Bài giảng bệnh học nhiễm sắc thể

BÖnh häc nhiÔm s¾c thÓ 1. BÖnh do rèi lo¹n NST th­êng. 1.1. Héi chøng Down (Trisomi 21). Hay gÆp nhÊt trong c¸c héi chøng cã biÓu hiÖn rèi lo¹n NST ë trÎ s¬ sinh cßn sèng. 1886 John langdon Down 1959 Lejeune: H.C Down cã 47 NST thõa 1 NST sè 21. TÇn sè: 1/700 – 1/800 trÎ s¬ sinh Tû lÖ giíi tÝnh: 3 nam: 2 n÷ - TriÖu chøng l©m sµng §Çu ng¾n, mÆt trßn, khe m¾t xÕch, nÕp qu¹t, gèc mòi tÑt, l­ìi to vµ dµy, tai nhá, vÞ trÝ thÊp… cæ ng¾n, g¸y réng. Bµn tay réng, c¸c ngãn ng¾n. TrÝ tuÖ chËm ph¸t triÓn IQ: 30-50. Gi¶m tr­¬ng lùc c¬. NÕp v©n da bµn tay: nÕp ngang ®¬n ®éc. t” vµ tÇn sè hoa v©n ë « m« ót t¨ng. DÞ tËt tim (th«ng liªn thÊt, th«ng liªn nhÜ, cßn èng ®éng m¹ch). DÞ tËt èng tiªu ho¸: HÑp t¸ trµng, kh«ng cã hËu m«n, megacolon. Di truyÒn tÕ bµo: + 92% Trisomi 21 thuÇn: 47,XX,+21 hoÆc 47,XY,+21 +2 -3 % thÓ kh¶m: 46,XX/47,XX,+21 hoÆc 46,XY/47,XY,+21 +4-5% thÓ chuyÓn ®o¹n: NST 21 thõa chuyÓn ®o¹n víi c¸c NST 13,14,15 (Nhãm D) hoÆc NST 21,22 (Nhãm G): TriÖu chøng l©m sµng gièng víi H.C Down do 3 NST 21 thuÇn Cã tÝnh chÊt gia ®×nh: bè hoÆc mÑ mang NST chuyÓn ®o¹n c©n b»ng gi÷a NST 21 víi NST 13,14,15 (Nhãm D) vµ NST 21, 22 (Nhãm G) Nguy c¬ sinh con Down tuú thuéc vµo kiÓu chuyÓn ®o¹n vµ tuú thuéc vµo ng­êi bè hoÆc mÑ mang NST chuyÓn ®o¹n. - Tiªn l­îng: Th­êng chÕt sím v× dÞ tËt bÈm sinh cña tim hoÆc èng tiªu ho¸ Cã thÓ sèng ®Õn giai ®o¹n tr­ëng thµnh: n÷ cã thÓ sinh con, nam: v« sinh Nguyªn nh©n: t¸c nh©n cña m«i tr­êng Tuæi cña bè mÑ, ®Æc biÖt lµ tuæi cña mÑ cao 1.2. Héi chøng Edwards: H.C 3 NST 18 – Edwards & CS(1960) TÇn sè: 1/4000 – 1/8000 trÎ s¬ sinh Tû lÖ giíi: 3 n÷ : 1 nam TriÖu chøng l©m sµng: + §Î non, nhÑ c©n, tr¸n hÑp, sä dµi, to, khe m¾t hÑp + Tai ë vÞ trÝ thÊp, Ýt qu¨n vµ nhän + MiÖng bÐ, hµm nhá vµ lïi ra sau + Bµn tay: ngãn c¸i quÆp vµo lßng bµn tay, bµn tay n¾m l¹i, ngãn trá chïm lªn ngãn nhÉn. + Bµn ch©n vÑo + NÕp v©n da: TÇn sè v©n cung cao, nÕp ngang ®¬n ®éc vµ ch¹c 3 trôc t’ hoÆc t” + DÞ tËt: tim, c¬ quan sinh dôc, tho¸t vÞ rèn Di truyÒn tÕ bµo: + 80% thÓ thuÇn: 47,XX,+18 hoÆc 47,XY,+18 +10% thÓ kh¶m: 47,XX(XY),+18/46,XX(XY). +10% ThÓ chuyÓn ®o¹n hoÆc thÓ 3 NST kÐp: 48,XXY,+18 Tiªn l­îng: