Bài giảng Kinh tế vĩ mô - Chương 1: Giới thiệu kinh tế học và kinh tế học vĩ mô

1Kinh tÕ häc vÜ m« N.A.§OµN –KTQL- §HBKHN Nghiên cứu kinh tế học để làm gì? Mọi người đều quan tâm đến các vấn đề kinh tế Ở Việt Nam, thay thế nền kinh tế kế hoạch hóa tập trung – kinh tế thị trường đang tác động mạnh mẽ đến cuộc sống của mỗi chúng ta. Trên thế giới, kinh tế thị trường phát triển Mang lại sự giàu có, sự liên kết, hòa nhập Đối tượng của kinh tế học Nền kinh tế N.A.§ - KTQL - §HBKHN Nghiên cứu kinh tế học để làm gì? Kinh tÕ häc lµ m«n khoa häc ®Ò cËp ®Õn lÜnh vùc quan träng nhÊt trong cuéc sèng cña chóng ta - ho¹t ®éng kinh tÕ. Kinh tÕ häc nghiªn cøu c¬ chÕ vËn hµnh cña nÒn kinh tÕ, t×m ra nh÷ng −u, nh−îc ®iÓm cña nã vµ kh¶ n¨ng can thiÖp cña chÝnh phñ nh»m ®¸p øng tèt nhÊt nhu cÇu cña xA héi. N.A.§ - KTQL - §HBKHN Nghiên cứu kinh tế học để làm gì? Kinh tế học Môn khoa học mang tính phổ cập Môn cơ sở chuyên ngành, trang bị những kiến thức cơ bản về: Cơ chế hoạt động của nền kinh tế thị trường Hành vi của các chủ thể kinh tế Môi trường kinh tế Các chính sách kinh tế Kinh tÕ häc nghiªn cøu c¸c vÊn ®Ò liªn quan trùc tiÕp ®Õn mçi chóng ta nh− t¨ng tr−ëng kinh tÕ, thÊt nghiÖp, l¹m ph¸t, N.A.§ - KTQL - §HBKHN 2PGS.TS. NguyÔn AÝ §oµn Gi¸o tr×nh Kinh tÕ häc vÜ m« Nhµ xuÊt b¶n b¸ch khoa – hµ néi Chương 1 GiỚI THIỆU KINH TẾ HỌC VÀ KINH TẾ HỌC VĨ MÔ • Kinh tế học có mục đích gì và nghiên cứu cái gì? Y HỌC Mục đích: Chăm sóc sức khoẻ cộng đồng Trả lời câu hỏi: Sức khoẻ con người = ƒ(?) Đối tượng nghiên cứu: Cơ chế hoạt động của cơ thể con người KINH TẾ HỌC Mục đích: Phát triển kinh tế (Chăm sóc sức khoẻ nền kinh tế) Trả lời câu hỏi: Phát triển kinh tế = ƒ(?) Đối tượng nghiên cứu: Cơ chế hoạt động của nền kinh tế Câu hỏi: Cơ chế hoạt động của nền kinh tế là gì? TỔNG QUAN N.A.§ - KTQL - §HBKHN Mục tiêu cụ thể của chương 1: * Kh¸i niÖm Kinh tÕ häc vµ kinh tÕ häc vÜ m«. * Néi dung c¬ b¶n cña Kinh tÕ häc vÜ m«. * Ph−¬ng ph¸p m« h×nh trong kinh tÕ häc. Néi dung: 1.1. khan hiÕm c¸c nguån lùc vµ Ba vÊn ®Ò kinh tÕ c¬ b¶n 1.2. Kh¸i niÖm kinh tÕ häc 1.3. hiÖu qu¶ Sö dông c¸c nguån lùc vµ néi dung c¬ b¶n cña kinh tÕ häc 1.4. Kinh tÕ häc thùc chøng vµ kinh tÕ häc chuÈn t¾c 1.5. Kinh tÕ häc vi m« vµ kinh tÕ häc vÜ m« 1.6. Néi dung c¬ b¶n cña kinh tÕ häc vÜ m« 1.7. Ph−¬ng ph¸p m« h×nh trong kinh tÕ häc TỔNG QUAN N.A.