Bài giảng Đường lối xây dựng hệ thống chính trị

B.Soạn: Phí T.Lan Phương - NEU 1 I. ĐƯỜNG LỐI XÂY DỰNG HTCT TRƯỚC ĐỔI MỚI (1945-1989) 1. Quan điểm về Hệ thống chính trị ĐẠI HỘI VI CỦA ĐẢNG 12 – 1986 Hệ thống chính trị là một phạm trù dùng để chỉ một chỉnh thể bao gồm Nhà nước, các đảng phái chính trị hợp pháp, các tổ chức chính trị - xã hội hợp pháp nhưng ưu thế cơ bản là vai trò chủ đạo thuộc về các thiết chế của giai cấp cầm quyền để tác động vào các quá trình Kinh tế- xã hội nhằm củng cố, duy trì và phát triển chế độ xã hội đương thời 2 Tính nhân dân rộng rãi Tính dân tộc sâu sắc Tính nhất nguyên về chính trị I. ĐƯỜNG LỐI XÂY DỰNG HTCT TRƯỚC ĐỔI MỚI (1945-1989) 1. Quan điểm về Hệ thống chính trị Đặc trưng của Hệ thống chính trị VN 2 Đại diện cho các giai cấp, tầng lớp trong XH, kế thừa những giá trị tốt đẹp của dân tộc VN 3 Theo hệ tư tưởng của chủ nghĩa Mác-Lênin , tư tưởng HCM, dưới sự lãnh đạo của ĐCS VN 1 Xuất phát từ cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc, đại diện cho lợi ích của giai cấp, tầng lớp tiến bộ trong XH 3 I. ĐƯỜNG LỐI XÂY DỰNG HTCT TRƯỚC ĐỔI MỚI (1945-1989) 1. Quan điểm về Hệ thống chính trị NHÀ NƯỚC CÁC ĐOÀN THỂ CT- XH MẶT TRẬN TỔ QUỐC ĐẢNG CỘNG SẢN Cấu trúc của HTCT 4 - Nhiệm vụ chủ yếu: Đánh đế quốc xâm lược, xóa bỏ tàn tích PK, phát triển chế độ dân chủ nhân dân, gây cơ sở cho CNXH - Nền tảng của HTCT là khối đại đoàn kết toàn dân tộc rộng rãi - CQ tự xác định là công bộc của nhân dân, dân thực sự làm chủ - Vai trò lãnh đạo của Đảng được thông qua vai trò của Quốc hội và chính phủ, vai trò của cá nhân Hồ Chí Minh - Các tổ chức như Mặt trận và các đoàn thể CT-XH làm việc tự nguyện - Cơ sở kinh tế chủ yếu là nền sản xuất nhỏ mà nông nghiệp là chính - Có sự giám sát của XH dân sự đối với Nhà nước và Đảng I. ĐƯỜNG LỐI XÂY DỰNG HTCT TRƯỚC ĐỔI MỚI (1945-1989) 2. Hoàn cảnh lịch sử và chủ trương xây dựng Hệ thống chính trị a. Hệ thống chính trị dân chủ nhân dân (1945-1954) 5 I. ĐƯỜNG LỐI XÂY DỰNG HTCT TRƯỚC ĐỔI MỚI (1945-1989) 2. Hoàn cảnh lịch sử và chủ trương xây dựng Hệ thống chính trị b. Hệ thống chính trị chuyên chính vô sản (1955-1989) -Từ sau thắng lợi của CM dân tộc dân chủ nhân dân cũng là sự bắt đầu của CM XHCN, sự bắt đầu của thời kỳ thực hiện nhiệm vụ lịch sử của chuyên chính vô sản. - 4/1975 CM Việt Nam chuyển sang giai đoạn mới 1955 - 1975 Hệ thống chuyên chính dân chủ nhân dân 1975- 1989 Hệ thống chuyên chính vô sản 6 I. ĐƯỜNG LỐI XÂY DỰNG HTCT TRƯỚC ĐỔI MỚI (1945-1989) 2. Hoàn cảnh lịch sử và chủ trương xây dựng Hệ thống chính trị * Cơ sở hình thành - Lý luận Mác – Lênin về thời kỳ quá độ và về