Bài giảng Luật học đại cương - Chương 3: Thực hiện pháp luật và vi phạm pháp luật - Trần Vân Long

Chương 3THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VÀ VI PHẠM PHÁP LUẬTNỘI DUNGQUAN HỆ PHÁP LUẬTVI PHẠM PHÁP LUẬTTRÁCH NHIỆM PHÁP LÝQuan hệ pháp luậtKhái niệmQuan hệ pháp luật là quan hệ xã hội do một quy phạm pháp luật điều chỉnh, biểu hiện thành quyền và nghĩa vụ pháp lý cụ thể của các bên, được đảm bảo bằng cưỡng chế nhà nước. QHPLQPPLQHXHQuan hệ pháp luậtChủ thể là cá nhânKhi là chủ thể của quan hệ pháp luật, một cá nhân có thể là chủ thể trực tiếp hoặc chủ thể không trực tiếp.Quan hệ pháp luậtChủ thể là cá nhânChủ thể trực tiếp trong một quan hệ pháp luật là một chủ thể luôn luôn có đủ cả năng lực pháp luật và năng lực hành vi (năng lực chủ thể).Chủ thể trực tiếpNăng lực pháp luật Năng lực hành viChủ thể không trực tiếpNgười giám hộQuan hệ pháp luậtChủ thể là cá nhânNăng lực pháp luật là khả năng của một chủ thể được hưởng quyền và làm nghĩa vụ trong một quan hệ pháp luật nhất định. Về nguyên tắc mọi công dân đều có năng lực pháp luật , trừ trường hợp bị pháp luật hạn chế hoặc Toà án tước đoạt.Quan hệ pháp luậtChủ thể là cá nhânNăng lực hành vi là khả năng của một chủ thể có thể bằng hành vi của mình mà tham gia vào một quan hệ pháp luật để hưởng quyền và làm nghĩa vụ. Người có năng lực hành vi là người hiểu rõ ý nghĩa và kết quả hành vi mà mình thực hiện. Cho nên pháp luật coi những người chưa đến một độ tuổi nhất định, người mắc các bệnh tâm thần là những người không có năng lực hành vi. Tuổi cụ thể để được coi là có năng lực hành vi được xác định khác nhau tuỳ theo từng loại quan hệ pháp luật. Chủ thể không trực tiếp Là trường hợp một người có năng lực pháp luật mà không có năng lực hành vi.Khi tham gia quan hệ pháp luật, hành vi củ người này phải được thực hiện thông qua hành vi của người đại diện, người giám hộ.Quan hệ pháp luậtChủ thể là tổ chứcTổ chức là pháp nhân mới được tham gia QHPL một cách độc lập. (Điều 84 BLDS)PHÁP NHÂNĐược thành lập hợp phápCó cơ cấu tổ chức chặt chẽCó tài sản riêng, độc lậpNhân danh chính nó tham gia vào các QHPLQuan hệ pháp luậtChủ thể là tổ chứcTheo Điều 100 Bộ Luật Dân sự 2005 các loại pháp nhân bao gồm:Cơ quan nhà nước, đơn vị vũ trang nhân dân.Tổ chức chính trị, tổ chức chính trị xã hội .Tổ chức kinh tế . Tổ chức chính trị xã hội- nghề nghiệp, tổ chức xã hội, tổ chức xã hội- nghề nghiệp. Quỹ xã hội, quỹ từ thiện.Các tổ chức khác có đủ điều kiện.Quan hệ pháp luật Nội dungQuyền pháp lýlà mức độ, phạm vi được phép xử sự của các chủ thể được nhà nước bảo vệ. Nghĩa vụ pháp lýlà mức độ phạm vi xử sự cần phải có đủ các chủ thể, được bảo đảm bằng sự cưỡng chế của Nhà nước.Vi phạm pháp luậtKhái niệmHành viTrái pháp luậtCó lỗiXâm hại các QHXH được nhà nước bảo vệDo chủ thể có năng lực trách nhiệm pháp lý thực hiệnVi phạm pháp luậtPhân loạiHành viVi phạm hình