Bài giảng Khung pháp lý cho các Tổ chức xã hội dân sự

Tổng quan về Khung pháp lý cho các Tổ chức xã hội dân sự Nguyễn Thị Bích ĐiệpVNAH Hà Nội, 5-2007Mục đích và Phương pháp tiếp cậnMục đíchGiới thiệu một cách tổng quan về khung pháp lý điều chỉnh các tổ chức XHDS nói chung và tại Việt NamChia sẻ các kinh nghiệm trong việc cải thiện khung pháp lý cho các tổ chức XHSDPhương pháp tiếp cậnRộng và bao quátLấy các tổ chức XHSD làm trung tâmI. Các tổ chức xã hội dân sự tại Việt NamĐặc điểm chung:không thuộc khu vực nhà nước hay thị trường;tự nguyện;tự quản;tự chủ về mặt tài chính;không phân chia lợi nhuận. Các tổ chức XHDS tại Việt NamCác tổ chức có thành viênCác đoàn thể quần chúng*Các tổ chức hội, liên hiệp hội, liên đoànCác hiệp hội nghề nghiệp*Các tổ chức/ nhóm tại cộng đồngCác tổ chức không có thành viênCác tổ chức nghiên cứu, khoa học, phát triển, tư vấn, đào tạo, xóa đói giảm nghèo*Các quỹ xã hội, quỹ từ thiện, quỹ phát triểnCác công ty phi lợi nhuận* Các tổ chức tín ngưỡng*Các nhóm không đăng ký tư cách pháp nhân*Các tổ chức phi chính phủ nước ngoài*II. Hoàn thiện môi trường pháp lý để thúc đẩy sự tham gia và đóng góp của các tổ chức XHDS vào phát triển kinh tế - xã hội1. Do vai trò ngày càng lớn của các tổ chức XHDSẢnh hưởng về kinh tếLực lượng lao động trung bình: 4.4%, trong đó Hà Lan (14.4%), Mỹ (9.8%), Pháp (7.6%), và tại một số nước quá độ là: CH Séc: 2% (74,000 lao động); Hungary: 1.1% (~ 62,000 lao động làm việc cả ngày)Việt Nam: chưa có con số thống kê chính xácẢnh hưởng về xã hộiTham gia ngày càng rộng rãi hơn vào các lĩnh vực y tế, văn hoá, giáo dục, thể thao, nghiên cứu khoa học, tư vấn phản biện chính sách, dịch vụ xã hội, phát triển cộng đồng, xóa đói giảm nghèo và các hoạt động đánh giá, giám sátThúc đẩy sự tham gia và đóng góp của các tổ chức XHDS vào phát triển kinh tế - xã hộiKhỏa lấp nơi thiếu nguồn lựcĐối với những dịch vụ cơ bản ngày càng tăng do nhu cầu phát triển, nơi nhà nước thiếu nguồn lực và nơi khu vực tư chưa quan tâm tới vì ít lợi nhuậnCung cấp hàng hóa, dịch vụ công ích, dịch vụ xã hội tại cộng đồng một cách hữu hiệu Do tính tình nguyệnDo cạnh tranh Do khả năng nắm bắt sâu sát tại cộng đồngThúc đẩy sự tham gia và đóng góp của các tổ chức XHDS vào phát triển kinh tế - xã hội2. Tăng cường tính minh bạch và trách nhiệm giải trình Đối với những tổ chức phi lợi nhuận được miễn thuếĐối với những tổ chức nhận ngân sách công hoặc tài trợ, quyên góp của công chúng, của nhà tài trợ Là cơ sở để xác định các hoạt động quản lý của các CSÓ và nhà nước một cách rõ ràng, công bằngIII. Khung pháp lý cho các tổ chức XHDS tại Việt Nam hiện nay Những chủ chương, chính sách của Đảng, nhà nước về khuyến khích phát triển các tổ chức XHDS (mang tính định hướng)Các văn bản luật điều chỉnh trực tiếpHiến pháp (điều 69)Bộ luật dân sựCác luật điều chỉnh các đoàn thể quần chúng (*)Sắc lệnh/ Luật 102/SL-L (1957) về Quyền lập hộiNghị định 177 (1999) về tổ chức và hoạt động của Quỹ xã hội, Quỹ từ thiệnNghị định 88 (2003) về tổ chức, hoạt động và quản lý HộiNghị định 