánh giá tác động môi trường (Phụ lục 20, Thông tư số 08/2006/TT-BTNMT ngày 08 tháng 9 năm 2006)Quy định về kiểm tra xác nhận đã thực hiện cam kết trong Báo cáo ĐTMMẫu biên bản kiêm tra để xác nhận việc thực hiện các nội dung của báo cáo và yêu cầu của Quyết địh phê duyệt báo cáo đánh giá tác động môi trường (Phụ lục 21, Thông tư số 08/2006/TT-BTNMT ngày 08 tháng 9 năm 2006).Mẫu giấy xác nhận việc thực hiện các nội dung của báo cáo và yêu cầu của Quyết định phê duyệt báo cáo đánh giá tác động môi trường. (Phụ lục 22, Thông tư số 08/2006/TT-BTNMT ngày 08 tháng 9 năm 2006).Kiểm tra giám sát các hoạt động sau khi đã thẩm định Báo cáo ĐTMCác cam kết của chủ cơ sở sản xuất, kinh doanh, dịch vụ:Xây dựng và vận hành các công trình xử lý chất thải bảo đảm đạt TCMTThực hiện chương trình giám sát môi trường định kỳCó phương án và phương tiện sẵn sàng để ứng phó sự cố(Điều 37 Luật BVMT 2005)Kiểm tra giám sát các hoạt động sau khi đã thẩm định Báo cáo ĐTM Nội dung: - Kiểm tra và xác nhận việc đã xây dựng và vận hành các công trình xử lý chất thải bảo đảm đạt TCMT, để dự án được phép đi vào hoạt động - Thường xuyên kiểm tra việc thực hiện tất cả các cam kết trên, nhất là hiệu quả hoạt động của các công trình xử lý chất thải, trong các đợt kiểm tra có thể đo đạc, lấy mẫu phân tích các thông số môi trường để giám định lại các báo cáo giám sát định kỳ của cơ sở. Kiểm tra giám sát các hoạt động sau khi đã thẩm định Báo cáo ĐTM (3)Thực trạng công tác kiểm tra, giám sát và những khó khăn, bất cập - Công tác ĐTM theo quy định của Luật BVMT đã dần dần đi vào nề nếp, nhưng công tác kiểm tra, giám sát các hoạt động BVMT sau thẩm định báo cáo ĐTM vẫn còn rất yếu cả ở Trung ương và Địa phương. Hầu hết các dự án, cơ sở sau khi đã được thẩm định báo cáo ĐTM đã không thực hiện hoặc thực hiện không đúng các nội dung trong báo cáo ĐTM được phê duyệt, dẫn đến ONMT kéo dài. - Cục BVMT và hầu hết các Sở TN&MT địa phương chưa có đủ nhân lực, cơ sở vật chất, trang thiết bị,... phục vụ công tác kiểm tra, giám sát sau thẩm định báo cáo ĐTM, công tác thanh tra, kiểm tra hàng năm chưa đủ mạnh, dẫn đến buông lỏng quản lý - Doanh nghiệp chưa có ý thức tự giác thực hiện pháp luật, không đầu tư cho xử lý môi trường hoặc đầu tư theo hình thức đối phó. - Khung pháp lý cho việc thực hiện công tác này vẫn còn thiếu và chưa đủ mạnh để buộc các doanh nghiệp phải thực thi công tác bảo vệ môi trường. VI. Đa dạng sinh học1. ThÕ giíi tån t¹i trong sù ®a d¹ng1.1. §a d¹ng sinh häc gåm nh÷ng néi dung g× ?§a d¹ng loµi§a d¹ng gen§a d¹ng hÖ sinh th¸i§a d¹ng sö dông (C«ng ­íc B¶o vÖ §DSH bæ sung)Lµm l­¬ng thùc, thùc phÈmLµm d­îc phÈmLµm nguyªn liÖu cho s¶n xuÊtLµm chÊt ®èt (nhiªn liÖu) (?) [1]1. ThÕ giíi tån t¹i trong sù ®a d¹ng1.2. B¶n chÊt cña ®a d¹ng sinh häcLµ c¸c h×nh thøc bÉy gi÷ vµ sö dông n¨ng l­îng kh¸c nhau cña thÕ giíi sèng. XÐt cho cïng, n¨ng l­îng lµ cèt lâi cña sù sèng:N¨ng l­îng mÆt trêi, mÆt tr¨ngN¨ng l­îng sinh – ho¸N¨ng l­îng ®Þa nhiÖtGåm c¸c h×nh thøc: tù d­ìng, céng sinh, ký sinh, tró Èn, vËt d÷ - con måië x· héi loµi ng­êi, vÊn ®Ò chiÕm d÷ vµ sö dông n¨ng l­îng cßn thÓ hiÖn ë tÝch luü tµi s¶n, t«n vinh lao ®éng, sù giµu cã (VD: h·y quan s¸t sù ®a d¹ng kiÕm sèng ë mét ®o¹n phè).1. ThÕ giíi tån t¹i trong sù ®a d¹ng1.3. T¹i sao ph¶i b¶o vÖ §a d¹ng sinh häc§Ó ®¶m b¶o c©n b»ng sinh th¸i  ®¶m b¶o an ninh sinh th¸i  ®¶m b¶o an ninh m«i tr­êng:§DSH duy tr× c¸c dÞch vô sinh th¸i quan träng§DSH ®¶m b¶o cho søc khoÎ cña con ng­êi§DSH lµ nguån n¨ng suÊt vµ tÝnh bÒn v÷ng n«ng/ng­/l©m nghiÖp, vµ nãi chung lµ tÝnh bÒn v÷ng cña nÒn kinh tÕ.