Bài giảng Môi trường: Các khái niệm cơ bản

CHƯƠNG 1: CÁC KHÁI NIỆM CƠ BẢN 1.1. Khái niệm về môi trường1.2. Phân loại môi trường1.3. Các thành phần cơ bản của môi trường1.4. Chức năng của môi trường1.5. Quan hệ giữa môi trường và phát triển1.6. Khủng hoảng môi trường1.1. Khái niệm về môi trường- Theo nghĩa rộng nhất: “Môi trường” là tập hợp các điều kiện và hiện tượng bên ngoài có ảnh hưởng tới một vật thể hoặc một sự kiện. - Theo nghĩa rộng: “Môi trường” là tổng hợp tất cả các nhân tố như không khí, đất, nước, ánh sáng, âm thanh, cảnh quan, xã hội có ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống của con người và tài nguyên cần thiết cho sinh sống, sản xuất của con người.- Theo nghĩa hẹp: “Môi trường” là ……….nhưng không xét đến yếu tố tài nguyên thiên nhiên.Vậy: Môi trường sống là tổng hợp các điều kiện bên ngoài có ảnh hưởng tới sự sống và sự phát triển của các cơ thể sống. Môi trường sống còn được gọi bằng thuật ngữ môi sinh.Môi trường sống của con người là tổng hợp các điều kiện vật lý, hóa học, sinh học, xã hội bao quanh con người, có ảnh hưởng tới sự sống, sự phát triển của từng cá nhân và toàn bộ cộng đồng người. Thuật ngữ Môi trường thường dùng với nghĩa này. Các thành phần của môi trường sống có ảnh hưởng trực tiếp tới con người trên Trái đất gồm 04 quyển: sinh quyển, thủy quyển, khí quyển, thạch quyển.Định nghĩa chung về môi trường: Môi trường là tập hợp các yếu tố tự nhiên và xã hội bao quanh con người, có ảnh hưởng tới con người và tác động qua lại với các hoạt động sống của con người như: không khí, đất, nước, sinh vật, xã hội loài người,….1.2. Phân loại môi trườngMôi trường sống và môi trường sống của con người là một phạm trù hẹp hơn của khái niệm môi trường. Theo chức năng, môi trường sống được chia làm 03 loại:Môi trường tự nhiên: Bao gồm các yếu tố thiên nhiên: vật lý, hóa học, sinh học tồn tại khách quan bao quanh con người. Môi trường tự nhiên lại có thể phân chia nhỏ hơn theo các thành phần: môi trường đất, môi trường nước, môi trường không khí….Môi trường nhân tạo: là tập hợp các yếu tố tự nhiên và xã hội do con người tạo nên và chịu sự chi phối của con người, như: nhà ở, môi trường khu đô thị, khu công nghiệp, môi trường nông thôn,….Môi trường xã hội: là tổng thể các quan hệ giữa con người với con người, tạo nên sự thuận lợi hoặc trở ngại cho sự phát triển của các cá nhân hoặc từng cộng đồng dân cư, như: sự gia tăng dân số, định cư, di cư….1.3. Các thành phần cơ bản của môi trường1.3.1. Thạch quyểnVỏ Trái đất hay thạch quyển là một lớp vỏ cứng rất mỏng có cấu tạo hình thái rất phức tạp, có thành phần không đồng nhất, có độ dày thay đổi theo vị trí địa lý khác nhau. Vỏ Trái đất được chia làm 02 kiểu: vỏ đại dương và vỏ lục địa. Vỏ đại dương có thành phần chủ yếu là các đá giàu SiO2, FeO, MgO (đá basalt) trải dài trên tất cả các đáy đại dương với chiều dày trung bình 8km. Vỏ lục địa gồm 02 loại vật liệu chính là basalt dày từ 1-2km ở dưới và các loại đá khác (granite, sienite…) giàu SiO2, Al2O3 ở bên trên. Vỏ lục địa thường rất dày, trung bình 35km, có nơi 70-80km như ở vùng núi cao Himalaya. Ở