Bài giảng Lý thuyết tài chính-Tiền tệ - Bài 4: Các tổ chức tài chính trung gian

1Chương 4 CÁC TỔ CHỨC TÀI CHÍNH TRUNG GIAN 2I. Phân tích kinh tế về cấu trúc tài chính 1.1 Những vấn đề cơ bản về cấu trúc tài chính
Trong số các công cụ và hình thức tạo vốn của các doanh nghiệp thì cổ phiếu và trái phiếu không phải là nguồn tài chính quan trọng.
Tài chính gián tiếp quan trọng hơn nhiều so với tài chính trực tiếp.
Hệ thống tài chính là một bộ phận trọng yếu của nền kinh tế quốc dân, được điều hành, quản lý chặt chẽ.
Vật thế chấp là đặc trưng của hợp đồng vay nợ. 31.2 Phí giao dịch và cấu trúc tài chính
Để vốn luân chuyển từ nơi thừa đến nơi thiếu, đều phải tốn chi phí giao dịch
Trung gian tài chính ra đời nhằm mục tiêu tối thiểu hóa chi phí giao dịch nhờ: - Vấn đề tiết kiệm do quy mô - Khả năng đa dạng hoá các danh mục đầu tư - Khả năng chuyên môn hoá và thành thạo trong nghề nghiệp 41.3 Rủi ro và cấu trúc tài chính a. Rủi ro do thông tin không cân xứng tạo ra trước khi diễn ra giao dịch (sự lựa chọn đối nghịch) - Là loại rủi ro trong đó người đi vay không trả được nợ là những người tích cực tìm vay nhất do đó có nhiều khả năng được lựa chọn nhất b. Rủi ro do thông tin không cân xứng tạo ra sau khi diễn ra giao dịch (rủi ro đạo đức) - Là loaị rủi ro người cho vay phải chịu khi người đi vay không muốn trả nợ 5c. Giải pháp giảm sự lựa chọn đối nghịch - Cho phép người cung cấp vốn có thông tin đầy đủ về những cá nhân hay doanh nghiệp cần tài trợ vốn - Sự điều hành của chính phủ nhằm tăng thông tin trong hoạt động của cấu trúc tài chính - Nâng cao hiệu quả và chất lượng hoạt động của trung gian tài chính 1.3 Rủi ro và cấu trúc tài chính (tiếp) 6d. Giải pháp giảm rủi ro đạo đức d1.Trong các hợp đồng vốn cổ phần - Rủi ro này xảy ra khi: có sự tách biệt giữa chủ sở hữu vốn và người quản lý doanh nghiệp - Giải pháp: + Giảm sự tách biệt giữa người quản lý và người sở hữu + Chủ sở hữu cần có thông tin đầy đủ về những gì mà người quản lý đang làm + Tăng cường hoạt động của trung gian tài chính thông qua hình thức liên kết, liên doanh hoặc thông qua các hợp đồng nợ 1.3 Rủi ro và cấu trúc tài chính (tiếp) 7d2. Trong các hợp đồng nợ - Nâng cao cơ cấu vốn cổ phần trong tổng tài sản của doanh nghiệp vay - Tăng cường giám sát và ràng buộc theo những qui định: + Cho vay có mục đích, kế hoạch + Doanh nghiệp vay phải có số tài sản ròng tối thiểu để sẵn sàng trả nợ khi có bất trắc xảy ra + Đối với vật thế chấp: được giữ trong điều kiện tốt, rõ ràng về sở hữu + Người vay phải luôn cung cấp thông tin và công khai hoá báo cáo tài chính để người cho vay có thể kiểm tra ở bất kỳ thời điểm nào - Tăng cường hoạt động của trung gian tài chính 1.3 Rủi ro và cấu trúc tài chính (tiếp) 8II. Chức năng và vai trò cuả các tổ chức tài