35 (1992) về quản lý các hoạt động khoa học, kỹ thuậtKhácKhung pháp lý cho các tổ chức XHDS tại Việt Nam hiện nay3. Các văn bản luật điều chỉnh gián tiếpCác văn bản luật về thuếCác văn bản luật về dịch vụ xã hội, dịch vụ gắn với nhiệm vụ của nhà nướcCác văn bản luật về tài chính, ngân sách, tài trợ, viện trợCác văn bản luật về đảm bảo sự tham gia của công chúngCác văn bản luật về phân cấp quản lýCác văn bản luật về hoạt động thanh tra, kiểm tra, khiếu nạiKhác Hiện nay, Việt Nam đang trong quá trình soạn thảo Luật về Hội (nâng cấp từ Nghị định 88/2003 về Hội) và rà soát lại những văn bản pháp lý có liên quan Khung pháp lý (tiếp) Tương đối đầy đủ với nhiều loại văn bản Các tổ chức được tham gia vào nhiều hoạt động đa dạng (Trích điều 22 Nghị định 88) Tư vấn, phản biện, tham gia ý kiến vào các văn bản quy phạm pháp luật liên quanKiến nghị, phối hợp với cơ quan, tổ chức trong hoạt độngGây quỹ và các nguồn thu từ hoạt động kinh doanh, dịch vụ, nhận các nguồn tài trợGia nhập làm hội viên của các hội quốc tế và khu vực Được hỗ trợ và miễn một số loại thuếKhung pháp lý(tiếp)Những vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu, bổ sungPhức tạpThiếuKhông rõ ràng về cơ chế, đầu mối quản lýThiếu cơ chế đánh giá, giám sát hiệu quảThiếu về ưu đãi thuế và hỗ trợ tài chính bền vữngThiếu cơ chế đối thoại và hợp tác giữa đa số các tổ chức XHDS với chính phủ và khu vực tư nhânIV. Khảo sát các tiêu chí xây dựng khung pháp lý tốt cho các tổ chức XHDS Mục tiêu của một khung pháp lý tốtĐiều phối được quyền, lợi ích và trách nghiệm, nghĩa vụ của các bên Cơ sở pháp lý để tạo ra một môi trường thuận lợi, rõ ràng, hỗ trợ các tổ chức hình thành, phát triển và đóng góp hiểu quảThúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội ổn định và bền vữngCác tiêu chí quan trọng cho một khung pháp lý tốtBảo vệ các quyền cơ bản khi đăng ký thành lập, hoạt động và giải thểHoà nhập và quản lý tốt Bền vững về mặt tài chínhĐảm bảo tính minh bạch và trách nhiệm giải trình Xây dựng mối liên kết giữa các tổ chức XHDS với nhà nước, khu vực tư nhân và các thành phần liên quan1. Bảo vệ các quyền cơ bản khi đăng ký thành lập, hoạt động Đăng ký:Cho phép thành lập theo ý nguyện, cả các tổ chức không có tư cách pháp nhân được tham gia hoạt độngViệc đăng ký thành lập nhanh chóng, dể dàng và không tốn kém Cơ quan cấp đăng ký phải công bằng, rõ ràng và có một bộ máy phù hợp với lực lượng nhân viên có đủ năng lực chuyên mônQuyền được khiếu nại được thừa nhậnHoạt độngTham gia các hoạt động làm lợi cho thành viên hoặc phục vụ lợi ích công cộng, được chứng nhận là tổ chức chuyên vì lợi ích công để được hưởng các ưu đãiTham gia nghiên cứu, thảo luận, phản biện các chính sách, chương trình của nhà nướcTiếp cận với các thông tin đại chúng để thông cáo về các hoạt động của mình* Các hoạt động này không trái với pháp luật và các nguyên tắc đạo đức, và tuân thủ các thủ tục và điều kiện về mặt chuyên môn 2. Hoà nhập và quản lý tốtKhung pháp lý yêu cầu tối thiểu phải có trong điều lệ của tổ chứcCác nguyên tắc về tổ chức và quản lýCơ chế giám sátKhông xung đột lợi ích cá nhân, lợi ích kinh tế với lợi ích của tổ chức Làm rõ nguyên tắc không phân chia lợi nhuận Khuyến khích các tổ chức xây dựng các chuẩn mực cao hơn về quản lý và hoạt động Khuyến khích hình thành các tổ chức bao trùm, bảo hộ, các mạng lưới để tiếp nhận và thực hiện các nguyên tắc về tự quản lý 3. Hỗ trợ bền vững tài chínhGây quỹ: qua các hoạt động phù hợp về mặt luật pháp và văn hoá Yêu cầu: có ghi chép lưu trữ tại CQNN hoặc tổ chức giám sát độc lập; có giấy phép, tiêu chuẩn; thông tin cho công chúng; và có thể bị xử phạt đối với các hành vi sai tráiHoạt động kinh tế, thương mại hợp pháp Yêu cầu: trong các lĩnh vực của tổ chức; không phân chia lợi nhuận; đáp ứng các yêu cầu về giấy phép; có thể chịu thuếMiễn, giảm một số loại thuế, đặc biệt cho các tổ chức công ích và nhà tài trợ, nguồn tài trợ Ưu đãi đặc biệt cho việc trao tặng tiền, hiện vật và đầu tư vào các lĩnh vực công íchCho phép nhận các khoản vốn, tài trợ nước ngoài, các khoản đóng góp hoặc chuyển nhượng hợp pháp đối với các tổ chức có đăng ký và tuân thủ các thủ tục cần thiếtKhuyến khích hoạt động tình nguyện  4. Đảm bảo tính giải trình và minh bạchBáo cáoBáo cáo cho các cơ quan quản lý/ cấp giấy phép hoặc đăng ký: Tối thiểu là báo cáo hàng năm về tài chính và hoạt động chung Báo cáo cho các cơ quan thuế và kiểm toán * Báo cáo cần đơn giản và đồng nhất, và đảm bảo bí mật thông tin (nếu có)Thông tin cho công chúngĐối với các hoạt động lớn hoặc có tài sản được tài trợ từ nguồn quỹ công cộngKiểm toán do các cơ quan chuyên môn tiến hànhÁp dụng chế tài khi vi phạmNhư một pháp nhân bình thường và khi vi phạm các luật đặc thù5. Xây dựng liên kết Quy định cơ chế đối thoại và hợp tác thường xuyên – không thường xuyên, chính thức – phi chính thứcKhuyến khích sự hợp tác giữa chính phủ với các tổ chức XHDS, các tổ chức XHDS với nhau, và các tổ chức XHDS với khối kinh tếkhuyến khích các dự án tài trợ của chính phủ được thực hiện bởi các các tổ chức XHDS qua các hợp đồng hoặc tài trợV. Xây dựng một khung pháp lý tốt Là một quá trình lâu dài, liên tục, lặp đi lặp lại và cần sự nỗ lực, hợp tác của nhiều bên liên quanSoạn, ban hành mới, sửa đổi một văn bản đồng thời tác động, lồng ghép lên nhiều văn bản luật có liên quan Kết hợp chuỗi các hoạt động nghiên cứu, đánh giá, thực hiện, đào tạo để thực hiện hiệu quả, kiểm tra, giám sát và đề xuất sửa đổi khi cần thiếtXây dựng một khung pháp lý tốt Trong giai đoạn soạn thảo, ban hành, thực thi và điều chỉnh khung pháp lý:Tạo được mối quan tâm đến việc cải cách để đưa các đối tác khác nhau tham gia trong suốt quá trìnhTạo sự liên kết, phối hợp giữa các ban ngành hữu quan với sự tham gia của công chúng trong đó có doanh nghiệp, các đơn vị hỗ trợ trong nước, quốc tế và các chuyên gia độc lập và đặc biệt là các tổ chức XHDS – vừa là nguồn tri thức đa dạng, rồi rào, vừa là đối tượng hưởng lợi, là đối tượng tham gia thực hiện đồng thời giám sát việc thực hiện.Xin chân thành cảm ơn!Nguyễn Thị Bích Điệp, ThS. LS.diepnguyen@vnah-hev.org