vùng thềm lục địa (nơi tiếp xúc giữa đại dương và lục địa) lớp vỏ lục địa giảm còn 5-10km.Hàm lượng của 08 nguyên tố hóa học phổ biến nhất trong vỏ Trái đất được trình bày trong bảng sau:08 nguyên tố hóa học phổ biến trên chiếm 99% trọng lượng thạch quyển. Nếu cộng thêm hơn 80 nguyên tố hóa học tự nhiên còn lại trong bảng tuần hoàn thì sẽ đủ 100% trọng lượng vỏ TĐ.1.3.2. Thủy quyểnThủy quyển là lớp vỏ lỏng không liên tục bao quanh Trái đất gồm: nước ngọt, nước mặn ở cả 03 trạng thái rắn, lỏng, hơi. Thủy quyển bao gồm: đại dương, biển, ao hồ, sông suối, nước ngầm và băng tuyết. Khối lượng của thủy quyển khoảng 1,4.1018 tấn, bao phủ 71% bề mặt trái đất, tương đương 361 triệu km2 bề mặt trái đất với độ sâu 3800m. Khối lượng nước biển và đại dương chiếm 97,5% toàn bộ thủy quyển. Phần còn lại là băng trên núi cao và hai cực TĐ chiếm 1,7%; nước ngầm chiếm 0,6%; ao hồ, sông suối, hơi nước chỉ chiếm 0,2%. Ranh giới trên của thủy quyển là mặt nước của các đại dương, ao, hồ. Ranh giới dưới của thủy quyển khá phức tạp, từ các đáy đại dương có độ sâu hàng chục km cho đến vài chục cm ở các vùng đất ngập nước.Thủy quyển phân bố không đều trên bề mặt Trái đất: ở Nam bán cầu là 80,9%, ở Bắc bán cầu là 60,7%.Thành phần nước trên Trái Đất1.3.3. Khí quyểnKhí quyển là lớp vỏ ngoài của Trái đất, với ranh giới dưới là bề mặt thủy quyển, thạch quyển; ranh giới trên là khoảng không giữa các hành tinh. Khí quyển Trái đất được hình thành do sự thoát hơi nước, các chất khí từ thủy quyển và thạch quyển.Khí quyển Trái đất có cấu trúc phân lớp với 05 tầng đặc trưng từ dưới lên trên như sau: tầng đối lưu, tầng bình lưu, tầng trung gian, tầng nhiệt, tầng điện ly.* Tầng đối lưu là tầng thấp nhất của khí quyển, ở đó luôn có chuyển động đối lưu của khối không khí bị nung từ mặt đất, vì vậy thành phần khí quyển khá đồng nhất. Ranh giới trên của tầng đối lưu trong khoảng 7-8km ở hai cực và 16-18km ở vùng xích đạo. Tầng đối lưu là nơi tập trung nhiều nhất hơi nước, bụi và các hiện tượng thời tiết chính như: mây, mưa, tuyết, mưa đá, bão…* Tầng bình lưu nằm trên tầng đối lưu, với ranh giới trên dao động trong khoảng độ cao 50km. Không khí tầng bình lưu loãng hơn, ít chứa bụi và các hiện tượng thời tiết. Ở độ cao khoảng 25km trong tầng bình lưu tồn tại một lớp không khí giàu khí ozone, thường được gọi là tầng ozone.Bên trên tầng bình lưu cho đến độ cao 80km được gọi là tầng trung gian. Nhiệt độ tầng này giảm dần theo độ cao.Từ độ cao 80-500km gọi là tầng nhiệt. Ở đây nhiệt độ ban ngày thường rất cao, nhưng ban đêm xuống thấp.Từ độ cao 500km trở lên được gọi là tầng điện ly. Thành phần hóa học trung bình của khí quyển TĐ tính theo phần trăm thể tích: N2 (78.08%), O2 (20,91%), Ar (0.93%), CO2 (0.035%)…1.3.4. Sinh quyểnSinh quyển là lớp vỏ sống của Trái đất, bao gồm các cơ thể sống tồn tại trong thạch quyển, khí quyển, thủy quyển. Các sinh vật trong sinh quyển có mối quan hệ chặt chẽ với nhau và tương tác phức tạp với các yếu tố vô sinh ( yếu tố môi trường)Các thành phần của môi trường không tồn tại ở trạng thái tĩnh mà luôn có sự chuyển hóa trong tự nhiên, diễn ra theo