sự(Tội phạm)Vi phạm hành chínhVi phạm dân sựVi phạm kỷ luậtVi phạm pháp luậtCác yếu tố cấu thành VPPLChủ thểKhách thểMặt chủ quanMặt khách quanVi phạm pháp luậtChủ thể vi phạm pháp luậtCó năng lực trách nhiệm pháp lý và có hành vi VPPLPháp nhânCá nhânVi phạm pháp luậtChủ thể của VPPL Pháp nhânCá nhânChịu TNPLý dân sự, hành chính Độ tuổiĐạt đến độ tuổi nhất định (theo quy định của từng loại vi phạm) Nhận thứcĐầy đủ khả năng nhận thức (không bị các bệnh làm mất khả năng nhận thức)Vi phạm pháp luậtChủ thể của VPPLTNHSTừ đủ 16 tuổi trở lên phải chịu TN với mọi VPHSTừ đủ 14 đến dưới 16, chỉ chịu TN với các tội nghiêm trọng, do cố ýTNHCTừ đủ 16 tuổi trở lên phải chịu TN với mọi VPHCTừ đủ 14 đến dưới 16, chỉ chịu TN với các hành vi do cố ýTNDSTừ đủ 18 tuổi trở lên phải chịu trách nhiệm với mọi vi phạm dân sựVi phạm pháp luậtKhách thể của VPPLLà các QHXH bị hành vi vi phạm pháp luật xâm hại tớiVPHS= tội phạm, VP khác = VPTính chất và mức độ nghiêm trọng của khách thể phản ánh tính nguy hiểm của hành viChế tài hình sự = hình phạt, chế tài khác = xử phạtVi phạm pháp luậtMặt chủ quan của VPPL Mặt chủ quan của VPPL là những biểu hiện tâm lý bên trong của chủ thể VPPL. LỗiĐộng cơMục đíchVi phạm pháp luậtMặt chủ quan của VPPLLà trạng thái tâm lý bên trong, phản ánh thái độ của chủ thể đối với:Hành vi trái pháp luật mà mình đã gây raHậu quả do hành vi trái pháp luật đó gây ra.LỖIVi phạm pháp luậtMặt chủ quan của VPPLCố ýCố ý trực tiếpCố ý gián tiếpLỖIVô ýVì quá tự tinDo cẩu thảBảng phân loại lỗi Lỗi Tiêu chíCố ý trực tiếpCố ý gián tiếpVô ý vì quá tự tinVô ý do cẩu thảLý tríNhận thức rõ hành vi của mình là nguy hiểm cho XH và thấy trước hậu quả xảy raNhận thức rõ hành vi của mình là nguy hiểm cho XH, thấy trước khả năng hậu quả có thể xảy raThấy trước hành vi của mình có thể gây ra hậu quả xấu cho XHKhông biết tính nguy hiểm của hành vi mặc dù có thể hoặc cần phải biếtBảng phân loại lỗi Lỗi Tiêu chíCố ý trực tiếpCố ý gián tiếpVô ý vì quá tự tinVô ý do cẩu thảÝ chíCó ý thức mong muốn hậu quả xảy raKhông mong nhưng có ý thức bỏ mặc cho hậu quả xảy raTự tin cho rằng hậu quả không thể xảy ra, hoặc nếu có thì vẫn khắc phục đượcKhó xác địnhVi phạm pháp luậtMặt khách quan của VPPLLà những biểu hiện ra bên ngoài của VPPLHành vi trái pháp luậtMQH nhân quả Hậu quả xảy raThảo luận nhómThời gian làm việc: 10 phút; Trình bày 5 phút.Một người bán quán lẫu tên A, sử dụng bếp gas để bàn cho khách sử dụng. Do để tiết kiệm chi phí, người chủ quán đã sử dụng bình gas mini không đảm bảo an toàn. Hậu quả là bình gas phát nổ, gây bỏng nặng cho thực khách. Phân tích các yếu tố cấu thành VPPL trong tình huốngThảo luận nhómThời gian làm việc: 10 phút; Trình bày 5 phút.Công ty A sản xuất gây tiếng ồn quá lớn trong khu vực. Cư dân địa phương thường xuyên khiếu nại rằng họ bị tiếng ồn đó ảnh hưởng đến việc làm ăn sinh sống và sinh hoạt