chÕt ngay sau ®Î hoÆc sèng trung b×nh trong 10 tuÇn. Nguyªn nh©n: Tuæi cña bè hoÆc mÑ cao ChÈn ®o¸n: + TriÖu chøng l©m sµng + XÐt nghiÖm di truyÒn tÕ bµo. Phßng bÖnh: + Siªu ©m + Ph©n tÝch NST tõ tÕ bµo èi, tÕ bµo tua rau 1.3. Héi chøng Patau: H.C 3 NST 13: Patau & CS(1960) TÇn sè: 1/5.000-1/10.000 trÎ sinh Tû lÖ giíi: n÷ > nam TriÖu chøng l©m sµng: + §Çu nhá, nh·n cÇu nhá hay kh«ng cã nh·n cÇu. + Tai ë vÞ trÝ thÊp vµ biÕn d¹ng + Søt m«i, søt khÈu c¸i + Bµn ch©n vÑo, bµn ch©n hoÆc bµn tay 6 ngãn + NÕp v©n da: nÕp ngang ®¬n ®éc, ch¹c 3 trôc ë vÞ trÝ t’ vµ t’’ + DÞ tËt: tim, èng tiªu ho¸ Di truyÒn tÕ bµo: + 80% thÓ 3 NST thuÇn: 47,XX,+13 hoÆc 47,XY,+13 + 20% thÓ kh¶m hoÆc thÓ chuyÓn ®o¹n Tiªn l­îng: rÊt xÊu, kho¶ng 50% chÕt trong n¨m ®Çu. Nguyªn nh©n: Tuæi mÑ cao ChÈn ®o¸n: + TriÖu chøng l©m sµng. + XÐt nghiÖm di truyÒn tÕ bµo Phßng bÖnh: + Siªu ©m + Ph©n tÝch NST tõ tÕ bµo èi, tÕ bµo tua rau 1.4. Héi chøng 5p- (Héi chøng mÌo kªu) Lejeune & CS m« t¶ 1963 TÇn sè: 1/50.000 trÎ sinh Tû lÖ giíi: th­êng gÆp ë trÎ g¸i h¬n trÎ trai TriÖu chøng l©m sµng: + Träng l­îng khi sinh th­êng thÊp. + S¬ sinh: §Çu nhá, mÆt trßn, cã nÕp qu¹t, lÑm c»m, gi¶m tr­¬ng lùc c¬. TiÕng khãc yÕu, rªn rØ gièng tiÕng mÌo kªu. §«i khi cã nh÷ng dÊu hiÖu ng­îc l¹i víi H.C Down: khe m¾t chÕch xuèng d­íi, kh«ng cã nÕp qu¹t, tai ë vÞ trÝ thÊp + ChËm ph¸t triÓn trÝ tuÖ: IQ tõ 20 - 50 NÕp v©n da: NÕp ngang xa bÞ ®øt ë miÒn gian ngãn 2 nÕp ngang ®¬n ®éc, ch¹c ba trôc t’… - DÞ tËt: tim Di truyÒn tÕ bµo: 46,XX,5p- hoÆc 46,XX, del(5p): p14 hoÆc p15. Tiªn l­îng: c¬ thÓ kÐm ph¸t triÓn hoÆc cã thÓ sèng ®Õn tuæi tr­ëng thµnh. 1.5. NhiÔm s¾c thÓ Philadelphia(Ph1) - NST Ph1: NST 22 bÞ mÊt ®o¹n ë nh¸nh dµi (22q-) BÖnh b¹ch cÇu tuû m¹n tÝnh: t(9;22)(q34;q11). Kh«ng cã biÓu hiÖn kh¸c biÖt gi÷a nam vµ n÷. 2. BÖnh do rèi lo¹n NST giíi tÝnh. 2.1. Héi chøng Turner (1938). TÇn sè trÎ g¸i Monosomi NSTX 1/3.000 trÎ sinh TriÖu chøng l©m sµng: + S¬ sinh: nhÑ c©n, c¬ thÓ ng¾n, thõa da g¸y, phï b¹ch huyÕt ë mu bµn tay, bµn ch©n. +Giai ®o¹n lín vµ tr­ëng thµnh: ThÊp, chËm lín, hµm nhá, c»m nhá, sôp mi, tai ë vÞ trÝ thÊp, mÐp xÖ, tãc mäc thÊp ë g¸y, cæ ng¾n réng, cã nÕp da thõa h×nh c¸nh b­ím. C»ng