Bài giảng Cơ sở văn hóa Việt Nam - Chương 1: Khái quát về cơ sở văn hóa Việt Nam

t đơn vị cộng cư có một vùng đất chung của cư dân nông nghiệp, một hình thức tổ chức xã hội nông nghiệp tiểu nông tự cấp, tự túc. DHTM_TMU Làng - Làng được hình thành, được tổ chức chủ yếu dựa vào hai nguyên lý cùng cội nguồn và cùng chỗ - Về cấu trúc thì làng là một cấu trúc động. Sự biến đổi của làng là do sự biến đổi chung của đất nước. - Đặc trưng của làng: ý thức cộng đồng làng, ý thức tự quản (quyền quản lý làng xã được thể hiện trong hương ước của làng) và tính đặc thù độc đáo rất riêng của mỗi làng trong tập quán, nếp sống, tín ngưỡng, tôn giáo, thậm chí là giọng nói và cả cách ứng xử. - Ngành sản xuất chính ở mỗi làng Việt Nam cổ truyền là nông nghiệp. Làng có nhiều xóm, có nhiều dòng họ và nhiều làng hợp thành đơn vị hành chính lớn hơn là xã. - Là một đơn vị xã hội của văn hoá Việt Nam làng của người Việt là một môi trường văn hoá mà ở đó mọi thành tố, mọi hiện tượng văn hoá được hình thành, phát triển, lưu giữ và trao truyền tới mọi cá thể DHTM_TMU Văn hóa ứng phó với môi trƣờng xã hội Văn hóa ứng xử với môi trƣờng xã hội Văn hoá ứng phó với môi trường xã hội trên lĩnh vực quân sự, ngoại giao Văn hoá ứng phó với môi trường xã hội trong việc tiếp nhận văn hoá bên ngoài DHTM_TMU Văn hóa ứng phó với môi trƣờng xã hội Trên lĩnh vực quân sự, ngoại giao - Trong ứng phó với môi trường xã hội, truyền thống Việt Nam là tránh đối đầu, tránh chiến tranh. Người Việt coi trong học văn hơn học võ - Khi bất đắc dĩ phải thi đấu để tự vệ, người Việt Nam chỉ mong giành cuộc sống yên bình cho nên độ lượng và không hiếu thắng Tính tổng hợp + Thể hiện ở truyền thống toàn dân đều tham gia đánh giặc, thuật ngữ quân sự Việt Nam gọi hiện tượng này là chiến tranh nhân dân + Sự phối hợp chặt chẽ các hình thức đấu tranh khác nhau: đấu tranh quân sự, chính trị, ngoại giao Tính linh hoạt Ở Việt Nam, với lối tư duy biện chứng và cách ứng xử linh hoạt là cơ sở cho việc hình thành chiến thuật chiến tranh du kích • Theo quy chế xã hội Đặc trƣng cơ bản nhất của truyền thống văn hoá DHTM_TMU Văn hóa ứng phó với môi trƣờng xã hội Trong việc tiếp nhận văn hoá bên ngoài - Sự dung hợp giữa Phật giáo với tín ngưỡng sùng bái tự nhiên sinh ra Tứ pháp thờ Mây - Mưa - Sấm - Chớp; lối cấu trúc chùa chiền theo kiểu “tiền Phật hậu Thần”, chất “nữ tính” của Phật giáo Việt Nam... -Nho giáo và Việt Nam cũng bị truyền thống coi trọng làng nước, tinh thần dân chủ... làm cho biến đổi. - Đạo giáo do vốn gần gũi với tín ngưỡng cổ truyền nên khi vào Việt Nam nó bị hoà lẫn đến mức nhiều khi hầu như không nhận ra sự tồn tại của nó. - Truyền thống hoà hợp với tự nhiên, thờ các vị thần tự nhiên, tôn sùng phụ nữ... còn làm biến đổi cả những tôn giáo “cứng rắn” như Bàlamôn giáo, Hồi giáo và Kitô giáo. - Sự dung hợp giữa Phật giáo và Đạo giáo là mối quan hệ bền chặt và lâu đời nhất - Phật giáo và Nho giáo cũng có quan hệ khá lâu đời - Sự dung hoà “Tam giáo” - Phật giáo - Nho giáo - Đạo giáo