chính trung gian 2.1 Chức năng - Chức năng tạo vốn - Chức năng cung ứng vốn - Chức năng kiểm soát 9II. Chức năng và vai trò cuả các tổ chức tài chính trung gian (tiếp) 2.2 Vai trò - Giảm chi phí giao dịch - Đáp ứng đầy đủ, chính xác và kịp thời nhu cầu giữa người cần vốn và người có vốn - Do lãi suất thường xuyên được thay đổi hợp lý nên tối đa được lượng vốn thực tế được đưa vào đầu tư - Thực hiện hiệu quả dịch vụ tư vấn, môi giới, tài trợ, trợ cấp và phòng ngừa rủi ro 10 III. Các loại hình tổ chức tài chính trung gian 3.1 Các tổ chức nhận tiền gửi a. Ngân hàng thương mại b. Hiệp hội cho vay và tiết kiệm c. Ngân hàng tiết kiệm tương trợ d. Liên hiệp tín dụng 3.2 Công ty bảo hiểm 3.3 Công ty tài chính 3.4 Công ty chứng khoán 3.5 Sự trung gian tài chính của chính phủ 11 Các tổ chức nhận tiền gửi (tiếp) a. Ng©n hµng th−¬ng m¹i • Kh¸i niÖm: Ng©n hµng th−¬ng m¹i lµ mét lo¹i h×nh tæ chøc tÝn dông ®−îc thùc hiÖn toµn bé ho¹t ®éng ng©n hµng vµ c¸c ho¹t ®éng kh¸c cã liªn quan. • Ho¹t ®éng ng©n hµng lµ ho¹t ®éng kinh doanh tiÒn tÖ vµ dÞch vô ng©n hµng (nhËn tiÒn göi vµ sö dông sè tiÒn nµy cÊp tÝn dông vµ cung øng c¸c dÞch vô thanh to¸n). 12 3 Chøc n¨ng cña ng©n hµng th−¬ng m¹i: – Chøc n¨ng trung gian tÝn dông – Chøc n¨ng trung gian thanh to¸n – Chøc n¨ng t¹o tiÒn 13 Nguån vèn cña NH: – TiÒn göi giao dÞch (tiÒn göi cã thÓ ph¸t hµnh sÐc) – TiÒn göi phi giao dÞch: lµ nguån vèn quan träng nhÊt cña ng©n hµng – Vèn vay: vay tõ NHT¦, tõ c¸c NHTM kh¸c vµ tõ c¸c c«ng ty – Vèn cña NH hay cßn gäi lµ vèn tù cã 14 • Tµi s¶n cña NH: – TiÒn dù tr÷: • TiÒn dù tr÷ b¾t buéc • TiÒn dù tr÷ v−ît qu¸ – TiÒn mÆt trong qu¸ tr×nh thu – TiÒn göi t¹i c¸c NH kh¸c – Chøng kho¸n – TiÒn cho vay 15 • Ho¹t ®éng chñ yÕu cña NHTM: – Ho¹t ®éng huy ®éng vèn – Ho¹t ®éng tÝn dông – Ho¹t ®éng dÞch vô thanh to¸n – Ho¹t ®éng ng©n quü – C¸c ho¹t ®éng kh¸c nh− gãp vèn, mua cæ phÇn, tham gia thÞ tr−êng tiÒn tÖ, kinh doanh ngo¹i hèi, kinh doanh vµng b¹c, bÊt ®éng s¶n 16 b.HiÖp héi cho vay vµ tiÕt kiÖm • Nguån vèn huy ®éng: – TiÒn göi tiÕt kiÖm – TiÒn göi cã kú h¹n – TiÒn göi cã thÓ ph¸t hµnh sÐc • Chñ yÕu cho vay thÕ chÊp 17 c. NH tiÕt kiÖm t−¬ng hç • Gièng c¸c hiÖp héi tiÕt kiÖm vµ cho vay chØ kh¸c chóng ®−îc tæ chøc nh− nh÷ng hiÖp héi t−¬ng trî tøc lµ ho¹t ®éng theo kiÓu hîp t¸c xJ. • Nh÷ng ng−êi së h÷u tiÒn göi lµ c¸c chñ së h÷u ng©n hµng 18 d.Liªn hiÖp tÝn dông • Nh÷ng tæ chøc cho vay nhá cã tÝnh chÊt hîp t¸c xJ • Tæ chøc xung quanh mét nhãm xJ héi ®Æc biÖt • C¸c thµnh viªn lµ nh÷ng ng−êi lµm c«ng cña nh÷ng c«ng ty nµo ®ã • Huy ®éng vèn b»ng c¸ch nhËn tiÒn göi vµ tiÕn hµnh cho vay 19 e.C«ng ty b¶o hiÓm • Kh¸i niÖm: – Lµ mét tæ chøc tµi chÝnh mµ ho¹t ®éng chñ yÕu lµ nh»m b¶o vÖ tµi chÝnh cho nh÷ng ng−êi cã hîp ®ång b¶o hiÓm vÒ nh÷ng rñi ro thuéc