tay cong ra ngoµi, ng¾n ®èt bµn 4 vµ 5… TuyÕn vó kh«ng ph¸t triÓn, kh«ng cã l«ng mu, l«ng n¸ch, tuyÕn sinh dôc kh«ng ph¸t triÓn, tö cung nhá, v« kinh nguyªn ph¸t… DÞ d¹ng ®Çu gèi, cæ vµ bµn tay. Tuæi x­¬ng chËu chËm ph¸t triÓn. Néi tiÕt: Kh«ng cã hoÆc gi¶m Estrogen vµ pregnandiol, t¨ng FSH, 17- cetosteroid thÊp. NÕp v©n da: tÇn sè hoa v©n ë m« ót t¨ng. TrÝ tuÖ: thiÓu n¨ng hoÆc b×nh th­êng. DÞ tËt: Tim, hÖ thèng tiÕt niÖu. Di truyÒn tÕ bµo: 55% 45,X – vËt thÓ Barr(-) 10% thÓ kh¶m: 45,X/46,XX; 45,X/46,XX/47,XXX. 20% NSTX ®Òu nh¸nh dµi 46,Xi(Xq) hoÆc NST X ®Òu nh¸nh ng¾n 46,Xi(Xp). 5% mÊt ®o¹n NST X ë nh¸nh dµi hoÆc nh¸nh ng¾n. 5% NST X h×nh vßng: 46,Xr(X) kh¶m hoÆc thuÇn 5% 45,X/46,XY. Tiªn l­îng: cã tuæi thä b×nh th­êng, v« sinh… 2.2. Héi chøng Klinefelter (1942). TÇn sè: 1/1000 trÎ s¬ sinh nam . TriÖu chøng l©m sµng: + S¬ sinh vµ trÎ nhá rÊt khã nhËn biÕt hoÆc biÓu hiÖn tinh hoµn l¹c chç, lç ®¸i lÖch thÊp. + DËy th×: cao, gÇy, ch©n tay dµi, tinh hoµn kh«ng ph¸t triÓn 35-50% chøng vó to… Néi tiÕt: t¨ng FSH, 17-cetosteroid b×nh th­êng hoÆc gi¶m. NÕp v©n da: gi¶m tæng sè v©n ë ®Çu ngãn tay, t¨ng tÇn sè v©n cung, t¨ng tÇn sè nÕp ngang ®¬n ®éc. M« häc: èng sinh tinh x¬ ho¸, mét sè èng chøa tÕ bµo sertoli, nh÷ng tÕ bµo leydig tô tËp thµnh ®¸m, kh«ng cã tinh trïng. TrÝ tuÖ: b×nh th­êng hoÆc suy gi¶m. Di truyÒn tÕ bµo: trong tÕ bµo cã c¶ 2 vËt thÓ Barr vµ vËt thÓ Y 80% karyotyp lµ 47,XXY. ThÓ kh¶m: 46;XY/47,XXY hoÆc 45,X/46,XY/47,XXY. 2.3.Héi chøng chËm ph¸t triÓn t©m thÇn liªn kÕt nhiÔm s¾c thÓ X. Héi chøng Martin-Bell hay H.C NST X dÔ g·y (Fragile X). TÇn sè: 1/4.000 nam vµ 1/8.000 n÷. TriÖu chøng l©m sµng: + Giai ®o¹n th¬ Êu: gi¶m tr­¬ng lùc c¬, gi¶m vËn ®éng. + Tai to vÓnh, mÆt dµi vµ tinh hoµn to. + ChËm ph¸t triÓn t©m thÇn cã tÝnh chÊt gia ®×nh. Di truyÒn tÕ bµo: NST X dÔ g·y ë vÞ trÝ Xq27.3. + Nu«i cÊy lympho m¸u ngo¹i vi víi m«i tr­êng nghÌo a. folic hoÆc d­ Thymidin. + Di truyÒn ph©n tö: x¸c ®Þnh sè lÇn lÆp l¹i CGG cña gen FMR1… 2.4.L­ìng giíi: 2.4.1. L­ìng giíi gi¶. 