chu trình và thông thường ở dạng cân bằng. Chính sự cân bằng này đảm bảo cho sự sống trên trái đất phát triển ổn định. Các chu trình phổ biến đó là: Chu trình Cacbon, chu trình Nitơ, chu trình lưu huỳnh… Khi các chu trình này không còn giữ được ở trạng thái cân bằng thì các sự cố về môi trường sẽ xãy ra, tác động đến sự tồn tại và phát triển của con người và sinh vật.1.3.5. Trí quyểnLà môi trường chính thức của con người, do con người tạo ra và tác động trực tiếp đến đời sống, các hoạt động kinh tế và xã hội của con người1.4. Chức năng của môi trường1.4.1. Môi trường là không gian sống của con ngườiMỗi người đều có nhu cầu về số lượng không gian cần thiết cho các hoạt động sống như: nhà ở, đất dùng cho sản xuất lương thực-thực phẩm, nước uống, không khí… Nói cách khác, môi trường là không gian sống của con người.Diện tích không gian sống bình quân trên Trái đất của con người đang bị thu hẹp. Đó là kết quả của việc dân số ngày một gia tăng trong khi diện tích đất có thể sinh sống hầu như không đổi. Nhu cầu về không gian sống của con người thay đổi theo trình độ kỹ thuật và công nghệ sản xuất. Trình độ phát triển của loài người càng được nâng cao thì nhu cầu về không gian sản xuất càng cao. Con người có thể gia tăng không gian sống cần thiết nhất cho mình bằng cách khai thác và chuyển đổi chức năng sử dụng của các loại không gian khác, như khai hoang, phá rừng, cải tạo các vùng đất và vùng nước mới…Để nâng cao chất lượng của không gian sống thì cần phải có một không gian để tái tạo chất lượng môi trường đã bị các hoạt động sản xuất làm suy giảm. Việc khai thác quá mức không gian và các dạng tài nguyên thiên nhiên có thể làm cho chất lượng không gian sống trên Trái đất không thể phục hồi được. 1.4.2. Môi trường là nguồn tài nguyên của con ngườiMôi trường là nơi con người khai thác nguồn vật liệu và năng lượng cần thiết cho hoạt động sinh sống và sản xuất như: đất, nước, không khí, khoáng sản, các dạng năng lượng như nắng, gió, thủy triều…. Mọi sản phẩm công, nông, lâm, ngư nghiệp, văn hóa, du lịch của con người đều bắt nguồn từ các dạng vật chất tồn tại trên Trái đất và không gian bao quanh Trái đất. Các nguồn năng lượng, vật liệu, thông tin sau mỗi lần sử dụng được tuần hoàn quay trở lại dạng ban đầu được gọi là tài nguyên tái tạo. Trái lại, nếu bị mất mát, biến đổi hoặc suy thoái không trở lại dạng ban đầu thì được gọi là tài nguyên không tái tạo.Việc khai thác nguồn tài nguyên của con người đang có xu hướng làm tài nguyên không tái tạo bị cạn kiệt, tài nguyên tái tạo không được phục hồi, dẫn đến cạn kiệt tài nguyên và suy thoái môi trường.Với sự phát triển của khoa học kỹ thuật, con người ngày càng tăng cường khai thác các dạng tài nguyên mới và gia tăng số lượng khai thác, tạo ra các dạng sản phẩm mới có tác động mạnh mẽ tới chất lượng môi trường.1.4.3. Môi trường là nơi chứa đựng chất thảiChất thải do con người tạo ra trong quá trình sản xuất và tiêu dùng thường được đưa trở lại môi trường. Tại đây, nhờ hoạt động của vi sinh vật và các thành phần môi trường khác, chất thải sẽ biến đổi trở thành các dạng ban đầu trong một chu