thường ngày của họ. Công ty A có vi phạm pháp luật không? Theo những dấu hiệu nào?Trách nhiệm pháp lýNhận diện1. A có một trại gà gần 2000 con. Do dịch cúm H5N1 lan rộng, để tránh lây lan nên UBND Quận 2 quyết định cưỡng chế tiêu hủy tòan bộ số gà trong trại gà của A2. Tuy đã có quy định cấm vận chuyển gia cầm vào Tp.HCM, B vẫn vận chuyển gần 2000 con gà và đã bị đội Quản lý thị trường cưỡng chế xử phạt 5 triệu đồng cùng với việc bị tiêu hủy tòan bộ số gà đó.Trách nhiệm pháp lýĐặc điểmCơ sở truy cứu TNPL là hành vi VPPLLà việc áp dụng chế tài đối với chủ thể VPPLHình thức bên ngoài là các biện pháp cưỡng chếChỉ do cơ quan nhà nước có thẩm quyền áp dụngTrách nhiệm pháp lýĐịnh nghĩa Trách nhiệm pháp lý là hậu quả bất lợi do Nhà nước áp dụng đối với chủ thể vi phạm pháp luật, theo đó chủ thể vi phạm pháp luật phải gánh chịu những biện pháp cưỡng chế được quy định ở chế tài các quy phạm pháp luật.Trách nhiệm pháp lýPhân loạiTNPLTrách nhiệm hình sựTrách nhiệm hành chínhTrách nhiệm dân sựTrách nhiệm kỷ luậtThảo luận nhómThời gian làm việc: 10 phút; Trình bày 5 phút.A, 15 tuổi, là người làm công cho gia đình ông B, do biếng nhác nên bị chủ cho nghỉ việc. A thù tức và tìm cách trả thù. Vào một buổi chiều A đi ngang qua nhà ông B và thấy gia đình ông B quây quần bên mâm cơm chiều. A nhặt một viên đá to và ném về phía mâm cơm với mục đích là làm cho gia đình ông B hoảng sợ. Hậu quả là viên đá đó đã làm cho đứa bé con ông B chết. A có bị truy cứu trách nhiệm pháp lý không? Theo những căn cứ nào?Nêu những loại trách nhiệm pháp lý mà A có thể phải gánh chịu.Thảo luận nhómThời gian làm việc: 10 phút; Trình bày 5 phút.Chị A, 120 tuổi, là y tá trực cấp cứu tại một trung tâm y tế. Một hôm đang lúc ca trực của chị, có một bệnh nhân đến xin nhập viện có triệu chứng của đau ruột thừa. Chị tiếp nhận bệnh nhân trong lúc Bác sĩ phẫu thuật của trung tâm đi vắng. Bệnh nhân bắt đầu trở nặng và người nhà yêu cầu được chuyển viện nhưng chị không đồng ý, với lý do chị cho là Bác sĩ sẽ về kịp lúc. Hậu quả là bệnh nhân tử vong. Chị A có bị truy cứu trách nhiệm pháp lý không? Theo những căn cứ nào?Nêu những loại trách nhiệm pháp lý mà chị A có thể phải gánh chịu.Thảo luận nhómThời gian làm việc: 10 phút; Trình bày 5 phút.Anh A,30 tuổi, là công an xã. Một hôm anh nhận nhiệm vụ đến trấn áp một tên cướp đang sử dụng súng khống chế một con tin. Nhiệm vụ của anh là kéo dài thời gian càng nhiều càng tốt nhằm tạo điều kiện cho lực lượng phản ứng nhanh hành động. Trong lúc quan sát tên cướp anh A nhận thấy mình có thể hạ gục tên cướp mà không làm tổn hại đến con tin. Anh quyết định nổ súng bắn tên cướp, nhưng tên cướp đã nhanh trí dùng con tin để làm bia đỡ đạn cho mình. Kết quả là anh A đã bắn chết con tin.Anh A có bị truy cứu trách nhiệm pháp lý không? Theo những căn cứ nào?Nêu những loại trách nhiệm pháp lý mà anh A có thể phải gánh chịu.