2.4.1.1. L­ìng giíi gi¶ nam: Cã tinh hoµn, bé NST cã NST Y BÊt th­êng cã thÓ x¶y ra ë c¬ quan sinh dôc: cã tö cung hoÆc chøng vó to hoÆc tËt lç ®¸i lÖch thÊp… * Héi chøng tinh hoµn n÷ tÝnh ho¸ (Testicular fenirnization syndome). BiÓu hiÖn ë møc ®é kh¸c nhau: c¬ quan sinh dôc ngoµi lµ n÷ hoÆc nam hoÆc m¬ hå giíi tÝnh. Karyotyp: 46,XY Rèi lo¹n theo kiÓu di truyÒn lÆn liªn kÕt NST X : Xq11-12 do khuyÕt tËt sè l­îng vµ chÊt l­îng receptor androgen: Cã 2 lo¹i: + Kh¸ng androgen hoµn toµn: Tû lÖ 1/20000 – 1/64000 trÎ s¬ sinh nam. KiÓu h×nh n÷: kh«ng cã ©m ®¹o hoÆc ©m ®¹o côt. Tinh hoµn n»m trong æ bông hoÆc èng bÑn hoÆc ë m«i lín. V« kinh. + Kh¸ng androgen kh«ng hoµn toµn: cã sù nam ho¸ mét phÇn c¬ quan sinh dôc ngoµi. Ph× ®¹i ©m vËt ë møc ®é kh¸c nhau. ¢m ®¹o ng¾n hoÆc mï. 2.4.1.2. L­ìng giíi gi¶ n÷: C¬ quan sinh dôc ngoµi cã h×nh th¸i nam nhiÒu hay Ýt, cã buång trøng. Karyotyp 46,XX. C¬ chÕ bÖnh sinh ch­a râ nh­ng cã thÓ do rèi lo¹n hormon vµ cã thÓ gi¶i thÝch b»ng c¸c c¬ chÕ sau: + L­ìng giíi gi¶ n÷ do th­îng thËn: Héi chøng t¨ng s¶n th­îng thËn bÈm sinh (tû lÖ 95%): rèi lo¹n tæng hîp steroid do thiÕu 21 hydroxylase, t¨ng s¶n ACTH, qu¸ s¶n androgen g©y nam ho¸ ë trÎ g¸i ngay khi sinh. Di truyÒn lÆn NST th­êng, gen nµy n»m trªn NST sè 6 gÇn locus HLA – B Rèi lo¹n tæng hîp steroid do thiÕu hôt 11 - hydroxylase kh«ng thÊy cã mèi liªn hÖ víi HLA. + L­ìng giíi gi¶ n÷ kh«ng ph¶i do th­îng thËn: Thêi kú thai nghÐn, ng­êi mÑ dïng thuèc th­êng lµ thuèc ngõa s¶y thai lo¹i progestatif dÉn ®Õn t¨ng androgen g©y nam ho¸ ë thai n÷. HoÆc khèi u ë mÑ hoÆc ë thai g©y sinh hormon + BÊt th­êng ph¸t triÓn èng Muller: èng muller bÊt s¶n, kh«ng cã ©m ®¹o hoÆc ©m ®¹o gi¶m s¶n. Tö cung kh«ng cã hoÆc bÊt th­êng. Th­êng cã bÊt th­êng thËn (bÊt s¶n thËn hoÆc thËn l¹c chç). + C¬ chÕ cßn ch­a râ. 2.4.2. L­ìng giíi thËt: trong cïng mét c¬ thÓ cã c¶ tinh hoµn vµ buång trøng ë d¹ng b×nh th­êng hoÆc lo¹n s¶n. Gåm 3 d¹ng: L­ìng giíi xen kÏ: (40%): Mét bªn cã buång trøng, bªn kia cã tinh hoµn. L­ìng giíi 2 bªn (20%): c¶ hai bªn ®Òu cã tuyÕn sinh dôc hçn hîp buång trøng vµ tinh hoµn. L­ìng giíi mét bªn (40%), mét bªn cã buång trøng hoÆc tinh hoµn, bªn kia lµ tuyÕn hçn hîp. KiÓu h×nh cã nhiÒu d¹ng biÕn ®æi theo karyotyp . C¬ quan sinh dôc: h×nh th¸i ¸i nam ¸i n÷ biÓu hiÖn ë møc ®é kh¸c nhau. Karyotyp: 46,XX hoÆc 46,XY hoÆc 46,XX/46,XY.