trình sinh địa hóa phức tạp. Khả năng tiếp nhận và phân hủy chất thải của môi trường được gọi là khả năng nền của môi trường. Khi lượng chất thải lớn hơn khả năng nền hoặc thành phần của chất thải khó phân hủy, xa lạ với sinh vật thì chất lượng môi trường sẽ bị suy giảm và môi trường có thể bị ô nhiễm.1.4.4. Môi trường là nơi giảm nhẹ các tác động có hại của thiên nhiên tới con người và sinh vật trên Trái đấtTrái đất trở thành nơi sinh sống của con người và các sinh vật nhờ tập hợp các điều kiện môi trường đặc biệt: nhiệt độ không khí không quá cao, nồng độ oxy và các khí khác tương đối ổn định, cân bằng nước ở các đại dương và trong đất liền…. Tất cả các điều kiện đó cho đến nay chưa tìm thấy trong một hành tinh nào khác trong và ngoài hệ Mặt trời. Sự phát sinh và phát triển sự sống xảy ra trên Trái đất nhờ hoạt động của hệ thống các thành phần của MT Trái đất như khí quyển, thạch quyển, thủy quyển, sinh quyển.1.4.5. Môi trường là nơi lưu trữ và cung cấp thông tinGhi chép và lưu trữ lịch sử địa chất, lịch sử tiến hóa của vật chất và sinh vật, lịch sử xuất hiện và phát triển văn hóa của loài người.Cung cấp các chỉ thị không gian và tạm thời mang tính chất báo động sớm các nguy hiểm đối với con người và sinh vật sống trên Trái đất như: các phản ứng sinh lý của cơ thể sống trước khi xảy ra các tai biến thiên nhiên và hiện tượng thiên nhiên đặc biệt như bão, động đất,…Lưu trữ và cung cấp cho con người sự đa dạng các nguồn gen, các loài động thực vật, các hệ sinh thái tự nhiên và nhân tạo, các vẻ đẹp và cảnh quan có giá trị thẩm mỹ, tôn giáo và văn hoá khác.1.5. Quan hệ giữa môi trường và phát triểnPhát triển là viết tắt của từ phát triển kinh tế xã hội. Phát triển là quá trình nâng cao điều kiện sống về vật chất và tinh thần của con người thông qua việc phát triển các hoạt động sản xuất ra của cải vật chất, cải tiến quan hệ xã hội, nâng cao chất lượng văn hóa. Phát triển là xu thế chung của từng cá nhân và cả loài người trong quá trình sống.Giữa môi trường và phát triển có mối quan hệ rất chặt chẽ: Môi trường là địa bàn và đối tượng của sự phát triển, còn phát triển là nguyên nhân dẫn đến các biến đổi môi trường. Tác động qua lại giữa môi trường và phát triển biểu hiện cho mối quan hệ hai chiều giữa hệ thống kinh tế xã hội và hệ thống môi trường. Tác động của hoạt động phát triển đến môi trường thể hiện ở khía cạnh có lợi là cải tạo môi trường tự nhiên hoặc tạo ra kinh phí cần thiết cho sự cải tạo đó, nhưng có thể gây ra ô nhiễm môi trường tự nhiên hoặc nhân tạo. Mặt khác, môi trường tự nhiên đồng thời cũng tác động đến sự phát triển kinh tế xã hội thông qua sự suy thoái nguồn tài nguyên – đang là đối tượng của hoạt động phát triển, hoặc gây ra thảm họa, thiên tai đối với các hoạt động kinh tế xã hội trong khu vực.1.6. Khủng hoảng môi trường1.6.1. Định nghĩa khủng hoảng môi trườngHiện nay, thế giới đang đứng trước 05 cuộc khủng hoảng lớn là dân số, lương thực, năng lượng, tài nguyên và sinh thái. Các cuộc khủng hoảng này đều liên quan chặt chẽ với MT và làm cho chất lượng cuộc sống của con người có nguy cơ suy giảm. Nguyên nhân