là một thực thể hình thành một cách tự nhiên trong tình cảm và việc làm của người dân và đến thời Lý thì được chính quyền công nhận rộng rãi -Văn hoá trong môi trường xã hội sẽ thay đổi theo thời gian. Việc ứng xử với môi trường xã hội mang tính chủ động hơn, con người có thể thay đổi một vài yếu tố để phù hợp hơn Hiện tƣợng văn hoá ngoại sinh với văn hoá bản địa Các hiện tượng văn hoá ngoại sinh (đã được bản địa hoá) với nhau DHTM_TMU DHTM_TMU Bản sắc văn hóa dân tộc 1.2.1 1.2.2 Các yếu tố thể hiện bản sắc văn hóa dân tộc Khái niệm bản sắc văn hóa dân tộc DHTM_TMU 1.2.1. Khái niệm Bản sắc dân tộc - Bản sắc là những nét riêng, những đặc trưng của dân tộc này không lẫn với dân tộc khác. - Bản sắc dân tộc là sắc thái bao quát một cách uyển chuyển, linh hoạt những đặc điểm của dân tộc tạo nên một diện mạo riêng của dân tộc ấy, không thể đồng nhất với các dân tộc khác trong cộng đồng khu vực hay cộng đồng loài người. Bản sắc văn hoá của dân tộc - Là cách thức xây dựng nền văn hoá của dân tộc - Là sự lan toả sắc thái tư duy, tâm hồn, trí tuệ, ngôn ngữ, phong độ, cung cách, hành vi ứng xử trong văn chương nghệ thuật, trong lao động sáng tạo ra vật chất mang tính độc đáo của dân tộc DHTM_TMU Bản sắc văn hoá dân tộc là một kiểu tổng hợp, kết hợp những phẩm chất, những giá trị văn hoá nội sinh và ngoại sinh tạo thành linh hồn, sức sống bền vững của dân tộc, có những nét ưu trội hơn một số dân tộc khác, mang tính ổn định trong quá trình lịch sử đấu tranh và xây dựng của dân tộc đó Một cách tiếp cận khác về Bản sắc văn hóa dân tộc DHTM_TMU - Việt Nam có một nền văn hoá giàu bản sắc dân tộc - Bản sắc văn hoá dân tộc ta hội tụ và biểu hiện trên nhiều đặc trưng của nền văn hoá: + Lòng yêu nước nồng nàn, ý chí tự cường dân tộc, tinh thần đoàn kết + Ý thức cộng đồng gắn kết cá nhân - gia đình - làng xã - Tổ quốc; lòng nhân ái, khoan dung, trọng nghĩa tình, đạo lý, đức tính cần cù, sáng tạo trong lao động + Sự tinh tế trong ứng xử, tính giản dị trong lối sống, sống hoà đồng với thiên nhiên, xã hội Truyền thống lịch sử 4000 năm 1.2.2. Các yếu tố thể hiện bản sắc văn hoá dân tộc DHTM_TMU Lòng yêu nƣớc của mỗi ngƣời Việt Nam 1.2.2. Các yếu tố thể hiện bản sắc văn hoá dân tộc Thể hiện rất cụ thể: từ ông bà, cha mẹ, anh chị em, dân làng, cây đa bến nước sân đình... đến đồng bào, đồng nghiệp, đồng chí và cao hơn là Quốc tổ Vua Hùng, đất đai biên cương của Tổ quốc -Thành một tín ngưỡng đẹp, độc đáo nhất, kỳ diệu nhất -Việc cả nƣớc thờ một ông tổ chung - Hùng Vƣơng DHTM_TMU Sự gắn kết Nhà - Làng - Nƣớc 1 NGÔN NGỮ 2 CÁC LÀN ĐiỆU DÂN CA 4 TÔN GIÁO 3 Các yếu tố thể hiện bản sắc văn hoá dân tộc DHTM_TMU - - Đây là một kiểu cấu trúc độc đáo, đặc thù của tổ chức xã hội Việt Nam - - Ưu điểm: + Đảm bảo sự ổn định xã hội trong hoà bình xây dựng một nước nông nghiệp + dễ dàng huy động lực lượng, sức người sức của trong chiến tranh chống quân xâm lược + Những mối quan hệ truyền thống (đơn vị kinh tế lấy ruộng vườn làm nền tảng,học vấn, hội làng...) đã