§ - KTQL - §HBKHN 31.1. khan hiÕm c¸c nguån lùc vµ Ba vÊn ®Ò kinh tÕ c¬ b¶n Nảy sinh các vấn đề: Lựa chọn sản xuất sản phẩm gì? Sản xuất như thế nào để có nhiều sản phẩm nhất từ nguồn lực có hạn? Phân phối lượng sản phẩm có hạn như thế nào? Các nhà kinh tế tư duy như thế nào? Cần những gì? Sản xuất? Đáp ứng nhu cầu. Để làm gì? Các nguồn lực (các yếu tố đầu vào) Nhu cầu luôn tăng Nguồn lực khan hiếm N.A.§ - KTQL - §HBKHN C¸c nguån lùc §Ó s¶n xuÊt ra l−¬ng thùc, nhµ ë vµ cña c¶i, vËt chÊt nãi chung, chóng ta cÇn sö dông c¸c nguån lùc - cßn ®−îc gäi lµ c¸c yÕu tè s¶n xuÊt - bao gåm lao ®éng, vèn tµi s¶n vµ ®Êt ®ai. Lao ®éng lµ thêi gian cña con ng−êi sö dông cho s¶n xuÊt, nh− lµm viÖc trong c¸c ph©n x−ëng, lµm ®Êt ®Ó trång hoa, nÊu phë, §Êt ®ai - hay tæng qu¸t h¬n lµ c¸c tµi nguyªn thiªn nhiªn - bao gåm ®Êt trång, ®Êt x©y dùng, tµi nguyªn rõng, kho¸ng s¶n, n−íc, khÝ hËu,... lµ nh÷ng ®iÒu kiÖn kh«ng thÓ thiÕu cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. Vèn tµi s¶n lµ c¸c s¶n phÈm l©u bÒn cña nÒn kinh tÕ, ®−îc chÕ t¹o ®Ó s¶n xuÊt ra c¸c s¶n phÈm kh¸c. Vèn tµi s¶n bao gåm m¸y mãc, thiÕt bÞ, nhµ x−ëng, ®−êng giao th«ng,... 1.1. khan hiÕm c¸c nguån lùc vµ Ba vÊn ®Ò kinh tÕ c¬ b¶n N.A.§ - KTQL - §HBKHN H×nh 1.1. Khan hiÕm c¸c nguån lùc vµ nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ c¬ b¶n cña x· héi Cña c¶i s¶n xuÊt ra h¹n chÕ §Êt ®ai, tµi nguyªn thiªn nhiªn S¶n xuÊt c¸i g×? S¶n xuÊt nh− thÕ nµo? S¶n xuÊt cho ai? Nhu cÇu t¨ng nhanh 1.1. khan hiÕm c¸c nguån lùc vµ Ba vÊn ®Ò kinh tÕ c¬ b¶n N.A.§ - KTQL - §HBKHN ®èi t−îng cña kinh tÕ häc c¬ chÕ vËn ®éng cña nÒn kinh tÕ ph−¬ng thøc gi¶i quyÕt 3 vÊn ®Ò Cơ chế kinh tế cộng đồng Cơ chế kinh tế tự nhiên Cơ chế kinh tế thị trường Cơ chế kế hoạch hóa tập trung Cơ chế kinh tế hỗn hợp kinh tÕ häc nghiªn cøu c¸ch thøc x· héi gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò kinh tÕ c¬ b¶n lµ: s¶n xuÊt c¸i g×? s¶n xuÊt nh− thÕ nµo vµ s¶n xuÊt cho ai? néi dung chñ yÕu cña kinh tÕ häc hiÖn ®¹i lµ nghiªn cøu c¬ chÕ vËn ®éng cña thÞ tr−êng - c¸ch thøc thÞ tr−êng gi¶i quyÕt 3 vÊn ®Ò kinh tÕ c¬ b¶n. - s¶n xuÊt c¸i g×? - s¶n xuÊt nh− thÕ nµo? - s¶n xuÊt cho ai? 1.2. Kh¸i niÖm kinh tÕ häc N.A.