chủ yếu của các cuộc khủng hoảng trên là sự bùng nổ dân số.Các cuộc khủng hoảng trên làm xuất hiện một khái niệm mới là khủng hoảng môi trường. Khủng hoảng môi trường là các suy thoái chất lượng môi trường sống ở quy mô toàn cầu, đe dọa cuộc sống của loài người trên Trái đất.1.6.2. Các biểu hiện của khủng hoảng môi trườngNguyên nhân sâu xa nhất của khủng hoảng môi trường là gia tăng dân số và các yếu tố phát sinh từ dân số. *Các biểu hiện của khủng hoảng môi trường:- Ô nhiễm không khí- Hiệu ứng nhà kính đang gia tăng- Tầng ozon bị phá hủy- Sa mạc hóa đất đai- Nguồn nước bị ô nhiễm nghiêm trọng- Ô nhiễm biển đang xảy ra với mức độ ngày càng tăng- Rừng đang suy giảm cả về chất và lượng- Số loài động thực vật bị tuyệt chủng đang gia tăng- Chất thải rắn đang đe dọa nhân loạiCHƯƠNG 2: TÀI NGUYÊN2.1. Khái niệm và phân loại2.2. Tài nguyên đất2.3. Tài nguyên nước2.4. Tài nguyên khí hậu, cảnh quan2.5. Tài nguyên rừng2.6. Tài nguyên khoáng sản2.7. Tài nguyên năng lượng2.8. Tài nguyên biển2.1. Khái niệm và phân loại2.1.1. Khái niệm Tài nguyên là tất cả các dạng tri thức, vật chất được sử dụng để tạo ra của cải vật chất hoặc tạo ra giá trị sử dụng mới cho con người.Tất cả tài nguyên của sinh quyển được tái sử dụng qua thời gian, không cái gì bị mất đi. Chu trình này có thể kéo dài hàng triệu năm như chu trình cácbon ở dầu khoáng, vài năm như chu trình nước hay có thể chỉ vài giờ như chu trình quang hợp ở cây xanh.Tài nguyên là đối tượng của con người. Xã hội càng phát triển thì các loại hình tài nguyên và số lượng tài nguyên mà con người khai thác càng tăng lên. Đặc điểm chung của tài nguyên:-Tài nguyên phân bố không đồng đều giữa các vùng trên trái đất và trên cùng một vùng lãnh thổ, tạo nên sự ưu đãi về tài nguyên giữa các vùng, các lãnh thổ.-Các nguồn tài nguyên có giá trị kinh tế cao được hình thành qua quá trình lâu dài của tự nhiên và lịch sử.2.1.2. Phân loại tài nguyên2.2. Tài nguyên đất2.3. Tài nguyên nước2.4. Tài nguyên khí hậu2.5. Tài nguyên rừng2.6. Tài nguyên khoáng sản2.7. Tài nguyên năng lượng2.8. Tài nguyên biểnCHƯƠNG 3: Ô NHIỄM MÔI TRƯỜNG3.1. Khái niệm và nguồn gốc gây ô nhiễm3.2. Ô nhiễm môi trường nước3.3. Ô nhiễm môi trường đất3.4. Ô nhiễm môi trường không khí3.5. Ô nhiễm tiếng ồn3.6. Chất thải rắn và chất thải nguy hại3.1.Khái niệm và nguồn gốc gây ô nhiễm3.1.1. Khái niệmTheo luật BVMT VN 2005:“Ô nhiễm môi trường” là sự biến đổi của các thành phần môi trường không phù hợp với tiêu chuẩn môi trường, gây ảnh hưởng đến con người và sinh vật.Tiêu chuẩn môi trường: là giới hạn cho phép của các thông số về chất lượng của môi trường xunh quanh, hàm lượng các chất gây ô nhiễm trong chất thải được các cơ quan nhà nước có thẩm quyền quy định để làm căn cứ quản lý và bảo vệ môi trường3.1.2. Các chất gây ô nhiễm:-Chất ô nhiễm sơ cấp: -Chất ô nhiễm thứ cấp:3.1.3. Các nguồn gây ô nhiễm:-Nguồn điểm:-Nguồn mặt :-Nguồn đường:3.2. Ô nhiễm môi trường nước3.2.1. Khái niệm“Ô nhiễm nguồn nước” là sự thay đổi thành phần và tính chất hóa sinh học của nước, sự thay đổi này ảnh hưởng đến hoạt động sống bình thường của con người và sinh vật.Ví dụ: bệnh dịch tả, kiệt lỵ…Nguồn nước được xem là bị ô nhiễm khi nồng độ các chất gây ô nhiễm vượt quá mức quy định và không đảm bảo yêu cầu chất lượng nước sử dụng cho các mục đích khác nhau.3.2.2. Các nguồn gây ô nhiễm:ØTheo nguồn gốc:- Ô nhiễm nguồn nước có nguồn gốc tự nhiên:- Ô nhiễm nguồn nước có nguồn gốc nhân tạo: ØTheo bản chất của các tác nhân ô nhiễm:Ô nhiễm hữu cơ, vô cơ, ô nhiễm hóa chất, ô nhiễm vsv, ô nhiễm phóng xạ…ØTheo vị trí không gian: ô nhiễm nước mặt, ô nhiễm nước ngầm, ô nhiễm nước ngầm…ØTheo phạm vi thải vào môi trường: dạng điểm, dạng diện, dạng mặt…3.2.3. Các tác nhân gây ô nhiễm nguồn nước-Tác nhân và thông số ô nhiễm lý học: màu sắc, mùi vị, độ độc, nhiệt độ, độ cứng, độ pH…-Tác nhân ô nhiễm hóa học: kim loại nặng (Hg, As, Zn, Mg…), các anion (NO3-,SO42-…), thuốc bảo vệ thực vật.-Tác nhân ô nhiễm sinh học: các loại vsv, siêu vi sinh, ký sinh trùng gây bệnh tả, lỵ, thương hàn… Một số tác động của tác nhân gâyô nhiễm3.2.4. Một số hình thức ô nhiễm môi trường nước ØÔ nhiễm nước mặt:- Các dạng ô nhiễm:+ phú dưỡng+ ô nhiễm kim loại nặng và hóa chất nguy hại+ ô nhiễm vi sinh vật+ ô nhiễm thuốc trừ sâu, phân bón- Nguồn gây ô nhiễm chủ yếu là các khu dân cư tập trung như thành phố, thị trấn, các khu công nghiệp khai thác mỏ, luyện kim, các hoạt động giao thông, thủy lợi, sản xuất nông nghiệp…ØÔ nhiễm và suy thoái nước ngầm:- Tác nhân gây ô nhiễm và suy thoái nước ngầm:+ Các tác nhân tự nhiên: nhiễm mặn, nhiễm phèn, hàm lượng sắt, Mn, …+ Các tác nhân nhân tạo: nồng độ các kim loại nặng, hàm lượng NO3-, NH4+…, ô nhiễm bởi vsv.- Suy thoái nước ngầm biểu hiện ở việc giảm công suất khai thác, hạ mức nước ngầm, lún đất.ØÔ nhiễm biển và đại dương:Biểu hiện:-Gia tăng nồng độ các chất ô nhiễm trong nước biển: dầu, kim loại nặng, các hóa chất độc hại.-Gia tăng nồng độ các chất ô nhiễm tích tụ trong lớp trầm tích biển ven bờ.-Suy thoái hệ sinh thái biển: san hồ, rừng ngập mặn, …-Suy giảm các loại sinh vật biển, giảm tính đa dạng sinh vật biển.-Xuất hiện hiện tượng thủy triều đỏ, tích tụ các chất ô nhiểm trong thực phầm lấy từ biển.-Ô nhiễm môi trường không khí: làm tăng hàm lượng CO2 hòa tan trong nước biển., do sự phun núi lửa…3.3. Ô nhiễm môi trường đất3.3.1. Khái niệm“Ô nhiễm môi trường đất” là tất cả các hiện tượng làm nhiễm bẩn môi trường đất bởi các chất ô nhiễm.Môi trường nước và môi trường đất có mối quan hệ chặt chẽ với nhau. Khi môi trường nước bị ô nhiễm thì tất yếu làm ô nhiễm môi trường đất.3.3.2. Phân loại ô nhiễm đất:ØTheo nguồn phát sinh: -Ô nhiễm đất do các chất thải sinh hoạt-Ô nhiễm đất do chất thải công nghiệp-Ô nhiễm đất do hoạt động nông nghiệpØTheo tác nhân gây ô nhiễm:-Ô nhiễm do tác nhân hóa học: phân bón, thuốc trừ sâu, chất thải công nghiệp và sinh hoạt…-Ô nhiễm do tác nhân vật lý: nhiệt độ, chất phóng xạ,-Ô nhiễm do tác động sinh hoạt: trực khuẩn lỵ, thương hàn, các loại ký sinh trùng, …3.3.4. Một số biểu hiện của ô nhiễm môi trường đất:-Mất cân bằng sinh thái do sử dụng thuốc trừ sâu.-Làm xói mòn và suy thoái đất-Phá hủy cấu trúc của đất -Làm mặn hóa hay chua phèn đất do chế độ tưới tiêu không hợp lý.3.3.5. Tác hại của ô nhiễm đất:-Ảnh hưởng đến sự sinh trưởng và phát triển của cây trồng.