chuyên chính vô sản Mác chỉ rõ: giữa xã hội TBCN và xã hội cộng sản chủ nghĩa… thích ứng với thời kỳ ấy là một thời kỳ quá độ, chính quyền nhà nước của thời kỳ ấy không thể gì khác hơn là nến chuyên chính cách mạng của giai cấp vô sản. Lênin nhấn mạnh: Muốn chuyển từ CNTB lên CNXH thì phải có một thời kỳ chuyên chính vô sản lâu dài. 7 I. ĐƯỜNG LỐI XÂY DỰNG HTCT TRƯỚC ĐỔI MỚI (1945-1989) 2. Hoàn cảnh lịch sử và chủ trương xây dựng Hệ thống chính trị * Cơ sở hình thành - Đường lối chung của CM Việt Nam trong giai đoạn mới ĐẠI HỘI ĐẠI BIỂU TOÀN QUỐC LẦN THỨ IV CỦA ĐẢNG (14 – 20/12/1976) “Đại hội toàn thắng của sự nghiệp giải phóng dân tộc, tổng kết bài học kinh nghiệm chống Mỹ và là Đại hội thống nhất toàn quốc đưa cả nước tiến lên chủ nghĩa xã hội” Điều kiện quyết định trước tiên là phải thiết lập và không ngừng tăng cường chuyên chính vô sản, thực hiện và không ngừng phát huy quyền làm chủ tập thể của nhân dân 8 I. ĐƯỜNG LỐI XÂY DỰNG HTCT TRƯỚC ĐỔI MỚI (1945-1989) 2. Hoàn cảnh lịch sử và chủ trương xây dựng Hệ thống chính trị * Cơ sở hình thành Cơ sở chính trị là sự lãnh đạo tuyệt đối của ĐCSVN Cơ sở kinh tế là nền kinh tế kế hoạch hóa tập trung Cơ sở xã hội là liên minh giữa giai cấp công nhân, nông dân, trí thức. 9 I. ĐƯỜNG LỐI XÂY DỰNG HTCT TRƯỚC ĐỔI MỚI (1945-1989) 2. Hoàn cảnh lịch sử và chủ trương xây dựng Hệ thống chính trị * Đặc trưng 1. Xác lập quyền làm chủ của nhân dân bằng luật pháp và tổ chức 2. Thực hiện chế độ dân chủ XHCN, thông qua NN chuyên chính VS 3. Đảng cộng sản là người lãnh đạo toàn bộ hoạt động xã hội 4. Nhiệm vụ của MTTQ và các tổ chức chính trị xã hội là bảo đảm quần chúng tham gia kiểm tra giám sát công việc của Nhà nước 5. Cơ chế vận hành là: Đảng lãnh đạo, nhân dân làm chủ, Nhà nước quản lý 10 I. ĐƯỜNG LỐI XÂY DỰNG HTCT TRƯỚC ĐỔI MỚI (1945-1989) 3. Đánh giá việc thực hiện đường lối xây dựng hệ thống chính trị 11 • Thành tựu - Hoạt động của hệ thống chuyên chính vô sản thời kỳ 1975-1989 đã góp phần mang lại những thành tựu mà nhân dân ta đạt được trong thời kỳ 10 năm đầu. - Đảng đã coi làm chủ tập thể xã hội chủ nghĩa là bản chất của hệ thống chuyên chính vô sản ở nước ta. I. ĐƯỜNG LỐI XÂY DỰNG HTCT TRƯỚC ĐỔI MỚI (1945-1989) 3. Đánh giá việc thực hiện đường lối xây dựng hệ thống chính trị 12 • Hạn chế - Mối quan hệ giữa Đảng, Nhà nước và nhân dân ở từng cấp, từng đơn vị chưa được xác định thật rõ. - Bộ máy quản lý Nhà nước còn cồng kềnh và kém hiệu quả mà nguyên nhân là do cơ chế quản lý. - Sự lãnh đạo của Đảng chưa ngang tầm nhiệm vụ của giai đoạn mới. - Đảng chưa phát huy hết vai trò và chức năng của các đoàn thể