§ - KTQL - §HBKHN 4C¸c doanh nghiÖp Gi¸ c¶ trªn thÞ tr−êng yÕu tè s¶n xuÊt Gi¸ c¶ trªn thÞ tr−êng hµng ho¸ G¹o, quÇn ¸o, nhµ ë C¸c hé gia ®×nh CÇu cña ng−êi TD Cho thuª - cung S¶n xuÊt - cung §i thuª - cÇu S¶n xuÊt c¸i g×? S¶n xuÊt nh− thÕ nµo? S¶n xuÊt cho ai? H×nh 1.2. ThÞ tr−êng dùa vµo cung-cÇu ®Ó gi¶i quyÕt ba vÊn ®Ò kinh tÕ Lao ®éng, ®Êt ®ai, vèn, G¹o, quÇn ¸o, nhµ ë 1.2. Kh¸i niÖm kinh tÕ häc Cơ chế thị trường Lao ®éng, ®Êt ®ai, vèn tµi s¶n N.A.§ - KTQL - §HBKHN 1.2. Kh¸i niÖm kinh tÕ häc thÞ tr−êng hµng ho¸ thÞ tr−êng ngo¹i hèi thÞ tr−êng lao ®éng thÞ tr−êng tiÒn tÖ thÞ tr−êng lµ mét c¬ chÕ trong ®ã ng−êi mua vµ ng−êi b¸n t−¬ng t¸c víi nhau ®Ó x¸c ®Þnh gi¸ c¶ vµ s¶n l−îng cña hµng ho¸ hay dÞch vô. c©n b»ng thÞ tr−êng lµ sù c©n b»ng gi÷a tÊt c¶ ng−êi mua vµ ng−êi b¸n kh¸c nhau N.A.§ - KTQL - §HBKHN Kinh tÕ häc lµ m«n khoa häc nghiªn cøu c¸ch thøc x· héi sö dông c¸c nguån lùc khan hiÕm nh− thÕ nµo ®Ó s¶n xuÊt ra c¸c s¶n phÈm vµ ph©n phèi chóng cho c¸c ®èi t−îng kh¸c nhau 1.2. Kh¸i niÖm kinh tÕ häc Mục tiêu Giải thích cơ chế vận động của nền kinh tế Luận chứng các khả năng điều tiết kinh tế từ phía nhà nước Kinh tế thị trường Ưu điểm? Nhược điểm? Nhà nước tác động như thế nào? N.A.§ - KTQL - §HBKHN 1.3. hiÖu qu¶ Sö dông c¸c nguån lùc vµ néi dung c¬ b¶n cña kinh tÕ häc Đường giới hạn khả năng sản xuất Đường giới hạn khả năng sản xuất chỉ ra mức sản lượngmà nền kinh tế có thể đạt được trong một thời kỳ nhất định, với số lượng đầu vào và trình độ công nghệ có sẵn. Ngô 12 8 H×nh 1.3. §−êng giíi h¹n kh¶ n¨ng s¶n xuÊt (PPF) 0 6 9 Lúa F • B • • E • D • H • A • • G C Diện tích đất 1 Diện tích đất 2 Lúa: 6 tấn Ngô: 4 tấn Lúa: 3 tấn Ngô: 8 tấn Phương án A: lúa: 9 t; ngô: 0 t Phương án C: lúa: 0 t; ngô: 12 t Phương án B: lúa: 6 t; ngô: 8 t Khái niệm hiệu quả Nguồn lực có hạn