-Suy kiệt dinh dưỡng, đất cằn cỗi, giảm S canh tác.-Giảm năng suất cây trồng, ảnh hưởng đến đời sống sinh vật.-Tàn phá về mặt sinh thái môi trường.-Ảnh hưởng đến sức khỏe con người thông qua chuổi thức ăn trong hệ sinh thái3.4. Ô nhiễm môi trường không khí3.4.1. Khái niệm“Ô nhiễm không khí” là hiện tượng làm cho không khí sạch thay đổi thành phần và tính chất do nhiều nguyên nhân, có nguy cơ gây tác hại tới động thực vật, đến môi trường xunh quanh, đến sức khỏe con người.üQuá trình gây ô nhiễm không khí:-Trung tâm sx gây ô nhiễm có nguy cơ không kiểm soát được.-Quá trình phát tán, lan truyền chất ô nhiễm vào trong kk.-Nguồn tiếp nhận chất ô nhiễm không khí: động, thực vật, con người, sinh vật.3.4.2. Nguồn gây ô nhiễm:ØNguồn tự nhiên: do các hiện tượng thiên nhiên gây ra: núi lửa, cháy rừng, bão bụi, các quá trình phân hủy xác động, thực vật.ØNguồn nhân tạo: Các hoạt động công nghiệp:Các hoạt động GTVT:Các hoạt động sinh hoạt:Tác dụng bệnh lý của chất khí độc đối với sức khỏe con người3.4.5. Các tác nhân gây ô nhiễm không khí:-Các loại khí: Nox , CO, CO2 , H2S, SO2-Các phần tử lơ lửng: bụi rắn, bụi lỏng, muội than, khói, sương mù…-Các hạt bụi nặng: bụi đất đá, bụi kim loại-Các khí thải có tính phóng xạ-Nhiệt-Tiếng ồn3.4.6. Một số tác động của các tác nhân ô nhiễm:-CO2 : tăng nhiệt độ của trái đất-SO2 : gây bệnh phổi, hô hấp, hiện tượng mưa axit-CO : giảm khả năng vận chuyển O2 trong máu, đau đầu, mệt mỏi ở mức độ thấp, ở mức độ cao gây bệnh tâm thần, hoặc tử vong.-N2O: gây hiệu ứng nhà kính-CFC (clorofluorocacbon): gây thủng tầng ozon-CH4 và H2S: gây hiệu ứng nhà kính và tăng nhiệt độ trái đất3.4.7. Các biện pháp phòng ngừa ô nhiễm không khí:-Áp dụng các biện pháp xử lý khí thải trước khi thải vào môi trường không khí.-Trồng nhiều cây xanh, xây dựng nhiều công viên cây xanh.-Quản lý và xây dựng các khu công nghiệp, nhà máy trên quan điểm hạn chế sự ONKK-Quản lý và kiểm soát chất lượng môi trường KK bằng các luật lệ, chỉ thị, chất lượng môi trường KK3.5. Ô nhiễm tiếng ồn3.5.1. Khái niệm:Tiếng ồn là tập hợp tất cả các âm thanh có cường độ và tần số khác nhau, sắp xếp không có trật tự, gây cảm giác khó chịu cho người nghe, cản trở con người làm việc nghỉ ngơi.3.5.2. Các nguồn gây tiếng ồn:ØTiếng ồn giao thông: đường bộ, đường không, đường sắt..ØTiếng ồn khu vực: do thi công công trường xây dựng, tiếng ồn công nghiệp, tiếng ồn trong nhà…3.5.3. Tác hại của tiếng ồn-Gây mệt mỏi thính giác, nếu tiếng ồn quá lớn trong thời gian dài thì gây điếc tai.-Tăng huyết áp, ảnh hưởng đến tiêu hóa, thần kinh…-Gây stress-Ảnh hưởng đến hoạt động trao đổi thông tin cộng đồng, hiệu quả làm việc của con người, quấy rầy giấc ngủ…-Gây xunh đột trong gia đình, cơ quan làm việc…-Cường độ âm thanh đo bằng thang dexiben A (dBA)3.5.4. Các biện pháp chống ồn và kiểm soát tiếng ồn:-Sử dụng xe chạy điện.-Áp dụng biện pháp để giảm tiếng ồn tại nguồn phát tiếng ồn: chế tạo và sử dụng các thiết bị giảm âm và các thiết bị điện trong nhà.