trong việc giáo dục, động viên quần chúng tham gia quản lý kinh tế - xã hội. I. ĐƯỜNG LỐI XÂY DỰNG HTCT TRƯỚC ĐỔI MỚI (1945-1989) 3. Đánh giá việc thực hiện đường lối xây dựng hệ thống chính trị 13 • Nguyên nhân - Duy trì quá lâu cơ chế tập trung quan liêu bao cấp. - Hệ thống chuyên chính vô sản có biểu hiện bảo thủ, trì trệ, chậm đổi mới so với những đột phá của cơ chế kinh tế. - Bệnh chủ quan, duy ý chí; tư tưởng tiểu tư sản vừa tả khuynh, vừa hữu khuynh trong vai trò lãnh đạo của Đảng. II. ĐƯỜNG LỐI XÂY DỰNG HTCT THỜI KỲ ĐỔI MỚI 1. Quá trình hình thành đường lối đổi mới hệ thống chính trị KINH TẾ CHÍNH TRỊ Chính trị là sự phản ánh tập trung của kinh tế - Nhận thức về quan hệ giữa đổi mới kinh tế và đổi mới HTCT Đảng cho rằng: mối quan hệ giữa kinh tế và chính trị là rất chặt chẽ tác động biện chứng với nhau. Vì vậy để thúc đẩy kinh tế phát triển nhất thiết phải đổi mới hệ thống chính trị với những bước đi thích hợp. Đó là một tất yếu khách quan 14 II. ĐƯỜNG LỐI XÂY DỰNG HTCT THỜI KỲ ĐỔI MỚI 1. Quá trình hình thành đường lối đổi mới hệ thống chính trị - Nhận thức mục tiêu đổi mới hệ thống chính trị “Đại hội của trí tuệ - đổi mới, Dân chủ - kỷ cương - đoàn kết” Toàn bộ tổ chức và hoạt động của hệ thống chính trị nước ta trong giai đoạn mới là nhằm xây dựng và từng bước hoàn thiện nền dân chủ XHCN, bảo đảm quyền lực thuộc về nhân dân Cương lĩnh 91 15 II. ĐƯỜNG LỐI XÂY DỰNG HTCT THỜI KỲ ĐỔI MỚI 1. Quá trình hình thành đường lối đổi mới hệ thống chính trị -Nhận thức về đấu tranh giai cấp và về động lực chủ yếu để phát triển đât nước - Nhận thức mới về vai trò lãnh đạo của Đảng trong HTCT - Nhận thức mới về cơ cấu và thể chế vận hành của HTCT Đảng lãnh đạo Nhân dân làm chủ Nhà nước quản lý 16 II. ĐƯỜNG LỐI XÂY DỰNG HTCT THỜI KỲ ĐỔI MỚI 1. Quá trình hình thành đường lối đổi mới hệ thống chính trị -Nhận thức về xây dựng nhà nước pháp quyền trong HTCT Quản lý xã hội bằng pháp luật Pháp luật giữ vai trò cao nhất Các quyền của nhân dân được pháp luật đảm bảo và bảo vệ ĐẶC TRƯNG 17 II. ĐƯỜNG LỐI XÂY DỰNG HTCT THỜI KỲ ĐỔI MỚI 2. Mục tiêu, quan điểm chủ trương xây dựng HTCT Thực hiện tốt hơn dân chủ XHCN Phát huy quyền làm chủ của nhân dân, đảm bảo quyền lực thuộc về nhân dân a. Mục tiêu và quan điểm 18 II. ĐƯỜNG LỐI XÂY DỰNG HTCT THỜI KỲ ĐỔI MỚI 2. Mục tiêu, quan điểm chủ trương xây dựng HTCT a. Mục tiêu và quan điểm 2 Đổi mới tổ chức và phương thức vận động của HTCT 3 Đổi mới toàn diện, đồng bộ,có kế thừa, có bước đi, phương thức hoạt động hiệu quả 1 Kết hợp đổi mới kinh tế với đổi mới chính trị Đổi mới quan hệ giữa các bộ phận cấu thành của HTCT và giữa