Hiệu quả N.A.§ - KTQL - §HBKHN 5Ngô 12 8 H×nh 1.3b. Thay đổi giíi h¹n kh¶ n¨ng s¶n xuÊt (PPF) 0 5 9 Lúa B • • A • CNgô 12 8 H×nh 1.3b. Thay đổi giíi h¹n kh¶ n¨ng s¶n xuÊt (PPF) 0 6 9 Lúa B • • A • C 1.3. hiÖu qu¶ Sö dông c¸c nguån lùc vµ néi dung c¬ b¶n cña kinh tÕ häc Thay đổi đường giới hạn khả năng sản xuất N.A.§ - KTQL - §HBKHN Ngô 12 8 H×nh 1.3. §−êng giíi h¹n kh¶ n¨ng s¶n xuÊt (PPF) 0 6 9 Lúa F • B • • E • D • H • A • • G C 1.3. hiÖu qu¶ Sö dông c¸c nguån lùc vµ néi dung c¬ b¶n cña kinh tÕ häc Hiệu quả và phi hiệu quả: Phân bổ nguồn lực Sử dụng nguồn lực Nội dung cụ thể của kinh tế học: Nghiên cứu thị trường các yếu tố sản xuất và cách thức phân bổ các nguồn lực Nghiên cứu thị trường tài chính Nghiên cứu các yếu tố ảnh hưởng đến tăng trưởng kinh tế Nghiên cứu chu kỳ kinh doanh Nghiên cứu phân phối thu nhập Nghiên cứu khả năng điều tiết của chính phủ Nghiên cứu thương mại quốc tế . N.A.§ - KTQL - §HBKHN Chú ý Nghiên cứu cơ chế kinh tế thị trường Tính hiệu quả của cơ chế? Những yếu tố làm giảm hiệu quả? Giải pháp nâng cao hiệu quả? N.A.§ - KTQL - §HBKHN Gi¶i thÝch sù ho¹t ®éng cña nÒn kinh tÕ mét c¸ch kh¸ch quan, khoa häc, dùa trªn c¸c chøng cø thùc tÕ. 1.4. Kinh tÕ häc thùc chøng vµ kinh tÕ häc chuÈn t¾c Kinh tế học thực chứng Kinh tế học chuẩn tắc Đ−a ra c¸c chØ dÉn hoÆc c¸c khuyÕn nghÞ dùa trªn nh÷ng ®¸nh gi¸ theo tiªu chuÈn cña c¸ nh©n. N.A.§ - KTQL - §HBKHN 61.5. Kinh tÕ häc vi m« vµ kinh tÕ häc vÜ m« Kinh tế học vi mô Kinh tế học vĩ mô Nghiên cứu hành vi của các chủ thể kinh tế Nghiên cứu hoạt động tổng thể của nền kinh tế Các chủ thể của nền kinh tế thị trường? N.A.§ - KTQL - §HBKHN 1.6. Néi dung c¬ b¶n cña kinh tÕ häc vÜ m« 1.6.1. Nh÷ng quan t©m c¬ b¶n cña chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m« Phát triển kinh tế Các chỉ tiêu: Sản lượng Giá Tỷ lệ thất nghiệp Cán cân thương mại Nợ nước ngoài Thâm hụt ngân sách .. Chỉ tiêu quan trọng nhất? Đặc trưng của kinh tế thị trường? N.A.§ - KTQL - §HBKHN 1.6. Néi dung c¬ b¶n cña kinh tÕ häc vÜ m« 1.6.1. Nh÷ng quan t©m c¬ b¶n cña chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m« Tốc độ tăng trưởng kinh tế Chu kỳ kinh doanh Lạm phát .. Các vấn đề cơ bản của chính sách kinh tế vĩ mô Tính chu kỳ và các tình trạng của nền kinh tế thị trường Y=Yn YYn N.A.