tr¸ch nhiÖm cña b¶o hiÓm trªn c¬ së ng−êi tham gia ph¶i tr¶ mét kho¶n tiÒn gäi lµ phÝ b¶o hiÓm 20 • C¸c lo¹i h×nh b¶o hiÓm: – C¨n cø vµo ®èi t−îng: • B¶o hiÓm tµi s¶n • B¶o hiÓm con ng−êi • B¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù – C¨n cø vµo ph−¬ng thøc ho¹t ®éng • B¶o hiÓm b¾t buéc • B¶o hiÓm tù nguyÖn C«ng ty b¶o hiÓm (tiếp) 21 • Nguån vèn cña c«ng ty b¶o hiÓm – Nguån vèn tù cã – PhÝ b¶o hiÓm tõ c¸c hîp ®ång – Thu nhËp tõ ®Çu t− – Nguån vèn kh¸c: h×nh thµnh tõ ®a d¹ng ho¸ ho¹t ®éng nh− nghiÖp vô b¶o l·nh, b¶o hiÓm tiÒn göi C«ng ty b¶o hiÓm (tiếp) 22 C«ng ty b¶o hiÓm (tiếp) • Sö dông vèn vµo c¸c môc ®Ých: – Thanh to¸n tiÒn båi th−êng b¶o hiÓm – §Çu t− dµi h¹n: • Chøng kho¸n chÝnh phñ • Tr¸i phiÕu c«ng ty • Cæ phiÕu • §Çu t− trùc tiÕp vµo bÊt ®éng s¶n • Thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng ®Çu t− tµi chÝnh 23 f. C«ng ty tµi chÝnh • Lµ mét tæ chøc kinh doanh tiÒn tÖ mµ ho¹t ®éng chñ yÕu bao gåm: – Thu hót vèn b»ng c¸ch ph¸t hµnh cæ phiÕu vµ tr¸i phiÕu, kh«ng nhËn tiÒn göi – Cho vay c¸c mãn tiÒn nhá – Thùc hiÖn c¸c nghiÖp vô cho thuª vµ thuª mua – CÇm cè c¸c lo¹i hµng ho¸, vËt t−, ngo¹i tÖ, c¸c giÊy tê cã gi¸ vµ c«ng cô ®¶m b¶o kh¸c – T− vÊn 24 C«ng ty tµi chÝnh (ti
p) – T− vÊn – Trî cÊp tµi chÝnh cho c¸c dù ¸n ph¸t triÓn kinh tÕ kü thuËt ®−îc nhµ n−íc −u tiªn – Kinh doanh vµng b¹c, ®¸ quý, mua b¸n chuyÓn nh−îng chøng kho¸n – Thùc hiÖn nghiÖp vô b¶o lJnh 25 • Ph©n biÖt c«ng ty tµi chÝnh víi NHTM: – C«ng ty TC kh«ng nhËn tiÒn göi víi thêi h¹n ng¾n vµ d−íi h×nh thøc më tµi kho¶n chØ ®−îc huy ®éng b»ng c¸ch ph¸t hµnh c¸c c«ng cô nî dµi h¹n – C«ng ty tµi chÝnh kh«ng thùc hiÖn c¸c dÞch vô thanh to¸n vµ tiÒn mÆt, kh«ng sö dông vèn vay cña d©n ®Ó lµm ph−¬ng tiÖn thanh to¸n – Kh«ng chÞu sù qu¶n lý chÆt chÏ cña chÝnh phñ 26 g. C«ng ty chøng kho¸n • NghiÖp vô chñ yÕu: – M«i giíi chøng kho¸n cho kh¸ch hµng ®Ó h−ëng hoa hång – Mua b¸n chøng kho¸n b»ng nguån vèn cña chÝnh m×nh ®Ó h−ëng chªnh lÖch gi¸ – Trung gian ph¸t hµnh vµ b¶o l·nh ph¸t hµnh chøng kho¸n cho ®¬n vÞ ph¸t hµnh – T− vÊn ®Çu t− vµ qu¶n lý quü ®Çu t− 27 h. Trung gian tµi chÝnh cña chÝnh phñ ChÝnh phñ tham gia ho¹t ®éng nh− nh÷ng trung gian tµi chÝnh theo hai c¸ch c¬ b¶n: – Thµnh lËp c¸c tæ chøc tÝn dông nhµ n−íc: quü tÝn dông nh©n d©n – Sù ®¶m b¶o cña c¸c chÝnh phñ cho c¸c mãn vay t− nh©n 28 IV. Các trung gian tài chính ở Việt Nam 4.1 Các ngân hàng Phân loại theo tính chất và mục tiêu hoạt động có: + Ngân hàng thương mại + Ngân hàng đầu tư và phát triển + Ngân hàng chính sách + Ngân hàng hợp tác, quỹ tín dụng và các loại hình ngân hàng khác 29 4.2 Các tổ chức tài chính phi ngân hàng Phân loại theo tính chất và mục tiêu hoạt động có: + Công ty tài chính + Công ty cho thuê tài chính + Công ty bảo hiểm + Quỹ đầu tư