các bộ phận này với nhau 4 19 II. ĐƯỜNG LỐI XÂY DỰNG HTCT THỜI KỲ ĐỔI MỚI 2. Mục tiêu, quan điểm chủ trương xây dựng HTCT b. Chủ trương xây dựng HTCT ĐCS VN là đội tiên phong của g.cấp CN, của nhân dân lao động và dân tộc VN Phương thức lãnh đạo:Bằng cương lĩnh, chiến lược, định hướng Vị trí, vai trò: Đảng lãnh đạo HTCT, liên hệ mật thiết với nhân dân ** XÂY DỰNG ĐẢNG 20 Cuộc vận động chỉnh đốn Đảng II. ĐƯỜNG LỐI XÂY DỰNG HTCT THỜI KỲ ĐỔI MỚI 2. Mục tiêu, quan điểm chủ trương xây dựng HTCT b. Chủ trương xây dựng HTCT ** XÂY DỰNG ĐẢNG 21 II. ĐƯỜNG LỐI XÂY DỰNG HTCT THỜI KỲ ĐỔI MỚI 2. Mục tiêu, quan điểm chủ trương xây dựng HTCT b. Chủ trương xây dựng HTCT ** XÂY DỰNG NHÀ NƯỚC  Sau khi giành độc lập, Người khẳng định: Bao nhiêu lợi ích đều vì dân Bao nhiêu quyền hạn đều của dân Chính quyền từ xã đến chính phủ trung ương đều do dân cử ra… Nói tóm lại, quyền hành và lực lượng đều ở nơi dân” - Hồ Chí Minh, Bài báo “Dân vận” (1949), Giáo trình Tư tưởng Hồ Chí Minh, tr.263 - 22 II. ĐƯỜNG LỐI XÂY DỰNG HTCT THỜI KỲ ĐỔI MỚI 2. Mục tiêu, quan điểm chủ trương xây dựng HTCT 23 * Sơ đồ tổ chức bộ máy Nhà nước Boä maùy nhaø nöôùc caáp trung öông Quoác hoäi Chính phuû Toaø aùn nhaân daân toái cao Vieän Kieåm saùt nhaân daân toái cao Boä maùy nhaø nöôùc caáp tænh (thaønh phoá tröïc thuoäc trung öông) HÑND tænh (thaønh phoá) UBND tænh (thaønh phoá) Toaø aùn nhaân daân tænh (thaønh phoá) Vieän Kieåm saùt nhaân daân tænh (thaønh phoá) Boä maùy nhaø nöôùc caáp huyeân (quaän, thò xaõ, TP tröïc thuoäc tænh) HÑND huyeän (quaän, thò xaõ) UBND huyeän (quaän, thò xaõ) Toaø aùn nhaân daân huyeän (quaän, thò xaõ) Vieän Kieåm saùt nhaân daân huyeän (quaän, thò xaõ) Boä maùy nhaø nöôùc caáp xaõ (phöôøng, thò traán) HÑND xaõ (phöôøng, thò traán) UBND xaõ (phöôøng, thò traán) I II IV III II. ĐƯỜNG LỐI XÂY DỰNG HTCT THỜI KỲ ĐỔI MỚI 2. Mục tiêu, quan điểm chủ trương xây dựng HTCT II. ĐƯỜNG LỐI XÂY DỰNG HTCT THỜI KỲ ĐỔI MỚI 2. Mục tiêu, quan điểm chủ trương xây dựng HTCT - Xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa (Thuật ngữ này xuất hiện lần đầu tiên tại Hội Nghị TW2 (Khóa VII) năm 1991) + Có nhận thức đúng đắn về sự cần thiết phải xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN ở nước ta bởi nó là thành tựu của sự phát triển trí tuệ của nhân loại và có nhiều ưu điểm. + Nhà nước pháp quyền XHCN ở Việt Nam có các đặc điểm sau đây 25 26 II. ĐƯỜNG LỐI XÂY DỰNG HTCT THỜI KỲ ĐỔI MỚI 2. Mục tiêu, quan điểm chủ trương xây dựng HTCT Nhà nước của dân, do dân, vì dân, tất cả quyền lực thuộc về nhân dân ???? Quyền lực NN là thống nhất, có sự phân công và phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan NN trong thực hiện quyền Lập pháp, hành pháp và tư pháp NN được tổ chức và hoạt động trên cơ sở Hiến pháp và pháp luật và bảo đảm cho Hiến pháp và pháp luật giữ vị trí tối thượng trong điều chỉnh các quan hệ thuộc tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội Nhà nước tôn trọng và bảo đảm quyền con người, quyền công dân, nâng cao trách nhiệm pháp lý giữa Nhà nước và công dân, thực hành dân chủ, đồng thời tăng cường kỷ cương,kỷ luật Nhà nước pháp quyền XHCN VN do một Đảng duy nhất lãnh đạo, có sự giám sát của nhân dân, sự phản biện của Mặt trận tổ quốc VN và tổ chức thành viên của mặt trận 27 II. ĐƯỜNG LỐI XÂY DỰNG HTCT THỜI KỲ ĐỔI MỚI 2. Mục tiêu, quan điểm chủ trương xây dựng HTCT + Hoàn thiện hệ thống pháp luật, tăng tính cụ thể, tính khả thi của pháp luật để phù hợp với yêu cầu thực tiễn. + Tiếp tục đổi mới tổ chức và hoạt động của quốc hội: Đổi mới quy trình xây dựng luật. Thực hiện tốt hơn nhiệm vụ quyết định các vấn đề quan trọng của đất nước và chức năng giám sát tối cao. + Đẩy mạnh cải cách hành chính, đổi mới tổ chức và hoạt động của chính phủ. + Xây dựng hệ thống cơ quan tư pháp trong sạch, vững mạnh đủ năng lực đảm đương tốt nhiệm vụ. * Giải pháp II. ĐƯỜNG LỐI XÂY DỰNG HTCT THỜI KỲ ĐỔI MỚI 2. Mục tiêu, quan điểm chủ trương xây dựng HTCT b. Chủ trương xây dựng HTCT XÂY DỰNG MẶT TRẬN TỔ QUỐC VÀ TỔ CHỨC CT - XH Trô së MÆt trËn Tæ Quèc ViÖt Nam 28 II. ĐƯỜNG LỐI XÂY DỰNG HTCT THỜI KỲ ĐỔI MỚI 3. Đánh giá sự thực hiện đường lối ( trang 195-198) Nền dân chủ XHCN được hoàn thiện, quyền lực của nhân dân được bảo đảm Tổ chức bộ máy HTCT được sắp xếp lại, tinh gọn, hiệu quả Sự phân định giữa quản lý Nhà nước và quản lý sản xuất kinh Doanh đã được xác lập Mặt trận tổ quốc và các đoàn thể đa đổi mới trong hoạt động Đảng đã chủ động tự đổi mới và thường xuyên chỉnh đốn 29 II. ĐƯỜNG LỐI XÂY DỰNG HTCT THỜI KỲ ĐỔI MỚI 3. Đánh giá sự thực hiện đường lối ( trang 195-198) Hạn chế: - Hiệu quả, hiệu lực hoạt động, tổ chức và lãnh đạo, quản lý và thực hiện của hệ thống chính trị nước ta chưa cao. - Bộ máy hành chính còn cồng kềnh, kém hiệu quả. Cải cách hành chính còn chậm và kém hiệu quả. - Đội ngũ cán bộ công chức tinh thần trách nhiệm, tinh thần phục vụ nhìn chung chưa cao, một bộ phận sa vào tình trạng tham ô, tham nhũng, hách dịch, cửa quyền. - Vai trò phản biện và giám sát của mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội còn yếu. Tính chất "hành chính" trong tổ chức và hoạt động của các tổ chức này còn khá nặng nề. - Đổi mới hệ thống chính trị còn chậm so với đổi mới về kinh tế. 30 31