§ - KTQL - §HBKHN SL = ƒ(LAO ®éng, vèn, ®Êt ®ai) Yn=ƒ(lao động, vốn, đất đai) Y =ƒ(lao động, vốn, đất đai thùc sö dông ) 1.6. Néi dung c¬ b¶n cña kinh tÕ häc vÜ m« S¶n l−îng cña nÒn kinh tÕ t Sản lượng tiềm năng Sản lượng thực tế Tỷ lệ thất nghiệp cao Tỷ lệ thất nghiệp tự nhiên N.A.§ - KTQL - §HBKHN 7qu¶n lý kinh tÕ vÜ m« c¸c chiÕn l−îc dµi h¹n cã môc tiªu lµ t¸c ®éng ®Õn c¸c yÕu tè s¶n xuÊt – c¸c nguån lùc, t¨ng s¶n l−îng tiÒm n¨ng c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ ng¾n h¹n ( æn ®Þnh ho¸) cã môc tiªu chèng dao ®éng chu kú, æn ®Þnh t¨ng tr−ëng,lµm cho s¶n l−îng thùc tÕ b»ng víi s¶n l−îng tiÒm n¨ng. 1.6. Néi dung c¬ b¶n cña kinh tÕ häc vÜ m« N.A.§ - KTQL - §HBKHN 1.6. Néi dung c¬ b¶n cña kinh tÕ häc vÜ m« 1.6.2. C¸c c«ng cô qu¶n lý kinh tÕ vÜ m« Quỹ vốn, quỹ tiền Thu Chi tiêu Ngân sách nhà nước Thu thuế Chi tiêu Tài chính là gì? Nhà nước tác động vào nền kinh tế thị trường bằng cách nào? Các chính sách kinh tế Chính sách tài chính Chính sách tiền tệ Chính sách thu nhập Chính sách kinh tế đối ngoại N.A.§ - KTQL - §HBKHN ChÝnh s¸ch tµi chÝnh lµ c¸c chÝnh s¸ch cña chÝnh phñ vÒ chi tiªu ng©n s¸ch vµ ®¸nh thuÕ. ChÝnh s¸ch tiÒn tÖ lµ c¸c chÝnh s¸ch ®èi víi cung tiÒn vµ lAi suÊt. ChÝnh s¸ch thu nhËp lµ viÖc kiÓm so¸t tiÒn c«ng, gi¸ c¶ vµ thu nhËp thùc tÕ nãi chung. ChÝnh s¸ch kinh tÕ ®èi ngo¹i lµ viÖc kiÓm so¸t quan hÖ kinh tÕ víi n−íc ngoµi, bao gåm kiÓm so¸t xuÊt, nhËp khÈu, tû gi¸ hèi ®o¸i... 1.6. Néi dung c¬ b¶n cña kinh tÕ häc vÜ m« Các chính sách kinh tế N.A.§ - KTQL - §HBKHN 1.6. Néi dung c¬ b¶n cña kinh tÕ häc vÜ m« Khái quát về tác động của các chính sách kinh tế Chính sách tài chính Chính sách tiền tệ Chính sách thu nhập Chính sách kinh tế đối ngoại Tính chu kỳ và các tình trạng của nền kinh tế thị trường Y=Yn YYn N.A.§ - KTQL - §HBKHN 81.6. Néi dung c¬ b¶n cña kinh tÕ häc vÜ m« Khái quát về tác động của các chính sách kinh tế VÝ dô: xi m¨ng d− thõa Gi¶m s¶n xuÊt Thu nhËp gi¶m Mua Ýt quÇn ¸o, dÇy dÐp, N.A.§ - KTQL - §HBKHN 1.6. Néi dung c¬ b¶n cña kinh tÕ häc vÜ m« Khái quát về tác động của các chính sách kinh tế N.A.§ - KTQL - §HBKHN 1.7. Ph−¬ng ph¸p m« h×nh trong kinh tÕ häc H×nh 1.5. M« h×nh ng«i nhµ M« h×nh kinh tÕ lµ sù thÓ hiÖn ®óc kÕt lý thuyÕt, tr×nh bµy thùc tÕ d−íi d¹ng tãm t¾t, th−êng sö dông ®å thÞ hoÆc ph−¬ng tr×nh, nh»m môc ®Ých chØ ra nh÷ng mèi liªn hÖ then chèt gi÷a c¸c biÕn sè kinh tÕ. N.A.§ - KTQL - §HBKHN VÝ dô: M« t¶ viÖc mua g¹o. Sè tiÒn: Z=ƒ(Q) hoÆc Z=PQ. L−îng g¹o cÇn mua: Qcm =b, M« h×nh mua g¹o Z = PQ Q = b H×nh 1.7. M« h×nh tæng qu¸t vÒ mua g¹o. Q0=b E Z=PQ Q0 Q Z Z0 1.7. Ph−¬ng ph¸p m« h×nh trong kinh tÕ häc N.A.§ - KTQL - §HBKHN 9m« h×nhc¸c biÕn sè ngo¹i sinh c¸c biÕn sè néi sinh Cã hai lo¹i biÕn sè: -BiÕn sè néi sinh lµ biÕn sè ph¸t sinh tõ m« h×nh; - BiÕn sè ngo¹i sinh lµ biÕn sè gi¶i thÝch m« h×nh. M« h×nh chØ ra t¸c ®éng cña nh÷ng thay ®æi cña c¸c biÕn sè ngo¹i sinh ®Õn c¸c biÕn sè néi sinh. 1.7. Ph−¬ng ph¸p m« h×nh trong kinh tÕ häc N.A.§ - KTQL - §HBKHN 1.7. Ph−¬ng ph¸p m« h×nh trong kinh tÕ häc M« h×nh c¬ cÊu chØ ra nh÷ng c¬ chÕ truyÒn ®éng, nh÷ng con ®−êng mµ theo ®ã nh÷ng biÕn sè ®Çu vµo ¶nh h−ëng ®Õn nh÷ng biÕn sè kh¸c M« h×nh rót gän xem xÐt ¶nh h−ëng gi÷a c¸c biÕn sè ®¬n gi¶n b»ng c¸ch nh×n trùc tiÕp vµo mèi quan hÖ gi÷a chóng, mµ kh«ng m« t¶ nh÷ng kªnh truyÒn t¸c ®éng riªng biÖt M i i y m i i y N.A.§ - KTQL - §HBKHN §å thÞ y cho biÕt øng víi mçi gi¸ trÞ cho tr−íc cña x th× gi¸ trÞ cña y lµ bao nhiªu. y=ax+b x y y2 y1 x1 x2 y=f(x) x=ay+b x y y2 y1 x1 x2 x=f(y) H.1.0. Độ dốc của y=ƒ(x) x y y2 y1 x1 x2 y=f(x)  α ∆y ∆x Đồ thị N.A.§ - KTQL - §HBKHN y=ax+b x y y1 x 1 y’=y+b’ y’ 1 DÞch chuyÓn song song theo trôc ®øng {y=f(x)} x=f(y) x y y1 x 1 x’=x+b’ x’1 DÞch chuyÓn song song theo trôc ngang {x=f(y)} Đồ thị N.A.§ - KTQL - §HBKHN 10 Ưu điểm của nền kinh tế thị trường? Nhược điểm của nền kinh tế thị trường? Y=Yn YYn Tính chu kỳ và các tình trạng của nền kinh tế thị trường Những điểm cần chú ý trong chương 1 • Mục đích của kinh tế học • Các nhà kinh tế học hướng vào trả lời câu hỏi tổng quát gì? • Cơ chế thị trường là gì? • Phát triển kinh tế học được đo lường bằng các chỉ tiêu nào? • Sản lượng nền kinh tế phụ thuộc những gì? • Những ưu, nhược điểm của nền kinh tế thị trường? • Các tình trạng cơ bản của nền kinh tế thị trường trong ngắn hạn? • Mục tiêu điều tiết kinh tế vĩ mô? • Các công cụ điều tiết kinh tế vĩ mô?