tạo lên sự bình ổn trong làng, ngoài xóm, các phong tục tập quán lâu đời trong làng quê được bảo vệ, lưu truyền và luôn nhắc nhở con người nhớ về cội nguồn dân tộc Sắc thái riêng của văn hoá Việt Nam biểu hiện ở sự gắn kết Nhà - Làng - Nước 1.2.2. Các yếu tố thể hiện bản sắc văn hoá dân tộc DHTM_TMU - Việt hoá chữ Hán thành từ ngữ Hán - Việt rồi từ chữ Hán sáng tạo ra chữ Nôm từ thời Lý - Trần, một thành tựu văn hoá lớn của dân tộc. - Về sau từ chữ La - tinh, ta đã tạo ra chữ Quốc ngữ một thành tựu thứ hai về ngôn ngữ, chữ viết của Việt Nam, trong đó Việt hoá nhiều thuật ngữ Pháp và Trung Quốc. - Kết quả là tiếng Việt trở lên tuyệt vời, đủ sức diễn đạt mọi sắc thái tư tưởng, tình cảm và khái niệm khoa học, triết học phương Đông và phương Tây Bản sắc văn hoá dân tộc còn được biểu hiện ở ngôn ngữ 1.2.2. Các yếu tố thể hiện bản sắc văn hoá dân tộc DHTM_TMU - Việt Nam sớm tiếp nhận Phật giáo và tư tưởng triết học Khổng Tử, dân tộc ta đã có lịch sử thành văn vào sớm nhất khu vực Đông Nam á, trở thành nước có nền văn hiến lâu đời  - Đạo Phật vào nước ta từ khoảng thế kỷ thứ ll (sau công nguyên). Người Việt tiếp nhận, làm cho phù hợp với tín ngưỡng dân gian Việt Nam, trở thành Phật giáo Việt Nam.  - Việc thờ Bà Mây, Bà Mưa, Bà Sấm, Bà Chớp là sự kết hợp giữa Phật giáo Đại thừa với tín ngưỡng phồn thực và truyền thống thờ Mẹ vốn có từ xa xưa ở nước ta.  - Hình thức thờ Thích Ca ở giữa Lão Tử ở bên trái và Khổng Tử ở bên phải, tức Phật - Lão - Đạo giáo ở cùng một nơi ấy là sự biểu hiện quan niệm “Tam giáo đồng nguyên” rất độc đáo của người Việt Bản sắc văn hoá dân tộc biểu hiện ở tôn giáo 1.2.2. Các yếu tố thể hiện bản sắc văn hoá dân tộc DHTM_TMU Bản sắc văn hoá dân tộc được thể hiện rất rõ trong các làn điệu dân ca Các làn điệu dân ca trữ tình sâu lắng, mang đậm sắc thái tâm hồn Việt Nam như: +Dân ca quan họ (Bắc Ninh) +Hát ví dặm (Nghệ Tĩnh) +Hò Huế +Hát lý đồng bằng Nam Bộ +Hát lượn ở đồng bằng vùng núi phía Bắc +Những giai điệu trầm hùng của nền âm nhạc Tây Nguyên DHTM_TMU 1.3.1. Khái niệm cơ sở văn hoá Việt Nam 1.3.2. Nội dung cơ bản của văn hoá Việt Nam DHTM_TMU 1.3.1. Khái niệm cơ sở văn hoá Việt Nam là những nét chung nhất, khái quát nhất về văn hoá của Việt Nam - Việt Nam có một nền văn hóa phong phú và đa dạng trên tất cả các khía cạnh - Người Việt cùng cộng đồng 54 dân tộc anh em - Những phong tục đúng đắn, tốt đẹp từ lâu đời - Những lễ hội nhiều ý nghĩa sinh hoạt cộng đồng - Những niềm tin bền vững trong tín ngưỡng - Sự khoan dung trong tư tưởng giáo lý khác nhau của tôn giáo - Tính cặn kẽ và ẩn dụ trong giao tiếp truyền đạt của ngôn ngữ, từ truyền thống đến hiện đại của văn học, nghệ thuật DHTM_TMU 1.3.2. Nội dung cơ bản của cơ sở văn hoá Việt Nam Nội dung cơ bản của văn hoá Việt Nam gồm: - Các thành tố của văn hoá Việt Nam -Tiến trình lịch sử của văn hoá Việt Nam -Văn hoá Việt Nam vùng Tây Bắc, Việt Bắc và châu thổ Bắc Bộ -Văn hoá Việt Nam vùng Trung Bộ, Tây Nguyên và Nam Bộ DHTM_TMU CƠ SỞ VĂN HÓA ViỆT NAM DHTM_TMU