-Cải tiến thiết kế máy và quy trình vận hành máy, kiểm soát chấn động, tăng cường bọc nguồn âm bằng vật liệu hút âm.-Hạn chế tiếng ồn bằng quy hoạch tổ chức hợp lý đường giao thông như phân luồng giao thông, hạn chế thời gian hoạt động của một số loại xe…-Trồng cây xanh3.6. Chất thải rắn và chất thải nguy hại3.6.1. Chất thải rắn (CTR)ØKhái niệm:Là những dạng vật chất dạng rắn hoặc bùn bị loại bỏ từ các hoạt động KT-XH của con người. Trong đó chủ yếu là các chất thải sinh ra từ các hoạt động sản xuất và sinh hoạt.ØNguồn phát sinh:-Từ các khu dân cư-Từ các trung tâm thương mại-Từ các hoạt động dịch vụ-Từ công sở, trường học, công trình công cộng-Từ hoạt động công nghiệp-Từ các hoạt động xây dựng, GTVT..-Từ các nhà máy xử lý nước thải, rác thải, các đường ống thoát nước thành phố…ØPhân loại CTR:-Theo vị trí hình thành: CTR trong nhà, ngoài nhà, trên đường phố…-Theo thành phần hóa học và vật lý: CTR hữu cơ – vô cơ, CTR có khả năng phân hủy sinh học – không có khả năng phân hủy sinh hoc, CTR cháy được – không cháy được, CTR phi kim – kim loại…-Theo bản chất nguồn gốc tạo thành: CTR sinh hoạt, CTR công nghiệp, CTR từ các nhà máy xử lý, CTR xây dựng. CTR nông nghiệp…-Theo mức độ nguy hại: CTR nguy hại, CTR không nguy hạiØTác hại của CTR:-Gây ô nhiễm nguồn nước.-Gây ô nhiễm không khíØCác biện pháp quản lý và xử lý CTR:-Xây dựng kế hoạch quản lý CTR-Tổ chức thu gom, phân loại CTR từ nguồn-Lựa chọn công nghệ xử lý, bãi đổ CTR hợp lý-Tái sử dụng CTR-Sử dụng các biện pháp trong quản lý chất thải rắnl3.6.2. Chất thải nguy hại (CTNH):ØKhái niệm: Là chất thải có chứa các yếu tố độc hại, phóng xạ, dễ cháy, dễ nổ, dễ ăn mòn, dễ lây nhiễm, gây ngộ độc hay các đặc tính nguy hại khác.ØPhân loại : -Theo tính chất của CTNH: chất dễ bắt lửa, dễ cháy; chất gây nổ, chất phóng xạ, hóa chất độc hại, chất thải sinh học.-Theo mức độ gây độc hại: chất thải gây độc cấp tính; chất thải gây độc chậm, mãn tính ØNguồn phát sinh:-Từ sinh hoạt và thương mại:-Từ bệnh viện:-Từ sản xuất công nghiệp:-Từ thuốc BVTV tồn lưu:ØBiện pháp xử lý:-Phương pháp hóa học:-Phương pháp bê tông hóa:-Phương pháp đốt trong các lò đốt nhiều tầng với nhiệt độ cao hơn 13000C:-Chôn cất, lưu giữ trong các thùng kiên cố:-Phương pháp thu hồi:Một số phương pháp xử lý CTNHMột số khái niệm khác liên quan đến ô nhiễm môi trườngØXung đột môi trườngØTai biến môi trườngØSuy thoái môi trường ØSự cố môi trườngØKhủng hoảng môi trườngCHƯƠNG 4: QUẢN LÝ MÔI TRƯỜNG4.1. Khái niệm chung4.2. Các công cụ quản lý môi trường (QLMT)4.3. Hệ thống quản lý MT ISO 140004.4. Báo cáo DTM4.1. Khái niệm chung4.1.1. Khái niệmQLMT là tập hợp các biện pháp, luật pháp, chính sách KT-XH, kỹ thuật thích hợp nhằm bảo vệ môi trường sống và phát triển bền vững KT-XH quốc gia.QLMT hướng tới các mục tiêu sau:- Khắc phục và phòng chống suy thoái, ô nhiễm môi trường phát sinh.-Phát triển bền vững KT-XH của quốc gia.-Xây dựng công cụ QLMT hiệu quả cho từng quốc gia, từng vùng lãnh thổ. 4.1.2. Nhiệm vụ QLMT:-Xây dựng, ban hành, phổ biến và giám sát thực thi các văn bản phát luật, các quy định, tiêu chuẩn môi trường đối với các hoạt động KT-XH.-Quản lý sử dụng hợp lý c