§DSH lµ c¬ së æn ®Þnh chÝnh trÞ – x· héi§DSH lµm giµu chÊt l­îng cuéc sèng2. Ho¹t ®éng b¶o tån ®ang gÆp nhiÒu trë ng¹i§èi t­îng b¶o tån tiÕp tôc bÞ x©m h¹i vµ suy tho¸i. 7 lý do chÝnh thøc lµ:Do mét bé phËn d©n c­ nghÌo ®ãi ? (< 2 % vô ph¸ rõng)Do mét bé phËn d©n c­ muèn lµm giµu bÊt chÝnh ?Do lùc l­îng qu¶n lý KBT ch­a ®ñ n¨ng lùc ?Do ®Çu t­ cña nhµ n­íc ch­a ®ñ møc ?Do chÝnh s¸ch yÕu kÐm ?Do nhËn thøc cña céng ®ång ch­a cao ?Do quy ho¹ch kÐm ?Cho dï 7 lý do trªn ®­îc ®¸p øng, th× vÉn cßn nh÷ng lý do kh¸c s©u s¾c h¬n.3. Cßn nh÷ng lý do g× ? 7 lý do kh«ng chÝnh thøc3.1. Kh¸i niÖm vµ ph©n lo¹i c¸c Khu BTTN cña IUCN lµ thiÕu tÝnh nh©n v¨n (Khu BTTN, VQG, Khu BT c¶nh quan) v× kh«ng chÊp nhËn sù cã mÆt cña ng­êi ®Þa ph­¬ng. Hä bÞ di ra ngoµi ph¹m vi KBT.3.2. “Khu Dù tr÷ sinh quyÓn” cña UNESCO cã tÝnh nh©n v¨n h¬n v× thõa nhËn sù cã mÆt cña ng­êi ®Þa ph­¬ng. Nh­ng ®ã chØ lµ céng ®ång n«ng nghiÖp truyÒn thèng, n¨ng suÊt thÊp vµ th­a thít.3.3. Lèi sèng tiªu thô trong nÒn KTTT cæ vò cho sù tiªu dïng, tÝch luü cña c¶i – x· héi kh«ng chØ tho¶ m·n “c¸i cÇn” mµ cßn tho¶ m·n “c¸i muèn” n÷a.3. Cßn nh÷ng lý do g× ? 7 lý do kh«ng chÝnh thøc3.4. ¶nh h­ëng cña gi¸o dôc truyÒn thèng n«ng nghiÖp: phÇn lín loµi ®éng vËt ¨n thÞt ®Òu bÞ coi lµ “®éc ¸c”: hæ b¸o, tr¨n, r¾n, qu¹, sãi, c¸o ChØ nh÷ng ®éng vËt ¨n cá, nh÷ng ®éng vËt nu«i míi ®­îc coi lµ tèt lµnh !3.5. T­ duy “nhÞ nguyªn” trong nghiªn cøu khoa häc vµ qu¶n lý: t¸ch “nhµ qu¶n lý”, “nhµ nghiªn cøu” ra khái “ ®èi t­îng nghiªn cøu”, “®èi t­îng qu¶n lý”.M« h×nh sai lÇm:Thùc ra “nhµ qu¶n lý” cã hoµn toµn ®èi lËp víi “®èi t­îng qu¶n lý” kh«ng ?Nhµ qu¶n lýPh­¬ng ph¸p§èi t­îng qu¶n lýMôc tiªu qu¶n lý3. Cßn nh÷ng lý do g× ? 7 lý do kh«ng chÝnh thøc3.5. C¸c vÝ dô cÇn ph©n tÝch vÒ tÝnh “phi nhÞ nguyªn”Chïa d¬i ë Sãc Tr¨ngC¸c v­ên Cß ë LËp Th¹ch, Ba V×, KiÕn An,“BiÕt nghe con t«m nã thë” – Ninh ThuËn“Con ngao rÊt hay dçi” – NghÜa H­ng, Nam §Þnh“ Nh÷ng bµ mÑ 4 ch©n”M« h×nh ®óng “Nhµ qu¶n lý lµ mét bé phËn vµ thèng nhÊt víi ®èi t­îng qu¶n lý” (NhÊt nguyªn luËn)Nhµ qu¶n lýPh­¬ng ph¸p§èi t­îng qu¶n lýMôc tiªu qu¶n lý3. Cßn nh÷ng lý do g× ? 7 lý do kh«ng chÝnh thøc3.6. T­ duy ph©n tÝch chia nhá ®èi t­îng ®Ó ph©n tÝch, nghiªn cøu  nhµ khoa häc lµ “thÇy bãi xem voi hiÖn ®¹i”  ThÕ giíi thèng nhÊt vµ hoµn h¶o d­íi c¸i nh×n cña con ng­êi trë nªn bÞ chia c¾t, trë nªn manh món, trë nªn mÐo mã, trë nªn m©u thuÉn vµ xung ®ét.3.7. Cßn ch­a ®¸nh gi¸ ®óng c¸c gi¸ trÞ phi thÞ tr­êng cña c¸c khu BTTN: §ã lµ c¸c gi¸ trÞ khã hoÆc kh«ng thÓ tÝnh thµnh tiÒn.3.8. Bảo vệ ĐDSH không chỉ là kiểm soát sự mất đi mà còn kiểm soát sự thêm vào (SVLXN)4. CSMT và bảo vệ ĐDSHKiểm soát buôn bán sinh vật hoang dãPhòng chống phá rừng và các hệ sinh thái biểnKiểm soát nhập khẩu giống sinh vậtChống khủng bố sinh thái